ESKARBAGIA

        Negu gogorra zan. Egun axe-otz edurtsu baten, bidiak edurrez beterik egozala, basetxe zarreko atian ots iradukorrak entzun ziran.

        Entzutiaz basetxekuak geldu ziran, eta etxe-jaunak eten eban bere seme adijai asabaen elez egitten eutsen edeski aberkoya. Ziñez, etziran arek basetxera iñorbat juateko eguraldi ez ikertaldi egokijak.

        Otsak berrentzun ziran, len baño gogorraguak, eta semerik gastienak bilddurrez ittandu eban:

        —Nor ete-da, atta?

        —Etxekijat nor dokan ez nor ixan layetteken —erantzun eban atteak— baña dokana dokala, geure atian jo yok eta idegi biar-yautsoguk.

        Eta umetariko bati idegitteko aginddu eutsan.

        Atiak opo-gañian bira-egin eban eta ataz bidazti gaxua agiri zan, gose-otzez kikildduta, erdi-ortosik, janzki zarrez jantzitta, edurrez beterik, loi-loi.

        —Zoruna etxion bedi!

        —Urtzi lagun! Zer gura-dozu? —etxe-jaunak ittandu eutsan.

        —Bide illun-edurtsu orretan bidekatutako bidazti gaxua naz, ta gau ixugarrija dala-ta, zaindoki-eske natorkixube —bidaztijak erderaz esan eban.

        Euzkotarrak ziran basetxeko jaubiak, eta euzko-semiak errukijorrak beti izan dirala-ta, arrotza ondo abetaldu eben.

        —Adijon zator, bidazti gaxuoi, suba ta bazkarija gertu dagoz-ta.

        —Bai; geukin bazkalduko dozu, ta eguraldi txarra dala-ta, geure basetxion lotuko zara.

        Lastertxe arrotza, janzki barrijakin, sukaldian eguan. Bittartian umiak, eskaratzeko baztertxu baten batzauta, arrotzari begizka, adi-adi, egozan.

        Bere itxurea, baña, lenendik, etzan umien begikua ixan, eurek zegattija ezekijela. Gixon gastia zan, begi-baltz-urduri, arpegi-zail, gorputz makalduna, itxuraz arrotza. Bere elia batez-be etzan euzkotarren ele zar ederra, erderea baño.

        Iñok ezeutsan bere ixenatzaz, ez bere bixikereatzaz ittaundu. Zana zala basetxe-barru eguan eta andik barriro urten-arte aizkidetzat artu biar. Berak bez orretzaz ezeban itzik esan.

        Ataz ostotsa entzuten zan gero ta ixukorrago. Noxian-bein tximistak etxe-barruba argittuten eban. Basetxekuak otoi-egijen, bidazti gaxuen aldez Urtzi-ri eskatzen.

        Apaldija eldu zan. Mai-onduan gustijak jarri ziran. Apaltzen asi baño lenago, gustijak zutunik, etxe-jaunak otoi-egin eban, bestiak erantzun eutsaela, euzko-basetxietan antziñeko ekandu ona dan lez. Bidaztija be, biar zalako, zutundu zan, baña ezeuzan otoi-egitteko bere ezpanak zabaldu.

        Au orok begiz-jo eben, umiak batez-be, ta eurotariko bat bere geldasuna erakusten asi zala, agureak ikurka ixillik egoteko aginddu eutsan.

        Aparija amattu zan. Barriro eskarrak egindda, bakotxa bere lekura juan zan. Etxeko andereak kendu eban maya ta gero sutonduan jarri zan. Umiak, lo-gura zirala, ama-ondora jo eben. Etxeko jaunak, aulki nagusijan jesarririk, bere sakeletik erretako odiñua atarau eban.

        Arrotzak azkengo sagardontzija utsittu eban eta, eskar-ordez, ona bere itz mergatzak:

        —Erri madarikatu au! Noz emendik aldenduko ete-naz?

        Etxe-jaunak, ulertu-eziñik, begiztu eban.

        —Guraritsu nago emendik juateko!

        —Zer diñozu? Laga gura-dozun errija, zein ete-da?

        —Auxe. Zein ixan, ba?

        —Zer dala-ta laga gura-dozu?

        —Erri txarragorik eztagolako.

        —Ez aiztu gero geure etxion zagola.

        —Nor nazan jakin gura ete-dozu?

        —Ez, beintzat. Etxe onetan ogija emoten da, nori emoten yakon jakin-barik. Eztogu eskarrik eskatzen; bai, baña, geure errijari dagokijon lotsea.

        —Azketsi, baña egija bai-da. Emen eurija baño eztago; edurra ta leya baño eztagoz. Eguzkija ezta iñoiz urteten. Errittarrak be eztira begikuak, esku-estu ta gaiztuak baño.

        Agurea ikaratuta eguan, ziñetsi-eziñik. Umiak euren ama-onduan, itz-egitteko bilddurraz.

        —Zer diñozun bai-ete-dakixu?

        —Egi utsa baño ez, mingotsa dala be.

        —Ezta ori egija.

        —Ta, ganez, eztiñodana. Irain, gorroto, iñartzi... Bai-dot esan: erri txarragorik eztago.

        —Baña, zer dala-ta deritxozu ori? Etxe-atiak itxi yatzuzan? Ogija kendu eutzuben?

        —Ez, emon eusten; baña lortuteko ixerdijaren ixerdija bota, ta nekiaren nekia jasan biar-ixan neban.

        —Lan-egin eta nekatu-barik, nun jaten da ogija?... Baña bai-dot ulertzen. Eroso ta nekatu-barik idoroko ebelakuan zoruna-billa ona etorri, ta uste-eben baño gatxagua zala ikusirik euren etorkundia gaiztetsi ebenetarikua edo-zara zeu be. Ezta?

        —Zorijak eratorritta eldu nintzan erri onetara; eta, ziñez, emen oña ezarritta berialaxe, neure errittiko ametsak, amets gozuak, burutik igesi yatazan. Zorigatxak jota, neure aberrija itxi biar-ixan neban, eta neure zorunaren egarrija asebetetako asmuaz erri onetara jo neban. Baña neure zorija dan mingotxa!; ortze odeyetaz estalduba, lur sasi-sastrakaetaz betia, ta gixon zeken, burukoyak baño eneuzan aurkittu. Edozelan eta edonun lan-egin neban; eta amaika neke jasanda txindditza txikitxuba borobilddu neban, neure errira, erri onegaz antzik be eztaukan neure errira bigurtzeko.

        —Zeure errija edo-dan eztitsu, ekarkor, aberatza!

        —Neure errijan eguzkijak odei-barik argi-egitten dau beti. Ango ortzia beti dago oskarbi, baso-zelayak beti loratsu, gixa-emiak beti alai.

        —Zeuk diñozun baxen ederra ba-da, zegattik itxi zeban zeure erri ori?

        —Zori gatxak...

        —Bai, zori gatxak —bere asarria ezi-eziñik etxe-jaunak esan eban— erri onen zori gatxak, geuriak, zeu, beste asko lez, eratorri zenduban, bere emoyak gozartuta gero bera gaiztesteko. Zuben bijotzetan ez-edo-da eskar-ona sortuten. Etorten zarie ona, zegattik ukatu!, zuben ortze garbija, zuben lora usaintsubak, zuben baratz ekarkorrak eta zuben aberkide alayak-arren, zuben etxietan gosiak ildden zengozalako, ta uste-zeben antxe etzeukena ementxe idoroko zebela. Eltzen zarie ta beriala geu baño gorago igon gura-ixaten zarie, ta ogipide gustijak artzen dauskuzubez. Baña ezta ori txarrena; gura-zebena lortu ta ziskuba borobildduta, zuben etijetara bigurtzeko aldija eltzen yatzubenian, gaiztetsaz ta ezetsaz ordaintzen dozube egin eutzuben ona; ta bere eurijaz zuben txindditzea gettu eban ortziari euritsuba deritxozube; zuben bixitza irauteko alikaturea emon eutzuben lurrari idorra; gosez ta eukijezaz il etzedixantzat, euren etxietako atiak zabaldu eutzubezan gixonak dollorrak dirala esaten dozube...

        Etxe-jaun zarra ixilddu zan bere asarria agertuta gero. Eskaratz andija ixillik eguan. Urrun-urrun ostotsa oindiño entzuten zan. Bidaztijak buruba makurtu eban lotsaren lotsaz: egija eskarbagia baño altsubagua da.

        Bittartian ekatxa urrundu zan eta oindiño edurra ixan-arren bidiari jarrattuteko galtzoririk ezeguan. Jagi zan bidaztija, bere janzkija atondu eban, eta azkenez, agur-egiñik basetxetik urten zan, bere errirako bidiari barriro jarratturik.

        Orduban, agureak, jazo zana ixillik ikusten egozan bere emazte ta semiai, dei-egin, eta leyo-ziar bidaztija erakutsirik, nausikiro esan eutsen:

        —Egunen baten bidazti eskarbage orrek, edo orretariko bidaztiren batek ogi-eske geure etxe-atian joko ba-dau, bere gosia asetu, Urtzi-ren gurea da-ta, baña ez-itxi etxe-barruban sartzen.