ARRANTZALIA

I

        Itxas-uri txikijan danak arrantzaliak dira. Arrantza da euren bixibide bakarra. Gixon gustijak txiki-txikittatik arrantza-salletan iñarduten dabe. Gixonak itxaso zabalan egoten dirala, emazte-umiak etxe apaletan, euren begira, lotuten dira.

        Euren eukijeza andija da; baña jasatasuna andijagua. Antziñeko euzkotar azartuben antzez, arrantzale onek arrisku-zaletasuna euren goguetan dabe. Sarri-sarittan itxaso zabalan eurek eginddako egiñen azarkorrak entzuten dira.

        Izturija (itxaso-urija) txiro-txirua da. Etxerik geyenak txikijak eta apaldo atondubak, itxasertzian. Itxaso asarratubak bein baño geyagotan mosu-egitten dautse bere bits gorrijaz.

        Arrantzale azkarrak! Eurek matte-daben itxasuak, amaibagiak, iruntsi dauzan bixijak! Euren senide mattien bixitzak! Ezta ardura. Eurek matte-dabe itxasua, euren bixibidia ta euren sendijaren bixibidia dalako.

        Uri aunetan danak kistar onak dira, ta bai-dagoz abertzale zindduak.

II

        Izturi txikijan «Arrantzale-Bazkuna» irasi edo egin da. Baña arrantzaliak eztabe irasi. Erbestetik etorrittako gixon aberatz batek irasi dau, berak esaten daunez, arrantzale gaxuen bixibidia obetuteko. Gixon au ezta urittarra, ezta euzkotarra be, baña bere esatez, itxas-urija matte-dau, bere-beria ba-litz lez.

        Arrantzaliak lenengoz ezpai-susmuaz Bazkun barrija artu dabe. Alde batetik onura asko erakarriko dautsee arrantzaliai, bertan sartuzkero. Itxasua amurruz egongo danetan edo negubak bere ekaitz gogorrakaz itxasora urteten galazoko daunetan, arrantzale gaxuak jan-edatekorik eztabela eukiko, Bazkunak berak emongo dautse ogija. Eta arrantzaleren bat ittozkero bere alargunak eta seme-alabeak soroskija artuko dabe.

        Beste aldez, baña, Bazkuna ezta ain ona. Bertan sartuteko abertzaletasuna ataz itxi biar. Bere gelaetan euzkeraz itz-egittia galazota dago. Auteskunde-aldijan autarki ja abertzalien aurka dagozanai emon biar. Bazkunaren buruba arrotza edo erbestarra dala, bertan arrotzalekerija edonun zabaltzen da.

        Au dala-ta arrantzalien artian eztabaida gogorra da. Batzuk «Arrantzale-Bazkuna» on-ona dala diñue. Bestetzuk, ordez, gustiz txarra dala, berak erakarriko daun onurea baño garrantzitsubaguak gatxak ixango dirala. Onen ustez, Bazkuna irastiaz arrotzaliaren asmua euzkotasuna ta abertzaletasuna izturijan iñartziz (enbidijaz) irailtzia ixan da.

        Au ta be, arrantzalerik geyenak bazkidiak egin dira, onureari begira.

        Sartu eztiranen artian Mikel dago. Abertzale zintzua da ta arrantzale zarra. Arrantza-salletan beste edozeñek baño geyago edo-daki. Arrotz aberatzak eta bere lagunak Bazkuna-n sartzeko sarrittan esan dautsoe, baña berak, barriz, ezetz eta ezetz erantzun dautse beti. Txirua da, ta bestien soroskija ta urgazija edo laguntza askotan biarrak dauz, baña ez bere goguaren azkatasuna-ordez. Azke da, uretan arrañak lez, ta bere adimena ta guramena, laburrak ixanda be, bere-beriak dira.

        Arrotzak bere aldera eruan ezin daula ulertuki, gorroto-dautso azkenez.

III

        Negu gogorra da. Arrantzalientzako negurik gogorrena. Ekatxak egunian-egunian ixaten dira ta itxasua asaldauta dago.

        Gura-ta-ez arrantza-arazuak itxi dira. Azartuba ixan biar itxaso asarre agaz iztate edo portutik urteteko. Arrantzaliak euren etxietan dagoz, urten-eziñik, ittun-ittun, itxasora begira. Atan arrañik eztago: etxian ogirik bez.

        Gosia etxe askotan agiri-da. «Arrantzale-Bazkuna»-k bere elburuba egiztuteko, bazkide gustijai soroskija emon dautse. Onek, ba, ondo ala txarto, gose-barik bixi-dira.

        Bestiak, baña, bazkide eztiranak? Eta eguraldijak eztau obetuteko antzik.

IV

        Bere etxe txiro-barruban Mikel dago, leyotik itxasora begira. Bere onduan emaztia ta seme-alabeak multsuka dagoz. Andoni-k, amabi urtedun seme nagusijak beste leyotik, arpegi ittunaz, itxasua arakatuten dau. Andoni-k itxaso-arazuetan bere atteari urgazten dautsa. Arrantzale azkarra da, ta gastia ixan-arren, arrisku askotan bere buruba ikusi dau.

        Danak dagoz ittun. Negute txarra-dala ta itxaso-ekatxak egunian-egunian dirala, aspaldijon Mikel ezta itxasora urten. Ganez, txiruak dira. Arrantza da euren bixibide bakarra, ta arrantza eziña dala, ogija urrittuten da.

        Negu txar-txarra Mikel arrantzale gaxuarentzat! Laster eztabe jan-edatekorik eukiko ta gose gorrija etxian ixango da. Zer egin?

        Bera erruduna dala esan dautsae lagunak. Eurek bez ezin-dira itxasora juan, baña Bazkuna-n sartu dira, ta bai-dauke ogija. Arrantzale gaxuak, baña, eztau ori entzun gura.

        Mikel etxe-barruban dago, leyotik itxasora begira. Bere onduan emazte-seme-alabeak ogija deskatsae. Baña etxian ogirik eztago.

        Itxasua piztuta dago ondiño, anker-ankerra.

        Dana dala ogija bilatu-biarl

V

        Guenez, egun baten beintzat, itxasua zerbait baretu da. Mikel-ak ogetik jagittian dakus ta erabakija artzen dau. Eguraldija aldakorra bai-da, ta, urrian, itxaso-baria ezta luzaro iraungo. Ardura ez. Itxasora urtengo da, ta bere sendijarentzako ogija ekarriko dau.

        Andoni, seme nagusija, dettuten dau, ta gertuteko diñotso. Andoni-k poz-pozik dagi; bera be juateko guraritsu dago. Gero etxekuai agur-dagitsie. Mikel-en emaztia bilddur-da, ta ez juateko diñotse. Azkenez, baña, biarra dala-ta, bijotz ittunaz, etxetik urteten dira, seme-alabeai samurkiro mosu-einda.

        Nasean dagozala ta ixontzi txikijan sartzeko, arrantzale batzuk, gertakun arekaz jo ta gelduta urreratzen dira.

        —Nora zuaz? —diñotsie.

        —Ikusi daikezube: itxasora, arrantza-egitten.

        —Zoratu ete-zarie? Eguraldi onegaz?

        Eta euren asmua burutik kendu gura-dautsie. Arrantza-egitteko eguraldi txarragorik ezin. Itxasua zerbait baretu dala dirudi, baña, urrian, barriro ta laster piztuko da. Bertara juateko zorua ixan biar.

        Mikel-ak, barriz, diñotse:

        —Neure etxian ogirik eztago.

        Orduban euretariko batek, aurreratuten da, ta asarrez diñotso:

        —Eure etxian ogirik ez-egotiaz eu az eruduna, eure buru gogorroi dokala-ta. Bai-yagok uri onetan «Arrantzale-Bazkun» bat; bertan sartu ba-intz eure etxian goserik elayitxakek.

        —Bai, bai; lendik yakijat. Bazkun orretan sartu ba-nintzok geure etxian elayitxakian goserik ixango, baña azkatasunik bez; ta nik ogija baño gogo-azkatasuna gurago yuat.

        Eta besterik esan-bage, dana atonduta eguala, atta-semiak itxasora urteten dira, beste arrantzaliak gustiz gelduta lotuten dirala.

VI

        Bai-duaz, bai, atta-semiak, itxasua-ziar. Lenenguan arrantza ugarija bai-da. Eguraldija ona, itxasua bare. Laster ixontzi txikija arrañez beterik egongo da. Au dala-ta, atta-semiak poz-pozik dagoz; egun batzutarako ogija irabazi dabe.

        Baña arrantzaliak zuzen egon dira. Eguraldija gustiz aldakorra da, ta eguberdijan aldatuten da. Axe gogorra asi da ta itxaso zabalan uin edo olatu andi-ixukorrak bat-batez agirtzen dira.

        Au ikusitta, atta-semiak atzera-dagije, bilddurrez beterik. Baña arrantza-iñarkunetan asti andija artu dabe, liorretik urrun dagoz ta belubegi da biar-ba.

        Bat-batezko ekaitz gogoretik igesteko arrantzale bijok egitten dabezan alegiñak ikaragarrijak dira, baña alperrikuak baxen andijak. Ekatxak artu ta inguratzen dauz. Inddarkea zalla baño zallagua, oñaza zorrotz-mingotsa. Izturijan begira dagozan emazte, seme-alaba, ama ta anai-arrebaen gomutea alatsuba. Ekatxak artu ta batetik bestera darabiltz, eta inddarka ixugarrija dagijela, goirantz dua euren otoi sutsu, itxarotsuba.

        . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

        Arrantzale gaxuak!

VII

        Iztatera (portura) atta-semien ixontzi txikija; azkenez, eldu da. Baña onetan notin bat baño eztago. Andoni, seme nagusija, an, itxaso-erdijan, uin andi batek jaso ta bera jota, lotu da.

        Eztogu senidien atsebagia agertuko.

        Mikel-en etxian egun orretan goserik eztago.

        Baña aurrerantzian eztau eukiko arrantza-salletan berari urgazteko bere seme mattia.

        Baña au esaten dautsoenai, Mikel-ak erantzuten dautse:

        —Tamala da, ziñez. Gosez ez iltziarren neure semia galdu dot; baña eztot iñoiz neure gogo-azkatasuna galdu, ta au semia bera baño obetzat artzen dot.