ERRAMUN IJITUA

I

        —Ola, aspaldiko Erramun. Bizi zera?

        —Bai, Don Martin; oraindik ere, nola edo ala, bizi naiz.

        —Aditu nuan kerizpean sartu zinduztela ta...

        —Ikusi eziñak edo, obeki esateko, ikusi nai-ezak esan erazotzen ditu orrelako gezurrak.

        —Gezurrak, baña egiaren antzekoak nunbait.

        —Zenbait gizonek prakak jantzitako atsuak dirudite, beti mormorretan.

        —Zergatik diozu ori?

        —Automobillean izan gara emaztea ta biok Lezo-n, eta orixen eziñ ikusi dute, edo eztute ikusi nai, atso-prakadun edo gizon gonak biar lituzteken oiek.

        —Oiei etzaie jiramonik egiñ bear.

        —Berak egiten dute ordia.

        —Utzi diozagun orri, ta esan zadazu: nuin izan zera juan dan aspaldian?

        —Esango diot, ixillik idukitzeko itza ematen badit.

        —Emana dago.

        —Baionan izandu naiz.

        —Zertan?

        —Likorista ikasten.

        —Eta ezerki egin dezu?

        —Bai, Don Martin, bai; ona emen nun dakarkiodan botilla bat koñak, neronek egiña; progatu beza, eta bigar esango dit zer deritzon.

        —Ondo da: agur ta bigar arte.

        —Agur.

        —Erramun etxeruntz zijuan kantari:

                Botillatxo bat koñak

                diot nik Martiñi,

                etxean proba dezan

                oparo eskeñi;

                erantzun nai badio

                erregalo oni,

                zerbait eman bearko

                dio Erramuni.

II

        —Zer iritzi dio, Don Martin, atzoko koñakari?

        —Ezta txarra. Zenbatean emango zenduke botilla?

        —Bi pezetan, eta asko artzera, sei errealean ere bai.

        Beldur zan Don Maritin, ziriren bat sartuko ote zion, ez aiñ gaiztoaroa zalako, baña ona're etzalako, edo, vamos... onenbesterekiñ ulertu diteke. Ala ba, galdetu zion:

        —Zedorrek egiña da koñak au?

        —Bai, Don Martin, bai: neronek egiña.

        —Nere aurrean egingo zenduke?

        —Etzait konbeni iñori erakustea.

        —Atoz ba nere etxera, giltzapian jarriko zaitut, bear diran gaiak emango dizkitzut, eta andik irten baño len egingo dezu?

        —Bai ta pozik alare.

        —Atoz ba bigar, eta agur.

        —Agur ba... Enbidia balitz ezkabia, askok bearko luke buruan zapia —zioan ixillik Erramunek.

III

        Bigaramonian juan zan Erramun Martiñen etxera: artu zuan azpill bat, litro bat ur eta sartu zan gelan. Atia kanpotik itxi zuan Martiek, giltza artu zuan, Erramunek zirriparra batzuek atera zituan; ordu baten buruan, atera zuan kontuz botilla bat gerrikotik: an zeukan erariaz, bete zuan Martiñen botilla, eta berea atzera biurtu zuan gerrikora. Jo zuan gelako atia, idiki zion Martiñek, eta eman zion Erramunek botilla esanaz:

        —Martin, iduki ezazu gaur gabean serenotan botill au, eta bigar or idukiko dezu koñak ederra, eta oraiñ bigar arte —esan eta abiatu zan etxeruntz kantari:

                Banua pama ona

                ederki artuaz,

                eta ziria ere

                Martiñi sartuaz:

                oraiñ arte ibilli bagera astuaz,

                laster automobill bat

                erostera guaz.

IV

        —Zer iritzi diozu, Martiñ, koñak berriari?

        —Ezta txarra. Ortxen dauzkat bi barrika utsik eta...

        —Bete ditezke oiek ere.

        —Koñakaz?

        —Aixa. Erreka urrean dago ta...

        —Zenbatengatik beteko ziñuzke koñakaz bi barrik'oiek?

        —Ingredientiak ere bear dira ta... Baionatik kontrabanduan ekarri bear dira ta...

        —Dana dala, zenbat bear dezu guzirako?

        —Ogeiren bat duro bearko ditut.

        —Ona emen amar eskuan; artu itzazu, eta beste amarrak emango dizkitzut guzia egindakuan.

        —Ondo da.

        —Zenbat egun bear dituzu?

        —Biyar Baionara, etzi etxera, gero bearko ditut lau edo bost egun... Edozein modutan ere, gaur zortziko guzia egingo da.

        —Agur ba.

        —Agur.

        Badira esaten dutenak gau artan mozkor andirekin Erramun etxeratu zala, «Biba errepluika!» deadar egiñaz, baña.. bai zera!

V

        Igaro ziran bost egun eta Erramunen berririk etzan; zurrumurrua bazebillen errian, ardozko lisibaren bat egiten ari ote ziran Erramunen etxian. Lutxik juan-etorri askotxo egiten zituan ardondegira ta...

        —Aizazu, Lutxi.

        —Zer nai du, Don Martin? berririk bada?

        —Bai, jauna; oraintxe netorren bedorrengana. Izan det bere eskutitza. Prantzian preso artu omen dute; eta esaten dit bese amar duruak bedorri eskatu ta lenbailen bialtzeko pasaportia ateratzeko.

        —Beste amar duro bialdu? Nere begien aurrean ez geiago agertzearren bai.

        —Ara ba, jauna: orrenbeste mesede egingo du ba.

        ...Su-kanpaia zoli ari zan. Kia ateratzen zan Erramunen etxetik; atea bota, ta jendea sartu, ta laster xamar sua itzali zuten. Baionan zala uste zan Erramun, an arkitu zuten oian etengabeko mozkorrarekin, zatua eskuan zuala, oe guzia plai egiñik; eta jendearen iskamilla somatzean deadar egiten omen zuan:

        —Alto, kien bibe! Biba erpluika y benga biño!

VI

        —Erramun.

        —Zer degu?

        —Don Martiñek amar duruak eskatzen omen dizkitzu.

        —Nik bai berari.

        —Zergatik?

        —Lutxiri esan diolako, amar duro emango litukeala ni aren begien aurrera ez agertzeagatik.

        —Ori dek Pilosopia!

«Baserritarra»,
n.º 150, 1910-ko Uztaillaren 2-an
eta «Argia»