IJITO BATEN KIEBRA

I

        —Aizazu, Iñazi: zeiñ degu or aurrian dagoen gizon beltz ori?

        —Pelix ijitoa.

        —Ikatzarekiñ egiña al da?

        —Ezteizula berak aditu.

        —Zergatik ba?

        —Zergatik? Aurki erantzungo dizu, azala beltza badin ere, barrua zuria duela, eta eztala, beste asko bezela, kanpotik zuri eta barrutik beltz.

        —Nik uste det ba kaupotik beltz eta barrutik beltzago izango dala.

        —Beñepeiñ, badezpadan ere utziozu ixillik, gaizki esaka ipiñi eztezazun.

        —Ondo da. Eta nor da atso bizardun ori?

        —Mari Martiñ.

        —Pelixen ama?

        —Batzuek ama dala diote, besteak amona, besteak izeba, besteak emaztea eta... orrela... (Akelarreko... Presidenta dala ere... baño, ixo).

        —Errespetoa izango du.

        —Errespetoa diozu? Esango nuke. Jende guziak nai du orrekiñ adiskide izan, begizkoren bat egin ezteien, eta erregalo xamarrak ere biltzen zaizkio ondotxo.

        —Lanik egiten du?

        —Bai: guardasolak konpondu, lapiko zarrak alanbratu ta orrela.

        —Eta Pelixek?

        —Saskiak.

        —Beste opiziorik eztu?

        —Izan bear dei peste bat, ixilikakoa, iñori erakutsi nai eztiona, eta ondotxo irabaztekoa.

        —Nun ikasi ote du?

        —Nunbait ere. Gaztela aldian korritua da ta an ikasia izan bear du: beñepeiñ ala dirudi opizioaren izenak.

        —Zer izen du ba?

        —Todo-todo mio.

        —Aaaaaa...!

II

        Alargundu zen Pelix, eta berriz ezkontzeko asmotan zebillela zioten. Zor batzuek bazituen errian, baño artzekodunak etziran atrebitzen eskatzen, Mari Martiñek begizkoren bat egingo ote zien beldurrez; au il zanean, beste Mari Martiñik etorri baño len, juan zitzaizkion Pelixi kontuak egitera.

        —Neri ezer eman didazute? —galdetu zien Pelixek—.

        —Zuri edo zure emazteari beñepeiñ bai —erantzun zioten.

        —Nere emazteari?

        —Bai, zure emazteari.

        —Zeiñ emazteri?

        —Mari Martiñi.

        —Ura etzen nere emaztea.

        —Etzela zure emaztea?

        —Ez; eta, probatzen badirazute ala zela, kontu guziak pagatuko ditut. (Beñepeiñ ezkontzako partidarik eztezute arkituko ta...).

        —Probatuko dizugu ba.

        —Ikusiko degu.

III

        —Anbrux!

        —Zer nai du, juez jauna?

        —Ezagutzen dezu Pelix?

        —Bai, jauna.

        —Zer modutako gizona da?

        —Onradua, jauna, beria egiñ ezkero.

        —Eta zor pagatzallea?

        —Orixe eztakit, baño artzekoak kobratzen azkarra da.

        —Ezkondua da?

        —Alarguna, jauna.

        —Zeiñ zuen bere emaztea?

        —Andre Martiñ, gaztetan sarjento tropan izana, eta guk erregia beziñ maite genduena.

        —Probatuko zenduke oek biok senar-emazteak zirala?

        —Probatu, juez jauna? Bai, noski.

        —Ea ba zer esaten diguzun.

        —Gaur amalau illabete siñalamente, goizeko zazpietan izan zuten aserre andi bat.

        —Zergatik?

        —Ara ba, jauna: patar geitxo artuta edo.

        —Zeren gañian izan zuten?

        —Pelixek esaten zuen Mari Martiñen pipa andiagoa zala berea baño eta belar geiago erretzen zuela, eta neri deitu zidaten konponsizio bat egitera.

        —Eta zer egin zenduten?

        —Bi pipak apurtu, ekarri berri bat eta agindu pipa artatik biak aldizka puma zezatela.

        —Eta ala egin dute?

        —Bai, jauna: urte bete osoan, egunian lau aldiz, biak pumatu dute pipa batetik.

        —Egia da, Pelix?

        —Jauna... egia da... baño...

        —Beraz, ama baten bularra edaten dutenak anaiak badira, zu ta Mari Martiñ izan zerate senar-emazteak.

        —Ondo da, jauna. Amen.

IV

        Pelix gizon argia zen, erderaz ondo ta legeak ere bazekizkien, eta ala bigaramonean jarri zuen atean letrero bat:

KIERBA

JUNTA DE AKER-EDORES

        —Aizazu, Iñazi: zer esan nai du aker-edores-ek?

        —Eztakizu zer dan akerra?

        —Bai.

        —Badakizu zer dan hedor?

        —Eztakit.

        —Ba da kiratsa, usai txarra.

        —A...! Ori akerrak berekiñ du.

V

        —Juez jauna.

        —Zer nai zenduke, Pelix?

        —Nik eziñ pagatu nitzake eun ta berrogei pezeta; erdiak barkatuko balizkidate...

        —Konprome —erantzun zuten artzekodunak—; erdiarekiñ oso kontentu gera; eztegu ardit bat ere geiago nai.

        —Ondo da —esan zuen juezak.

        Bi asto, oe bat, kutxa bat eta gañerako tresnak irurogei ta amabost pezeta inguru balioko zutela uste zuen Pelixek. Atera ziran errematera, eta arizekodunak asi ziran pujatzen, baita ere elkarren artean apurtxo bat minberatzen: ori nai zuen Pelixek. Tresna guziak igo zuten errematian eun ta irurogei ta bost pezetara. Artzekodunai eman zizkien juezak, esan bezela, irurogei ta amabost, eta Pelixi larogei t'amar. Erremat au izandu zen loteria bat Pelixentzat. Gaba zen: atera ziren danak etxetik; juezak, atea itxirik, artu zuen giltza; esan zien:

        —Bigar goizean, amarretan, etorri zaitezte guziok, bakoitzak bere tresnak, errematian artu bezela, eramatera.

        —Ni ere bai? —galdetu zuen Pelixek.

        —Ez, eztegu zure bearrik —erantzun zuen juez jaunak.

        —Malegro, siñor —esan zuen Pelixek.

VI

        Bigaramon goizean, amarretan, an ziran zintzo guziak. Pelixen etxea utsik arkitu zuten eta sukaldeko atean bertso au:

                Ijitoekin asten

                duenak auzia,

                denboraz galduko du

                duen on guzia,

                todo-todo mio-ri

                zor diot guzia,

                ez det damu izango

                auzitan asia.

        Asi ziran aztarranak ateratzen, baño alperrik. Bakarrik gauza bat jaki zuten: Pelixen etxeko ateak zerralla bat, baño bi giltz zituala, bat Pelixek juezari eman ziona, eta bestea Pelixek Mari Martiñen errekuerdotzat gorde zuena.

1902-ko Epaillaren 24-an

«Ibaizabal», 14, 1902-ko Jorrailla-ren 6-n.