AMAIRUGARREN IARDUNA

I

Otoitza Iainkoari. Iainkoak Augustiñi gauza guzietan aurrea artzen dio.

        1. Zuri dizut dei egiten, ene Iainko, nere erruki. Zuk sortarazi ninduzun, eta ez duzu antzi Zu antzi zaituna. Nere animara deitzen zaitut. Zuk egiten duzu gai, Zu barnean artzeko Zerorrek ematen diozun griñarekin. Etzazu eskutik utzi deitzen zaituna. Deitu baiño len, Zerorrek aurrea artu zenidan, eta Zu isitu ziñan oiu aunitzez, milla modutara, urrundik entzun zintzaidan, itzuli nendin, eta nere deitzalle ori deitu zintzaidan. Izan ere, suntsi dituzu, Iauna, nere irabazi gaizto guziak, nere eskuok ez zigorkatzeko, utsegin baitizut auekin, eta nere irabazi onakin aurrea artu didazu egin ninduten esku oeri biurtzeko. Ni izan baiño len Zu baziñan; ez nintzan gai Zuk neri naizana emateko, eta alare emen naiz Zure ontasunari esker, egin nauzun guzi au zertatik egin nauzun ere, Zuk neri aurrea artuz. Etzenun bada nere bearrik, edo ez naiz ni egiten, Zuri laguntzeko aiña, nere Iaun eta Iaungoikoa, ez nik Zu serbitzeko, lanean nekatu ziñaken gisan, edo Zure aala gutxiko bailitzan nere laguntza gabe; ez eta nik Zu lurra bezala lantzeko, landu gabe egon zaitezen lantzen ez bazaitut; baiñan, serbi zaitzadala ta landu, Zugandik ona dakidan ongi izateko, Zugandik baitzait.

II

Izadiak ere ez zun merezi Zuk egin zenezan: ez zeruak, ez lurrak.

        2. Zure ontasun betetik da, izan ere, sorkaria, onela: Zuri ezertako etzitzaizuna, ta, Zugandik izanik ere, Zuri berdin ez izana, baña Zuk egin aal zenuna, gabe geldi etzedin. Ze zor zenien, bada, asieran egin zenitun zeru-lurrei? esan bezate, ze zor zenien? Zure Zugurtasunez egin zenitun sorkari, gogaki eta mukulukiak, bakoitza bere einean Zugurtasun Aren mende, gogaki naiz mukuluki, asiak eta eitegabeak ere, eragabe Zure antzetik oso urrun: —gogaki eitegabea mukulu eiteduna baiño areago, mukulu eitegabea, berriz, uts gorotza baiñon areago ta orela— Zure Itzaren mende eitegabe gelditurik Itz berorrek batasunera deituz tankeratu ez balitu eta Zugandik dira izan oro guziz on, guziz On orrengandik! Zer merezi zuten eitegabe bederen izateko, ori ere ez baitzitezken Zugandik gabe?

        3. Zer merezi zuten mukulu gaiek «ikus-ezin» bederen izateko ta lur antolagabe onek ere? ez baitzitezken Zuk egin ezik. Beraz, ez izanik izatea ere etzuten merezi. Edota zer merezi zun sorkari gogakien asierak osiñ antzera bederen itur zedin, Zure ez-antzeko egin zun Itz berorrek beregana biurtu ez balu ta argiturik argi zedin, ez Aren berdiñ, baiña Zure antzera danen antzez berdiñ? Gorputz baten izatea ez baita eder izatea, —bestela itsusirik ez liteke—; alaxe, gogaki irazanari etzaio berdiñ izatea ta zugurki bizitzea. Bestela, aldagabe litzake zugur. On zaio, naski, beti Zuri atxikitzea alderatuz, iritxi dun argia aldenduz, galdu ez dezan, eta leize illun antzeko antzera lerratu ez dedin. gu ere, animaz sorkari geranok, Zugandik gure argitik alde, bizi artan beiñola illun giñan, eta illun orren ondarrekin galbitza, Zugan bakarragan, Zure zindotasun geraño. Iainko-mendi antzo, len epaikizun baikiñan osin aundi bezala.

III

Argiak ere ez zun merezi izan bizi izatea ta argitsu izatea.

        4. Lenengo sorkarietaz esan zenuna: «bedi argia, ta argia bazan» ez dut gaitzegoki ulertzen sorkari gogakiaz, baibaitzan orduko bizi zerbait, Zuk argi egitekoa. Baiñan alako argi ziteken biziak, ez baitzun izata merezi; bein izanik ere, etzun merezi Zuk argi egitea. Aren eitegabea ere ez litzaizuke atsegiñ, argi biur ez baledi, izanez ez-baiña argitzen dun argia ikusiz eta ari atxikiz. Nolabait bizi danak eta doatsu bizi danak ez bezaio zor Zure graziari besteri, ez obeago ta ez kaxkarrago biur ditekenera obe-aldatuz. Zu bakarra baitzera; izan biribil Zu baitzera; Zugan ez baita besterik, bizi izatea ta ongi bizi izatea, Zu zeure zoriona baitzera.

IV

Gauza auek egin ez balitu ere, Iainkoa ez zan eskaxago.

        5. Zerau zeran ortarako zeren bear ziñake, auek ezer ez balira ere, edo eitegabe geldi balediz? beartsuz ez baiña Zure ontasunaren mukuruz egin baitituzu, bilduz eta eitea emanez, ez Zure poza, aiek bete bear luketen gisan. Bikaiñ zeran Orri iguin zaizu aien maketsa, Zuk aiek bikainduz atsegin dizaizkizun, ez Zu makets izanik aien bikaiñean bikaindu bear zinduken gisan. «Zure arnasa uren gain eramana zan»; etzinderamaten aiek aietan atsedeteko bezala, Zure arnasa atsedeten omen dan aiek, berengan atsederazten ditu. Baiña gain-eraman zan Zure gogo, iro-eziña taalda eziña, bera beratzat aski zala Zuk egin zenun biziaren gaiñean. Ari etzaio berdin bizi ta doatsu bizi, bere illunean ixuriz ere bizi baita. Egin zuna biurtzea dauka, ta gero ta geiago bizi, «bizi-iturriaren ondoan ta Aren argian argia ikusi», ta bikaindu, argitu, doatsutu.

V

Aitak zeru-lurrak egin, iakintasunagan (Semeagan) egin eta «uren gaiñeko arnasa» arnas saindua; Agusutiñek iru gauza orietan Irutasuna ikusten du.

        6. Emen ageri zait illun-antzean Zure Irutasuna. Zu zera nere Iainko. Zuk, Aita Orrek, egiñak baitira zeru-lurrak, gure zugurtasun dan Aren oiñarrian: Zure zugurtasun, Zugandik, Zure berdiñ ta betikide dan Zure Semeagan. Aski esana dugu zeruen ta zeru-lur ikus ezin eta eitegabeaz eta leize illunaz. Gogaki eitegabeen ondar ua laiñotsu gelditu balitza, bizi zerbaiñtxo eman zion Argana itzuli ez balitza, ta argitasunez eder biurtu ez balu, etziteken izan «zeruen-zeru», gero uren eta uren tartean egin zana. Aita neukan, bada, auek egin zitunaren izenean; eta Semea, egin zitun oiñarriaren izenean; eta nere Iainkoa Irutasun siñetsirik —siñesten bainun— au billatzen nun aren itz sainduetan, eta ara Zure arnasa uren gaiñean eramana. Ona Irutasuna, Nere Iainkoa, Aita ta Semea ta Gogo Gurena sorkari orien sortarazle.

VI

Zergatik aipatzen da azkena «uren gaiñeko arnasa».

        7. Zergatik, esaidazu egizko argi, —Zugana daukat biotza, uskeriak irakas ez dizkidan, otoi maitasun amarengatik otoi— esaidazu zergatik zerua aipatu ondoren eta lur ikus-eziña ta eitegabea, ta illuna osiñ gaiñean, zergatik Zure liburuak aipatu zuan azkenean Zure arnasa. Komeni al zan ola adieraztea, gaiñ-eramana zala, ta au etziteken esan beste ua aipatu ezik, Zure arnasa aren gain eramana zala uler zedin? Ez zan gain-eramana ez Aitaren ez Semearengan, eta «gain-eraman» ez legoke ongi esana ezeren gain ez balitza eramana. Beraz, lenik esan bearra zan zeren gain zan eramana, gero gaiñeramana zala esan gabe bestela, aipa etziteken ua. Zergatik ez zan komeni bestela adieraztea, gaiñeramana zala ezik?

VII

Nork esan eta nola esan «Iainkoaren arnasa uretan gaiñeramana zala».

        8. Emendik ara iarrai bezaio buru aaldunak Apostoluari, «Zure maitakuntza gure biotzetan ixuri dala eman zaigun Gogo Gurenaren bidez» baitio. Ta gogo-gauzetaz ari dala, irakasten eta erakusten digu maita-bide gain gaiñekoa, ta belaunikatzen zaitzu gure alde, Kristoren maitasun aren ezaguera gaiñ-gaiñekoa ar dezaguño. Beraz, asieran gaiñ-gañeko zala, uretan gaiñ-eramana zan. Nori esan, nola nik esan, irritsen zorretik leize malkorrera, ta maitasunaren gaindegitik Zure arnasaren bidez urgañean gaiñ-eramana zala? Nori esan, nola esan? Ez baita tokirik pulunpa ta igeri egiteko. Zer antzekoago ta zer bixikoago? Griñak dira; maitasuna da. Gure barneko satsukeria kaxkarrenera ietxirik lazterka, kezkaren kezkaz; eta saindutasuna gu gaiñera iasoz tinki egoteko, «biotz ok Zugana gora eduki ditzagun», Zure Arnasa uren gaiñ-eramana dan artara. Eta gain-gaiñeko atsedenera iritxi gaiten, «gure animak ur utsalak igarotakoan».

VIII

«Egin bedi argia». Zein aundi dan sorkari arrazoiduna.

        9. Erori zan Aingerua, erori zan giza-anima, ta adierazi zuten sorkari gogaki oroen leizea osiñ illunean, Zuk asieratik au esan ez bazenu ere: «Bedi argia ta argia izan» ez balitza, alegia, ta Zure zeru uriko adimen esanek oro Zuri atxiki ez balitzaizu, ta aldakor oroen gaiñ aldagabe doan Zure Arnasagan orok atseden ez balu. Bestela, «orain Iaunagan argi dan zeruen zerua» ere, osin illun litzake bere baitan. Zure argiz erantzirik beren illunbea ageri duten gogaki erorikorren ezinegon doakabean ere aski darakusazu; ez baitzaio aski iñola ere atseden doatsurako Zu baiño gutxiago danik; beraz, ez bera ere. Zuk, alegia, Iauna, «argituko duzu gure illunbea», «Zugandik iaiotzen baitira gure soiñekoak, eta gure illunbea eguerdi bezala date». Emen zakizkit, Iainko; itzul nazazu Zugana. Maite zaitut, eta, gutxi baldin bada, maita zaitzadan areago. Ez dezaket negurtu zeinbait peitu zaidan aski dan maitasunerako, nere bizi au Zu laztantzen igaro dedin, aldegin gabe «Zure aurpegiaren izkutuan» izkuta arte. Au dakit sollik: Zu gabe gaizki nagola, nitaz landa ez ezen neronengan ere; ta ugaritasun oro Iainkoa ezik urritasun dala.

IX

«Uren gaiñ eramana», zergatik esan Gogo Gurenarengatik bakarrarengatik.

        10. Aita, naiz Semea, ez al ziran uren gaiñ eramanak? Tokian, mukulueran, ez Gogo Gurena ere. Baiñan aldakor oroen gaiñ dagon Iainkotasuna alda-eziña baita, bai Aita, bai Semea, bai Gogo Gurena uren gaiñ eramana zan. Zergatik esan zan ori, beraz, Gogo Gurenarengatik soillik? Zergatik arengatik soillik esan zan, tokian bailegon, ez baita toki, ta Arengaz Zure doai dala bakarrik esan baita? Zure doaiean atsedeten dugu, artan gozatzen zaitugu. Gure tokia, gure atseden. Maiteak ara garamatzi, ta zure Arnas onak, «gure xapaltasuna eraikitzen du erioaren atekatik». Zure gogo onean daukagu pakea. Mukuluak bere aztaz, bere tokira du ioera. Azta ez da beerako bakarrik; bere tokirako baizik. Suak ioera gora, arriak bera, beren aztak daragiz, beren tokira doaz. Ur azpian ixuritako olioa urez gaiñ ateratzen da; olio-gañean ixuritako ura, oliopean murgiltzen, beren aztak daragiz, beren tokira doaz. Eragaitz daudenean, ezinegonez daude: era onez dute atseden. Nere miña maita-griña; ark naroa noranai banoa. Zure doaiez goaz gora ta gora igoaz; sutzen gera ta bagoaz; «igotzen ditugu igoerak biotzean, eta zurbil-kanta kantatzen dugu». Zure suz, Zure su onez suturik goazi, gora baikoazi, Ierusalengo pakera; poztu bai naiz au esan didatenean: «Iaunaren etxera ioanen gera». An ezarriko gaitu Zure gogo onak, an betiko egona besterik nai ez dugula.

X

Gu, illunbetik argi biurtuak gera.

        11. Sorkari doatsua! besterik ezagu eztuna, bera besterako izanik, egin zuten orduko aldakor guzien gaiñ dan Zure doaiez, aldiunerik gabe, artara eraikia izan ez balitz Zuk deituz: «Bedi argia, ta sortu zan argia». Gugan bada aldi ta aldi, illun giñanekoa ta argi geranekoa; argan, ordea, argitu gabe zer ziteken esan da, lenik ixurki ta illun bailitzan, bestela izarazteko irazalea ager zedin, argi eziñitzalira itzulirik argi zedin. Al dunak uler beza, Zuri eska. Zertako ni nekarazi, «mundu ontara datorren gizonik nik argitu bainezan»?

XI

Zer da Irutasuna? ez bedi edozein ausartu ortaz mintzatzen.

        12. Irutasun guzialduna nork ulertuko du? Zein ez da Artaz mintzo, Artaz bada? Bakanik da, Artaz mintzatzean zer diagon dakinik. Eleta ta baiezta; baiñan iñork ez dakusa ikuskari au pakerik gabe. Gizonak beregan iru auek irauli detzan nai nuke: oso besterik dira Irutasunaren aldian. Baiñan artatik zeiñ urrun dauden iardun eta suma dezaten diagot. Iru auek derizkiot: izan, iakin, nai. Banaiz, izan ere, badakit, eta nai dut. Iakitun naiz eta naidun, eta banaizala ta nai dudala, nai dut izan eta iakin. Al dunak ikus beza iru auetan bizia zein bereizigaitz dan, bizi bakarra, ezaguera bakarra, izate bakarra. Zer bereizte bereiz-eziña! Bereiztea, ala ere. Aurrean dauka, bai; so egin dio beregan; ikus beza ta esan bezait: baiñan oietan zerbait arki baleza ta esan, ez beza uste ukan orien gaiñetik alda-eziñ dana alda-eziñik dala, alda-eziñik dakila, ta alda-eziñik nai dula. Ta nork errez gogoeman iru aiengatik Zuretzat irutasun, bakoitzean irurak, irurak bakoitzaren izateko, naiz biak arrigarriro bakarki ta askoki, bera beretzat mugagabe izanik, Argatik dala berak ezaguten dula, ta bera beretzat aski dala alda-eziñean, bakarraren ugaritasun aundian? Zeiñek esan nolabait? Nork esan nolanai ausarkeriz?

XII

Irutasunaren izenean ateratzen gera illunetik argira Bataioan.

        13. Aurrera, nere siñesmen, Zure aitorkizunean! Esaiozu Zure Iainko Iaunari: Guren, Guren, ene Iainko Iauna. «Zure izenean ukuziak gera», Aita eta Seme ta Gogo Guren; Zure izenean ukuzten dugu; eta gure artean ere egin baitzitun bere Kristogan «zeru-lurrak» bere elizako gogakoi ta aragikoi; ta gure lur au ikuskera artu baiño len ikus-eziña zan eta antolagabea, ta ez-ikasiarn illunak estaltzen gindun, «gaiztoz eskolatu baitzenun gizona, ta Zure epaiak leize aundi». Baiña Zure Arnasa uren gaiñ eramana zalako, Zure errukiak ez gindun utzi gu urrikarri, ta au esan zenun: «bedi argia»; «damu zaitezte, zeru-erria urbildu baita»; «ezazute damu»; «bedi argia». Ta gure barrena gerongan «ikara zegolako», Zutaz oroitu giñan, Iauna, Iordan-lurretik, Zure berdiñ dan menditik, baiñan txiki guregatik. Iguin egin ziguten gure illunbeek, eta Zugana itzuli giñan eta «egin zan argia». Eta «iñoiz illun izandakuok, orain argi gera Iaunagan».

XIII

Argi ori emen, siñestea da, ez ikustea.

        14. Eta alare oraiño «siñestez, ez ikustez» (II Cor. 5, 7). «Itxogiñez gera iare. Ikusiarekiko, berriz, ez da itogiñik» (Rom. 8, 24). Oraiño «osiñak osiña deitzen du, baiña Zure ur-iauzien otsean» (Ps. 41, 8). «Gogakoi bezala ez-baiñan aragikoi ziñatenez mintzo nintzaizuen» (I Cor. 3, 1), dionak ere, ez dula iritxi derizkio, ta «atzeangoa aantziz» (Phil. 3, 13), aurrekoetara «edatzen da, ta antzarka ari da ta anima egarri dauka Iainko bizi, basauntzak iturria bezala» ta au diago: «Noiz natorke?» (Ps. 41, 1-2). «Zerutik dan egoitzaz, gaiñetik iantzi naiez» (II Cor. 5, 2), azpiko osiña ere deitzen du onela: «mende oni alki ez izan, baiñan eraberri zaitezte anima berritan» (Rom. 12, 2); eta, «ez aur biurtu ezagueraz, bai gaitzarekiko, gizon eldu zaitezten» (I Cor. 14, 20); eta, «Galatiar burugabeak, nork lilluratu zaitue?» (Gal. 3, 1). Ez ordea, bere mintzaeran, Zurean baiña, bialdu bait zenigun goietatik Gogo Gurena ta gora igo zanaren bidez bere doaien ur-iauziak ideki zitun (Malach. 3, 10) «ibaiaren oldarrek Zure uria pozarazi zezaten» (Ps. 45, 5). Ua du asperen «senargaiaren lagunak» (Io. 3, 29). Artan «gogoaren asikiñak» ukanik, baiñan oraiño beregan «intzirika dago semautsi izan naiez, bere gorputza iaregiteko» (Rom. 8, 23). Ua du asperen, emaztegaiaren atal baita, eta aren ataizean dago; senargaiaren adiskide baita, eta aren ataizean dago, berean ez-baiña «Zure mintzoaren ur-iauzietan deitzen baitu beste osiña» (Ps. 58, 8); ta aren ataizean bildur da «sugeak Eba amarruz atzi zun bezala, aien zentzuak ere galdu ditezen gure senarraren garbitasunetik», Zure bakarrarenetik (II Cor. 11, 3), gau ta egun ogi biurtu zaizkidan malkoak aldegitean (Ps. 41, 4), «Non da zure Iainkoa?» ari baitzait egunero. Au da ikuskarizko argi ua, Bera dan bezala ikusteko (Io. 3, 2).

XIV

Nere anima illun dago. Itxoizu Iaunagan.

        15. Nik ere «non da nere Iainkoa» diagot. Ara, zu zauden tokian arnasa lasaxeago dut (Job, 32, 21), ixurtzen baitut ene anima neregan, iai egiten dunaren irrintziz eta gorespenez (Ps. 4, 15). Oraiño goibel dago, alare, eroten baita, eta osin gertatzen; obeki esan, oraindik osiñ dala sumatzen baitu. Oiñen aurrean gauez piztu didazun siñesteak, au diñotso: «zergatik zaude goibel ene barrena? Zergatik naigabetzen nauzu (Ps. 42, 6), itxoizu Iaunagan»: «Aren itza argi-ontzi Zure oiñentzat» (Ps. 118, 105). Itxoizu ta zaude «gaiztoen ama» gaua iragan dediño, Iaunaren asarrea iragan dediño; asarre-seme izanik beiñola illunbe baikiñan, eta aren kutsua daukagu «obenagatik ildako gorputzean» (Rom. 8, 10), egun-xintak itzala astadun dezan (Cant. 21, 17). Itxoizu Iaunagan: «goizean aurrean nauka ta so egiñen diot; beti dut aitortuko» (Ps. 5, 5). «Goizean zutiturik, nere aurpegiaren osasuna dut ikusiko, nere Iainkoa» (Ps. 42, 5), «gugan bizi dan arnasarren pitzaraziko baititu gure gorputz ilkorrak» (Rom. 8, 11); gure barne illun eta ixurkorrean errukiko baitzan gaiñ-eramana. Beraz atzerri ontan baikuntza artu dugu, «itxaropenaren bidez iaregiñak gerala argi izateko, ta argi-seme ta egun-seme: ez gau-seme ez illun-seme» (Thess. 5, 5). Izan giñan alare. Orien eta gure artean, giza-iakite koloka ontan, Zuk bakarrik bereizten duzu, biotz-ikertzaille Orrek, «argia egun eta illuna gau izendatuz» (Gen. 1, 5). «Nork bereizten gaitu, Zuk ezik? Zer dugu Zugandik ez arturik» (I Cor. 4, 7). Ore beretik gertatzen gera, batzuk dedu-ontzi, ta besteak geren-ontzi (Rom. 9, 21).

XV

Liburu sainduen zerua: arrokeria zapaltzeko egokiena.

        16. Nork egi guregan, Zuk ezik, Zure Iainko-idazti orren aginpidea ortzantza antzo? «Zerua liburu antzo azpilduko da» (Is. 34, 4), ta orain «larru antzo edatzen da gure gaiñ» (Ps. 103, 2). Giza-bidez eman zenigun Iainko-idaztiak, aginpide gurenagoa du, gizon ilkor aiek il da gero. Badakizu Iauna, badakizu nola iantzierazi zenitun gizonak larruz, obenez ilkor egin ziranean. Beraz, larruz antzo edatu zenun liburuarena ortzantza Zure itz elkar-egokiak gizon ilkorren eragiñez gure gaiñ ipiñiz. Aien eriotzez berez, aiek emaniko Zure itzen aginpidea gotorrago da, ta gaiñagotik edatzen da, aiek bizi zirala ez baitzegon ain bikaiñ edatua. Oraiño etzenun zabaldu zerua larruantzo, oraiño ez zenun aien izen ona orotan zabaldu.

        17. Ikus detzagun Iauna, «zeruak, Zure beatzen lana» (Ps. 8, 4); urra ezazu gure begiok estali dituzuneko gandu au. An dago Zure aitorra, «ñimiñoeri zugurtasuna emanez» (Ps. 18, 8). Bikaindu ezazu «gorespena, ene Iainko, aurren eta titikoen aotik» (Ps. 8, 3, 4). Ez baitugu ezagutu libururik, orrela arrokeria zapaltzen dunik, «etsaia ta iagolea suntzitzen dunik» (Id. Ib.), bere obenak iagonez Zure adiskidegoari iarki zaiokenik. Ez dut ezagutu, Iauna, ez dut ezagutu itz ain garbirik, ni orrela aitrotzera naraginik, nere lepoa Zure uztarpean ain arin daukanik, eta Zu urrurik iaurestera naramanik. Ulertuko dut, Aita on; emaiozu menpeko oni, menpekoentzat eraiki baituzu.

        18. Badira beste ur batzuk ortzantz onen gañean, illezkor eta lurreko ustelkeritik urrun. Gores bezate Zure izena ortzigaiñeko aingeruen taldeek; ez baitute gora begira-bearrik ortzantzara ta Zure itza eezaguteko irakur bearrik, Zure aurpegia beti ikusten ari baitira (Mt. 18, 15), eta an dirakurte, ele-zati alditsu gabe, Zure betiko gogoak zer nai dun. Irakurten, autatzen, maitatzen dute; beti ari dira irakurten; eta dirakurtenik ez da igaroten. Autatuz eta maitatuz irakurten dute Zure onu alda eziña. Ez da ixten aren orri xorta, ez da azpiltzen aien liburua, Zerau baitzakie au, ta betikor zakie, Zur antolatu baitituzu ortzantza onen gaiñetik, azpiko errien oiñarri aulean, andik ikus eta ezagu dezaten Zu iragarten zaitun aldiko errukia, aldi-egille Orrena. «Zeruan, izan ere, Iauna, Zure egi ta errukia odeietaraño» (Ps. 35, 5). Odeiak badoaz zerua geldi dago. Badoaz Zure Iragarleek bizi ontatik bestera; baiñan Zure idaztia mendeen azkeneraiño edatzen da errien gain. «Zeru-lurrak ere iraganen dira; Zure itzak ordea ez dira iraganen» (Mt. 34, 35). Larrua azpilduko da, ta edaturik dagoneko azpiko belarra igatuko da bere argitasunetik; «Zure itzak, berriz, betiko du iraunen» (Is. 40, 6). Orain guri laiño itzalpean eta ortzien ispilluan ageri zaigun antzo, ez dan bezala, gu ere, Zure Semearen kuttun izanik, «ez da ageri oraiño zer gaitezken» (I Io. 3, 21). Gorputzaren saretik so egin zigun, maitte egin zigun, sutu gindun eta aren usaiaren atzetik ioan giñan laisterka (Cant. 1, 3). Baiñan «au ager dedinean, Aren antzeko izango gera, Bera dan bezala ikusiko baitugu». Zeran bezala, Iauna, oraindik ez dugun ikusmenarekin.

XVI

Adimen aldakorrak ez dezake ezagutu argi alda-eziña, Iainkoak bezala.

        19. Zu biribil zeran bezala, Zuk bakarrik dakizu alda-eziñ zerala, ta alda-eziñik dakizu, ta alda-eziñik nai duzu. Zure izateak alda-eziñik daki ta nai du; ta iakitea bada ta alda-eziñik nai du, ta Zure naia bada ta alda-eziñik daki. Zure aurrean ez dirudi bidezko, argi alda-eziña Bera Beragan ezaguten dan bezala, «argitu» aldakor batek ezagu dezan. Beraz, «nere barrena, ur gabeko lur antzo Zure aurrean». Bera berez ezin baititeke argitu, ez diteke bere-berez ase. Orrela bai, «Zugan, iturri bizi ortan, Zure argian ezagutuko dugu argia».

XVII

Animako griña gaiztoen muga, itxasoko uren muga; Iainkoaz egarri diranen ura, iturriko ur eztia.

        20. Nork bildu ditu atsegabetuak lagunarte bakarrean? Xede bera baitute lurreko zori alditsuarena, ta ortarako dagite guzia, milla kezka bixikotan koloka dabiltzala ere. Nork esan zun Iauna, Zuk ezik, «bildu zitezela urak biltegi batera eta ager zekizula legorra»? «Zure baita itxasoa, Zuk egiña; ta legorra Zure eskuek eratu baitzuten» (Ps. 94, 5). Naimenen samintasuna ez-baiñan uren bilkura baiteritza itxaso. Zuk ezi oi dituzu animen griña gaiztoak, eta Zuk ezarten ditiezu mugak, urak doazan tokiraiño, ugiñak an lertu ditezen; eta onela dagizu itxasoa, guzien gaiñ daukazun mendearen aginduz.

        21. Baiña Zutaz egarri diran animak, eta beste xedez itxasoko lagunartetik bakan daudenak Zuk garaztatzen dituzu iturri izkutu eztiz, lurrak bere uzta eman dezan, eta ematen du bere uzta; eta Zuk, Iaun Orrek agindurik, gure animak ernarazten ditu errukizko eginkizunak bere einean, gorputzeko bearretan urkoari lagunduz, azia baitu beregan gure antzekoa, gure gaitzez urrikaltzen baikera beartsueri lagunzera, aiek guri ere laguntzea nai genuken eran, bearrean bagiñaude. Ta ez belar-azi antzeko gauza errezetan; baita zugtz bizkor, igali on dunaren antzera, aundiaren eskutik irain artzen duna artzeko, epai zuzenaren indar bizkorrez, arigeriza emanez.

XVIII

Argia ta illuna: gaba ta eguna: gauza adigarrita sumagarrietara artzen diranak. Gogo Gurenaren doaiak.

        22. Orrela, Iauna, orrela sortu bedi, dagizunez eta alaitasuna ta antzia eman oi duzunez, «sortu bedi lurretik egia ta zuzentasunak begira beza zerutik» (Gen. 1, 14); eta bitez ortzian argizagiak. Puska zaiogun gure ogia gose danari, ta teillatu gabe dagon beartsua eraman dezagun gure etxera, iantzi dezagun gorri dagona, ta gure aziko etxetiarrik ez dezagun urruña (Is. 58, 7). Begira, lurrean sortudiran igali oieri, on baita; eta erna bedi gure goiz-argia (Ib. 1, 8); eta egikizun kaxkarragoa dan ontatik ukan dezagun bizi-itza Iainko-ikusleen atsegiñetan, ta ager gaitezen lurrean argizagi antzo, Zure idaztiaren ortzantzari atxikirik. An ari zera gurekin eletan, ulergai ta sumagaiak bereizi detzagun gaua ta eguna bezala, edota ulergaietara naiz sumagaietara emanik dauden animak. Onela, etzera Zu bakarrik Zure epai izkutuan, ortzantza egin aurretik argi illunak bereizten dituzuna. Baita Zure gogakoiek ortzantza berean bereiz daudenak, lurrean Zure grazia agerturik, egin bezate argi, ta bereizi bezate gaua ta eguna, ta mugatu bezate noizaldiak (Gen. 1, 14); zaarrak iragan baitira ta berri biurtu (Cor. 5, 17); ta gure osasuna uste gendun baiño urbillago baitaukagu (Rom. 13, 11); ta gaua oian da, ta eguna urbildu (Ib. 12); ta Zure urteen buruntza onesten baituzu (Ps. 64, 12), langilleak Zure uztara bialduz, ua ereiten besteek lan egin baitzuten (Io. 4, 38); eta beste uzta batera bialduz, ots, azken-uztara bialduz. Ola betetzen duzu, opa dunaren guraria, ta onesten dituzu zintzoaren urteak. Zu, berriz, berbera zera, ta, aitzen ez diran Zure egunetan (Ps. 101, 2-8), doazan urteetako mandioa betetzen duzu.

        23. Zure erabaki betikorrean, zeruko ondasunak mugonez ematen dituzu lurrean; batari zugur-itza ematen baitzaio argizagi aundi danez, egi-argiak goiz-argiz bezala pozten ditunentzat; besteari iakitea Ats beretik, argizagi txiki danez; besteari siñesmena, besteari sendatzeko antzia, beste bati mirari egiteko indarra, beste bati iragarmena, besteari gogoak ikertzea, besteari izkuntza arrotzez mintzatzea. Auek izar antzo. Guzi auek Ats berak eta bakarrak egiten ditu, bakoitzari nai dezana banatuz, eta izarrak agerrarazten guzien onerako (I Cor. 12, 8). Iakite-itza, aldiekin aldatzen diran izkutuak berekin ditula, illargiaren antzeko da; ta beste doaien ezaguerak, gero izar-antzo aipatu diranak, esan dugun eguneko Zugurtasunaren zuritasun artatik urrunago ta gauetik urbillago daude. Bearreko ziran doai auek Zure otsein txit zugur ua, gogaki-antzera ez-baiña aragikoi-antzera baizik ezin mintzo zitzaien aientzat, maketsen artean Zugurtasunez ari zan ua. Gizon aragikoia Kristogan aur ñimi bezala esne-edale, ianari bizkorra ian dezakeño, ta eguzkiari zorrotz begira dioño, bere gaua alde batera utzirik ioan ez-baiña, bego alki illargi izarren argiarekin. Guzi auek Zuk dauzkazu, gure Iainko, Zure liburuan, ortzantzan, guziak so egite miragarriz bereizi detzagun, oraiño alare mugaz, aldiz, egunez eta urtez.

XIX

Zeruko argizagiak, Apostoluak, munduari argi egitera.

        24. Lenik, ordea, «ikuzi zaitezte, zaitezte garbi, ken gaiztakeria zuen animatik, eta nere begien atzetik» (Is. 1, 16); agertu dedilla legorra. «Ikazazute on egiten, egin auzi umezurtzari, eman eskubide alargunari» (Ib. 17), lurrak ian-belarra erne dezan eta zugatz igali duna. «Zatozte, iardun dezagun, dio Iaunak, zeruko ortzantzan argizagiak ditezen eta lurrari argi dagioten». Aberats arek Maisu onari zer egiñen galdegin zion betiko bizia irixteko. Esan bezaio Maisu onak, gizon baizik etzala uste zunak —on da, bai, Iainko dalako—; besaio, «bizira etorri nai badu aginduak bete detzala»; bereizi beza beregandik gaiztoaren eta okerraren garraztasuna; ez beza kali, ez izortu, ez lapurtu, ez gezur-ziñik egin, legorra agertu dedin eta aita-amaen dedua ageri dedin urkoaren maitasunarekin. «Auek oro egin ditut», esan zion. Nondik, beraz oinbeste arantza, lurra emankor baldin bada? Zoaz, erantzi etzazu diru gosearen lapardiak, dituzunak sal, eta uztaz bete zaite beartsueri emanez, eta badukezu ondasun zeruan eta zarraikio Iaunari bikaindu nai baduzu, zugurtasuna itz egiten dien aiekin alkartuz; baitaki zer eman egunari ta gauari, Zuk ere iakin dezazun, eta zeru-ortzian zan argizagi gerta dizaizkizun. Ori ez da gertatuko, biotza an ez badaukazu, ez ta ere zure ondasuna an ez badago (Mat. 19, 16), Maisu onari entzun diozun bezala. Lur zikoitza naigabetu da ta «arantzek ito dute» (Ib. 13, 7).

        25. Zuek, ostera, enda auta, munduko gaixo (I Cor. 1, 27), Iaunari iarraitzeko guzia utzi duzutenok, zoazkiote atzetik bizkorrak lotsarazteko; zoazkiote, oiñ ederrak, eta argi egiozute ortzantzan, zeruek Aren gorespena ialki dezaten, bikaiñen argia —oraindik ez aingeruena aiña— ñimien illunetik, ez gaiztetsiengandik bereiziz. Argi egizute lur osoan, eta egunak egunari eguzki zuriz iragarri bezaio zugur-itza, ta «gauak gauari illargiz iragarri bezaio iakite-itza» (Ps. 18, 1-4). Illargi-izarrek gauari dagiote argi, baiño gauak ezditu illuntzen, aiek argitzen baitute eintsu batean. Iainkoak au lesaken gisan: «sortu bitez argizagiak zeru-ortzian»; «betbetan atera zan soiñu bat aize bizkorra ziztuan bezala, su-antzeko mihiak banatu ziran, bakoitzaren gaiñean eseriz», eta zeru-ortzian argizagiak egin ziran, bizi-itza zutenak. «Zoazte orotara, su saindu, su ederrok». Zuek zerate, bada, munduaren argi, ta etzaudete gaitzerupean. Eraikia da, Zuek atxiki zakioten Ua, ta eraikiko zaitue. Zoazte, ezaguarazi iozute iende guzieri.

XX

Lengoan iarraitzen du.

        26. Ernaldu bedi itsasoa, ta erdi betza zuen egiñak eta «urek sortu betzate narrazti anima bizidunak». Kaxkarra bikaiñagandik lekutuz iainkoarenago gertatu zerate (Ier. 15, 9), au esateko: Sortu betzate urek, ez lurrak sortuko dun anima biziduna, baiña «narrazti anima bizidunak eta lurraren gaiñetik ega dagiten egaztiak». Lerratu ziran bada, Iainko, Zure sagarakiak, Zure sainduen lanen bidez munduko zirikaldi ugiñen erditik iendeak Zure bataioan ukuzteko. Lan auen artean badira, aundi arrigarriak, bale aundi antzo, ta Zure Iragarleen mintzoak lurraren gaiñetik egan, Zure liburuaren ortzi aldean, ua aginpide dutela, arekin noranai egan egiteko. «Ez baita itzik, ez izketarik aien mintzoa entzun gabe danik; lur osora atera baitzan aien entzutea, ta lurraren azkeneraiño aien izketa» (Ps. 18, 5). Zuk, Iauna, ugaritu zenitun auek, Zure bedeikuz.

        27. Gezurra ote diagot edo naasten ote ditut bereizi gabe zeru-ortziko gauza auen ezagukizun garbiak eta zeru-ortzipeko gorputz-lanak itsaso asarrean? Baitira guzen ezagukizun ziurrak eta bukatuak gizaldien eratxikia gabe, zugurtasunaren eta iakitearen argizagi bezala. Ba eredira beraien gorpuz-lan asko ta bixikoak, eta bata besteagandik aziz ugaritzen dira Zure bedeikuz, Iauna, Zuk arindu baituzu zentzu ilkorren iguiña, animaren ezagueran gauza bat bera askotara eratu ta esandedin, gorputzeko zirkiñen bidez. Urek sortuak dira auek, baiña Zure itzean. Zure egi betikorretik landa zeuden errien bearrak egin zitun auek; baiña Zure Ebanjelioan, Ur berauek iraitziak, baiñan aien garraztasuna zala bide, Zure itzez sortuak.

        28. Zuk egiñik eder dira oro, ta Zu eziñ esan-ala ederrago, Zuk egiñak baitira oro. Adan ederretik erori ez balitza, ez zan aterako aren sabeletik itsas-gesala, giza-enda iakin-miñez sakona ta asarre arroa, ta eziñegonez ixurkorra; eta orrela, ez zan bearrik, ur aundietan Zure otseiñek gorputz eta zentzuen agerian lan eta itz izkutuak egn zetzaten. Ola gogora zaizkit orain narrazti ta egiaztiak. Izkutu aietan sarturik eta murgildurik, sagarakizunen mende, gizonak etziran aurreratuko anima beste ein batean bizi ez balitza, ta asierako itzaren ondotik bukaerara so egin ez balu.

XXI

Iainkoaren itzak egiten ditu sugek eta egaztiak: bizi-iturri da Mixiolarientzat.

        29. Eta orregatik Zure itzean, itsasoaren barrenak ez-baiñan ur samiñetatik bereiz dagon lurrak iraizten du narrazti anima bizidun eta egazti ez-baiñan anima bizia. Onezkero ez baitu, len urek estaltzen zutenean bezala, atzerriek bear duten bataiorik bear; ez baitago zeru-errian sartzerik, sartzeko Zukerabaki zenunez bestera. Ez du mirari aundirik billa-bearrik ere siñesteko, ez baita «mirari edo arrigarririk ikusi gabe» (Io. 4, 48), siñesten ez dutenetakoa; lur zintzoa bakandurik baitago itsas-ur gor-bizi samiñetik; eta «mihiak siñestunentzat ez-baiña siñesgabeentzat dira ezaugarri» (I Cor. 14, 22). Uren gaiñean Zure itzez ezarri zenun lur onek, ez du egazti-iende bearrik ere. Bialazu Zure itza zure otseiñen bidez —aien lanak aipatzen ari gera, baiña Zu ari zera aietan— eta egin bezate anima bizia. Lurrak sortzen du, lurra dala bide gertatzen baitira auek, eta itsasoa zala bide sortu ziran narrazti anima bizidunak eta ortzipeko egaztiak, ez baitu lurrak aien bearrik, barnetik ateratako arraia iaten badu ere Zuk siñestunen aurrean antola zenun mai artan (Ps. 22, 5). Orregatik zan barrendik aterea, legorra iñutu dezan.

        Egaztia ere itsas-iende da; baiña lurgaiñean ugaritzen da. Gizonen siñestegabea zala bide gertatu ziran lengo berrionzaleen oiuak; baiña zintzoak ere eragiñak dira ta onetsiak askotara, egunetik egunera. Baiñan anima biziak lurrean du biziera; ez baitzaie on siñestuneri ezik, mende au maitatzetik aldegitea, len atsegiñetan bizirik (II Cor. 5, 15) illa zegon anima Zuretzat bizi dedin. Atsegin ilgariak, Iauna; Zu baitzera biotz garbiaren atsegin bizi.

        30. Egin bezate lan, beraz, lurrean Zure otseiñek, ez siñesgabeko uretan bezala mirariz, sagarakiz eta mintzo izkutuz iragarriz eta itzegiñez, orrela esnatzen baita siñale izkutuen bildurrean ez-jakiña arritzearen ama, au baita Zutaz azturik dauden Adan-semeen federa sarrera Zure aurpegitik astanduta osin biurtzen baitira, baiña iardun bezate osiñaren eztarritik legor bereizian bezala, ta zintzoen eredu bitez, aien aurrean biziz eta antzera eragiñez. Izan ere, orrela entzuteko ez-ezen, egiteko dantzute: «Billa zazute Iainkoa, ta zuen anima biziko da» (Ps. 68, 33), lurrak anima bizia sortu dezan. «Ez iardun mundu onen antzera» (Rom. 12, 2); lekutu zaitezte argandik. Irritsez iltzen ari dan anima, andik aldegiñez bizi da. Leku zaitezte arrotasun aundiaren ankerkeritik, lizunkeri alperraren atsegiñetik eta iakite gezurtiaren izenetik, piztiak ezti, abereak otzan, sugeak min-gabe ditezen. Idurikizun ontan animaren griñak daude, baiñan arrokeriaren arrandia ta ikusmiñaren edena anima illaren griñak dira, ez baita iltzen griña guziz gabetzeraiño, bizi-iturritik urrunduz iltzen da, ta orrela artzen du mundu iragankorrak, bere antzeko dula.

        31. Zure itza, aldiz, betikor da, Iainko bizi-iturri; ez da iragaiten. Beraz, Zure itzak eragozten du aldegiten, au esaten digunean: «Etzaiteztela mundu onen antzera bizi», lurrak iturri bizian anima bizia sortu dezan Zure itzak berrionzaleen bidez anima ezia Zure antzera dabiltzaneri antzeratuz. Au da «bere arian», gizonak adiskidea baitu leikide. Zaitezte, esan zun, ni edu, ni zuek edu bezala (Gal. 4, 12). Onela daudeke anima bizian pizti onak, ozan iardunez. —Zuk agindu zenun: «Zure egiñak otzan egizkizu, ta gizon orok maiteko zaitute» (Eccl. 3, 16)—. Bai abere onak ere, ianda aserik ez eta ian gabe goserik ez, eta suge onak, galgarri ez-baiñan ataizerako zugur eta izadia bear aiña aztertzen dutenak, egindakoak ulertuz betiera dakusaten. Pizti auek arrazoiaen mendeko dira, erotzan aurera egitetik ezirik, bizi ta on diranean.

XXII

Berritu bedi gizona Iainkoaren antzera.

        32. Ara, bada, gure Iainko Iauna, gure irazaille; guk mundua maitatzeko griña ezitzen dugularik (iltzen ari bikiñan gaizki bizi), gure anima ongi biziz bizitzen asten dalarik eta Zuk Apostoluaren bidez esan itza betetzen; «mundu ontako antzik ez artu, alda zaitezte, ordea» (Rom. 12, 12), iritxiko da oietaz gañera esan zenduana: «Alda zaitezte gogo berrituz, ez zuen arira» lengo urkoaren antzeko izanez, ez ta gizon obearen aginpidez biziz, ez baitzun esan: «bedi gizona bere arian», baizik eta: «egigun gizona gure iduri ta antzera» (Gen. 1, 14), Zuk naia zer dan ezagutuz. Ortarako bada, Zure otsein arek Ebanjeliorako egin-semeak, betiaur etzegozkion, esnez iñutuz eta iñude antzo altzoratuz, «alda zaitezte, esan zun, gogoa berrituz, Iainkoaren gura on, atsegingarri ta bikaiña ezaguteko» (Rom. 12, 2). Orregatik ez diozu «bedi gizona», baizik-eta «egigun gizona»; eta ez diozu «bere arian», baizik-eta «gure iduri eta antzera». Bein gogoa berrituzkero ta ulertutako zure egia begi aurrean duala, ez bait-du gizon erakustalle bearrik «zure gura on, atsegingarri ta bikaña ezaguteko», eta gai egiten duzu Bakarraren Irutasuna edo Iruren Batasuna ikusteko. Eta orregatik, askoren izenean esan arren: «egigun gizona», gero bakarki biurtzen duzu «eta egin zuan Iainkoak gizona»; eta askoren izenean esan arren: «gure irudi eta antzera», bakarki biurtzen duzu «Iainkoaren idurira». Orrela, «gizona berritzen da Iainkoaren ezaguerara, bera egin zuanaren irudiaren arauz» (Col. 3, 10); eta gogakoi biurturik, ebaz-bear oro ebazten du; bera, berriz, ez du iñork ebazten (I Cor. 2, 15).

XXIII

Iainkoak nola ebazten ditun gauzak eta gizona.

        33. Guziak ebazten ditula, da, badulaantzi alegia, itsas-arraiñen eta zeruko egaztien eta abereen, eta lurrean zarralda dabiltzan narraztiguzien gain. Adimenaren bidez dagi au, ta bide ortaz, «sumatzen ditu Iainkozkoak» (I Cor. 2, 14). Ostera, «dedutan zegon gizonak etzun ulertu; asto zentzugabeetara alderatu zan, eta aien antzeko egin» (Ps. 48, 13). Baiña Zure Elizan, gure Iainko, Zuk eman diozun graziz (Zure esku-lan baikera «egite onetarako sortuak») (Eph. 2, 10), gogo-agintari diranak ez-ezik, oieri gogo-menpeko zaizkienak ere —gizaki ta emazteki (Gen. 1, 27) egin baitezu gizadia, onela, zure gogo-grazian; ontan ez baita giza-emerik, ez iudirik, ez grezitarrik, ez menpeko ez eskuko danik (Gal. 3, 28)— gogakiek, beraz, agintari naiz menpeko, gogakiro ebazten dute, ez, ortzian argi dagiten gogakien ezagueraz (ezbaita aginpiderik ebazte guren ortaz), ez eta Zure liburuaz ere, an zerbait argi ez badago, menpera baitiogu gure adimena, ta ziur gaude, gure begiratuarentzat ostenik dagona zuzen eta egiz esana dagola. Onela, bada, gizona egin zun Aren idurira, Iainko-ezagueran berritua ta gogaki biurtua, lege-betetzaile bear du ta ez ebazle (Iac. 4, 11). Ez du ebazten ere gizon gogakoi ta aragikoien tankera artara; Zure begietan ezagunak baitituzu, gure Iainko, ta oraiño guri etzaizkigu egiñez agertu, beren arnariz ezagu detzagun (Mt. 7, 20). Zuk, ordea, Iauna, ezaguten zenitun, bereizi zenitun eta izkutuandeitu, ortzantza egin baiño len. Gizonak, gogakoi dala ere, ez du ebazten mende ontako erri eziñegonetaz. «Zer dio, bada, ari, landakoetaz ebaztea» (I Cor. 5, 12), andik zure grazi gozora nor datorken eta gaiztakerien betiko samiñean nor geldituko dan ez dakila?

        34. Beraz, Zure idurira egin gizonak, ez du antzirik artu ortziko argizagien gain, ez etazeru izkutuaren gain, ez eta zerua antola baiño len deitu zenitun gau-egunen gain, ez eta itsasoko ur bilduengain; bai, ordea, itsas-arraiñen, zeruko egaztien, abere guzien, lur osoaren eta lur gaiñean zarralda dabiltzan narrazti guzien gain. Ebazten du, algia, ta onartzen zuzen dana, ta oker dana gaiztesten, naiz zure errukiak ur aundietan billatzen ditun aien asimasiko sagarakunde ospatsu aietan, naiz ur-zingotik ateratako arraiñ aurkeztua lur aintzoak iatean, naiz itzen zantzuetan edo Zure liburuaren aginpideari menpeko zaizkion mintzoetan, ortzantzan ega balegite bezala; irakurriz, adieraziz, iardunez, eletan, Zu onesten eta deitzen agotik soiñuz lertzen dian xegunekin, erriak «amen» erantzun dezan. Oiu guzi auek gorputzez eda ditezen, mende ontako osiña da sorburu, ta aragiaren itsutasuna, au gogoemanez ez baititezke ikusi ta belarrietara zarataka sartu. Beraz, lur-gaiñean egaztiak ugaldu balediz ere, iatorria uretik dute.

        Ebazten ere du gogakioak, zintzoen egiñetan eta oituretan zuzen dana onetsiz, oker dana gaiztetsiz, lur gizeneko ukarrez eta anima biziaren griña pakeatuaz, garbitasunaz, baruaz, zentzuen bidez ezaugarri diran gogamen zintzoetaz. Zentzabidea daukan gauzetan ebazten dula esaten da.

XXIV

Gizona bakarra Iainkoaren antzeko.

        35. Baiña zer da au? zelako izkutamena? Onesten dituzu gizonak, Iauna, azi taugaldu ditezen eta lurra bete dezaten. Onekin ezal diguzu ezer adierazten zerbaitxo uler dezagun, zergatik etzenun onetsi argia, izenez «eguna», ez eta ortzantza, ez argizagiak, ez izarrak, ez legorra, ez itsasoa? Esan niro, gure Iainko, Zure idurira egin baikaituzu, esan niro onespenaren doai au gizonari bakarrari eman nai izan zeniola, onela arraiak eta baleak, onetsi ez bazenitu, azi ta ugaldu zitezen eta itsas-ura bete zezaten eta egaztiak lurrean ugaldu zitezen. Esan ere nezake, onespide au berenez ernalduz ugaltzen diranengatik, dala, txartaketan eta arnari dunetan eta abereetan arki baneza. Baiñan etzaie esan, ez belarreri, ez zugatzeri, ez abereeri, ez sugeeri: «azi ta ugaldu zaitezte» auek ere oro ernez ugaltzen baitira ta aria dute gordetzen, arraiak, egaztiak eta gizonak bezala.

        36. Zer esanen dut, beraz, ene argi, ene egi? Alperrik esana dala? —Ez iñola ere, Aita zintzo! utikan Zure itzaren otseiñak ori esatea! Izketa ontan zer esan gogo duzun ulertzen ez badut ere, azter bezate obeki obeek, ots, ni baiño adimentsugoek, bakoitzari eman diozun iakitearen ariora. Atsegin bekizu nere aitorkizun au, begi oietan aitortzen baitut, Iauna, siñesten dutala, etzerala alperrik ola mintzatu. Ez diot ixilduko ere irakurketa onek idarokitzen didana. Egia da, bai, ez dut ikusten zerk eragozten didan Zure liburuetan iduripean dauden esanak ola ulertzen. Ikusten dut, bai, gorputzak askoara adierazten dula adimenak alde bakarrera ulertzen duna; eta adimenak askotara ulertzen dula, gorputzak alde batera adierazten diona. Ara Iainkoa ta urkoa maitatze soilla zenbat izkutuz eta zenbat izkuntzaz eta izkuntza berean zenbat aldetara adierazten dan gorpuz-bidez. Onela azitzen dira eta ugaltzen uraren umeak. Soizu berriro au irakurten asi zeran orrek: idaztiak alde batera ta soiñu batean diagona: «Iainkoak asieran egin zitun zeru-lurrak», ez al da askotara ulertzen, gezurraren ustelez ez-baiña egiazko adiera askoz? Onela azitzen eta ugaltzen dira gizakumeak.

        37. Beraz, gauzen sorkunak iduribidez ez-baiña iator artzen baditugu, azietatik sortzen diran guzieri dagokie itz au: «azi zaitezte ta ugaldu»; iduribidez artzen badugu berriz, —eta areago uste dut Idaztiak nai dula; ez baitie alperrik egozten onespen au urkumeeri ta gizakumeeri— askotzak arkitzen ditugu, bai gogakietan, bai gorpuzkietan, zeru-lurretan bezala; eta anima zintzoetan eta gaiztoetan, argitan eta illunbetan bezala; eta legea eragin diguten idazle sainduetan, ortzantzan bezala —uren eta uren tartean gotor baitago—; eta erri naigabetuen lagunartean, itsasoan bezala; ta anima iainkotiarren gurarian, legorrean bezala; eta bizialdi ontako eruki-lanetan, belar azidunetan eta zugatz arnari dunetan bezala; eta besteren onerako ageri diran doai gogakietan, zeruko argizagietan bezala; eta neurrizko biotz-eragiñetan, anima bizian bezala. Guzi auetan arkitzen ditugu askotzak, ugaritaunak eta aziketak; baiña gauza bat askotara izketatuz eta izketa ori askotara ulertuz, ola azitzen eta ugaltzen danik ez dugu arkitzen gorputzaren zantzuekin eta animaren asmaketarekin baizik. Uren ernealdiak, ikusi dugu gorputzaren zantzu dirla, aragi sakonaren nai ta naiezko etorriz; adimenez gogoratu gauzak, ordea, gizaldiak dirala adimenaren erne-indarrez. Orregatik siñesten dugu, Iaun, bi mota aueri au esan zeniela: «azi zaitezte ta ugaritu». Eman diguzun almen eta antzi ontan ulertzen dut eman diguzula, bai askotara mintzatzea. adimenean erabat daukaguna, baita askotara ulertzea, batera illuntsu esanik irakurten duguna ere. Onela betetzen dira zantzu bixikoetan baizik igitzen ez diran itsas-urak, eta orrela betetzen da gizaldiz lurra, bere legorra kezketan agertzen dula, arrazoia nagusi daukala.

XXV

Augustiñ Iainkoarenetik ari da egia esaten; gizon oro gezurti baita.

        38. Esan nai ere dut, ene Iainko Iauna, Zure Idaztiak geroxeago esaten didana, eta bildur gabe esanen dut. Ni argituz, itz auetan nik esatea nai nuzken egiak esanen ditut. Ez det uste Zuk bestk argituz egia diodanik, Zu baitzera, egi, ta «gizaki oro gezur» (Ps. 115, 11). Beraz, gezurra diona, beretik ari da. Beraz, egiz itzegiteko, Zuretik ari naiz. Emen diguzu ianari, Iauna, «ereiteko azia darion belar oro, lur osoan arkitzen dana, ta ereiteko arnari-azia beregan daukan zugatz oro» (Gen. 1, 29). Guri bakarrori ez-ezen baita zeruko egazti guzieri, lurreko piztieri ta narraztieri; arrai aundi ta txikiri ez diezu eman. Lurreko igali aietan eta idurikizunetan erruki-egiñak adierazirik zeudela esan genun; lur emankkrrak bizi onen bearretarako ematen ditula. Lur ortatik zan Onesipor, etxean erruki eman zeniona, Paul maiz arindu baitzun eta aren kateaz ez bait zan lotsatu (II Tim. 1, 16). Anaiek ere au egiten zuten eta zitu ori eman, «aski etzitzaiona Makedonitik bialduz» (II Cor. 11, 9). Zer samiñez esaten dun, bear zun igalirik eman etzioten zugatz aiena! «Nere lengo iagonaldian ez zan iñor agertu, guziek utzi niaduten bertanbera; ez bekie egotzi» (II Tim. 4, 16). Zor zaizkie, bada, auek Iainko-izkutuak ulertuz irakaskizun aditsua ematen duteneri, ta gizon diranez zaizkie zor. Baiñan anima bizi diranez zor zaie, gaitz-debeku guzitan eredu baitira. Zor zaie, are egazti-antzo diranez, lurgaiñean ugaltzen diran aien onespenengatik, «aien aditzera lur osoan zabaldu baita» (Ps. 18, 15).

XXVI

Paul, pozak iñutzen du.

        39. Ianari auetan aietan larratzen diranak pozten dira; ez, ordea, «sabela Iainko zaienak» (Phil. 3, 19). Norbaitek ematen ditienetan ere, zer emanean ez-baiña zer biotzez emanean dago etekiña. Beraz, sabelari ez ta Iainkoari otsein zitzaiona garbi dakusat nondik dagon poz; badakusat eta zorion aundiak ematen ditiot. Epaproditen bidez biali ziotena. Pilipotarrengandik iaso zun; baiña badakit nondik dagon poz. Poz ua datorreneko tokian larratzen da; «aundizki poztu naiz Iainkoagan» diago egitan mintzatuz, «noizbait ere ernaberritu baitzaizue niganako lera, lengo lera ua, aspertu ba ziñaten ere» (Ib. 4, 10). Auek naski, iguiñaldi luzez igatu ziran, eta urbil igartu, onaren zitu ontaz, eta pozten zaie, birloratu diralako, arengatik ez-baiña bearrean lagundu ziotelako. Orregatik diño dagokala: «Ez diñot au iñolako bearraldik eraginda, ikasirik bainago dutanaz aski izaten. Badakit gutxiagorekin egoten, badakit igari ibilten, edozertan edozertako azia nago, ase ta goserako, ugari ta urrirako; guzia dezaket indartzen naun arengan» (Ib. 11).

        40. Nondik zure poza, Paul? nondik poz ori? Non larratzen zera, «antzera egin zindun Iainkoaren ezagueran berritu zeran gizon ori?» (Cor. 11, 10-3); Non, anima bizia, oinbeste elikuz, eta izkutuak itzegiten ditun mihi egalari ori? Zerk iñutzen zaitu? Pozak? Entzun dagokana: «ongi egin dezute alare, nere latzaldia erdikidetuz» (Phil. 4, 14). Onek pozten du, onek alatzen, ongi egin zutelako, ez estualditik atera zutelako. An esana baitago: «latzaldian zabaldu nauzu» (Ps. 4, 2); baitaki urri naiz ugari bizitzen Zuk indar demaiozula. «Badakizute, bada, esan zun, zuek Pilipotarrok, Berri ona zabaltzen asi ta Makedonitik irten nintzanean, zuek izan ezik beste elizek etzutela nerekin ar-emanik izan. Zuek bai, Tesalonikera bein ta berriz igorri zenidaten bear nuna» (Phil. 4, 13-16). Egiñ on auetara itzuli ziralako pozten da, ta birloratu ziralako alaitzen da, lur gizen bailiran.

        41. «Bear nuna bialdu zenidaten» esatean, orregatik pozten ote da? Ez orregatik. Nondik dakizu ori? Onela baitarrai: «zuen emarien zai ez-baiña, zuen zitua nai» (Ib. 16). Ikasi dut, ene Iainko, emaria ta zitua bereizten: Emaria bearretan dagonari eman oi zaion gauz emana bera da, ots, dirua, iana, edana, soiña, etxapea, laguntza. Zitua, berriz, emaillearen gogo ona et zuzena da. Ez diago Maisu onak «iragarlea atosten duna» bakarrik, baiñan «iragarle izenean» eratxiki zun; ez eta «zintzoa atoste duna», baiña «zintzo izenean» daratxika. Onela bada, arek iragarle-saria, onek zintzo-saria artuko du. Ez diago are «antoxin bat ur otx, txikien auetako bati ematen diona» bakarrik «ikasle izenean» baizik. Au eratxiki zun gero: «zin ziñez esan, ez du bere saria galduko». Emaria au da: iragarlea atostea, zintzoa atostea, zintzoa etxean artzea, ikasleari antoxin bat ur otx ematea; zitua, berriz, «iragarle-izenean, zintzo-izenean, ikasle-izenean» au egitea. Alargunak Elias zitua eman zion alatzean, baitzekin gizon iainkotiarra alatzen zula; beleak, aldiz, emariz alatzen zun. Elias barnekoia ez-baiñan, agerikoia alatzen zun; ianari ua gabe akitu baitziteken.

XXVII

Gure anima, pozten dun gauzak iñutzen du.

        42. Beraz, egi dana dioket zure aurrean Iauna; gizon zozo ta siñesgabeek (I Cor. 14, 23) —aiek asi-berritzeko ta irabazteko bearreko baitira astapeneko sagaraki ta mirari aundiak, arrai txiki ta aundien izenez adieraziak— atosten ditute Zure otseiñek, gorputza zuzperrerazteko edo bizi ontako zertanbait lagutzeko, zergatik egin bear dan edo zelako diran ez dakitela ere; bañan ezaiek auek, ez auek aiek ez ditute iñutzen, aiek ez baitira ari asmo zuzenez eta sainduz, eta auek ez dira alaitzen emariz, etekiñik ez dakusatenean. Anima, alatzen danetik alaitzen da. Orregatik arraiek eta baleek ez dute erne-gauzarik iaten, baizik eta itsas-ugiñen samiñetik bereizi ta bakandurik dagon lurrekoa.

XXVIII

Iainkoak egiñak bakoizka eder dira; oro batean oso eder.

        43. Eta ikusi zenitun Iauna, Zuk egiñak oro, ta oso eder ziran; guk ere ikusten baititugu, ta oro guziz eder baitira. Zure lanen mota bakoitzean egin zitezela esatan, eta ala izan, ikusi zenitun au ta ori eder zirala. Zazpitan auteman dut idatzirik Zuk egiña eder dala, eta au zortzigarrena: Zuk egiñak oro ikusi zenitula, ta eder ez-ezen oso eder zirala guziak era bat. Bakoizka eder soill ziran; orobatean ederrak oso gero. Au diñosku edozeiñ gorputz ederrek ere; askoz ederrago baita guzia atal ederrez eratutako korputza, atal bakoitzak baiño; aien elkartasun txit bikaiñetik egiña baita guzia, aiek bakoizka eder dirala ere.

XXIX

Iainkoak gauzak betieran egiten ditu; guk aldian ikusten.

        44. Begieman nuan, zazpitan ala zortzitan ikusi ote zendun, Zuk egiñak eder zirala iakiteko, atsegin zekizkizunean; baiña Zure ikuste ortan ez nun noizaldirik arkitu, egin zenitunak beste oinbeste aldiz ikusi zenitula ulertzeko. A Iauna, esan nuan, Zure Idazti au ez al da egi? Zuk egiña baita, Egi ta egiti Orrek (Io. 3, 3; 14, 8). Zergatik diostazu Zure ikusketan ez dala aldirik, eta Zure idazti onek egunez egun baitiraust Zuk eginda ikusiak eder dirala, eta batbanatzean ainbeste arkitu nitun. Au erantzunen didazu, nere Iainkoa baitzera, ozenki barne-belarrira Zure otsein oni nere sogorkeria oiuka autsiz: A gizon! izan ere idaztiak diagona diagot Nik. ARek noizaldika; nere itera, berriz, aldirik ez da urbiltzen; nerekin dan betiera baita. Orrela, zuek Nere arnasaren bidez dakusazutena, dakusat; eta zuek Nere arnasaren bidez diozutena, diagot. Orrela, zuek noizkoan ikustean, nik ezdut noizkoan ikusten; eta zuek noizkoan esatean, Nik ez dut noizkoan esaten.

XXX

Zenbait aburu zoro.

        45. Badantzut, Iauna, ta soatzi dut ezti-xorta bat Zure egi ortatik, eta ulertzen dut. Baitira Zuk egiñekin atsekabe artzen dutenak. Aietan asko bearrak eraginda egin omen zenitun, ots, ortzien lantegia ta izarren antola. Ta zugandik ez-baiña, len sortuak zirala nonbait eta nondibait. Zuk zenitula bildu, elkartu ta eio, Zure etsaiak garaiturik mundu ontako ar-esiak egitean, esi orrek ikaraturik, Zure buruzki berriro ieiki ez giltzez elkartu ere, ots, ez aragidun, ez moxorro txikienik, ez lurrean erortzen danik; Zuk ez-beste sorkari adidun etsai batek ernarazi ta antolarazi zitula munduaren azpitokietan Zure kaltetan. Zoroek diote au, Zuk egiñak ez baititute Zure arnasaren bidez ikusten eta Zu aietan ezagutzen.

XXXI

On dana Iainkoagan ikusten dugu on; eta ikusten dugun on ori, Iainkoak ikusten du gugan.

        46. Zure arnasaren bidez ikusten ditutenek, ordea, aietan Zuk dakusazu. On dirala dakusatenean, Zuk dakusazu on dirala ta Zugatik atsegin zaien edozer, Zu zakie aietan atsegin; eta guri Zure arnasaren bidez atsegin zaiguna, Zuretzat zaigu atsegin. «Nor da gizonetan gizabarnea dezagukenik, norberagan dagon anima baizik?» (I Cor. 2, 11). Orobat, «Iainkoaren barnekoa iñork ez dezagun Iainkoaren gogoak baizik» (Ib.). «Guk ordea, diago, mende ontako gogoa ez-baiña, Iainko-gogoa artu dugu Iainkoak ematen ditigunak ezaguteko» (Ib. 14). Eragiñik nago esateko «Ez daki, naski, iñork Iainkoarenik Iainko-gogoak ezik» (Ib. 18). Noladakiguz, beraz, guk ere, Iainkoak eman ditigunak? Aren arnasaren bidez dakizagunak ere, Iainko-gogoak bestek ez dakiza, erantzuten didate. Bidez esan baitzaie Iainko-gogoz mintzo ziranei: «etzerate zuek, mintzo zeratenak», aien bidez esana zaie Iainko gogoz dakiteneri: etzerate zuek dakizutenak. Alare bidez esana zaie, Iainko-gogoz mintzo ziranei: etzerate zuek, mintzo zeratenak, aien bidez esana zaie Iainko gogoz dakiteneri: etzerate zuek dakizutenak. Alare bidez esana zaie, Iainko-gogoz dakusateneri: etzerate zuek dakusazutenak. Beraz, ianko-gogoz on dala dakusaten oro, aiek ez-baiña Iainkoak dakusa on dala. Besterik da, batek on dana gaiztestea, lengoengatik esan duguna; ta besterik da, gizonek on dana on dalako ikustea; askori Zure sorkariak on dirlako atsegiten baitie. Alare, zu etzakie atsegin, Zugan baiño on dan artan areago gozatu nai badute... Besterik ere, gizonak zerbait on dalako ikusten dunean, argan Iainkoak ikusten dula on dala, ots, Ua maita dezagula egin zun artan. Eta ez genuke maiteko eman zigun arnasez baizik, «Iainkoaren maitekuntza, eman zaigun gogo gurenaren bidez baitago biotzetan zabaldua» (Rom. 5, 5). Aren bidez ikusten dugu, nolabait dan oro on dala; nolabait dan oro, izan badan Arengandik baitda.

XXXII

Eskerrak Iaunari olako gauza ederrak egin ditulako.

        47. Esker Zuri, Iauna! Badakusagu zerua ta lurra, ots, gaiñalde ta azpialde mukuluki, baita sorkari gogaki ta mukuluki; ta bi alde auen antolan, naiz mundu mukuluki guzia naiz sorkari oro, badakusagu illunetik bereiz egin zenun argia. Badakusagu ortzantza, munduaren len-mukulu gaiñeko ur gogakien etaazpiko ur mukulukien artean. Bai eurats arte au, au ere zeru baiteritza, lurriñak uren gaiñeramanik egaztiak arat-onat dabiltzaneko zerua; intza ere andik iñosten baita izar dagonean; eta azpian astun ixurtzen diran urak. Badakusagu ur bilduen edertasuna, bai itsaso zabalean, bai legor gorrian eta iantzian, belarren eta zugatzen ama ikusgarri ta antolatua zedin. Badakusagu argizagia goian argi egiten, egunari eguzkia aski zaiola, ta illargi izarrek gaua alaitzen dutela, eta guzi oiekin autematen eta adierazten dugula noiz-aldia. Badakusagu lur ezoa, sorkari, arraiez, eizez, eta egaztiz ernaldua, txorien egalak deramatzin egurats mukulua urren lurriñetik loditzen baita. Badakusagu lurraren azala, lur-aberez edertua, ta gizona Zure iduri ta antzera egiña, arrazoigabeen aldean bere iduri ta antz orrekin, ots, adiemaren eta arrazoiaren indarrez obetsia. Eta aren barnean bat baita aholkuz nagusi dana, ta bestea mendean esaneko dana; alaxe, emaztea gorputzez ere gizonarentzat egiña, arrazoidun izatez berdin bada ere, bere emakuntzez gizakuntzearen menpeko da. Orobat arrazoiak, zuzen iarduteko arreta beregan erne dagion, ekin-gura du mendeko. Auek oro, bakoizka on eta oro guziz on dakusaguz.

XXXIII

Goretsi bezate orok Iaungoikoa, ta guk maita dezagun.

        48. Gora zaituzte Zuk egiñak, maita zaitzagun; eta maita zaitugu, Zuk egiñak gora zaitzaten. Noizaldian badute asiera ta amaiera, iaiotea, iltea, geitzea ta gutitzea, ta eitea ta gabea. Badute beraz goiz-atsalde, alde izkutu, alde ageri. Zure ezetik edo len zanetik ez-baiña, batan irazanetik, ots, Zuk batean irazaneko gaietik aren eitegabea noiz-tarterik gabe eitetu baitzenun. Zeru-lurren gaia ta zeru-lurren eitea, bana baitira, gaia uts gorotzetik egin zenun; munduaren eitea, berriz, gai eitegabetik, biak batean alare, gaiaren ondotik an baitzan eitea ere, batere tarterik gabe.

XXXIV

Bere Itzagan bakarragan egin ditu mundua ta Eliza.

        49. Aztertu ere dugu zeren iduripean egin diran au ta ori, ta zer burubidez idaztea nai ukan duzun; eta ikusi dugu bakoitza on dala ta guziak oso on, Zure Itzean, Zure Itz Bakarragan, zeru-lurrak Elizaren Buru ta gerri, aldi guziz aurrko erabakian goizik eta atsalderik gabe, alde guziz len dan goiz-atsalde bageko erabakian. Baiñan, erabaki oriek aldian egiteratzen asi ziñanean izkutuak agertzeko ta gure antolagabea antolatzeko —«gure obenak gure gaiñ baitziran, eta Zugandik urrun ietsi baikiñan osiñ illunera» (Ezek. 23, 10), Zure arnas ona aren gain eramana zala guri mugonez laguntzeko— bigurriak zuzendu zenitun; eta gaiztoengandik berezi ta Zure liburuaren aginpidea gotortu zenun, Zuri menpeko zitzaizkizun gaiñekoen eta aieri mendeko zitzaizkien azpikoen artean, eta siñesgabeen lagun-artea xede batera bildu zenun, siñestunen guraria nabari zedin eta Zuretzat errukigintzak egin zetzaten, gaixoeri ere lurreko ondasunak banatuz, zerukoak ukaiteko.

        Urrena, argizagi zenbait piztu zenitun ortzantzan, ots, bizi-itza zuten Zure sainduak, emari gogakiz argi ta aginpide gurenez Buru ezarriak; eta geo, sieñsgabeak eskolatzeko sortu zenitun mukulu gaietik sagaraki ta mirari agerikoak eta itzen mintzoak, Zure liburuaren ortzantzan siñestunak bedeinkatzeko. Geroago zintzoen anima bizia eratu zenun eliku indartsuz, biotz-eragiñak zuzendu zetzan. Eta geoenik Zure bakarraren mendeko eta ez giza-aginpidearen bearreko, Zure iduri ta antzera berritu zenun. Eta adimen gorengoari arrazoizko ekiña menperatu zenion, gizonari emaztea bezala. Eta bizialdi ontan zintzoen bikaintzeko Zure lanbide guzietan zintzoek berek iardutea nai ukan duzu, oraingo bear aldian, gerorako protxuzko diran lanetan. Badakusaguz auek ere, taguziz eder dira, gugan ikusten baitituzu, ta eman baitiguzu arnasa aiek ikusteko etaaietan Zu maitatzeko.

XXXV

Emaiguzu Iauna pakea, larunbateko atsedena.

        50. Iaun eta Iainko, emaiguzu pakea, guzia eman baitiguzu: atsedenaren pakea, larunbateko pakea, atsalde gabeko pakea. Gauza oso on auen burubide txit ere au bere bidea egiñik, iraganen da. Eta orrela egin zan aietan goiza ta arratsaldea.

XXXVI

Azkeneko larunbat onek ez du arratsalderik; zugan atseden dezagun.

        51. Zazpigarrren eguna atsalde gabe da, ez du illuntzerik, bei irauteko saindutu baituzu. Zure lan oso on aien ondotik zazpigarren egunean atseden baitzenun, geldi-egonean egiñ arren; au iragartean digu Zure liburuaren mintzoak, guk ere gure lanen ondotik —Zuk oso onak izata eman zenigulako— betiko bizitzaren larunbatean atsedengo degula.

XXXVII

Orain guregan ari zeran bezala, orduan guregan atsedenen duzu.

        52. Ordun ere, orain gugan ari zeran bezala, gugan atsedenen duzu; ta ala atsedete ua gugatik izenen da, lan auek gugatik diran bezala, Zu, berriz, Iauna, beti zera ari ta beti zaude atseden; ez duzu aldian ikusten, etzera aldian igitzen, ez duzu aldian atsedeten; eta alare Zuk dagizuz aldiko ikuskariak eta aldiak berak, ea alditik atsedena.

XXXVIII

Zuk egiñak bei dirau. Zu beti geldi zaude. Nork au guri adierazi? Zerorrek, Iauna.

        53. Guk, beraz, egindako auek, diralako dakusaguz; izan, ordea, Zuk ikusten dituzulako dira. guk azaletik ikusten ditugu badirala, ta barnetik on dirala; baiña zuk, egiteko ziran tokian egiñik ikusi zenitun.

        Gu beiñola on egitera griñatu giñan gure biotza Zure arnasez ernari zanean. Lenagotik, ordea, gaiztora genun griña Zu erabat utzirik. Zu, berriz, Iainko bakarrik on, etzakigu on egitez beiñere atertu. Badira gure zenbait egite on Zure doaiez, baiña nez betikor. Aien ondotik dugu itxaropide zure Saindutasun aundian atsedeteko. Zu, berriz, bear ez duzun on Ori, beti geldi-egonean zaude, Zure egona zerau baitzera. Au ulertzea zein gizonek eman gizonari? Zein aingeruk gizonari? zuri eska, Zugan billa, Zurean io dezagun. Onela, onela dugu artuko, onela dugu arkituko, onela zaigu idekiko.

U.I.O.G.D.