BEDERATZIGARREN IARDUNA

I

Eten ditu Iaunak Augustiñen kateak. Iainkoaren atsegiña sartu zaio barnean atsegin diranak bañon atsegiñago.

        1. «Iauna, ni Zure morroi, ni Zure morroi eta Zure neskamearen seme. Eten dituzu nere lokarriak; Zuri eskeiñiko dizut gorets-opari» (Ps. 115, 16). Goretsi zaitzate nere biotz-mihiak, eta nere ezurrek oro esan bezate «Iauna, nor Zu aiñakorik?». Esan bezate ta Zuk erantzun eta esan ene animari: «Ni nauzu osasun» (Ps. 34, 10). Nor ta nolako ni? Zer gaiztorik etziran nik egiñak ezperen esanak, edo esanak ezperen ene nai-ukaitea! Zu, aldiz, Iauna, on eta urrikaltsu. Nere erio-zorroa ikusirik, Zure eskuak biotz-barrenetik osiña bete ustel atera dit. Zer zan guzia? Nai nunik nai ez, eta nai zenduna nai ukaitea.

        Non zan ain aspaldi nere autamena eta zein isilgorde barrenetik deitu zenun lipar batean, Zure uztarri biguiñari lepoa uzkurtzeko eta Zure zama ariñari bizkarra makurtzeko, Jesukristo «nere laguntzaille ta Erosle?» (Ps. 18, 15) Zein goxo gertatu zait betbetan uskei atsegiñak ustea! Galtzea bildur nuan, baiñan bialtzea poz! Iraitzi zenitun, Iauna nergandik, egizko atsegin eta gain gaiñeko zerana. Iraitzi zenitun, eta aien ordez Zu sartu, atsegin oro baiño atsegiñago; ez aragi-odolentzat. Argia baiñon argiago, baiña gordeleku oro baiño gordeago, goi-mail oro baiño gorago, baiñan ez, goramin diranentzat. Orduko iare zan ene anima opa eta ukan-kezkaen ausikietatik, lizun-atsa iraultzizka atzegitetik. Zuri nindagozun xintaka, ene argi, ondasun eta osasun zakidan Iaungoiko Iaun Orri.

II

Irakasle izatea uzten du, urtea bukatuta.

        2. Ele-merkatutik zalaparta gabe emaro aldegiñik, mintza-maisuagoa uztea erabaki nuan; Zure legea ta pakea ez, baiña gezur zoroak eta auzi-burrukak buruan zerabiltzaten gazte aiek beren asarrerako nere agotik armarik erosi etzezaten. Ain zuzen oso egun gutti ziran peitu mahasketa arorako, eta ordura arteo irautea erabaki nuan ikas-urtearekin aldegiteko, Zuk ni erosirik, salgai gerta ze nendin.

        Zuk zenekin gure asmoa; gizonek ez, gureek besterik. Elkar arturik giñaunden nonai ttar-ttar ez esateko. Alare «negar-ibarretik gora zurubi-kanta lelokatuz gindoazala» (Ps. 119, 3), ba genitun, Zuk emanik, gezi zorrotz eta ikatz kixkalgarri, mihi maltzurrentzat. Oek aholku-antzean iorratu egiten dute, ta maitekiro iretsi, ianaria oi danez.

        3. Zure maitez biotza geziztatu zenigun eta Zure itzak erraietan iosiak generamatzin. Zure mirabeen ikasbideak buru barrenean bildurik —beltzetik zuri ta illetik bizi egin baitzenitun— gure zama astuna erre ta kixkaltzen zuten, gu ondarrera ioan ez gintezen, eta mihi-maltzur maxiolariek itzali ordez biziro berotzen ginduten, biziago sutu gintezen.

        Alare, Zure izenagatik —mundu zabalean saindu baitzauzkate— nere asmoa ta erabakia zenbaitek goresgarri zuten arren, arrokeri ziduriken berelako oporraldia e igurikatzea, eta begi guzien aintzinean zegon lanbidetik alde egitea. Guziak enegana biurturik, oporraldia aundinaiez aintzinarazi nula ta abar ziagoketen. Nere asmo ortaz zertako sortarazi eleketa, eta «nere izena itsusarazi?» (Rom. 14, 16).

        4. Are geiago: uda artan berean, lan geiegiz, birikenak io nidun, eta bular-miñez eta as-nekez, mintzorik ezin garbitu nuan luzeko. Kezkatu nintzan lenbizi, maisugo astuna ia bortxaz utzi bearko nula, edo eten bederen, sendatu edo bizkortu al banendi. Baiña Zurekin opor egiteko ta Zu Iaun zerala ikusteko nai osoa sortu ta bizkortu zitzaidalarik, pozten ere asi nintzan —badakizu, Iauna— apuko ori ere banula, ez gezurrezkoa, gizonen asarrea eztitzeko, beren semeengatik ez baininduten nai aizu.

        Poz ortaz beterik bada, bitarte ua —ez dakit ogei egun ote ziran— iraupenez neraman, baiña nekez, lengo irabazi-naiak aldegin baitzidan, —ari esker oi neraman— eta iraupen ori sortu ez balitzaida, zamapean nindagoken.

        Zure morroi dan ene anaiaren batek oben egin nula esan lezake, biotz osoz Zure morrontzan sarturik, ordu bete ere gezur-aulkian eseri nintzalako. Ez nago bestera. Baiñan zuk, Iaun txit urrikaltsu Orrek, ez al didazu bataio sainduan barkatu oben au ere beste lazgarri ta eriogarri aiekin?

III

Berekun kezketan Augustiñen lagunartea utzi bearrez. Artean zerura doa. Nebridi, aldiz, pozten da: ua ere: zerura.

        5. Berekun kezkaz igartzen ari zan gure on ontaz, gure lagunartea utzi bearra baitzekusan ertsi zedukaten lokarriengatik. Bera kristau ezik, emaztea bai, onek berantazten zun beste edozerk baio areago, gure bideari lotu zedin. gisa artara, bestetara ez omen zun kristau izan nai, ezin zukela. Alare, an giñaudeño, arenean egoteko esan zigun goxo goxo. «Emaiozu ordain, Iauna, zintzoen piztean» (Lc. 14, 14), eman ere baitiozu aien zori bera. Erroman giñala, gugandik urrun egon arren, gaitzak iorik eta kristau zintzo egiñik, ioan zan bizi ontatik bestera. Onela, gutaz ez ezen artaz ere urrikaldu ziñan, alako adiskide begikoa Zure artaldean etzala gogoemanik, min gogorrez oiñazetu ez gendin.

        Esker zuri, gure Iainko. Agintzaile zintzo Orrek, berekuni bademaiokezu Gaztamendiko landa aren ordez —munduko griñetatik an atseden baikenun— beti eze dagon Zure atsedengua. Pekatuak an barkatu baitzenition, mendi gaztadun artan, Zure mendi gizen artan.

        6. Ua kezketan zegon, baiña Nerbidi pozetan gurekin. Oraiño kristau ez zalarik gezur-zulo galgarri artara erori baitzan, ots, Zure Semearen egizko aragia idurizko zala uste; andik aterarik, ordea, Sakramentu bat ere artu gabe, artan zegola, egi billa sutuki zebillan. Au ere, bataioaz zure griñanetik ez askoz geo, katoliko zintzo, garbitasun eta eliku osoz morroi zitzaizula, Afrikan, bere etxekoak kristau egiñarazi ondoan, gorputzetik atera zenun.

        An bizi da orain «Abrahanen altzoan» (Lc. 16, 22), altzo ori zer baita ere; an bizi dut adiskide Nerbidi, ene adiskide kutun, bein bere esku zaneko Zure semautsi. Non dagoke bestetan? an bizi da, ango zernai berri galdegin oi baitzidan gizagaixo ez iakin oni. Ez du aurrera belarria ene agora urbiltzen; gogoaren aoga zure iturrira bai, eta edaten du aal bezainbat ain irrika dun zugurtze ua, azkengabeko doatsu. Etzait iduri ni aanzteko einean artaz mozkor danik. Zu, edanarazten diozun Iauna, gutaz oroi baitzira.

        Ola giñauden Berekun alaierazi naiez, adiskidegoa eten gabe, eta bere bizieran, ots, ezkon-bizian siñestera etor zedin. Nerbidiren begira, berriz, gurekin noiz etorriko. Ber-bertan etortzear giñedukan, eta egun aiek ere bukatu ziran. Luze ta aunitz zirudizkidan, ene barne-muiñetatik au kantatzeko asti gozoa bainun; «ene biotzak esan dizu: Zure aurpegi billa ibili naiz; Zure aurpegi billa ibiliko ere, Iauna» (Ps. 26, 8).

IV

Iaunak Augustiñen bide makurrak zelaitzen ditu. Dabiden Salmuek bizkor eragiten diote. Zenbait esaera gogoangarri.

        7. Etorri zan, mintza-irakasgoa egiñean utzi-eguna; gogoan utzia bainedukan. Atera zenun, bai, mihia, biotza atera zenun artatik. Zu onetsiz pozik ioan nintzan ene guziekin landetxe artara.

        An ele-ederretan nola ari izan nintzan —Zure serbitzurako ziran, Iauna, baiñan atseden artan ere eskolako arrandia zeriten— lekuko dira lagunekin eleketa eta nere bakarrean Zure aintzinean egin nitun liburuak; Nerbidi aldegiñik egin nitunak, gutunetan ageri dira.

        Eta noiz duket asti, orduko Zure onegin guzietaz oroitzeko, batez ere aundienetaz oroitzeko, iradu bainaiz? Oroimenak nitaz oroitarazten nau, eta gozo zait, Iauna, Zuri aitortzea zer barne-zintaz ezi ninduzun eta nola zelaitu zenitun ene burukerien tontorrak, eta bide makurrak zuzendu eta latzak legundu; nola uztarpera zendun ene biotzeko anai Alipi, Iesukristo Zure Senibakar, gure lagun eta Osasun danaren izenera, len ez baitzedukan Au aintzat nere idatzietan. «Iaunak xeatzen ditun izai» (Ps. 28, 5) aundien eskola-usaia maiteago zu, suge-ozka sendatzen duten Eliz-belar osasungarriena baiño.

        8. Zer eiagorak egin nitun, ene Iainko, Dabiden Salmu oriek, siñes-lelo oriek, arrandia aizatzen duten doñu zintzo oriek irakurtean, Zure maitasun iatorrean landugabe, landetxean kristaugai opor, Alipi kristaugaiarekin. Ama gurekin genun, iantziz emazteki, siñestez gizaki, zaar otzan, maitasunez ama ta zintzotasunez kristau. Zer eiagorak Salmu aietan, eta nola pizten eta sutzen nintzan, aal banu mundu guzian aiek errezarazteko, gizadiaren aundimiñaren aurka! Mundu zabalean kanta oi dira, ain zuzen, eta aien berotik ez diteke iñor gorde. Zein bizi ta samin asarretzen nintzan manestarren aurka eta erruki nintzaien, ez baitzuten sendagai izkutu aien berririk, eta zoraturik baitzeuden osa zetzaken osagaien aurka. Orduan aiek nonbait ene ondoan egotea nai nezaken, eta an zeudela nik ez iakinki, ikus zezatela nere aurpegia, entzun zetzatela nere oiuak oporraldi artan, zer egin zidan laugarren Salmu arek, irakurri nunean: «Deitu zindudalarik entzun ninduzun, ene Iainko zuzena; lorraldian zabaldu ninduzun. Erruki zakit, Iauna, eta entzuizu ene otoitza» (Ps. 4, 1). Entzun zezaketen zentzutela ni baitaratu gabe, tarteko itzak aiengatik esaten nitulakoan; ez bainitun esanen; eta esanik ere, aiek nindentzutela oartu banintzan, ez nik esanen eta ez aiek artuko ere, enekiko ta enetzat Zure aintzinean bioz-barrenetik esaten nitizun bezala.

        9. Ikara latzetan nindagon, eta berebat sutu nintzan, Aita, Zure urrikia itxedonez eta artan poz-iauzi eginez. Begi-agoetatik ateratzen zekizkidan, Zure ats onak gugana biurturik esaten baitigu: «Gizasemeak, noiz arte biotz-astun? Zergatik duzute maite aizekeria, ta gezur-billa zabiltzate?». Aizekeriak esana nintzan eta gezur-billa ibilia. Zuk, Iauna, aundi egin zenun Zure saindua, illengandik pozturik eta Zure eskuiñean ezarririk; goi artatik igorriko baitzun agindu zun «Poz-emailea, egiaren atsa» (Lc. 24, 49). Bialdu zidan eta nik ez ezaguten. Igorrizun, aundi gertatu baitzan illen artetik pizturik zeruetara igoaz. Artean ats ori ez zan emana, «Iesus ez baitzan oraiño goretsia» (Io. 7, 39). Oiuka ari da Profeta: «noiz arte biotz-astun? Zertako duzute maite aizekeria ta gezur-billa zabiltzate? Iakizue Iaunak bere saindua aundi agertu dula» (Ps. 4, 3). «Noiz arte» diago, «iakizue» diago, eta nik ain luzaro ez iakinki, aizekeria nuan maite ta gezur-zun nindabillan. Orregatik, entzutean ikarak artu nindun, ni izan nintzan bezalakoeri esaten zitzaiela baitaratzen bainintzan. Egitzat neduzkan idurikizun aietan, aizekeri ta gezur zegon. Ene oroipen samiñak alako oiu bizkorrak zeragizkidan. Entzun ai litute, orain arte aizekeria maite ta gezurra nai dutenek! Naasi litezke ta okazta lezakete guzia, eta «Zuri deika», entzuten zenituke, gugatik egiazko eriotzez «il baitzan gure alde otoika ari dana» (Ro. 8, 34).

        10. Irakurten are: «asarre zaitezte ta ez egin oben» (Ps. 4, 5). Itzok nola ninderagiten! Ikasi bainun lengoaz neure buruarekin asarretzen gerokoan oben ez egiteko; eta bidez asarretu, nigan eez baitzun oben egiten beste etorki beltz batek, naiz eta ala esan beuren buruekin asarretzen ez niranak, eta «Zure asarrezko epai-egun zuzena agertzen daneko Zure asarrea metatzen ari diranak» (Ro. 2, 5). Ene ona etzegon nitaz landa, eta ez nindabillan aren billa eguzkitan aragi-begiz. Begi gose auek gutaz landa poztu nairik errez galtzen eta berreiatzen dira ikuskarietan, eta iraizeko dira; idurikizuna milikatzen dute. Eta gosez akitzen balira ta esan: «nork erakutsiko digu on dana?» (Ps. 4, 6) esaiegun eta entzun bezate: «Zure aurpegi-argia gugan agertzen da, Iauna». «Ez baikera gu gizon oro argitzen dun argi; zuk argitzen beikaituzu, len illun giñanak noizbait Zugan argi gaitezen» (Eph. 5, 8). Ikus balezate barneko betiera au! ni urduri nindagon, aiei ez bainezaiken erakutsi nik iastatu nuna. Biotza begietan ai lekarkidate Zugandik landa, ta esan: «nork erakutsiko digu on dana?». Neure buruarekin ni asarretu toki artan, damua ukan nuan gela barne artan —ene gizaki zarra illun an opari egin bainizun, eta neure buruaren berritzeko gogoeta Zugandik itxedon— an asi zitzaidan ezti agertzen eta biotza pozten. Eta oiu nengin au nitaz landa irakurriz eta barnean ezagutuz; ez nuan lurreko ondasunetan barreiatu nai, astia iretsiz eta ark ni; bainun beste ogorik, ardorik eta oliorik betiera soil artan.

        11. Eta urrengo txatala irakurtean biotz-oiu aundiaz niagon: ai, pakean, ai, Argan (Ps. 4, 9) ai, zer esan du? etzanen naiz eta lo artuko. Nor oldartuko zaigu arako idatzi ua gertatzen dalarik: «eriotza urrupatu dute garaitzean?» (I Cor. 15, 54). Zu, aldatzen etzeran Uaxe zera, ta nekeak aanzten ditun atsedena Zugan dago; besterik ez baita iñor Zurekin, ez eta Zur etzeran ezer ukaitekorik; Zuk ordea, Iauna, eman didazu itxaropide bereizia. Irakurten nuan sutzen nintzan eta ez nuan arkitzen zer egin il sogorrekin —aietako izan bainintzan— izurri gaizto ni, saunkagille min eta itsu, Zure argiz argi diran zeru eztizko liburu ezti aien aurka; eta aien etsaiek erkitzen ninduten.

        12. Noiz oroituko naiz opor-egun aietako guzietaz? Ez naiz aantzi ere, ez dut ixilduko Zure zigorraren latza ta Zure errukiaren arrigarrizko lasterra. Ortzetako miña eman zenidan, ezin mintza nindekeño, eta an zeuden ene guzieri nere alde otoitz egiñaraztea gogoak eman zidan, Zuri, osasun guziren Iainkoari. Ezkoan idatzirik eman nien irakur zezaten. Berela, biotzez belauniko giñaneko, aldegin zun oiñaze ark. Zer oiñaze ordea! Edo nola aldegin zun? Izutu nintzan, aitortzen dut, ene Iauna eta Iainko; olakorik ez baitzizaidan gertatu aurtzarotik. Zuk naia biotzaren erdiraiño sartu zitzaidan, eta siñestearen pozez goretsi nuan Zure izena. Siñeste arek ez nindun uzten iragan pekatuetan nare egoiten, oraiño ez bainitun bataioz barkatuak.

V

Uzten du Augustiñek beure maisugoa. Amburusi Gotzaiak Isaias irakur dezala lenik esaten dio.

        13. Oporraldi biaramonean gaztiratu nien Milandarreri, beste ele-saltzaile bat auta zezatela; nik Zure morroi izatea autatu nula, ta beste artarako ez nintzala gai as-nekez eta bularreko miñez. Adierazi nion idatziz zure Apezpikuari, Anburusi gizon sainduari, lengo burubideak utzirik orain artu nuan asmoa, Zure liburuetarik zeintzuk batez ere irakurri bear nitun esan zezaidan, ainbesteko grazia artzeko gaiago nendin. Isai profeta agindu zidan naski; nonbait, iñork baiñon argaigo iragarten baitu aintzinadanik Ebanjelioa ta siñesgabeeri deia. Nik, ordea, lenengo irakurraldia ez ulertzen eta gaiñerakoa olakoa zala ustez, geroko utzi nuan, Iaunaren izkuntzara oitu arteo.

VI

Adeodat, Augustiñen semea. Aren doaiak. Gazterik iltzen da. Augustiñi goxo zaizkio Salmuek eragindako malkoak.

        14. Izena eman ordu zalarik, landa utzirik Milana itzuli giñan. alipik ere nerekin ernaberritu nai zun Zugan, Zure sakramentueri dagokien iantzi apala iantzirik; eta beure burua ezteko, oin-utsik zoan Italiko lur izoztuan, izugarri bizkor. Eratxiki zitzaigun Adeodat aurra ere, nere aragizko bektuz sortua. Zuk ongi egiña zan. Amabost urte osta zitun, eta buru argiz, gizon adiñeko ta ikasi zenbait baiñon areago zan. Zure ukanak aitortzen ditut, ene Iauna eta Iainko, guzien egille, ta gure maketsak berdindu detzakena. Aur arengan ez baitzen nererik, bekatua baizik. Zure ikaskizunetan azi bagenun ere, Zuk argiturik egin genun; ez bestek. Zure emaiak aitortzen ditut.

        Bada nere liburu bat, Maisua deritzona. Artan, seme au Zuri mintzo zaizu nerekin. Elkar-izketa artan esanarazten ditiodan bururakizun oro arenak dira, amasei urte zitula. Arrigarrigoak ere ikusirazirik nauka. Ikaratzen nindun aren argitasunak. Nork, zu ezik, mirakuilu aien egille? Gazterik eraman zenun emendik; eta nareago oroitzen dut, ez baitut bildurtzekorik aren aurtzaroaz, gaztezaroaz eta bizi guziaz. Zure grazian adiñeko bezala artu genun, Zure ikasguan eskolatzeko. Bataiatu ginduten eta iragan biziko kezkak aldegin zigun.

        Egun aietan ez nintza aspertzen Zuk gizadiaren osasunaz artu erabaki sakonak eztiro gogoematen. Zenbat malko, Zure eliz-mintzoak eragiñik, kantu ta soiñu gozo aien bidea! Mintzo aiek belarrira sartzearekin, egia an urtzen zitzaidan biotzeraiño. Ala sutzen nintzan zugana, malkoak zerizkidala, ta goxo zekizkidan.

VII

Salmuak kantatzeko oituran sartzen da. Iustina, Balentinian Agintariaren ama.

        15. Mintzoz eta biotzez anaiak zudu aundiz kantatzeko oitura pozgarri ta erakargarri au asi-berria zan Milanen. Urtea zan, ez asko geigo, Iustina Belentinian Errege aurraren ama, Aritarren alderdia arturik, Zure gizon Amburusiren ondotik esetsika asi zala. Erri gaixoa, Eliz barrenean zetzan, Zure morroiarekin, beure Gotzaiarekin, iltzeko gertu. an bizi zan ene ama, Zure neskamea, otoitz egiñez, kezka ta gaualdi aietan aurrenetakoa. Gu, oraiño Zure atsak berotu gabeak, kupitzen giñan alare iriaren biurrialdi izugarri artaz. Ordun erabaki zuten, samiña sogortzeko ta ez aspertzeko, Sortaldeko oiturara eresi ta Saolmu kantatzea. Ordutik gaurdaiño irauten du mundu zabalean, ango antzera, Zure artalderik dan tokietan oro.

        16. Ordun, esandako Apezpiku ari ikusbidez agertu zenion Portasi eta Gerbasi martirien gorputzak non gorderik zeuden; oinbeste urtez Zure izkutuko gordeguan baitzenduzkan. Andik mugonez atera zenitun, emazte ta are Erregiña zan aren amorrua itzaltzeko. Agerturik eta lur gaiñera aterarik, Amburusiren Basilikara, bear zan deduz zeramaztela, sendatzen ziran, ez deabru satsuak artuak bakarrik, auek aitortzen zutela, baita aspaldiko urteetan itsu egona, irian oso ezaguna; alako poza zer zan galdegin eta iakin zularik, iauzi egiñik, ara eraman zezatela, otoi, esan zion beure itsu-mutillari. Ara sarturik, utzi zioten izerdi-zapi batez saindu aien il-kutxa ukitzen, «Zure aintzinean eriotze baliotsua ukan baitzuten» (Ps. 115, 15). Egin zuneko, eta begietan ezarri, betbetan argitu zitzaizkion. Ots au zabaldurik, Zure gorespenak bero ziran, argi. Arrezkero, etsai aren amorrua iabaldu zan, siñestera biurtu ez ba zan ere. Esker Zuri ene Iainko! Nondik nora erabilli duzu nere oroimena Zu aitortzeko; aantzi baititut aundiagoak ere! Alare, Zure «gantzukien usaia ola zabaltzen zalarik, ez gindozan lasterka Zure ondotik» (Cant. 1, 3); orregatik negar egitenago nuan eresi aiek entzutean, len asperenka Zuri, orain atsa artuz, gorputz argal au bete bederen.

VIII

Monikak edaria maite txokoan. Neskameak salatzen du.

        17. Etxean gogaide egonarazten gaituzun Orrek, lagun eman zenigun Euodi gaztea, gure erritarra. Erresuman ogibideko zala, gu baiño len Zugana itzuli ta bataiatu zan; eta munduko gudari-iantzia erantzirik, Zurea artu zun. Elkarrekin giñauden, batean bizitzeko asmo saindua artuz. Zure morrontzarako tokirik gisakoena zein ote genun giñabiltzan, eta Afrikara gindoazan. Gure ama, gu Tiberiko iz-agoan giñala il zan.

        Beude gauza aunitz; arnaska bainoa. Ara etzazu nere aitortzapen eta esker on, ene Iainko, ixildurik ere, ezinkonta-ala gauzetaz. Oriek ixil utzirik ere, ar etzazu, nere Iainko, nere aitortzapen eta esker on. Ez dut ixilduko, ordea, Zure neskame artaz ene animak erdi al dezakena, berak erdi bainindun aragiz mundu ontara, gogo betiko argirako iaio-arazi nindezan. Ari Zuk emanak aipatuko ditut; ez baitzun beure burua egin, ez ongi azi ere; Zuk egin zenun. Aitamek etzekiten nolako gerta zizaieken. Zure bildurrean Kristoren zigorrak eskolatu zun, Zure Seme bakarraren azibideak, zintzoen etxean, Elizan, eliztar on bezala.

        Ongi aziarazteko, amaren alegiña baiño gorestenago un neskame zaar batena, aren aita bizkarrean eramana baitzun, aurrak neskaaundien bizkarrean bezala. Orregatik, eta zaar zalako, eta zintzo, angusiek aintzat zedukaten kristau-etxe artan. Nagusiaren alabatxoak ere begiratuki arretatzen zitun, eta aiek zentzatzen aski gogor zan, bear zalarik, eta erakusten ein batean zugur. Otordukoan gurasoen maiean gartxu-gartxu oiturik, edariz itotzen bazeuden ere, etzien uzten urik edaten ere, oitura gaiztorik ar etzezaten, eta zugurki esaten zien: «orain ura edaten duzue, ez baituzue ardorik eskumendean; bein ezkondurik, ardangelaren iabe zeratenean, urak nardatuko zaitue, baiñan edateko oiturak menderatuko». Ola erakutsiz eta aginduz, gaztezaroko irrika galgatzen zien, eta nexkatoen egarria neurkiro ezten zun, eder ez danik opa ez zezaten.

        18. Alare, seme oni aitortu zionez, ardomiña xurru-xurru sartu zitzaion. Oi bezala gurasoek kupelaren gainetik ardoa aterarazten ziotenean, kotxoa, ontzira gabe, ezpaiñez urrupatzen zun xorta bat. Ez zan geiagora ausartzen. Etzun ordikeriz egiten, baizik eta adiñeko litxarreriz, iosta-nai bizian. Zaarragoen bildurrak ustarka oriek ematzen ditie aurreri, Baiña xorta ari egunoro xortak eratxikiz, —«pixkean zabar dana askoan erortzen baita emeki» (Eccl. 19, 1)— ardo-kotxo ia osoak titxirikian edaten ikasi zun. Non zan neskame zaar ua ta aren debekua? Zer balio zun, Iauna, Zure sendagairik gabe, gaitz ixil artarako? Aitamek eta unideek aldegiñik, Zuk, orotan baitzaude, Zuk deitzen gaituzu, Zu arigaituzu nagusiagoen bidez, animen osasunerako. Zer egin zenun ordun, ene Iainko? Nola arretatu? Nola sendarazi? Zure izkutuetarik ez al zenion atererazi beste noribait, burnia bezain zorrotz dan ahopaldi gogor sendagarria, eta sastako batez ebaki ustelkeri guzi ua?

        Kupelara laguntzen zion neskameak, etxeko andere arekin eztabaidan, gerta oi danez, uts au egotsi zion eletzar zorrotz onekin: «ordia». Ziztako orrekin beure itsustasuna ikusi ta berela gaiztetsi zun eta utzi.

        Adiskide zurikatzaileek makurtzen gaituten bezala, etsai ziztazaleek zuzentzen gaitute iñoiz. Aien bidez degiezuna ez-baiñan berek gogo dutena ematen diezu. Neska arek, asarreturik, etxeko andere ua samiñarazi nai ukan zun; ez sendarazi. Orregatik ixilka egin zun, edo xokoan gertatu ziralako, edota berantegi salatuz bera ere bildur zitekelako. Zuk, ordea, zeru-lurren Iaun eta Iabe Orrek, munduko ibai uger au burupidez garbitzen baituzu —mendeen iragaite zuzena baiña naasia— bataren zorakeriz bestea sendatzen duzu, zentzarazi nai duguna zentza ditenean, geuren buruari egotzi ez dagiogun.

IX

Monikak eraman aundia du senarrarekin; au berriz asarrekor da, biotz ona izanik ere. Monika denekin pakegille.

        19. Beraz, garbi ta gartxu, Zuk gurasoeri meneko zenegiela, ez gurasoek ua Zuri, ezkon-adiñera zanean, senarra nagusi bezala serbitu zun,eta Zuretzat irabazten alegin. Zintzotasun aren bidez egiten zenun eder, begirapenez maitagarri, senarrarentzat xoragarri. Ohaide berriekin ezkontza naasten zunean, ortaz ere etzion egundaiño akarrik egin. zureerrukiaren begira zegon, Zu siñetsirik Zuk garbi zenezan.

        Ua berriz, txit biotz oneko zala ere, asarrekor zan. Onek bazekin, ostera, ez oldartzen, ez egiñez, ez itzez. Pakeatzen eta ematzen zanean, mugonez adierazten zion zoran geixko sutu bazan. Azkenik, andere aunitz, gizon otzanagoak ukanik ere, ukaldiz aurpegia ubeldurik zekutsala, gizonen aurka adiskide-antzan mintzo ziran; ua aien mihiaren aurka; berariz, baiña benetan oartaraziz, ezkon-ituna irakurten entzutean, neskame-agiri zala uste ukan bear zutela zesaien; beraz, beuren lerroari zegokionez, etzala on aieri gaiñak artzea. Arritzen baitziran nolako senar basa iasaiten zun, ez baitzun esaten ez aditzera emaiten Partikik beure emaztea io zunik edo egun bateko errixtarik ere ukan zutenik. Lagun-antzean galdegiten zioten zergatik, eta aintzintxe esan dutan arrazoina emaiten zien. Ala zegitenek eskerrak emaiten zitioten, protxua ikusirik; etzutenek, zigorpean iarraitzen zuten.

        20. Amaiarreba ere lenbizian neskame gaiztoen xuxu-muxuz amaren aurka asarretu zan; baiñan otzan eta goxo iokatuz, eta artan iraunez, ainbesteraiño menderatu zun, berak saltzen baitzion semeari neskameen mihi gaiztoa, eta aren eta erraiñaren artean galarazten zuten pake-sari, ordaiñak emaiten. Semeak, amarekin zintzo izanez eta etxeko burubidea ta pakea begiratuz, atzemanak atzemaillearen gogara zigorkatu zitun. Amaiarrebak beste ainbeste eskaiñi zien, ari atsegiteagatik aren erraiñaz gaizki mintzo baziran. Arrezkero ez zan iñor ausartu, eta beuren artean onginai goxo gogoangarri batean bizi izan ziran.

        Zure neskame ari —aren sabelean erne baininduzun, ene Iainko, ene erruki (Ps. 58, 18)— emai aundi au ere egin zenion: al zun tokian, asarreetan eta eziñ-etorrietan pakegille agertzea. Bi alderditatik zernai ele zorrotz elkarren aurka esanak entzunik ere, etzion batarenik besteri salatzen, onezkoak egiteko zana besterik. Bertako lagunari urruneko etsaiaren gorroto bizi itz samiñez agertzeko, alakoak korrokatzen baititute beuren biotz arrotik eta astunetik.

        Au ez litzake izugarri, nonai zabaldurik dagon bekatuzko izurri lazgarri au giza-saldoetan egunoro damurik ikus ez bageneza: etsai asarreeri etsai asarreen esanak salatu ez ezen, ez esaneri ez esanak eratxiki. Gizon iator danarentzat ezer gutxi da, gizarteko asarreak ez piztea ez ezen, gaizki mintzatuz geitzea. Ongi mintzatuz itzaltzen alegin bear luke. Ola zan gure ama, biotzeko eskola irakatsi baitzenion Zuk, barneko maisu Orrek.

        22. Azkenean, senarra ere irabazi zun ondar-egunetan, eta siñesgabe arengandik iasan zunaz e zan minduru siñestun egin zanetik. Zure morroien neskame ere zan. Ezagun zunak aintzat zedukan eta Zu goresten eta miatatzen zindun, aren biotzean ziñaudela sumatzen baitzun, bizitza saindua lekuko zala. Senar bakarraren emazte izanik, gurasoekikoa egin zun; etxea zintzo iaurri zun; beure egin onak lekuko zitun. aurrak aztean, aiek Zugandik aldegiñaldi oro erdi oi zitun. Azkenik, Iauna, Zure doaiez mintzarazten bainauzu, ua il baiño len bataioko grazia arturik elkarrekin bizi giñan guziok, erdi ginduzken eran arretatu gindun; gu guziok erdi genduken eran serbitu zigun.

X

Ostiako elkar-izketa zerutarra.

        23. Mundu au utzi eguna urbil zula —Zuk zenekin, guk ez— dakizun bide izkutuz, gu giñauden etxe barneko baratzera leiotik begira gertatu giñan bi-biok. An, Tiber akaldean, iendeenganik urrun, bide luze egiñik, itxedonaldia genun itsasoz ioaiteko. Bakarrik geniardun, beraz, ema-emaro eta lengoak aantziz, geroari begira, egiaren aintzinean —ama Zu baitzera— Sainduen betiko bizia nolako diteken; «begik ez baitu ikusi, belarrik ez entzun, giza-biotzak ez sumatu» (I Cor. 2, 9), iturri biziaren urean biotz-agoa irrikaz zabaltzen genun, Zugan dan ango xortaz gure neurrian ihiztaturik, oinbesteko gauza nolabait asmatzen ote genun.

        24. Ondorio ontara iritxi giñalarik, ots, aragizko zentzuen atsegiña —dan aundi dala, gorputz-dirdai aundienaz iantzia ere— bizi doatsu arekin ez zala alderatzeko ez-ezen, ez eta oroiteko ere, bera sutsuagoz Berarengan igorik, mukulukiak oro maillaz mail erabilli genitun eta zerua bera ere, andik ixurtzen baitute beuren argia eguzki-illargi-izarrak. Gorago igotzen giñan oraiño gogorapenez eta itzez, eta Zuk egiñetaz arrituz, gure animetara iritxi giñan, eta areago, Israel beti egiazko ianariz unitzen dun eskualde ugari eziñ-aitu artara. Zugurtasuna da ango bizia, auek oro Berak egin baititu, ziranak eta dirakenak. Bera, berriz, ez da egiten; bazan eta izanen dan bezala da beti. Obeki esan, Ark ez du bazanik eta izanenik; da bakarrik, ordea, betikor baita Artaz mintza ta Ua irrika, atzematen dugu apur bat oldar osoz. Asperenka, gure arnasaren asikiñak an utziz, gure agoaren otsera biurtu giñan, gure itza an baita asten eta bukatzen. Zer, ordea, Zure itzaren antzeko, Iaun ori? Beragan baitago beti zaartu gabe ta dana berrituz.

        25. Onela ari giñan: Aragiaren marmaria noribait ixil baledio, ixil itsaso-legor-aizeen idurikizun oro, ixil ortzia ta anima bera ere, ta beure buruaz aantzirik gaiñez balegi; ixil amets eta iduripenezko agerkari oro, ixil zernai zantzu ta iraizeko gauzak oro —entzuten ditunari au esaten baitiote: «ez gira gu egin; gu egin gaitunak betiko dirau» (Ps. 99, 3-5)—; au esanik ixil balitez, egin zitunarengana belarria ernatuz, eta Bera mintza balekigu, ez aien bidez, baiña Bere-berez, Aren itza entzun dezagun, ez giza-mihiz, ez Aingeru-mintoz, ez odei-otsez, ez idurikizunez, baiñan oriek gabe orietan maite dugun Ua Bera; guzien gain dagon betiko iakintasuna gogoaren argi-ziztaz atzeman; egoera au luza balekigu ta ikuskari txirdillen guziak itzali, ta so gagozkion Ua argi-zizta ontaz atzi barneko pozez... guk asperenka nai dugun betiko bizia ez al da argiune onen antzeko? Ez al da au arako «sar zaite Zure Iaunaren pozean»? (Mt. 25, 21) Eta noiz sartu? Ez al da orok piztean, «orok oso alde-berrituko ez bagera ere»? (I Cor. 15, 51).

        26. Onela ari nintzan, onelaxe ta itz oekin berkin ez bada, Zuk dakizu, Iauna, egun artan olakoak esanik mundua kaxkar zirudigula bere zorapide guziekin. Orduan amak: «Seme —esan zidan— nerekiko ez dut gaurgero atsegiñik mundu ontan. Emen zer egin eta zertako egon ez dakit, emengo itxarokizuna galdurik. Gauza batengatik nai nuan luzexago bizi, ots, il baiño lenago zu kristau katoliku ikusteagatik. Are geiago eman dit Iainkoai, zu, munduko ondasunak erdeiñaturik Aren morroi nik ikustea. Zer ari naiz emen?».

XI

Monikaren eriotze ederra, Augustiñen eta Adeodaten bioz-miña.

        27. Ez dut oroi ongi, zer erantzun nion. Andik bost eguntara geienez, sukarrak ogeratu zun. Gaitzaldian, bein kordea galdu labur. Ara giñan. Asi gintzaion laguntzen, baiña bereala baitaratu zan eta giñaudeneri so egin zigun anaiari ta neri, ta zerbaiten billa bezala galdegin zigun: «non nintzan?». Gero, gu izuturik ikustean, «emen ezaliko duzute ama» esan zigun. Ni ixil nindagon, malkoeri eutsiz; anaiak zerbait esan zun, arean, beue sorterrian urrungabe il obe zukela. Au entzunik zorrozki so egin zion ala mintzo zalako ta gero neri: «ikus zer diagon». Gero biori: «Ezarrazue nonai gorputz au, etzaitezkela ontaz kezka; baizik ere Iaunaren aldarean oroi zaitezte otoi, nitaz, nonai zaudetela». Al zun itzekin au guri adierazirik, ixildu zan. Gaitza aurrera zoan, baita nekea ere; ni ordea, Iaun izkutu, zintzoen biotzetara ixurtzen dituzun doaiak eta andik datozen ondorio arrigarriak gogoan nitula, pozten nintzan eta eskerrak emaiten nitizun; bainekin zer arrta biziz ari zan beti illarria antolatzen, senarrarenaren ondoan. Biotz batez bizi izan baitziran, gure animak ez baitu Iainkozkorik aski sumatzen, zorion ua ere nai zuken oraiño, eta iendeen oroitean utzi, itsasoz aldegiñaldia egiñik ere bi ezkonduen autsa, naaste, lur berak estaltzen zula.

        28. Zure ontasun beteari esker, kezka utsal onek biotzetik aldegin zionean, ez baneki bezal ta ortaz baitaratuz bezala, poztu nintzan izugarri. Izan ere leioan geniardula, «zer ar naiz emen?» esan zunean, etzun agertu sorterriak ill-gogorik. Gero esan zidaten, Ostian, ni an ez nindagola, gure ama ene lagun batzuekin bizi ontako nardaz ta eriotzaredn onez lagunkiro mintzo zalarik, oro balditurik zeudela aren ontasunaz zuk emanaz. Beure erritik ain urrun gorputza utzi bearrak bildurtzen ez al zun galdegin ziotenean, «Iainkoagandik ezer ez dago urrun» erantzun zien, «ez naiz bildur azken-egunean ni piztu-lekua aantziko zaionik». Orrela, gaitzaren beratziurrenean, berrogeita seigarren urtean, nik ogeita amabi nitula, anima iainkozko ta zintzo ua gorptzetik atera zan.

XII

Augustiñek bakartasunean malkoeri baimen ematen die.

        29. Gorptzari begak ertsaraztean, goibel izugarria zetorkidan biotzera, ta negar biurturik begietara zoan. ene begiek, nik zorrozki aginduz, berean iresten zuten iturri ua, agortzeraiño. Burruka arek oso gaitz egin zidan. Azken-atsa eman zunean, Adeodat aurrak negarrari ekin zion, eta guk erasorik ixildu zan. Ola berean, nigan zan aur-negar-gura, gazte mintzoak, bioz-mintzoak galarazten zun ixil zedin. Etzitzaigun egoki illeta ua negar-intziriz ospatzea, negarra, agiz, erukarrieri ta ezerez biurturi egitenbaitzaie. Ua ordea, ez zan errukarriro il, ez oso ill ere. Aren oiturak eta «siñeste ziñak» (I Tim. 1, 15), uste ustelgabez, siñetsarazten zigun ori.

        30. Zer nuan alako miñ astuna barnean? Elkarrekin goxo ta maitaro egin bizi eten-berriaren zauria naski. Azken-gaitzean ene arreta ikusirik «zintzoa» esan zidan esku-legunka —ua nere poza— ta samurkiro gogora zidan, sekulan etzula nere agotik itz gogorrik edo lotsagaberik entzun. Alare, biok egin ginduzun Iainkoa, zer zan nik nion begirapena ark eni zidanarekin alderatzeko? Berz, poz aundi artaz zurtz gelditzeak zauritzen zidan anima, zarratatzen bezala bizia, arenarekin bat egiña bainuan.

        31. Aurrari negarra galarazirik, Eudik Salmoak artu zitun eta bat kantatzean asi. Etxeko guziak generantzuion: «Zure errukia ta zuzentasuna kantatuko ditut» (Ps. 100, 1). Gertatua iakinki, aunitz anai ta emazte elizkoi bildu ziran, eta oituraz zegokienak ari il-iantzia antola bitartean, nerizkion tokian, bakarrik utzi nai ez nindutenekin iardunean ari ninzan ni, itzak zekarrenaz, eta egi gertatuaren beroz gantzutzen nuan, Zuk zenekin zauri ura. Aiek etzekiten eta ernai zeuden ene iardunari, ni mingabe ninagolakoan. Baiña nik Zure belarrietan aietako iñork entzun gabe neure belaxkakeria erasiatzen nuan eta neure goibel-iarioa ixten. Men egitentxe zun, baiña berriro beure oldarrez zetorren, ez malko ixurketaraiño, ez aurpegia aldatzeraiño; baiña nik nekin neure biotzaren estuasuna. Aldian aldika gure etorkiari berez datozkion gerta bear oriek ni ola eragitea txit gogaikarri bainun, beste min batek samintzen zun ene miñ ori, ta bi goibel aldik urtzen ninduten.

        32. Gorputza eraman zutenean, ioan-etorria malkorik gabe egin nuan. Oi danez, illarri ondoan gorputza utzirik ill-etxean sartu baiño len, mezakoan Zuri egin oi ditizugun otoitz aietan ereez nuan negarrik egin; ostera, egun guzian itzaltsu nindagon eta naasaldi artan aal bezala nengizun otoitz, ene miña senda zenezan. Etzenun sendatzen, nik uste, nik ongi gogoan au artu nezan: ikaskizun bakar arekin ere, edozer oiturak zer indar dun, gezur-itzik iresten ez dunaren biotzean ere. Eman ere zidan gogoak basialdi bat artzea, aditu bainun basitu izena artatik zetorrela grekoan balaneion, barneko kezka aizatzen dulako. Basiturik ere lenbezala gelditu nintzal aitortzen diot zure errukiari, «ume zurtzen aita» (Ps. 67, 6). Goibelaldi samin arek etzun izerdirik ere nere biotzan. Gero lo egin nuan, eta atzartzean ene miña arindua sumatu ez gutxi ere.

        Eta ogeko bakarrean, Zure Amburuziren egi-bertsu aiek nitun gogora:

                Zeru-lurren irazaille

                argia piztu duzuna,

                argi eder ontaz duzu

                apainki iantzi eguna.

                Gorpuz-nekeen sorgarri

                egin duzu gau illuna;

                barne-kezkak uxatzeko

                sortu duzu lo biguna.

        33. Gero, ezarian, lengo biotzaldiak artu nindun, ama oroituz. Aren Zurekiko iardun iainkozkoa ta nerekiko samurtasun saindua betbetan galdu bai nitun, pozik egin nuan negar Zure aintzinean, autaz eta argatik, nitaz eta nigatik. Malko idukieri baimen eman nien, ixur zitezela nai aiña, ta biozpean iñaurri nitun. Aietan etzin zan ene biotza, Zure belarriak baitzeuden an, ez edozein gizonenak, nere negarra aundikeri io baitzezaketen.

        Eta orain, Iauna, idatziz aitortzen dizut: Irakur beza naidunak eta ulertu beza naierara. Nik amari, bitarte artan ene begientzat illa zegon amari, ordu zatiño bateko negarra egiñean obenik arki baleza, —berak nigatik urteetan egin zun Zure begientzat bizi nendin— ez bedi nitaz nausa; ezperen maitasun aundia badu, ene bekatuengatik egin bezaizu negar Zuri, Kristogan anai geran guzion Aitari.

XIII

Guzien otoitza. Augustiñen azken-otoitz bikaiña.

        34. Nik, aldiz, aragi-irritsa legotzidaken zauri artaz sendaturik, beste malko mota bat oso bestea ixurtzen dut zure neskame arengatik, gure Iainkoa. Adanengan iltzen dan oroen arrixkuak ene barrenari eragiña. Ua oraiño gorputzean zala ere Kristorengan zegon arren, Zure izena ta siñestea oituretan aipagarri baitzeramatzin, ez nesake alare bataioan ernaberritu zenunetik etzula itzik esan Zurelegea austekorik. Egi dan Zure Semeak esan zigun: «norbaitek anaiari zoro balesaio, ifernuko leizez obendun bedi» (Mt. 5, 22). Eit gizonen bizi aipagarri ere urrikia alde batera utzirik aspertu bezeneza! Obenak ez baitituzu gogor arakatzen. Zure alboan lekua lasapidez dugu itxaropen. Zurekiko irabaziak kopuratzen ditunak zer egiten du Zure onegiñak kopuratu besterik? «Ai gizona gizon ezagu baledi, ta aupatzen dana Iaunagan aupa» (I Cor. 10, 7).

        35. Nik, beraz, ene bizi ta dedu zaitudan biotzeko Iainko, ark egin-oank lipar batez aantzirik —aiengatik eskerrak pozik ematen baititzut— amaren bekatuengatik dagizut otoitz. entzun nazazun, gurutzetik eseki egon zan gure zaurien sendagai arengatik: «Zure eskuiñean eseririk gure alde ari baitzaizu» (Rom. 8, 34). Badakit urrikaltsu zala ta biotzez barkatu ziela zorduneri; barka izkiozu berari ere, bataio ondoan oinbeste urtez egin bazitun. Barka, Iauna, barka «etzaitela auzitan arekin» (Ps. 142, 2). Zure itzak egi baitira, «urrikiak gainditu beza zorroztasuna» (Iac. 2, 13). Urrikia agindu diezu urrikaltsueri, ta ala ziranak, Zuk egiñik ziran ala; «nai duzunaz erruki baitzera ta nai duzunari urrikaltsu ageri baitzakio» (Exod. 33, 19).

        36. Nik esana egin duzula iduri zait; baiñan «ene agoak oldez diagona onetsazu, Iauna» (Ps. 118, 108). Iltzear zegola ez baitzun gogoan gorputza aundikiro lurpera zezaten, ez, usaiez lurrindu zezaten, ez illari auta ukan zezan, ez, beure errian eortzi zezaten. Olakorik etzigun agindu; baizik ere Zure aldarean ataz oroi gintezela, bera an baizan egunik utsegin gabe; baitzekin opari saindua an eskeintzen zaigula. «Ark suntsitu baitu gure aurka zegon oben agiria» (Coll. 2, 14). Gure etsaia agiri onekin zan garaille, gure gaitzegiñak kopuratuz eta guri zer egotzi billatuz. Baiñan ezer etzun arkitu gure Garailleagan. Nork itzuliko dio odol gaiztagalea? Nork itzuliko, gu etsaiari kentzeko erori zun saria? Sari orren balio izkutuari siñes-lokarriz lotua zeukan beure bizia Zure mirabe arek: ez beza eten etsaiak Zure geizpetik. Ez dedilla tartetik sar, ez indarrez, ez amurruz, leoiririk ez erensugerik. Ark ez du erantzunen zorrik etzula, salatzaille maltzurrak, auzitan gezurta ezdezan; ezperen barkatuak ditula, ta barkatalleari ez dezaiokela iñork itzuli Ark zorrik gabe guregati ordaindu zuna.

        37. Beza pake senarrarekin, len eta gero ere ez baitzan beste iñorekin ezkondu. Ari men egin zion, Zuri «zitua» (semea) emanez «iraupenarekin Zuretzat irabazi zezan» (Lc. 8, 15). Argi etzazu, Iauna, Zure otseiñak, nere senideak, ni otsein bainaute biotzez, mintzoz, idatziz. Au irakur dezatenek oro gogora bezate Monika Zure mirabea, beiñola senar zun Patirkirekin; aien bidez ekarri baininduzun aragiz mundu ontara, ez dakit nola. Ene guraso ta senideetaz oroi bitez mundu iragankor ontan, Aita, Zurepean eta Eliza Katoliku Amarenpean; baita beiko Ierusalemgo uritarrek ere, ara baitoa bidez bide asperenka Zure erria, atera zanetik itzulia egin arte. Onela, amak eskatzen didan azken-otoitza, ene otoitz soilla baiño oiiago ditke aitorkizun auek araziko duten aunitz otoitzen bitartez.