ZAZPIGARREN IARDUNA

I

Iainkoa ez da gorpuzki; baiña nolako da? Zabaldurik ote dago tarte guzietan, aietan gaiñez egiñez? Aiek alderen alde erasanez? Iñola ere.

        1. Ene gaztezaroa illa zan, gaizto itsusia, ta gizontzen ari nintzan, zarrago ta aundiputzago. Begi ikustenekoa besterik ezer ez nezaken gogoeman zerbait dala. Bein iakinkizunetan asi nintzalarik, etzindudan iduritzen giza antzan —aburu onen iges nindabillan beti, ta pozik nindagon Eliza Amaren siñestean arkituarekin—; baiña besterik zer ziñaken, gogora ezin zetorkidan. Gixontto onek, alegiten nuan Zu Iainko aundiena ta bakarra asmatzea, barne-barnetik: ustel-eziña, uki-eziña, alda-eziña. Nik nola ta nondik ez nekila, argi ikusten nuan alare, ta tinki nindagon, ustel ez ditekena baiño ditekena kaxkarrago dala; uki eziña ukibera baiñon obea, duda gabe; ta aldabera ez dana, aldakor dana baiñon obe.

        Nere biotzak marru bizi zegin ene iduripen guzien aurka, ta inguruan zebiltzidan zaborreri guzi oriek burutik bet-beta aizatu nai nitun. Eta osta aizaturik, berriro saldoan zetozkidan oldarka, begiak baiñotzera. Giza-gorputz antzera iduritu ez baneza, ustel-ezin, autsi-ezin, alda-ezin Ua —nik naiago bainun ustelgarri, auskor eta aldakor dana baiño— gorputz-antzeko zerbait iduritaratzera beartzen nindun idurimenak, mundu barnera ixuria edo munduz landa edatua, ote zan. Ustel-uki-alda-ezin diranak berak, nongoa kenduz geroz ezer etzirala uste bainuan, ez ta uts zulo ere. Mukulua tokitik keneuz geroz, eta tokia lurrez, urez, aizez, uts gelditu, alare uts ori toki dala, uts zabaldua dala.

        2. Beraz, biotza toildua, neronetaz ere argitasun gabe, nonbait edaturik edo ixuririk edo pilleraturik edo ola ez zegon edo ez zegoken gauza, utsa zala ziduridan. Ene begiek artzen dituten antzetatik ene buruak iduripenak artzen zitun; eta au egiteko doaia ez nekusan alakoa ez zanik. alare zerbait aundi ez balitu, etzezazken iduritara. Ala Zu ere, nere biziaren bizi, bazter gabeko tarteetan aundi iduriztatzen zindudan, munduko mukulu au barrenez barren artzen zenula, ta ontaz landakoa neurri gabe, muga gabe artzen zenula. Lurrak, zeruak, diranak-oro Zu zindukatela ta Zugan bukatzen zirala; Zu aldiz, iñon ez. Aizearen mukuluak ez baitu eguzki-argia eragozten, artatik iragaiten baita barneratuz, ez autsiz edo ebakiz, baiña guzia betez; alaxen uste nendun, zeru ta aize ta itsaso ez ezen lurra ere, bere mukulu aundi ta tipi erasaten zenula, bertan egoiteko, egin zenitunak oro Zure arnasez, barne ta landa eragiñez. Besterik eziñ eta ola uste nuan: ustel naski. Ala balitza, lur-mukulurik aundienak Zure zatirik aundiena ledukake ta ttipienak-ttipiena. Zutaz orrela beterik baleude, txoriak baiño elefanteak geiago zinedukake, aundigo baita eta tarte geigo betetzen baitu. Onela, zatika leudeke, mundu-zati aundietan Zure zati aundi ta ttipietan ttipi. Ez da ola ordea. Oraiño «etzendun argitu nere illunbea» (Ps. 17, 29).

II

Manestarren aburu okerrak. Gaiztoaren illunbeak ez dezaioke Iainkoari kalterik egin.

        3. Alare, aski, zan, Iauna, gezurti gezurtari aien aurka ta berrizu aien aurka, Nerbidik Kartagon zirakasana ta entzuleeri zeragiguna; ez baitzuten Zure Itzaren berri emaiten. Zer egin zizuken Zure kontrako omen zan illunbe-iende arek, Zuk burrukarik nai ezean? Kalte legizuekela? Beraz, ukigarri ta ustelgarri zera. Ez legizuekela? Beraz, zertako burruka? ta olako burruka? Zure zati edo azbegi edo Zure zer-izanaren kontrako indarrekin naasi liteke, Zuk ez egindako gauzekin, eta aiek ustel eta alda lezakete doatsu izatetik doakabe izatera, ta andik ateratzeko ta garbitzeko, laguntza bear luke. Au anima litzake. Zure itzak lagundu lezake, morroi dalarik garbitzen, ustel dalarik berritzen. Bañan ua ere ustelkor, zer-izan bereko baita. Beraz, zu, zeran oro, ots, Zure ze-izana ustel-eziña dala balesate, gezur nardagarria; ustelkor dala balesate, ori ere gezur nazkagarri, esaten astea ere.

        Aski argibide zan, beraz, okaztabear arien aurka, ez baitzuten igespiderik ola mintzatuz, buru-mihien itsuskeri beltzenean.

III

Gaitza ta gaiztoa nondik?

        4. Nik alare, gure Iainkoa egiazko Iainkoa, kutsa-ezin, biur-ezin, iñondik alda-ezin zindudalarik, —Zuk egin baitituzu gure gorputzak, ez animak bakarrik, guziak eta oro— ez nuan bereizten eta askatzen gaitza nondik ziteken. Nondinai zetorrela, Iainko alda-eziña ez nezaken aldakor siñetsi, nerau berebat gerta ez nendin. Orrela billa-bearra nenkusan. Beraz, tinki billatzen nuan, eta gezurra ziagotela iakinki, iges nengien gogotik; ikusten bainitun, gaitza nondik zan ikasi-naiez, gaiztoz beterik zeudela; naiago baitzuten Zure zer-izana gaitzbera uste ukan, berena gaizto egin baiño.

        5. Nentzuna alegiñez ulertu nai nuan, ots, guk gaitza egitea gure autamenentik zetorrela; baiñan ez nenkusan argi ta iasaitea Zure burubide zuzenetik. Nere buru-argia leize-barnenetik alegiñean idoki naiez, berriro pulunpatzen zan; alegiñago ta pulunpatzenago.

        Zerak arritzen nindun: bizi nintzan bezain egi zala nik autamena banula. Beraz, zerbait nai nunean edo ez nai, oso eskier nindagon nik nai nula edo ez nai, eta nere obenaren iturria artan zegola oartzen nintzan. Bortxatuz egiten nuna, aldiz, egiñez baiño eragiñez egitenago nula nenkusan,e ta ori oben ez-baiña zigor zala ziduridan, eta berela aitortzen nuan Zuk ez ninduzula oker zigorkatzen.

        Ba naigon oraiño: nork egin nau? Ez ote nere Iainkoak, on baiño are ontasun bera danak? Nondik da beraz nik gaitza nai ta ona ez nai ukaitea, mereziz zigorra ukaiteko? Nork ezarri zidan txertaturik erro minkatz au, guzia Iainko ezti eztiak egiña bainaiz? Deabruak egin banau, nondik da deabrua? Aingerua beure naikari gaiztoz onetik gaizto biurtu bazan, nondik zun ark ere naikari gaizto ori deabru gerta zedin, guzia Egillerik oberenak egiña izanik? Burutapen auek zañiltzen eta itotzen ninduten; baiñan ez nintzan «erorten iñork aitortzen etzaituneko arako ifernu artaraiño» (Ps. 6, 6), ots, gizonak gaizki egin baiño Zuk iasan dagizula uste naiago baitute.

IV

Iainkoa ustel-eziña.

        6. Ustelkor izaitea baiño ez izaitea obe zala atzeman nuan bezala beste egiak ere ardietsi naiean ari nintzan ari. Orregatik, zernai ziñala, ustel-ezin aitortzea zindudan. Iñoiz iñork ez du ta ez duke gogoeman Zu baiño oberik danik, Zu baitzera onik garaiena ta oberena. Ustelgaitza ustelkorrari egi egiz eta ziur ziur obesten baitzaio —nik bai orduan— Zu ustel-gaitz ez baziña, Zu baiño oberik ene ezagu-argiz atzeman nezaken. Beraz, ustelgaitza ustelkorrari obestekoa zala iakinki, an billa bear zindudan, eta andik oartu, gaiztoa nondik dan, ots, usteltzea bera nondik dan, ark eziñ baitu uki Zure zer-izana. gure Iainkoa ez du ustelak ioko, ez naimenak, ez alabearrak, ez ustekabeak, Iainko baita Bera, ta ona nai bait eta on ori bera da; usteltzea, aldiz ez da on. Ezerk etzaitu bearrarazten; Zure ahal baiñon ez baita aundiago Zure niamena. Zerau baiñon Zu aundiago baziña, orduan bai. Iainkoagan, ahyal eta nai, Iainkoa bera da. Eta zer ez-ustekorik Zuretzat, baitakizu guzia? Zerdanik ez da Zuk dezaguzulako baizik. Zertako ari gera eleketa Iainkoaren ze-dana zergatik ez dan ustelkor, ala balitza ez balitzake Iainko?

V

Iainko onak guzia betetzen eta inguratzen badu, nola sortzen da gaitza?

        7. Nondik gaitza? niagon, eta gaizki ari nintzan, eta nere billaketa ortan ez nuan ikusten gaizkia. Sorkariak oro nere aintzinean nenkartzin; ikuskari, ots, legor, itsaso, aize, izar, zuamu, ihize, eriozko; ta ez ikuskari, ots, zeru-gaia. Aingeru oro, gogaki oro, aiek ere mukuluzko bailiran, ene iduripenean tokika ezarririk. Guzietaz orepil aundi bat egin nuan Zure sorkari ori, naiz gorputz egizko, naiz ene iduriko gogaki; ez, zan bezain aundi, ez bainezaken iakin; baiñan ene ahalez, orotatik mugatua, naski; Zu ordea, ua inguratuz eta barnera artuz, baiñan iñora mugatik gabe; itsasoa nondinai ta noranai bera bakarrik muga gabe bailitzan, eta barnean beleiki aundi bat, orotatik itsasoak artua bezala, mugatua ordea.

        Onela, Zure, sorkari mugatu au, Zutaz, muga gabez, betea nedukan eta au naigon: «Or Iainkoa ta Iainkoak egiñak. Iainkoa ona ta oriek baiñon askoz eta askoz obea; alare On orrek sortarazi ditu. Ikus nola inguratzen eta betetzen ditun. Non, beraz, gaitza? NOndik iario da orrera? Non du erro eta non azi? Izan ere ez al da? Ezdanaz zer bildur eta kezka? bildur alperra bada, bildur au gaitz da, naski, biotza alperrik zirikatzen eta oiñazetzen baitu. Are gaitz aundiago, bildur ukaitekorik ez dala ere, bildur baikera. Beraz, edo bildur duguna gitz da, edo bildurra bera da gaitz. Au nondik da, beraz, Iainko onak oro egin baititu? Onik aundien eta garaien danak on-ezago danik egin du, baiñan oro dira on, Egille ta egiñiko. Nondik da gaitza? Bai al zan gai gaiztorik gaitza artatik egteko, biribiltzeko, antolatzeko, edota serbait utzi al zun artan on biurtu gabe? Zertako au ere? Oro dezakena baita, ez al zezaken guzia biurtu ta aldatu, gaiztorik ezer gelditzeke? Azkenik, ahal oro dun Orrek, artatik zerbait egin nai ukanik, zergatik etzun ezeztatu? Edo Aren gogoz-beste izan al ziteken? Edo betidanik bazan, zergatik ain luzaro aintzinagoko aldien aldietan ola izaten utzirik, ain geroago artaz zerbait egin? Edota betbetan zerbait egin nairik, ua ez izatea egitenago zuken, Bera bakarrik on garai ta muga gabe gelditurik. Onik ere ez egitea egoki bazan, gai gaizto ua kendurik eta ezeztaturik, etzezaken On arek gai ona egin, artatik oro sortarazteko? Beraz, ez liteke guzialdun, Berak ez egin-gaiaz baliatuki baizik onik egin ez balezake».

        Ola ari nintzan ene buruarekin, errukarri au, erio-bildurraren kezka min-miñez beterik, egia atzeman gabe; alare tinki nedukan biotzean Zure Kristoren, gure osasun dan Iaunaren Elizako siñestea. Aunitzetan laiño, bai, ta ikaste-arauz ezbaiean; alabaiñan, utzi ordez, gogoa uieltzenago zidan.

VI

Gerokoa nola asmatu? Izarren bidez? Bi aur berdin sortuen zoria. Biroki edo bixkiak.

        8. Orduko aizatuak nitun matematikuen azti-gezur eta amets gaizto. Aitor betzat emen ere, barne barnetik, nere Iainko, zure urrikalmenak. Zuk, arean, Zuk soilik —iltzen ez dan biziak bestek nork atera gitzake gezur eriotzetik, eta argi-bear ez dan zugurtasunak bestek nork argi detzake gure buruak, Orrek baitaragi mundua, aizeak deramatzin orbelak ere —Zuk garaitu zenun ene tenkortasuna, Vindikian zar zorrotzari ta Nerbidi gazte arrigarriari iarki bainintzaien. Arek bipil aitortzen zun; onek duda antzan, baiña maiz esanez, etzala gerokoa asmatzeko iakinbiderik; gizonen igarkizunak, agiz, alabearrez gertatzen zirala, zer ziagoten iakiteke. Esanaren esanez, ez ixildu, ta zuzen gertatu. Zuk eman adiskide au, matematikuen azterzale ez ain nagia, baiñan aien liburuetan ez zan ain iantzia ere. Iakin-gai artatik zerbait atera zidan, aitak irakatsi ziola-ta. Etzekin zenbat balio zuken aren esanak, aburu aiek aurdikitzeko!

        Gizon au, beraz, gai aitorretan ikasia ta mintzalari landua, izenez Pirmin zan. Adiskide min antzo, bein aholku galdegin zidan itxaropen aundiko mundu-auzi batez, zer ziduridan izar-mordoen araura. Nik berriz, Nerbidiren aburura alderditzen asia bainindagon, nere ezbaiean igartzen nuna esatea ez nion ukatu; berela eratxikiz ordea, gauza aiek irrigarri ta uskeri zirala iabetu nintzala. Orduan ialki zidan, aien aita liburu aiek ikus-naieko amorratua zala, ta griña bereko adiskide bat ukan zula. Xoxokeri aietan biek arreta beraz ari izan ziran su ta gar, etxean ziran animali askoren iaio-unea autemanez eta orduko izarren iarkera ikusiz, bildma bat egiteko.

        Beraz, au entzun omen aitari: ama Pirmenez erditzeko zegola, era berean aitaren lagun baten neskamea ere loditzen ari omen zan. Ez, naski, nagusia oarkabe, zakurren erditzea ere arreta guziz aztertzen baitzun. Ala gertatu omen, batak anderearen eta besteak neskamearen egun eta ordu ta une begiratuki oartzen zitutela, biek batean erdi: ainik eta, batak semearen eta besteak neskamekumearen xeetasun berak eman bear baitzituten izar-iarkera aietaz. Emazteen erdi-miñak asirik, bi gizonek etxe bakoitzeko berri zearo artu zuten, eta iragarleak gertu zeuzkan, erdi bezain usu iragarteko. Berela gaztigatze ori aisa egin zuten, etxe-nagusi baitziran. Bi aldettik igorriak bidezterdian elkar buru egin baitzutn, izar-iarkera bereizirik ezin auteman ukan zute bakoitzarentzat. Alare PIrmin, aitoren seme, munduko bide aisetan zebillan, ondasunetan gizenduz, deduetan goratuz; beste mutikottoa berriz, bere maillako uztarria egotzi gabe morroi zegon, ezagutu zunak ziagonez.

        9. Au entzunik —eta ark ziagolako siñesturik— ene gorbizikeri guzia biguindu zan, eta lenik, iakin-nai artatik Pirmin bera okertzen alegin nuan; esaten bainion, izar-mordo aiek ikusiz, egia esatekotan, ikusi ere bear nitula aren gurasoak aundikien artean, errian omen aundiko, beren eskuko sortuak, aitor eta iator eskolatuak; aldiz, eskumendeko ark galdegin balida izar beretatik, nolako ziran aren gurasoak, egia esateko, ikusi ere bear nula aren sendi zirtzilla, mendeko sortua, ta beste arengadik doaietan urrundua. Nola al ziteken, ordea, gauza bera ikusirik bixikoa esatea, egia esatekoz, bera esanez gezur bainiagon. Artatik ageri zala garbi, izar-mordoetatik esaten zana etzala egi gertatzen iakiñez, alabearrez baiño.

        10. Ataka ontatik sartuz, olakoak enekin auznartuz, amets oriek zegiztenek iarki etzekizkidan, aieri ekin eta irriz burrukatu nai bainitun, Pirminek eni edo aitak ari gezur esan bailiguten, birokien iaiotza gogora ekarri nuan; geienak bata besteren ondotik ain laister oi baitira, tarteko artan —nai bezain balioso ditela— ez baititeke ezer bixikorik auteman, ez idatzi, artatik aztiak ezer asmatzeko moduan. Gainera ez diteke egi idatzi bereri so egiñez gauza bera esan bear bait zuken Esau ta Iakobengaz. Aiek etziran, ordea, berdin gertatu. Beraz gezur, edo egia esanik ere ez egi bera; gauza ikusirik alare. Beraz, iakiñez ez baiño alabearrez egi.

        Zu ari zera, Iauna, izadiaren eragille zuzen zuzena, galde ta erantzugille orieri ixilik erantzuten; galdetzen dutenean bakoitzak dagokiona entzun dezan, beure animaren irabazi izkutuz, Zure iritzi barrengo ta zuzenez. Ez beza esan gizonak: «zer da au? Zergatik au?» (Eccl. 39, 26) ez beza esan, ez, gizon baita.

VII

Oiñaze gogorrez eta erdi-miñez billatzen du Augustiñek gaitza nondik datorren. Oiu Iainkoari, urrun bailegon, eta Aren belarriak bertan.

        Askatu ninduzun lokarri aietatik, ene Laguntzaille, ta gaitza nondik zan galdezka, ez nuan aterapiderik. Baiñan eninduzun uzten ene bururakizunen mendeko, Zu baziñala siñes nenzan, eta Zure zer-izana alda-eziña dala; gizonetaz arreta eta irizpide baduzula, ta Zure Seme ta gure Iaun dan Iesukristogan eta Liburu sainduetan —Elizak beure eskumendean dauzkanetan— osasunbidea ezarria daukazula eriotze ondoko bizirako.

        Egi auek nigan atxikirik eta indarturik, gartsuki ari nintzan gaitza nondik ote. Zer erdi-oiñaze nere biotzean! zer intziri, ene Iainko! Eta an ziran Zure belarriak, nik ez iakinki. Ixillean bizkor ari nintzala, ene animaren ixil-damu aiek oiu aundi ziran Zure urrikiarentzat. Zuk zenekin, bestek ez, ene miña. Zenbat sartzen zan bada nere mihitik adiskide mamien belarrira? Ene animako kalapita, mintzo biurtzen al zitzaien? adierazteko ez bainun astirik eta agorik aski. Bai Zure belarrira «nere biotz-oro guzia. Zure aintzinean zan ene naimin guzia, ta begietako argirik ere ez nedukan» (Ps. 37, 9). Ua barnean zegon, ni landan ua etzun tokiak artzen. Tokian daudenetara so egiten nizun, eta aietan ez nuan atsedengurik arkitzen. Aiek ez ninduten artzen «aski da, ongi da» esateko eran; aski ongi nindagoken tokira itzultzen etzidaten uzten. Nagusi nintzaien eta Zu, nere egizko poza, Zure menpea, eta Zuk azpira zenitidan nibaiño ttipiago egin zenitunak oro. Au zitzaidan aro on eta osasun toki: Zure antzeko gelditzea, ta Zuri gomen egiñez, gorputza menderatzea. Baiña ni Zure aurka, bekoki-azal onekin, arroki altxa ta laisterka nere Iaunaren aurka nindoala, azpikoek gaiña artu zidaten, itokarrean, lasapiderik eta arnasik utzi gabe. Nondinai zetozkidan saldoan eta baltsan, so banengien; iduriz gogoan iraultzen banitun berriz, itzultzea eragozten zidaten au ziagotela: «Nora oa, ezain likits ori?» Nere zauritik ateratzen ziran —«arranditsua zauritua bezala murgillarazi baituzu» (Ps. 88, 11)— ta aundimiñez Zugandik alde nindagon, eta aurpegi aundituak begiak ertsi zitidan.

VIII

Iainkoak Augustiñ barne-zimikoz daragi eziñ-egonera; eta begiratu batez pakeatzen du. Sendatzeko bidean.

        12. «Zu berriz, Iauna, beti zera, ta etzakigu betiko asarretzen» (Ps. 84, 5), lur errauts danari urrikaltsu baitzakio. Zure begiari atsegin izan zaio nere maketsak berdintzea. Barne-zimikoz ninderagizun eziñegonera, gero barne-begiratu batez pakerazteko. Zure eskuko ixil-sendagailluz ene aunditsua ertzen zan, eta nere animaren begi laiñotsu ta illundua senda-miñezko begi-urez sendatzen ari zan egunoro.

IX

Irakurtzen du, bai, Manestarren liburuetan zerbait Iainkoaren itzaz edo Semeaz; ez ordea gizon egin zanik eta gugatik il zanik.

        13. Lenik gizon baten bidez —aundigozez puztua zan bera— zenbait liburu grekotik latiñera biurtuak erakarri zenitidan, zer irakatsi naiez? «arrandituseri nola iarki zakien eta xume-naieri nola lagun zakien» (Iac. 4, 6); bide xumetik ioanez gizoneri zenbat urriki erakutsi diguzun, «Zure Itza gizon egin baitzan eta aien artean bizi izan» (Io. 1, 14). Ez nuan irakurri itz beroietaz, bai ordea gauza bera, aunitz argibide emanik, ots, lendanik Itza bazala ta Itza Iainkoagan zala ta Itza Iainko zala; ola zala lendanik Iainkoagan. Guziak Ark egiñak dirala ta Ua gabe ez dala ezer egiñik; egin dan oro bizi dala Argan eta bizia giza-argi zala; eta argia ilunbean nabari dala, ta illunbeak ez dula atzeman; eta giza-argia argiaren lekuko izan arren, ez dala bera argi; baizik eta Itza, Iainkoa bera dala mundura datoren gizon oro argizen dun argia. An ez nuan ordea irakurri, «bereetara etorri zala ta bereek etzutela ongi artu; ongi-etorri egin ziotenari Iainko-seme izateko eskubide eman ziela».

        14. An irakurri nuan berebat, Itza, Iainkoa, aragitik, odoletik, giza-gogotik ez baiño Iainkoagandik sortua dala. Ez nendun ordea irakurri an «Itza gizon egin zanik, eta gurekin bizi izan zanik». Liburu aiek ikerturik, aunitz aldetara esanik arkitu nuan, Semea beure izatez Iainko dala Aita bezala, ta etzula ezer ebatsi Iainkoari berdinduz; baiñan ez nuan irakurri liburu aietan, «Beure buruz erantzi zala morroi-antza iantziz. Apaldu zala, eriotzaraiño mendeko egiñik, gurutz-eriotzeraño; orregatik Iainkoak eraiki zula illengandik, eta izen guzien gaiñetik dagon izen bat eman ziola, Iesu'ren izenean zerutar, legortar, ifernutar oro belaunikatu dedin, eta mihi orok aitor dezala, Iesus gure Iauna Iainkoaren ospe-tokian dagola» (Phil. 6, 11). Bai, ordea, aldiz-aintzin eta aldiz-gain Zure Seme senibakarra aldagabe bizi dala. Zure betikide, eta animek, doatsu izaiteko, Aren betetasunetik artzen dutela; ta zugur diranak, «beregan dagon zugurtasunaren erdikide dirala»; ez ordea, «noiz-aldian gaiztoen alde il zala eta Seme bakarrari etzeniola barkatu, baizik eta gu guzion alde ezkuetara eman zenula» (Rom. 5, 6). «Iakintsueri olako gauzak izkuta ditiezu ta ñimiñoeri agertarazi», nekepean eta zamapean daudenak Argana datozan, Ark birbizteko; otzan eta biotz-apal baita; «otzanak zentzuz deramatzi Beure bideak erakutsiz» (Mt. 11, 25), ikusten baitu gure deuseza ta nekea, ta barkatzen gure pekatuak oro. Iakintasun aitorrez puzturik dauden oriek, ordea, ez dute au entzun nai: «ikasazue nigandik otzan eta apal naizala, ta atseden dukezue zuen animetan» (Mt.11, 9) Iainkoa «ezagu badezate ere, ez dute aintzat goresten edo eskerreztatzen; aldiz, beuren bururapenetan barreiatzen dira, ta biotz zozoa illuntzen zaie; iakintsu dirala esanez, tetel biurtzen dira» (Rom. 4, 21).

        15. Orregatik irakurten nuan an, «Zure zer-izan eder ustel-eziña gizon, egazti, lauroineko, narraztien antz eta iduritan aldatua zala» (Rom. 1, 23), ots, Aigitoko ianari, ark galarazi baitzion Esauri len-semezkoa. Zure len-erriak Zure ordez lauroineko baten burua goretsi baitzun, biotzez aigitar biurturik, Zure antzeko dun anima, «ergi belar-iale baten aintzinean makurturik» (Act. 7, 39).

        Auek arkitu nitun, baiñan ez iretsi. Iakob'i kendu nai ukan baitiozo beure bigarrengoaren lotsa, «aundienak txikienari men zegion» (Rom. 9, 13), eta atzerrikoak deitu dituzu ondarera. Ni ere atzerritar naiz, eta Zugana etorririk, Zure erriak Aijitotik atera nai ukan zun urre ark erakarri nindun, zure baitzenun, nonai zegola. Esan ere zenien atenatarreri Zure Bialduaren bidez: Zugan bizi, igi, ta izan ere gerala. Aien iakintsuek ere esan zuten, eta aienak ziran, naski, liburu aiek. Baiñan ez nien iara eman Aijitarren antz-idurieri, Iainkoaren egia gezur biurtu dutenek, eta sortzaileari baiño sorkarieri men egiñago diotenak, Zure urea aieri opari egiten baitzien.

X

Augustiñek berezko argiz-gaiñetik, argi aundi bat ikusten du: egia. «Naizana ni naiz».

        16. Neuregana itzultzeko gaztigua aietan artuz, sartu nintzan neure barrenean, Zu lagun, Zu gertatu baitzenkidan laguntzaille. Sarturik, ikusi nuan ene animako begiñoz, ene animako begiz goitik, nirezko argiz goitik, argi aldaezin bat, ez nornaik ikusten dun au, baiñan kidetsukoa, aundiagoa, au askoz ere argiago gerta bailedin, tarteak oro betez. Ez zan au; argi oengandik besterik zan. Etzegon ene argiz goitik, olioa ur-gainean edo zerua lurrez goitik bezala, baiña gorago —ark egin bainindun— eta ni beerago. Ark egiña bainaiz. Egia dezagunak au badazagu, ta au dezagunak, betiera dazagu. Maitasunak dazagu. O betiko egi ta egiazko maitasun eta betiera maite! Zu zaitut Iainko, Zuri ari nakizu asperenka gau ta egun. Lenik, ezagu zindudaneko, Zuk artu ninduzun, nenkusana bazala ikus nenzan, eta ni, ikusle au, ez nintzala. Dirdai egin zenidan begi auletara, nigan bortizki erraiñutuz, eta ikaratu nintzan maitez eta lauorriz. Zugandik urrun nindagola ikusi nuan, urrungo eskualdean, ustez Zure mintzoa nentzularik: «aundien ianari naiz; azi zaite ta ian nezakezu. Ez nauzu ordea, Ni aldatuko zugan, gorputz-ianari antzo; zu aldatuko zera nigan».

        Artan ezagutu nuan, gizona gaiztakeiagatik zentzatu zenula ta nere anima «amareun-sarea bezala erkitu zala» (Ps. 38, 12), ta au esan nuan: «Egia ez al da ezer? ez baitago edaturik toki mugatuetan, ez mugagabeetan». Eta urrundik erantzuten zenidan: «Are, naizana ni naiz». Norbaitek bere artean bezala entzun nuan, eta ez nuan itzalik, eta aisago duda nezaken bizi nintzala, egirik etzala baiño, «egindakoen bidez ageri baita» (Ps. 1, 20).

XI

Alda-eziña bakarra da «izan». Ari itsastea komeni zaio.

        17. So egin nien Zutaz azpikoeri, eta oso baziranik edo etziranik ez nenkuzan. Izan, naski, Zugandik baitira; ez izan, ordea, ez baitira Zu zeraa. Aldagabe dana izan ere baita. «Neri, arean, Iainkoari itsastea on zait» (Ps. 72, 28), «Argan ez banago, nigan ere ezbainagoke. Ark beregan dagola, oro berritzen du» (Sap. 7, 27), eta «nere Iaun zaitut, ez baituzu nere ondasun bearrik» (Ps. 15, 2).

XII

Gauza ustelgarriak ere, izan badira, Iainkoak ala egiñak.

        18. Ustelkorrak on dirala, garbi ikusi nuan; on biribil balira ez bailitezke usteldu; guzitara on danik ez baititeke usteldu; batere on balira, ez bailukete usteltzekorik. Usteltzea kalte da, ta ona ttipitu ez baleza, ez luke kalterik. Edota ustelkorrak ez du kalterik —ez ditekena— edota —egi egi dana— usteltzen danak zerbait on galtzen du. On guzia gal balezate, ez lirake izan ere. Izan baldin baditezke ta usteldu ezin, obe dira, ustldu gabe gelditzen baitira. On guzia galduz obe gertatu dirala esan? Zer zoroagorik? On guziz gabetzen badira, eza utsa dira; beraz, diraño, on dira. Beraz, diranak, oro on dira; gaitza berriz —nondik zan billa nindabillena— ez da zer-dana, zer-dana balitza on bailitzake. Zer izan ustel-eziña litzake —on aundi naski—, edota ustelkor; eta on ez balitza ez liteke usteldu. Beraz, argi ikusarazi zenidan, on oro zuk egiña dala, ta Zuk egin ezik, ezer ez dala. Eta guziak ez baitituzu egin berdin, argatik dira bakoitza on, ta erabat arturik, guziz on; gure Iainkoak «oro guziz eder» (Gen. 1, 31), egin baititu.

XIII

Gaiztotzat dauzkagun gauzak ere onak dira, beste batzueri dagozkielako. Auengatik ere Iainkoa goresgarri, da.

        19. Zuretzat ez ezen izadi osoarentzat ere gaitza ezer ez da; artaz landa ez baita ezer Zuk eman legea autsi dezakenik. Aren zaitetan ba dira ustez zenbait gaizto, besteeri ez dagozkielako. Oek ere beste zenbaiti on dagozkie, ta beurengan on dira. Beuren artean egoki ez datozenok badagozkie azpiko gauzeri, adibidez, lurrari; baitu zerua odeiez eta aizez, berari dagokiona. Ez bezat nik esan «oek ez balira». Oriek bereiz banekustzi, obeak opa bear nituke; baiñan oiengatik utsengatik ere goretsi bear zinduket, «gorestekoa bitzaitue lurrean erensuge ta tulunbio, su, kazkabat, izotz, ekaitz-burrunba —Zure esana baitagite—, mendi ta muñoak oro, arnari-zuaitz eta izaiak oro, pizti ta adargil, narrazti ta egazki, lurreko errege ta erriak oro, lurreko buruzagi ta epailleak oro, mutil eta neskatx, zar eta gazte, Zure izena goresten dute» (Ps. 148, 7) Zeruetatik ere goresten baitzaitute, gores zaitzate, gure Iainko, Zure «Aingeuek oro, Zure Indarrek oro, eguzki, illargi, izarrek oro, argiak, zeruen zeruek eta aize-gaineko urek Zure izena gores bezate» (Ib. 1, 4). Ez nuan oberik opa, guzia gogoemanez. Gainekoak obe azpikoak baiño, bai; baiña gaineko soillak baiño guziak obe zirala zuzenago nerizkion.

XIV

Oraiñ Augustiñek Iainkoa bestela ikusten du; ez, tarte guzietan zabaldua bezala.

        20. Ez dira osasundun, Zure sorkari zenbait atsegaitzez maite eztitutenak. Nere anima ere etzan, atsegaitz baitzitzaizkion asko. Bañan maite baitzindun, ezer atsegaitz izaterik etzun nai. Onek ekarri zun, bi zer-izan ba ziralakora, ta etzun atsedenik, eta zorakeriak esaten zitun. Andik itzuliz, Iainkoa toki mugagabeetan iduritu zun edatua, alakoa uste zindun, eta ua tokiratu zun beure erdian, eta berriz ere Iainko aizunen iauretxe egin zan, Zuri nardagarri. Baiñan, ni oarkabe, eni burua goxatuz, «aizekeria ikus ez nenzan begiak ertsi zenitidalarik» (Ps. 118, 37), Zu iduri-naia atertu zitzaidan, eta nere zorakeia loak artu zun. Eta Zuregan atzarri nintzan eta Zu aleun aldiz bestelako ikusi zindudan, eta ikuskari au ez zan aragiak ekarria.

XV

Gauza guziak Iainkoak bere eskuan dauzka, ta egi dira, izan ere dialako. Beren tokieri ta aldieri ongi dagozkie.

        21. So egin nien besteeri, ta izatea Zuri zor dizutela ikusi nuan, eta oro Zuregan mugadun dirala, ez tokian bezala, baiña bestela; eskuan bezala baitaukazu egia, eta guziak, diran arau dira egi; eta gezurra, ez dana badala uste ukaitea besterik ez da. Ikusi ere nuan, bakoitza beure tokian egon ez ezen, beure aldian egoki datorrela, eta Zu, betiko Bakarra, etziñala lanean asi aldien aldiaz geroz; aldiak oro, iraganak eta iragaitekoak ez lioazke ta ez letozke Zu egonean ari ez baziña.

XVI

Gaixo dagonari ogia ere nekagarri zaio, argia ere bai. Gaiztoari zintzotasuna gorrotagarri zaio. Gaizto izatea, Iainkoagandik aldegitea da.

        22. Neronez sumatu nuan, sendoari goxo zaion ogia eriari latz zaiola, ta begi garbiari maitagarri zaion argia, gorrotagarri zaiola gaxoari. Gaiztoek Zure zuzentasuna atsegaitz dute, ez sugegorri ta arra bakarrik, sorkarietan azpiko on egin baitituzu, ta gaiztoak egoki datoz, Zure antzekoago gertatzen diranez. Gaitza zer dan billa ibilli nintzan eta ez da zer-izanekorik. Zu, Iainko, zer-izan gain gaineko zeran Orrengandik kaxkarrenetara makurturik, anpatzen dira, ta beuren erraiak okaztatzen ditute.

XVII

Egi alda-eziña ta betikorra nola arkitu du Augustiñek?

        23. Arritzen nintzan Zerau maite zindudala, ez Zure ordezko iduririk. Ez nuan atsedeten Zu gozatuz; aldiz, Zure edertasunak nindekarren, eta berela nere aztak Zuregandik ninderaman. Ontara oldartzen nintzan asperenez: azta au, oitura lizuna zan. Baiñan oroimenean zindudan. Ez nuan itzalik ere, ba ziñanik; Zuri eratxikitzeko ez nintzan ordea gai, «gorputz ustelkorrak anima astuntzen baitu, ta lurrezko etxe onek, burutapenka ari dan adimena kaxkartzen du» (Sap. 9, 15). Tinki tinki nindagon, Zure doai «ikus-eziñak ikuskarietan ageri zaizkigula izadiaren asieratik; batez ere Zure betiko ahala ta Iainkotasuna» (Rom. 1, 20). Zeruko naiz lurreko edertasunak nondik ote ziran ari nintzala, egi betiko ta aldaeziña arkitu nuan, ene anima aldakor onen gaiñetik.

        Onela, maillaka, mukulukitik zentzudunera nentorren; ontatik, animaren barneko indarrera, gorputz-leioen bidez baitu landakoen berri. Ontatik berriz, ondorioka artzeko ahalera —mailla ontan baitago irizpidea— zentzuetatik asirik. Ahal au ere nigan aldakor arkiturik, adimenera igo nintzan, eta oituzko bururapena oildu nuan, elkarren buruz-buruko iduripenak aizatuz. Ala arkitu zun animak zer argiz istatua zan, oiuka asi baitzan gutieneko itzalik gabe, aldaeziña aldaberari obetsi bear zitzaiola, ta artatik atera zula aldaeziñaren ezaguera. Au nolabait ezagun ukan ez balu, iñola ere etzezaioken, naski, aldakorrari obetsi. Onela iritxi nintzan dan Arengana, begien itxi-idekian. Orduan ikusi nitun, buru-argiz, ikuskarietarik Zure ikus-eziñak; baiña ez nintzan gai izan begi-zorrotz egoteko, ta gaitza berriturik, lengora itzulki, ez neraman enekin oroitzapen maite bat baizik aren usma ukan naiez; ez bainintzan ua iateko gai.

XVIII

Iesukristo da bidea, egia, bizia; gure aundimiña sendatzen duna.

        24. Zu gozatzeko indar-billa ari nintzan, eta ez nuan aukerakorik arkitzen gizonaren eta Iainkoaren «bitartekoa laztandu arte, Iesukristo gizona, guzien gain Iainko, onetsia baita betiko» (I Tim. 1, 5). Ark deitu nindun au esanez: «Ni nauk bidea ta egia ta bizia» (Io. 1, 14). Eta iateko gai ez nintzan ianaria Ark naasten du aragiz —Itza aragi egin baita— gauza guzien Egille dan zugurtasuna gure aur-bular izan dedin. Ni umil ez izanik, ezin nedukan ene Iainko Iesus umilla, ta Aren aul biurtzea zer nolako irakasle zitzaidan, ez nuan asmatzen. Zure Itza, betiko egia, gain gaineko sorkarietaz goragokoa, azpikoak beureganatzen ari da; azpikoetan berriz, gure loietik etxe xume bat egin du, menpekoak beurengandik aterarik Beregana ekartzeko. Orrela sendatu du gure aundimiña ta unitu gure maitasuna. Bestela, beuren ustean entzinik, urrunago zoazken, eta Iainkotasuna «gure larru-iantziz» (Gen. 3, 21) ttipiturik ikustean, Aren aintzinean belaunika ditezke, ta ua ieikirik, eraiki detzake.

XIX

Augustiñek Iesukristo gizon osoa ikusten du, giza-aragiz ez-ezen animaz ere iantzia, Alipik ez-bezala.

        25. Ene Iaun Iesukristo, besterik uste nuan nik: iakiñez berdiñik etzuken iakintsu aundi bezala, batez ere, Birkiña batengandik miragarriro sorturik, guk Iainkoaren eriogabea ukaiteko bizi ontako ondasunak gutiesten erakutsiz, Maisu aundi baten eskugaiña merezi zula. Itz zula ta edaten, lo egiten, egurastu zala, poztu, goibeldu, mintzatu zala, besterik ez nekin, eta aragi ua, anima ezagudun baten bitartez baizik etzala Zure Itzarekin bat egin. Zure Itza aldaeziña dala dakinak au badaki, ta nik ere banekin nere einean, den guttieneko itzalik gabe. Gorputz-atalak nai ukanik mugitzea, ez mugitza, biotz-eragiñak ukaitea, ez ukaitea, gogorakizun zugurrak itzez adieraztea, ixilik egoitea, anima ezagudunaren aldakor-zantzu dirala. Artaz idatzi oriek gezur balira, guziak gezur litezke, ta liburu aiek siñestean ez luke gizadiak osasun-biderik. Baiñan egi baitira, Iesukristo gizon osoa nenkusan, ez gorputz uts, ez eta gorputz bizia ezagumenik gabe; baizik eta gizona, iakintasun garaiagoa eman zitzaiolako.

        Alipik ostera, Iainko ta aragi besterik zanik katolikoak etzutela uste zerizkion: giza-anima ezagudun gabe. Artan tinki baitzegon, Ark egin omen zitunak giza-anima ezagudunaz bestez etzitezkela egin, siñesteko nagixko zegon. Baiña gero, ori apolindar heretikuen okerra zala ezagutuki, pozik bildu zan katoliko siñestera.

        Nik geroxago ikasi nuan, bai, Itza aragi egin ortan, katolikoen egia Plotinen gezurretik berreizten dala. Heretiku oriek gaitzesteak, Zure Elizak zer derizkion nabariazten du, ta ikaskizun zuzena zer dan. «Alderdien bear, ukan ere badugu, siñesdun iatorrak aulen artean ageri ditezen» (I Cor. 2, 9).

XX

Platondarren liburuek ez dute erakusten Kristo umilla ta biozbera.

        26. Platondarren liburu aiek irakurriz, mukulu gabeko egia billatzen ikaski, ordun atera nuan Zure ikus-eziña ikuskariengandik eta aiek eragiñik baita ere animako illunbeak len so egiten eragozten zidana. Eskier nindagon baziñala ta mugarik etzendula; alare etzinaudela edaturik tarte mugatuan naiz mugagabean. Egiazki beti lengo Bera ziñala, ez beste edo bestela, alderik eta aldirik gabe. Besteak oro Zugandik zirala, diralazko utsean oiñarri sendo egiñik. Gauza txiki orietan eskier nindagon, baiña Zu iastatzeko indar gabe. Berriketan ari nintzan banekilakoan, eta osasun dugun Kristogan Zugana bidea zitzaidan, nekea nerekin nula, eta ez nengin negarrik, eta nekinez puztua nintzan. Non nuan bada, Iesukristok oiñarri eman zun umiltasunetik datorren maitasun ua? Edo liburu aiek noiz irakatsi zidaten? Zure liburuak baiño len aienak nik ezagutea zertako ote zan? Nere gogoan tinka zedin, nik uste, aiek nola eragin ninduten, eta gero, Zure eriz ene zauriak goxatuki, Zureetan eztitu nintzalarik, ikus nenzan eta bereizi, zer alde dagon antustetik aitortzera; nondik ez arren nora ioan bear dan ikustetik bizitza doatsura deraman bidea ikusi ez ezen, an bizitzera.

        Lendanik Zure liburu sainduetan iantzi banintza, ta aien beroan goxo arkitu ba zindut, eta gero aienak irakur, ausaz alderatuko ninduten zintzotasun artatik, edota, mordindua ninduten samurtasun artan iraunik ere, aien liburuetan orobat arki zitekela uste nenzaken, besterik irakurri gabe ere.

XXI

Batez ere Iondoni Paulen liburuetan arkitu du Platondarretan arkitu ez duna ta Goiko Arnasa poz-dardara sartu zaio.

        27. Beraz, zure arnas saindua biziro tirriatzen asi nintzan, Batez ere Paul apostoluarenean, eta auziño aiek aldegin zuten; zenbait aldiz ago batean bi mihi zitula baitziduridan, eta aren iarduna etzegola erara lege ta Profetekin. Agertu zitzaidan mintzo garbiaren aurpegi bakarra, ta ikasi nuan «Ikaraz pozten» (Ps. 2, 11). Nik aietan irakurri nuan egia, auetan Zure graziaren laguntzaz esaten zala arkitu nuan; dakusana «illarraindu ez dedin dakusanaz, ez, ikusteaz beraz ere —al du ezer artu ez dunik?» (I Cor. 4, 7)—, eta beti bat zeran Ori ikusteko oartu ez ezen, idukitzeko sendatu bear du, urrundik ikusi ezin zaitunak Zugana bide ar dezan eta besarka zaitzan. Gizon barnekoia «Iainko-legez atse ba ledi ere» (Rom. 7, 22), zer egitea dauka beste lege artaz, ots, bere gorputz-atalekoz, «ezagu-legearen aurka baitauka, ta gorputz-ataletan daukan pekatu-legera atzilotzen baitu» (Rom. 7, 23). Zuzen zera, Iauna; guk «oben egin dugu, oker egin dugu, gaizki ari izan gera» (Dan. 3, 27), ta «Zure eskua gaiñera erori zaigu» (Ps. 31, 4), ta bidez emanak gakio pekatari zarrari, eriotzaren nagusiari; gure naia berearen antzeko egitera eragin baitu, ta «Zure egian ezbaita tinkatu» (Io. 8, 44). Zer dagiko gizon errukarriak? Nork aterako du erio-gorputz ontatik? «Iesukristo gure Iaunaren bitartez dugun Zure graziak baizik?» (Rom. 7, 24) Ua duzu Seme betikide, ta «zure lanen asieran irazana» (Prov. 8, 22). Mundu ontako nagusiak ez dio eriotzerakorik arkitu, baiñan illarazi du (Io. 14, 30); eta gure buruzki zan ill-agiria, uts eman du (Col. 2, 14).

        Aien liburuek ez dute olakorik. Orri aiek ez dute olako zintzo-eiterik, aitor-negarrik, Zure opari dan animako urrikirik, biotz damurik eta umiltasunik, ez erriaren osasunik, ez «agindu diguzun iririk» (Apoc. 21, 2), ez Ispiritu Sainduaren kutunik, ez gure erospeneko odol-ontzirik. Aietan ez du iñork kantatzen: «Ene anima ez dagoke Iainkoaren mende? Argandik baitut osasuna; Ua baitut Iainko ta Osasun, laguntza; ez naiz aurrera kordokatuko» (Ps. 61, 2, 3), Biotzez samur eta umil baita, ez dute aintzat Ark irakas dezaien. «Auek iakintsueri ta zugerreri gorde ditiezu, ta ñimiñoeri agertarazi» (Mt. 11, 29-5). Bat da, mendi-galdorretik pake-erria ikusi ta biderik ez arkitu, ta bidetxur nasietan alperrik ibili, oianetan «leoi ta erensuge buru ditutela» (Ps. 90, 13) dabiltzanen erasoen artean; eta beste bat da zeruko Iaunak arrisku gabe daukan arako bidea; an ez baita lapurrik, zeruko soldaduzkotik igesegiñik; oiñazetik bezala aldegiten baitute andik. Auek arrigarriro sartzen zitzaizkidan biotzean Zure «apostolurik ttipiena» (I Cor. 15, 9) irakurtean. Zuk egiñeri begi eman nien, eta arritu nintzan.