BIGARREN IARDUNA

I

Bere lengo itsuskeriak ialkitzen asten da, aiek ez-baiña Iainkoa maitatzeko.

        1. Gogora nai ditut ene lengo itsuskeri, gogozko aragikeri aiek, Zu maitatzeko, nere Iainkoa; ez, maite ditudalako. Zure maitearen maitez ari naiz ene bide zearo tzarrak oroitzen, saminki berritzen; Zu gozoago zakidan, gozotasun gezurgabea, gozotasun doatsu ta segurua; ta Bakar zeran Orrengandik aldegiñez, zatietan barreiatu bainintzan, batuko naiz nere puskaetatik. Irazeki baitzitzaidan gazterik, lurreko gauzetan nolabait ase-naia, utzi nuan iekitzen lizunkerizko oian beltza, ta aurpegia maxkaldu zitzaidan; usteldu nintzan nere buruari atsegiñez, Zure begien aintzinean giza-begieri atsegiñez.

        2. Eta zer nedukan gogoan, nork ni maita, nor nik maita besterik? Ez nuan, ordea, esirik animatik animara, adiskidego argiaren muga-barrenean, loikerietan eta gaztaroko likiskerietan baizik, ta aiek laiñotzen eta lilluratzen zidaten biotza, maitasunaren zeru izatsua ta lizunkeriaren gau illuna ez bereizteko. Biak naaste zirakiten nigan, eta nere adin zoroa irriskerien malkor guzietara zeramaten, eta gaiztakeri guzien ibaiean zuten pulunpatzen. Nausitu zitzaidn Zure asarrea, batere ez nekila. Nere erioaren kate-otsak sogortu nindun, nere aundinaiaren zigortako. Zugandik urrun nindoan, eta Zuk utzi. Oldartzen nintzan, ixurtzen, lizunkerian irakiten nuan, eta Zu ixil. Ai nere beranduko poza! Zu ixil orduan, eta ni urrunago nindoazun oiñaze-landan barrena, oinbeste miñen azi-billa, aundikerian ezope, lasaitasunean ekurugaitz.

II

Maitatu nai du Augustiñek: baiña maitasun lizunez. Itsu dago, Iaungoikoa ez maitatzeko.

        3. Nork menderatu nere gaitz au? nork eni zuzen baliarazi, iges doazin edertasunik asma-berrienak? nork ezarri mugak aien goxotasunari? ain eta, adiñ artako ugiñak ezkon-ogeraiño gaintzen baitziran, aiekin pakerik ez banuan. Aurrak ukaiteko, iakiña, Zure legeak agintzen dunera, Iauna; Zuk ugariazi baituzu gure enda, azi eriokor au sortuz, paradisuan etziran griña arantzatsuetan eskua legun ezarriz; Zure guzizko ahala ez baitugu urrun, urrundu gizazularik ere. Ai nenzan entzun ereneago Zure odeien otsa!: «olakoek aragian arantza badukete; nik goxatzen diet, ordea», eta «on zaio gizonari emazterik ez ukitzea», ta «emazte gabe dagona, Iainkoarenetan ari da, Ari nola atsegin; ezkondua, ordea, munduarenetan ari da, emazteri nola atsegin» (I Cor. 7, 25). Ai entzun banitu oiu ok erneago, ta «zeruarengatik irendurik» (Matt. 19, 22), Zure besarkak doatsuago iguriki!

        4. Irakin nuan, ordea, doakabe onek griñen oldarreri ederretsiz, Zu utzirik! Zure legea oinpean artu nuan; baiña Zure zigorra ez nuan itzuri. Zein gizonek dezake au? Bertan ziñauden Zu, urrukian asarre, nere bidegabeko poz guziak oztopo samiñez zirtatuz. Oztopo gabeko pozaren billa nindabillan, eta ezin arki Zu besterik; Zuk Zure agindueri alegiazko miña ezarri baitiezu; sendatzeko zauritzen duzu; illerazten gaituzu, Zu gabe il ez gaiten. Non nintzan eta zein urrun nindabillan Zure etxeko atsegiñetatik amaseigarren urte godiñ artan, aragia nausiturik, ari buruz osoz eman nintzaionean! Lizunkeri zoro ori zillegi utzi oi da gizadiaren itsusirako; baiña debeku da Zure legeetan. Etziran axolatu etxekoak, erortzear nindagola, ni ezkonarazten; ni aalik obekien mintzatzea ta mintzoz eragitea zitzaien axola.

III

Ikastaroa eten bear, aitak modurik etzulako. Griña txarrak, artean, sasia bezal ieki.

        5. Ain zuzen urte artan ekarri ninduten Madaura auzo-erritik ango eskola utzaraziz, ara ioaten asia bainintzan ele-antzea ta mintza-antzea ikastera. Urrunago bidea ta gastu aundiagokoa gertu zidaten, Kartagora. Gure aita, Tagaste-erriko bizi-lagun xume izanik ere, asmo bixkorrez aberatsago baitzan ondasunez baiño. Norentzat ari naiz au esaten? Ez, naski Zuretzat, ene Iainkoa; gizadiari ari nizaio Zure aitzinean, baldin aren xati bati bederen idatzi ok irakurtea gerta baledio. Zertako, ordea? Nik eta au irakur dezatenek oro gogo eman dezagun zein barnetik dei egin bear dizugun.

        Eta zer urbillago Zure belaritik, siñestez aitortzen zaitun biotza baiño, siñestetik datorren bizia baiño? Bai al zan orduan nere aita goresten etzunik, eskolatu naiez ni urrunetara bialduz, beure buruz gaiñeko gastuak artzen zitulako? aunitz aberatsagoko erritarrek etzuten semeengatik ainbeste arreta artzen. Bitartean gure aita ez zan axolatzen nola ari nintzan azitzen, edota zein biozgarbi ninteken, itzez landua izan ezkero, obeki esan, Zure landan landugabea; Zu baitzera, nere Iainko, bioz-lur onen nagusi ona.

        6. Baiñan amaseigarren urte artan, etxekoen eziñez eskolak utzirik, gurasoenean alper nindagola, griña tzarren sasia iekitzen asi zitzaidan ni bete ta geiagoan, eta eskurik ez ua erauzteko. Areago; bein, basia artzen ari nintzala, aitak nigan giza-suma ta eziñegona auteman zularik, ikotika ioan zan amari adieraztera, illobasoak besoetan lituken gisan. Ahantzi du munduak beure mozkorraldi alaiean, Zu zaitula Irazale, ta Zu maita ordez, Zuk irazan ukan du maite; naimenaren barnean baitauka, gaizkira ta biurrira deraman ardo izkutu ori. Baiña gure amaren biotzean asia ziñan Zure iauregia egiten, bizileku berria antolatzen. Aita oraiño kristaugai zan, ikasten asi-berria. Orregatik asaldatu zan ama gaixoa, ta ni kristau ez nintzala ere, bildur-ikara zegon ene ibillera makurrez: Zu, aintzinean-ordez, gibelean uzten zaitutenen ibilleraz.

        7. Ai ene! Badut bekoki, Iauna, ixil ziñaudela esateko, urrun nindoazularik. Ixilik ote Zu, orduan ere? Zure ezik noren ziran, ama kristau aren bitartez belarrietan sartzen zenitidan itzak? Etzitzaizkidan batere biotzera ietxi, aiek ziagotena egin nezan. Ark nai baitzun —gogoan daukat arreta guziz agindu zidala— ez nendila lizundu, ta batez ere, besteen emazterekin ez nendila naasi. Emakume-esanak zidurizkidan, eta lotsatu ninteken orieri leku ematen. Zure esanak izaki, ta nik ez iakin. Zu ixilik ziñaudela nik uste, eta ua zitzaidala ari. Aren bitartez etzintzaidan ixiltzen, atertu gabe ari zintzaidan, eta ala ezesten zindun Zu aren seme onek, Zure mirabearen seme onek, Zure mirabe onek. Ez nekin, ordea, ta lotsa nuan ene kidekoen artean aiek bezain lotsagarri ez izatea: alako itsutasunez amiltzen nitzan. Ikusten bainitun beren gaiztakeriaz urgoitzen: lotsagarriago ta areago. Nik ere atsegin nuan alakoak egitea, ez, egin utsaren atsegiñez; baita aipu-naiez. Zer da itsusgarri, gaiztakeria baizik? Ni, alare, gaiztoago biurtzen nintzan, gaiztetsi ez nindezaten. Eta galduenekin berdintzekorik egin ez nunean, egin nulakoa egiten nuan, errugabeagoz kaxkarrago edo garbiagoz zirtzillago ez agertzearren.

        8. Ara nolako lagunekin nindabillan Babiloniko karriketan. Iraultzen nintzan ango lokaztietan kanelaren eta lurrinkaien artean bezala. Ni aren zilborrean itsatsiago, ta nere etsai izkutuak ni zanpatzenago ta lilluratzenago; lillurakoi bainintzan. Gure ama ere Babilon erditik orduko aldegiña, baiña bestela nagixko zebillana, axolauago zan ni garbitasunera eragiteaz, senarrak nitaz esan zionaz baiño; ots, griña likitsa ta arriskutsua giñare bizian ebakitzeaz, albait, emazteganako griña onaren bidez ua ezitzeaz baiño. Ez zan axolatu ontaz; bildur baitzan, ni emazteari lotu ezkero, nerekiko itxaropidea gal zezan. Ez, naski, ama batek beste mundurako Zugan dun itxaropidea, baizik eta eskolarena; ontara eroriegi baitzeuden bi gurasoak: aita, Zutaz ezertsu gogoeman gabe, nitaz, ordea, uskeriak gogoemanez; ama, berriz, oiko ikaskizun aiek Zu ukaiteko laguntza zirala zerizkiolako; ez eragozpen. Ala nago orain, gurasoen oiturak albait gogoratuz. Galga lasaegi uzten zidaten iokurako, doiari zegokion baiñon areago, nere naikerietan barreiatzeko zorian. Alde guzietn illunbea arkitzen nuan, Iauna, Zure egiaren argitasuna galarazten; eta gaiztakeria zeridan, gizenari izerdia bezala.

IV

Lapurretan, bearrak ez-baiña, gaiztakeri utsak eraginda.

        9. Zure legeak laurreta zigortzen du, Iauna, eta giza-biotzetan idatzirik dagon legeak ere bai; gaiztakeriak berak ere ez baitezake itzali. Lapurrak lapurra iasan al dezake bada gogo onez? Ez aberatsak ere, bear gorrian dagona. Nik, naski, lapurreta egin nai ukan nuan ,eta egin ere; ez, bearrak eta ez-ukanak zirikaturik, baiña zuzenaren nardaz eta gaiztoaren gaiztoz. Etxean gaiñez eta oberik nula ostu bainun, lapurtuarekin atsegin artzen nulako ez-baiñ lapurtzearekin eta gaiztakeriarekin. Gure maastiaren mugatik urbil udareondo bat zegon udarez betea, ez bada begien ez agosapaiaren kilikagarri. Ua iñarraustera ta eramatera atera giñan gaueko ez-orduan mutikorik bigurrienak; ordurarte luzatu baikenun gure iosteta, oitura gaiztoz. Artatik ausarki ostu genun, ez iateko, zerbait ian bagenun ere, baizik eta zerrieri aurtikitzeko. Onela nai genuna egin genun, ez, zillegi zitzaiguna. Orra nere biotza, Iauna, orra nere biotza, tulunbioaren ondarrean egonik urrikaldu zaitiona. Esan bezaizu biotz onek, zeren billa zebillan, alperrik gaizto izateko, ta nere gaiztakeri aren zergatikoa gaiztakeria zala, ez besterik. Itsusia zan eta nik ua maite, galbidea maite; uts eragiten zidana ez-baiñan, utsa bera. Anima lotsagarria, beure ondamendirako Zugandik koloka doana, itsusia maitatuz, ez arek dakarren zerbait.

V

Iainkoa utzita beste zerbaitengatik egin oi da oben; ez utsaren orde.

        10. Izan ere, eder diran gorputz, urre, zillar eta olakok aurpegi polita dute. Ukitzeari dagokionez, gorputzaren egokierak asko esan nai du. Beste zentzuek ere badute bakoitzari dagokion eragiña. Izen onak, agintzak eta garaitzeak, badute beuren edertasuna: ortatik dator oinbeste mendeku-nai. Guzi oriek ukaitean ez da irten bear, Iauna, Zugandik, ez bidegatu bear Zure legetik. Emengo bizi onek ere badu beure zoramena, nolabaiteko edertasunez, eta eder diran beste gauzañoekin ongi datorrelako. Adiskidegoa ere atsegin da, aunitzen gogoak batera goxoki korapillatzen ditulako. Guzi oriengatik ederresten zaio obenari, oriek on izanik ere, gaizkira-nai neurrigabe onek obe ta oberen diranak utzerazten baititu: Zu, Iauna, Zure egia ta Zure legea. Gauzaño oriek badute beuren atsegiña: baiñan ez nere iainkoak aiña, Ark egin baititu guziak. Zintzoak Argan du atsegin: «Ua da biotz zuzen oroen atsegin» (Ps. 63, 11).

        11. Auzitan, gaiztakeria zergatik egin dan galdegiten dalarik, gauzaño orien ukan-naia edo galdu-bildurra agertu dalako, besterik ez da siñesten ere; eder eta egoki baitira, aundiagoen eta zerukoen aldean kaxkar etazirtzil izanik ere. alakok gizona kali du. Zergatik? alakoen emaztea edo landa maitexko zitulako, edo bizitzeko aiña ostu nai zulako ,edo zerbait galdu-bilduez, edota, kaltea ukanik mendekuz sutu zalako. Eriotza egin al zezaken bada eriotzaren atsegiñez? Nork siñetsi? Gizon biozgabeenaz eta ankerrenaz esan baita utsaren orde zala biozgabe ta anker, ark ere emana zun beure arrazoia: «Geldi egonez, eskuak eta biotza baldartu etzitezen». Ori ere, zergatik? Zertako? Gaiztakei aiek egiñez Erromaz iabeturik, izena, agintea, ondasunak ukaiteko; eta lege-bildurra ta diru eskasiz, eta gaiztakeri ezagunezko bizibidearen zailtasuna egozteko. Beraz, Katilinak ere ez zun maite gaiztakeria bera: ua egiñarazten zion beste zerbait, ordea.

VI

Augustiñek zergatik egin zun lapurreta ua? Iruzurrez legea austearren?

        12. Zer maitatu nian, beraz, nik, doakabe onek, iregan, nere amaseigarren urteko lapurreta, gaiztakeri? Ez intzan eder, lapurreta izanik. bai al aiz zerbait, irekin mintza nadin? Ebatsi genitun udare aiek eder ziran, bai, Zuk egiñak baitziran, guzietan ederren, guzien sortarazle zeran Iainko ona, ontasunik aundiena, nere egiazko ontasuna! Eder ziran udare aiek, baiña nere anima doakabea ez zan aien mikuin, obeak ugari bainitun. Lapurtzez utsez lapurtu nitun, bilduta bota egin bainitun, gaiztakeri utsa ianez; aren atsegiñak alaitzen bainindun. Udare aietatik ene agoan sartu zana, gaiztoaz aogozatua zan. Orain galdegiten diot neure buruari, nere Iaun eta Iaungoiko, zerk atsegin zidan lapurreta artan; eta ezdut itxurarik ere arkitzen. Ez, naski, zuzentasun edo zuurtasunarekin, ez eta gizonaren ezagueran edo oroimenean eta zentzuetan edo bizian berean dagonik; ez ortziko izarren itxurarik edo edertasunik, ez eta —iaio ta il— bizi dunez beterik dauden itsaso ta legorrarenik, ez eta, bederen, gaiztakeriak berekin dun gezur-ederraren itzalik ere.

        13. Aundikeriak ere aunditasun antza artzen du, guzien gain Iainko gaiñeneko Zu izanik. Aundinaiak ere aginta ta aipua besterik zer nai du? Eta Zu izan, guzien artean, betiko agintzadun eta aipagarri. Agintarien bekozkoak bildur eragin nai du. Nor, ordea, bildurgarri Iainkoa baizik? Aren nausigotik nork iges? noiz? non? nola? Gizon lizunen legunkeria maitasun-billa dabil. Ez da, ordea, Zure maitasuna bezain legunik. Ez da maitatzen ezer protxurako, Zure egi argi ua baño: ua da gauzarik ederrena. Ikusmiñak ere iakin-naiaren itxura artzen du; errotik, ordea, Zuk dakizu guzia. Iakiñ-eza eta zozokeria ere bakuntasun eta «gaiztagabe» izenez iantzi oi dira. Zu baiño bakunagorik, ordea, ezer ez da arkizen. Zer Zu baiño gaiztagabego? Zuk egiñak gaiztakeriaren buruz buru baitaude. alperkeriak atseden antza du. Zer, ordea, atseden egiazko Zu baizik? Lizunkeriak asearen eta ugariaren antza du; Zu, berriz, betetasuna zera, ta atsegin lizungabeen iturri agortu eziña. Ondatzailleak eskuzabal agertu nai du; Zu zera, ordea, on guzien emaille aberatsa. Zikoizkeriak asko ukan nai du; Zuk guzia duzu. Bekaizkeria norgeika ari da; nor, ordea, Zu baiño geiagorik? Asarrea mendeku billa dabil; noren mendekua Zurea bezain zuzena? Bildurra, ez-ustean eta bat-batean latz ikaratzen da, batek maite ta opa ta seguru gorde nai ditun gauzak galdu-arrixkuan. Zuretzat zer ez-usteko? Zer bat-bateko? Zuk maite duzuna nork Zuregandik bereizi? Edo non egonarri sendoa Zugan baizik? Urtzen da goibeltasuna bere gutizia asetzen zioten gauzak galdurik; ez bailuke nai ezer ken lezaioten, Zuri bezala.

        14. Orrela likisten da anima Zugandik aldegiñez, eta Zutaz landa dabilla gauza naasgabeen eta garbien billa; zugana gabe, ordea, ezin arkitu. Zugandik urruntzen eta Zure buruzki iekitzen diranek, Zure antza oker artzen dute. Alare, oker antzeratze ortan bereon, ederki adierazten dute Zu zerala sorkari guzien sortarazle; ez baitute iñola Zugandik oso aldegiterik. Zer nuan, beraz, naite lapurreta artan, eta zertan antzeratu nintzaion ene Iaunari okerrean eta gaizkian? Izanez ezin eta itxuraz bederen banizun aukera, aukera maketsa, legearen buruzki iarduteko, eragotzirik ere, zillegi ez zana zigortu gabe egiteko, guzia dezakenaren antz illuna artzeko. «Ara morroia nagusiagandik iges, itzala ardietsiz» (Job. 7, 2). Zer ustelkeri! Zer bidutzi! Zer erio izugarri! Zillegi etzitzaidana al nuan atsegin, zillegi etzitzaidalakoxe?

VII

Eskerrak Iainkoari erorika oriek barkatu ditiolako. Erori ez danak, nori zor dio zutik egona?

        15. «Zer zor dioket Iaunari» (Ps. 115, 12) guziok oroiturik oraiño bildur ez naizalako? Maiteko zaitut, Iauna, eskerrak emanen ditizut, Zure izena aitortuko dut oinbeste gaizto ta itsusi barkatu didazulako. Zure graziari zor diot, Zuk ene obenak izotza antzo urtu izatea. Eskerrak Zure graziari, egin ez ditudan gaiztakeriengatik ere. Zer ez ote nezaken egin, gaiztakeria utsaren orde egitea maite ukanik? Aitortzen dut oro barkatu zaizkidala, nere baitatik egin nitunak eta Zure laguntzaz egin ez ditudanak. Zein gizon ausartzen da olako aultasuna ikusiz, beure indarrez dala garbi ta errugabe esataen? gutxiago maita bear al zaitu Zure errukiaren bear gutxiago zulakoan? Erruki orrekin barkatzen baitituzu Zugana datozanen obenak. Zure mintzoari iarrai zaionak, nere oroitzapenak eta aitorpenak irakurtean, ez dezala irri egin bizi dalarik, ni sendatu naun medikuak berak egin baitu, ua itsuski gaizkitu ez dedin, edo ariñago gaizkitu dedin.

VIII

Beste lapurren lagunarte gaiztoa zun maite.

        16. Zer etekin ukan nun orduan gaixo onek, orain oroituz lotsa artzen dutan artatik, batez ere, lapurreta artan ez bainun lapurreta besterik maite ukan, besterik ez, ua ezer etzala; beraz ni ainbat errukarriago. Alare bakarrik ez nuan egiñen —orduko griña orain gogora dutanez— ez nuan iñola bakarrik egiñen. Ortaz, lapurreta egin nunekiko lagunartea nuan maite. Ez da, beraz, egi lapurretan lapurreta besterik ezer maite ez nula; «besterik eza» areago, ua ere ezer ez baita. Zer da bada, izan ere? Nork irakatsiko dit ori, nere biotza argitzen dunak eta nere itzalak ikertzen ditunak ezik? Zer ari naiz galdegiten, aztarnatzen, gogoematen? Ordun ostu udare aiek maite ukan banitu, ta aietaz gozatu nai, atsegiñera nindekarren gaiztakeri ua bakarrik ere egin nezaken, aski izan balitza. Ez nuan piztuko nere gutizia, lagunek ni zirikatuz. Baiñan udare aietan ez bainun atsegiñik; gaiztakerian nuan atsegin, lagunekin batean atsegin artuz.

IX

Obena nork ulertu? Lapurreta ua ez beiñere egingo lagunekiko atsegiña gabe.

        17. Zer zan, bada barneko griña ua? Oso itsusia, naski, ta errukarri ni ua neukalako! Zer zan, izan ere? «Gaiztakeriak nork ezagutu?» (Ps. 18, 13). Bioz-kilikari zerion irri-murritza zan; olakorik egiten ez genula uste zuten aiek engañatzen baikenitun, eta nai ere etzuten nai, naski, iñola. Zergatik artzen nuan atsegiñ, neronek bakarrik egiten ez nuanaz? Iñork, bakarrik dagola neketan irri egiten dulako? Neketan, naski; baiñan, iñor aintzinean ez dula bakar dagon gizona ere irriak garaitzen du, gogoak ezer txit parragarri ematen baio dio. Nik ordea ez nuan bakarrik egiñen; bakarrik ez nuan iñola egiñen. Zure aintzinean daukat, ene Iainko, orduko oroite bizia. Ez nuan lapurreta ua bakarrik egiñen, eez bainun atsegin lapurtu artaz, baiña lapurtzen nulako; eta ori neronek bakarrik egitea, ez nuan atsegingo, eta ez egingo ere iñola. Adiskidego etsaiegia! Eziñ-aztarna alako lillura! Iostaketaz eta iolasez gaitz egin naia! Besteri kalte egin-gosea, ez nere irabaziz, ez zitalkeriz ere, baiñan esaten baita: «goazen, egin dezagun». Lotsagabe ez izanak lotsaten gaitu.

X

Itsuskeri ontatik begiak alde, itzuli detzadan Zugana, Iainko eder, Zu baitzera biotzaren atsedena.

        18. Nork askatuko du korapillo bigurri ta naasi au? Bai itsusia dala! Ez diot so egin nai, ez dut ikusi nai. Bai Zu, zuzentasun ederra, errugabe ederra, Zu begi garbiz eta eziñ-asezko atsedenez. Zugan dago atseden aundia, asalda gabeko biziera. Zuregana sartzen dana «beure Iaunaren atsegiñean sartzen da» (Mt. 25, 21). Ez da ikaratuko, ta ederki arkituko da ederrenarekin. Aldegin nuen, ene Iainko, Zuregandik, Zure geldi-egonetik ene gaztezaroan, eta lur gose gertatu nintzan.