BOSGARREN IARDUNA

I

Goretsi dezadan Iaungoikoa ta sorkari guziek nerekin batean.

        1. Arrazu, Iauna, nere aitorpenen oparia mihi onen bidez, Zure izena aitortzeko egin baituzu, ortara eragiñez. Senda nere ezur guziok eta esan bezate: «nor Zu aiñakorik?» (Ps. 34, 10). Aitortzen zaitunak ez dizu berri ematen zer gerta dakion, biotz itxia ez baita gordetzen Zure begitik, eta gizonen ankerkeriak ez du alderazten Zure eskua. Gogo duzunean luza oi duzu, urrikalduz, naiz mendekatuz. Ez da zure beotik aldegin dezakenik (Ps. 18, 7). Goretsi zaitza nere animak, maitatzeko, ta Zure urrikalmenak aitor betza Zu goresteko. Zure sorkariak oro, ixildu-orde, Zu goresten ari dira atergabe: giza-arnasa, Zugana biurtu danaren agoz; ihize ta mukulu, aieri so dagiegunen agoz. Gure anima beure nagitasunetik Zugan zutitzen da. Zuk egiñetan oiñarri arturik, egin zenitun Orrengana igotzeko. Or duzu sendagaillu ta indar ziñezkoa.

II

Obendari itsusiek ezin zikindu dute Zure edertasuna. Aldegin dute Zugandik; biurtu bitez Zuregana.

        2. Iges begite Zugandik eziñegon eta biurriek. Ezagun dituzu itzalartean ere. Aien inguruan oro eder dira; beraiek itsusi. Zer kalte egin dizute edo zertan kaxkartu dute Zure nausigoa? zuzen eta guzirako bita, gaiñenetik iges egitean? edota, non ez dituzu arkitzen? Egin zuten, bai, iges, ikusten dituzun Ori ez ikusi naiez, eta Zugan tupust egiteko, egin duzunik ez baituzu bere gisa uzten. Zugan tupust begikete gaiztoek, biguin zeranagandik itzuriz; eta bearrik lirake añarrausiak, Zure zuzenean tupust egin eta beuren latzean erori. Ez dakite, ez, nonai zaudela, tokiak etzaitula mugatzen, Zu bakarrik zaitutela bertan Zugandik urrunduak ere. Itzul bitez, beraz, eta billa zaitzate; Zu utzi zaituten bezala ez baitituzu beren gisa uzten. Berek dute itzuli bear eta Zu billatu, beuren biotzean baitzauzkate, aitortzen zaitutenen biotzean, beuren buruak Zugan egozteko, ta, bide makurrak utziz, Zure altzoan negar egiteko. Txukatzen diezu negarra Onbera orrek, eta negar egitenago dute malko atsegiñez, Zuk sendatzen eta pozarazten baitituzu, Iauna, Zuk; ez, aragiz eta odolez egiña dan gizonek. Non ote nindabillen Zure billa? Aintzinean zindudan; ni, berriz, neronengandik iges eta nerau ezin arkituz; ezago Zu.

III

Manestar Apezpiku Paustu dator Kartagotik. Izlari txoragarria, baiñan ez egizalea. Gauza asko-iakiñ arren, olako gizonek ez dute Egia billatzen.

        3. Itzegin dezadan Iainkoaren aintzinean, ene ogeita beratzigarren urte artaz. Manestar Apezpiku bat zan Kartagora etorria, izena Paustu, deabruaren xedeba aundi, ainitz naasarazten baitzitun beure ele goxoaren xoramenez.

        Nik ere goresten nuan; baiñan elea baiñon egia maiteago nuan; eta oni iara ematen nion: ez nolako ontxixkan ekartzen zidan, baizik eta maiean zer ikas-azkurri ematen zidan, aien izen aundiko Paustu arrek. Esana zidaten, iakinkizun edergarri guzietan oso iaioa zala, ta ikaskizun aitorretan garai ikasia. Iakintzaleen liburu aunitz irakurria bainintzan, eta oroimenean neduzkan, aiek ziñotenarekin Manestarren ipui-andana bekaldetzen nuan, eta aiena baiesgarriago ziduridan, izadia ezaguarazten baitute, Egillea iñola arkitu ez bazuten ere (Sap. 13, 9). Aundi zera, Iauna, ta xumeeri so dagiezu; aundizuak urrundanik dituzu ezagutzen, baiña damutueri zakie urbiltzen (Ps. 137, 6). Arranditsu oieri etzaitzie agertzen, ez izarrak eta ondarrak befiratuki bat-banatzean, ez zeru-zabaldia negurtzean, ez izarren bidea aztertzean.

        4. Beuren buruz ari dira Zuk eman zenien argitasunez. Aunitz asmatu dute urtez aintziñadanik, eguzki-illargien itzal-aldietaz, zer eguntan, ordutan zenbat itzalekin. Ez dute utsegin beuren kontuetan, eta aiek esan bezala gertatzen da. Arau iakiñak atera zituten eta irakurten ditugu zer urtez, illabetez, egunez, orduz,eta zenbat itzalez itzali ditezken eguzki-illargiak, eta esan bezalaxe gerta oi da. Arritzen dira ontaz gizon ez-iakiñak, eta ikasiak gaiñak artzen ditute. Arrandi makur orrekin, Zure argitik alde ta zurtz, eguzki-itzalaladia ainbat lenago iragarten dute, ta beurena ez dute aintzinean ikusten. Ez baitute aztertzen argitasun ori nondik duten. Zuk egin zenitula iakinki etzaizkizu eskuetaratzen, iduki detzazun, eta berak egin liran gisan, Zuretzat illik daude. Aundinaiez akitzen dira, egaztia gorantza bezala, itsas-zokoetako arraia bidexka izkutuetan bezala. Aragikeriaren menpeko dira, landako abereak antzo, Zuk, su irasle zeran Iainko Orrek aien kezka illak erre detzazun, il ez ditezken eran piztueraziz.

        5. Baiñan etzuten ezagutu bidea, Zure Itza, Aren bidez egin baitituzu neurkizun oriek, Neurtzaile orrek, neur-zentzu ori ta neurt-ezaguera ori; Zuk dakizunak, berriz, ez du neurririk (Ps. 146, 5). Zure Seni-bakarra Bera gertatu zaigu zer iakin, zuzentasun, saindutasun (I Cor. 1, 30). Gutartean neurgarri egin zan eta Kaisari zerga biurtu zion. Ez dute ezagutu bidea, berengandik Arengana, ta Arengandik beurengana. Ezagun gabez beuren izarrekin goiztar eta argizu zeritzoten, baiña lurrera ziran erori, ta biotz zoroa zitzaien illundu. Egi aunitz bazekarten diranetaz, eta diranen Egille Egia etzuten zintzo billanai, ta argatik ez arkitzen. Billaturik ere, Iainkoa ezagutuki, etzuten Iainkotzat goresten; etzioten eskerrik ematen. Galdu dira beuren burutaketan eta iakintsu deritzate (Rom. 1, 21) Zure dituzunak beuren etsiz. Zure ez diranak ere, gezurrak, alegia, orrela ditizute egozten, Egi zeran Orri. Orrela biurtzen dute Zure edertasun ezin-igatua, gizon suntzikorren, egaztien, lauroiñekoen eta sugeen antzeko ta Zure egia gezur biurtzen. Egilleari ez baiñan Ark egiñari dagiote gomen (Ib. 25).

        6. Ala ere, aiek erakuski, egi aunitz nedukan gogoan Zuk egiñetaz: zergatik ziran aldien aintzin-urren, ageriko ioan-etorri eta abar, bai, manestar batek aietaz idatzi zitun milla zorakerirekin alderatuz, ezagutzen bainitun; baiña zergatik ekaiñ eta gau egun berdin, izarren itzalaldi ta olakorik, aien liburuetan ez nuan ikasten. Ala ere siñestera ninderagiten, eta nere neurketaz eta begiz arkitu arrazoiak aienekin erara ez-baiña bestera zeuden.

IV

Doakabe da, guzi oiek iakiñik, Iainkoa ez dazaguna; ta doatsu, oiek iakin gabe, Iainkoa dakina.

        7. Egi zaitugun Iainko Iauna, atsegiñeko al zaizu oriek dakizana? Oriek oro iakiñik ere, doakabe, Zu ezakizana! Doatsu, berriz, oriek ez iakiñik ere, Zu zakizana! Bat eta beste dakizana ez da doatsuago orregatik, Zuregatik, ordea, Iainko bezala ezagunik Iainko bezala edertzen bazaitu, eta esker ematen badizu, ta beure burutakerietan ez bada galtzen. Zugatz baten iabe dana, zenbat goi, luze, zabal, zenbat muskil ditun iakin gabe ere, aren etekiñez esker dagizuna doatsugo baita, ua neurtu ta muskilak oro batbanatu arren, iabe ez dana baiño, ta aren Egillea ezagun eta maite ez duana baiño; alaxe da doatsugo gizon zintzoa, mundu aberats guziaren jabe baita, eta ezer-ukan gabe guzia baitauka, zazpi izarren itzulingurua ez badaki ere, Zuri gomen dagizuteneri atxiki baledi. Ortzia negur, izarrak barbana, izagaiak azta, eta Zu aldera utzi zagizana baiño doatsuago, naski, alakoa —zoro litzake otezkoan egotea ere—, aztaz eta neurriz Zuk baitituzu oro ezarri.

V

Manesek Gogo Gurena beregan bete-betean daukala aitortzen du. Izar-iakintzan gezurretan atzematen dute.

        8. Oriek ikasi gabe ere, ikasi baitezakegu zintzotasuna, nork esan zion manestar bati olakorik idazteko? Esan baitzenion gizonari: «zintzotasuna da iakintasuna» (Iob. 28, 28). Aiek ederki ikasirik ere ba ziteken ontan ikasgabe. Ederki etzekizalako naiz ausarkiro irakatsi, au ezin zekiken iñola. Aizekeri da zer-iakiñ orietaz aupatzea; zintzotasun, aldiz, Zu aitortzea. Bigurri ua, bere berriketa-guziekin gezurretan atzeman zuten aietan iaioak ziranek, gauza izkutugoetan zer aburu zuken garbi agerturik. Ez zan nornai bere ustez. Gogo Guren Pozarazle ta zintzoen zuzentzaille dana, beregan bete-betean zedukala ziagon. Beraz, ontzi, izar, eguzki-illargien ioan-etorrietaz utsetan atzeman zutenean, aren bekoki madarikatua ederki nabarbendu zan, gauza oriek Iainko-iakintzari ez badagozkio ere, uts eta gezur aundi aiek ain zoroki esaten baitzitun, Iainkoari Berari bezala siñes zezaiotela baitziardun.

        9. Kristau anai batek au edo ori ez dakienik entzutean, edo baten ordez beste deritzola, egonarriz begira oi diot. Diranen maillak ez ba dazki ere, etzaio eragozpen, Zutaz, guzien egilleaz, aburu makurrik ez badu; bai, ordea aburu ua iainkozko ikaskizunaren mamia dala baderitzo, ta oker dakina tenkor aitor badeza. Gaitz au ere, ama maitasunak egarri oi du siñestearen seaskan, gizon berri ori biribil dediño, ta edozein ikas-aizek ez deramaño. Aldiz, irakasle, maisu, manestarren gidari ta buruzagi, arrandiz iekirik, ez gizon, baiña gogo Gurena zala siñetsarazten zun ua, gezurretan atzi zutenean, nork ez iguin eta urrun aizatu oinbeste zorakeri? Aren itzetatik eta beste olako irakurri liburuetatik ez nuan garbi ikusten egun luze-laburren eta gau-egunen aldartea egizta zitekenik, eta al baziten ere, ez nindagoken tinki, ala zanik; baiñan, siñestekotan, naiago nizun aren mendean gelditu, omen zulako saindutasunez.

VI

Paustu ele-legun gezurti; ele latzez ere egia esan diteke. Eletarik etzun nai galde-erantzunka. Ikaskizun aitorretan iantzi gabe zegon.

        10. Nere adimena arat-onat ibili beratzi urte aietan, Paustu etor-gose nindagon. Etorriko zala agintzen zidaten, nik korapillo ezarriz ezin askatzea gerta zitzaien beste aiek, eta, iardun-ala oso errez askatuko zitidala, aundiagorik banuan ere. Etorri zanean, beraz, gizon atsegiñ eta ele-goxo arkitu nuan, aiek ziñoten gauza berak berriketa askoz zoragarrigoan erasten. Zer zan, ordea, nere egarriarentzat, edontzi baliotsu aien betetzaillea? olako gauzetaz belarriak aspertuak nitun, eta, obeki esanik zeudelako etzekizkidan obeak iduri; ez egi, txukunago zemazkilako; bera ere ez iakintsuago, aurpegi xaloz eta itz ederrez ari zalako. Etziran epaille on agindu zidaten aiek: izketan txoratzen zitulako zirudien zugur eta iakintsu. Ezagutu nuan beste giza mota bat ere, norbait itz ugariz eta landuz mintzo dalako ez baitute baiezten, egiz ezbaiean iarriz. Zuk, ordea, Iauna, ixilik eta arrigarriro irakatsi zenidan, eta argatik siñesten dut Zuk irakatsia dala, egi baita eta ez baita Zu besterik egi-irakaslerik, nondinai ager dedilla. Ikasia nuan Zugandik, etzala ezer egi uste ukan bear mintzo ederragatik, ezta ere gezur mintzo motelagatik; ezta ere egi, landu gabe esana dalako, ezta gezur izketa argi dalako; baizik eta zugurtzea ta zorakeria, igale on edo txar bezala dirala, itz landu naiz landugabeetan atera baititezke, igali oriek bezala.

        11. Gizon ua aspaldi entzun-tirria ase zitzaidan, eleta bizian, itz-egokiz, eta zer esana errez iantziz ari baitzan. Atsegiñetan nindagon, bai, eta besteak bezala ta areago goresten nuan. Gaitzi zitzaidan, ordea, entzuleen billeran arengana sartzen ez ustea, nere auzien kezkak ari lagun-gisa elkar-izketan ez iaukitzea. Noizbait mugona ukanik, nere lagunetan iarduteko leku egokian, agertu nition zenbait arazo, eta, ikaskizun aitorrean erantzia zegola auteman nuan, gramatikan ezik, eta ortan ere edozeinen eintsuan. Ba zun etorria, Kikeronen zenbait mintzaldi ta Senekaren liburu bakar batzuk, zenbait poeta, zenbait manestarren liburu latin ederrean irakurri zitulako, ta egun oro mintzaketan iardun oi zulako. Orregatik erakarten zitun eta lilluratzen, berezko argitasunez eta zoramenez. Diñodan bezala al da nere Iaun eta Iainko, nere barne-ezagunaren iabe? Biotz eta oroimen Zure aintzinean ditut, Zure arreta izkutuz bininderagizun, eta nere uts itsusiak oro aurpegira egozten zenitidan (Ps. 49, 21), neure burua ikusiz gorrotatzeko.

VII

Korapilloak ezin askatu Paustuk. Manestarrenganako griña ozten zaio Augustiñi.

        12. Iantzia uste nuneko ikaskizun aietan ez-ikasi arkitu nunean, etsitzen asi nintzan, ene kezkarik etzezakela aizatu. Aiek ez iakiñik ere, egizko iainkotiar ziteken, baiña manestar ez izatekotan. Oen liburuak ortziaz, izarretaz, eguzkiaz, illargiaz, ipui luzez beterik baitaude, etzirudidan nik nai bezain barnekiro azalduko zitidanik: manestarren liburuek diñoten bezala ote diran, ala, neronek beste nonbait irakurriak aiña balio ote zuten. Agertu nition, bada, apal-apal ene arrangurak; baiñan ez zan erabaki, aien zama iasotera. Ezagutu zun etzekizala, ta lotsaturik gabe aitortu ere. Ez zan, ez irakasten alegin eta ezer esan ez oi duten berriketontzi oietakoa: olakorik aski egaririk bainago. Bazun zentzu, Zuregana zuzen ez bazedukan ere; berenaga ez atzargabe. Bere ez iakiñez etzegon oso iakin gabe, ta bere burua etzun ertsi nai ukan eleta zozoan, ez aintzin ez gibel egiteko eran: ortan atsegiñago zitzaidan. Aitortze xalo ori ederrago baita nik iakin nai nukena baiño. Eta auzi zail guzietan alakoa arkitzen nuan.

        13. Manestarren ikaskizun aietarako griña galdurik, aien irakasleetaz etsirik, aipatuen arek ez baitzidan kezkarik kentzen, alare arekin iarduten asi nintzan, biziki maite baitzitun nik ordun Kartagon gazteri nerakastzien ele ederrak. Arekin irakurten asi nintzan, naiz berak gogo zitukenak, naiz argitasun artako gizonarentzat nik nerizkionak. Bestela, ua ezagutearekin, aien eskolan aintzinatzeko tirria itzali zitzaidan; ez, aiengandik aldegiteko, ez bainun oberik arkitzen, baiña bein ara alderditu nintzan ezkero, an goxo egotea erabaki nuan, bitartean aukera oberik agertzen ez bazitzaidan beiñipein. Onela, aunitzi erio-xedeba zitzaien Pauestu ua, nerea austen asi zan, oarkabe eta nai gabe. Zure arreta izkutuan, ene Iainko, ez ninduzun eskutik uzten, eta gure amak gau ta egun biotzeko odol-malkoak zitizun opari eskeintzen, eta Zu arrigarriro ari ziñan enekin. Zuk egin zenun, Iauna; «Zuk bideratzen baitutzu giza-urratsak, eta aren bidea nai baituzu» (Ps. 36, 25). Egin naun eskuak birregin al nazake betiko osasunerako?

VIII

Kartagon irakasten zuna Erroman irakatsi nai, ango ikasleak paketsuago omen ziralako. Amarengandik iruzurrez aldegiten du.

        14. Orregatik egin zenun au: Kartagon irakasten nuna irakasteko Erromara ioan nendin. Ez dut aitortu gabe utziko nola erabaki nintzan; olakoetan Zure izkutu izkutuko asmoa ta begi begietako urrikia gogoeman eta goretsi bear-bait. Geiago irabazi naiak ez ninderaman Erromara; ezta ere, ala-nai zuten adiskideek aintzatago ar nindezaten —gauza auek zerbait baninderagiten ere—; beste zerbaitek ninderagin bakarrik edo geienik: ango ikasle gazteak paketsuago zirala, ta legez zentzatuago; etzirala beste irakasleen irakasguan sartzen noiznai ta biurrikeriz; aien baimenik gabe etzitutela beiñere sarrerazten. Kartagon aldiz, ikasleen aizukeria itsusi ta neurrigabe da; lotsa gabe oldartzen dira, ta bekozko asarrez, ikasle bakoitzak beure onerako autatu-tokiak naasten ditute. Ezbearreko aunitz dagite, zozo alaen aiek, legez zigorka-bearrak oitura alde ez balute. Onela ugariago dira, Zure betiko legean iñoiz sori ez ditekena, sori bailitzan egiten dutenak. Eta zigor-bildurrik ez. Itsumen ua aski zigor dute, ta beurek dagiztenak baiño makurragoak datozkie. Nik ikasletan maite ez nitun oiturak, irakasletan egari-bearra nedukan. Orregatik ioan nai nuan ara, ango berri zutenak, an olakorik egiten etzala baitzirautsaten. Zuk, naski, «lur ontan itxaropen eta ondare zaitudan onek» (Ps. 141, 6), Zuk ninderagizun ene gogoaren osasunerako toki-aldatzera, Kartagotik aldegiteko zirikatuz. Erroman berriz, zenbait gizon irakasbide iauki zenitidan, erio-bizia maite baitzuten, emen zorakeri egin, an uskeri agindu. Nere urratsak zuzentzeko, aien eta nere biurrikeriz izkuturo baliatzen ziñan. Nere pakea durdurikatzen zutenak, amorruz itsu zeuden, eta pakera deitzen nindutenak lurkoi ziran. Nik, berriz, emengo zorigaitza iguin eta ango gezur-zoriona maite.

        15. Zuk zenekin, ordea, Iauna, emendik eta ara zertara nindoan. Etzenidan adierazi; ez amari ere. Negar izugarriak egin zitun, eta nere ondotik etorri zan itsas-egiraiño. Gogor atzi nindun, itzul nendila, edota nerekin zetorkela. Adiskide batengana ioan-keiñu egin nuan, ez nula bakarrik utzi nai, aizea lagun, ua ontzira zediño. Gezur esan nion amari eta alako amari, ta aldegin nuan —au ere urrikia utzi baitzenidan, zikinkeri itsusiz beterik nindagon oni— itsas-uretik bataio-ureraiño ni gorderik. Ontan garbitu eta gure amaren negar-zurrustak txukatu ziran, neregatik egunoro aurpegipeko lurra aiekin bustitzen baitzun. Oraiño, ni gabe ez itzuli nai ta, nekez adierazi nion, ontzitik urbil, San Kipirioren oroikari dan xoko batean egoteko. Nik, ordea, ixilka aldegin nuan; ua, berriz, an gelditu zan otoitz eta negar. Eta oinbeste malkoz zer eskatzen zizun, ene Iainko, itsasoz ioaten ez nindezazula utzi baizik? Zuk, ordea, barnerago begiratu, orduko aren nai-muiña etzenun bete, ark eskatzen zuna Zuk egin nindezazun. Egin ufa aizeak eta gure ontzi-oialak puztu, ta gure begitik itsas-egia zigun galerazi. Biaramonean, miñ eta oiu ta intziri, belarriak betetzen zitizun; eta Zuk axolik ez. Ni neure griñen bidean ninderamazun, griña aiek buka zitezen; eta aren naikari aragizkoegia, merezi-miñez zendun zigorkatzen. Zenbait amak bezala ta areago, berekin eduki nai nindun, eta etzekin, nere aldegiteak zer poz zekarkioken. Etzekin; argatik negarti ta minduru, Ebaren ondorioa zun agertzen; asperenez erdi zuna, asperenez billa-nai. Alare, ni gezurti ta anker salatuz, berriro nere alde otoitz egitera biurtu zan, eta ni Erromara.

IX

Erio-gaitza; ipernura zoaken; amaren otoitzak eragotzi.

        16. An, gaitzaren zigorrak atzi nindun, eta Zure ta nere ta besteren aurka egin gaizkiak ipernura neramatzin: gaiztakeri aunitz eta astun, iatorrizkoaz gaiñera; ontaz ere erioa baitugu Adanengandik (I Cor. 15, 22). Etzenitidan barkatuak Kristogan; etzedukan Ark gurutzean suntsitua nere obenagandiko etsaigoa (Eph. 2, 16). Nola neri barkatu, nik Artaz siñesten nuan lausozko gurutzean? Aren gorputz-eriotza gezur ziduridan bezain egi zan ene animarena; eta Aren aragi-eriotza egi bezain gezur zan ene animako bizia; ez bainun siñesten. Sukarra areagotuz, galtzera nindoan. Nora nindoaken andik, Zuk gerturiko su-oñazeetara, ongi irabazietara baizik, Zure egiaren neurriz? Olakorik etzekin, eta alaere, zegon tokian entzuten zenun, eta nintzan tokian urrikal zintzaidan ni sendatzeko, oraiño biotzetik itsuski gaixo nintzala. Zorigaitz artan ez bainun Zure bataiorik nai, obea nintzan amari eskatu nioneko artan, oroitu ta aitortu dizudan bezala. Itsuskerirako azi nintzan, eta Zure sendagaillueri irri nengien, zoro onek, eta, bi aldiz ez ninduzun utzi iltzen. Gure ama zauri ortaz zauritu balitza, ez zan sendatuko beiñere. Ez naiz aspertuko nola maite nindun esaten eta aragiz erdi nindun baiño zer arreta aundiagoz ari zan ni gogoz erditzen.

        17. Orduko nere eriotzak aren errai maiteak alden-beste zulatu balitu, ezin dut asma nola senda ziteken. Oinbeste otoitz, ain usu ta atergabe egiñak, nora zoazken? Zugana, bestegan ez. Gutxietsi al zenezaken, urrikietako Iainkoa, alargun garbi ta gartxu aren «biotz urrikaldu ta murgildua»? (Ps. 50, 19). Ukarra maiz zegin; Zure autatueri gomen zegien; egunoroko Meza etzun utsegiten; egunean bi aldiz, gau ta arratsalde, zetorren Elizara, ez ipui zoro edo atxoen berriketa billa, baizik eta itzaldietan Zu entzutera, ta Zuk ua beure otoitzetan. Zure doaiez alako zanaren malko aiek, nola Zuregandik aurtiki? Iñola ere ez, Iauna, urrerik, zillarrik edo beste on aldakorrik edo galkorrik ez baitzun eskatzen, baiña beure semearen osasuna. Areago zenion entzuten bertatik bertara ta aintziñez erabaki-legez ari ziñan. Len aipatu ditudan ikuskari aietan —aipatu gabeak ere ba ditut— ari Zuk iruzur egin? Ez olakorik! Gogoan zeduzkan zintzo; ta beti otoitz egiñez, Zure itzemanaren sendogarri zekartzin. «Zure urrikalmendua betikoa baita» (Ps. 117, 1), zor guziak barkatzea ez-ezen itz-emanez zordun gertatzea ere on deritzazu.

X

Sendatzen da. Manestar autatuekin epelago. Iainkoa gorpuzki zala uste; ona ta gaitza bi mukulu opoz-opo.

        18. Gaitz artatik sendatu ninduzun, beraz, eta Zure neskatoaren semea atera zendun ordukoz gorpuz-gaitzetik, osasun obea ta ziurragoa eman zenezaion. Erroman ere bildu nintzaien saindu gezurti ta iruzurti aieri, ez aien entzuleeri bakarrik —aietakoa zan gaizki egonik sendatu nintzaneko etxekoa— baita «autatu» deritzaten aieri ere. Ez gerala gu obenaren egille ziduridan oraiño; baiña beste zerbait guregn, ez dakit nolako. Nere arrokeriari atsegin zitzaion oben gabe egona, ta zerbait gaizto egitean, ez aitortu nai nik egiña zala, nere anima senda zenezan, «Zuri egin baitzizun oben» (Ps. 40, 5); aldiz, neure burua zuritu nai, ta nere barrenean nitaz beste omen zegolako ori salatu nai. Guzia nerau nintzan, ordea, ta nere aurka nere gaiztakeriak zutitu nindun. Ustez obendari ez nintzalako, oben eta biurrikeri itsusia senda eziñago zan, ots, Zuk ni onerako baiño nik Zu gaitzerako nigan garaitu naiago, Iainko guzialdun Ori. Oraiño etzenion ezarri «zildairik ene agoari, ez atakarik nere ezpaiñeri, nere biotza eletzarretara lerra etzedin, gaiztakeri dagiten gizonekin obena gainzurituz» (Ps. 140, 3). Orregatik nindabillan autatu aiekin. Ala ere, gezur-eskola artan aintzinatu ez nezakela etsirik, oberik ezean, artan lasai egotea erabaki nuan epelago ta nagiago bederen.

        19. Gogoak eman zidan, bada, Akademiku deritzaten iakinzale aiek zugurrago zirala beste guziak baiño, uste baitzuten, egia oro otezkoan ipiñi bear zirala, ta gizonak etzezakela egirik utzi. Garbi ziduridan ala uste zutela, aien xederik oraiño ulertu gabe. Nere etxe-nagusiari garbi egotzi nion, ipui aietara zedukan itxaropide geiegikoa, aietaz beterik baitzeuden Manestarren liburuak. Alare aiekin adiskideago nintzan heresi artan etzeudenekin baiño. Ez nuan len bezain bero iagoten, baiñan aiekiko nabastarreak —Erroman aunitz baitziran— besterik billatzeko nagitzen nindun, batez ere, Zure Elizan egia arkitzerik etsi nunean; urrundu baininduten andik, zeru-lurren Iaun, ikusten ditugunen eta ez ditugunen Egille. Oso itsusi zeritzaidan Zuk giza-gorputza zendula siñestea, ta gurea bezalako aragiz ta azbegiz mugaz esitua ziñala. Eta Iainkoa gogoen atean, mukulukia besterik ezin asma nenzan —ez bainun uste bestelakorik ezer zanik— eta ori zan ene uts eziñ-itzurien etorburu iakiñena ta ia bakarra.

        20. Onela uste ere nuan, gaiztakerzko zerki bat bazala, mukulu beltz, itsusi, lurra bezain gizen edo aizea bezain argal: eta gogo gaiztoa lur artan kukatzen zala. Iainko onak ezer gaiztorik egin zukenik siñestea nerezko iasak ez baitzidan zuten, bi mukulu asmatzen nitun buruz buru, bakoitza mugagabea, baiña gaiztoa ertsiago, ona zabalago. Iturri zikiñ ontatik sortzen ziran ene gaiñerako itsuskeriak. Katoliku siñestera etorri nairik gogaitzen nintzan, siñeste ori ez baitzan nik uste bezalakoa. Zure urrikiak aitortzen ari bainaiz, ene Iainko, Zu mugadun ziñala aitortuz zintzoago nintzala nindagon —alde batetik gaiztoaren mukulua baitzenun buruz buru— orotatik muga gabe izanik gorputzaren eiteak mugatzen zindula baiño. Obeki nerizkion Zuk gaiztorik ezer ez egin ukaitea, gaizto orren izatea Zugandik dala siñestea baiño. Ez-iakin oni, gaitza gorpuzki zala ziduridan, ez nolanaiko zerki, eziñ bainun asmatu giza-gogoa ere gorpuzki argal besterik, utsartean zabaldua alare. Gure Osasun dan Zure Seme bakarra ere, Zure mukulu argi-argizu artatik zala uste nizun. Ez nuan siñesten Artaz, nere idurimen txoroak zedukana baizik. Maria Birjiñagandik olako zerkirik etzitekela iaio nedukan, aragiz gatzatu gabe. Nere idurimenak etzezazken asma, gatzatu bai ta ez zikindu. Aragiztatua siñes-bildur nintzan, aragiz zikindua ez uste ukaiteko. Zure gogakoiek, aitortzapen auek irakurtean irri dagikete biguiñ eta maite; baiñan ola nintzan.

XI

Elpidiren itzaldiek daragite Manestarren aurka.

        21. Gero, berriz, Zure liburueri egozten ditienak eziñ-edukizko neduzkan; baiñan aienetan ikasienen batekin bakoitzaz iardun nai nuan, eta zer zerizkion ikusi nai. Kartagon nintzalarik, Elpidi zalako batek aien aurka egin-itzaldiek eragin ninduten; ark Liburu Sainduetaz esaneri ez baitzan errez iardokitzea. Beste auen erantzunak aulago neduzkan, ez baitzituten agerira ateratzen —guri, bai, ixilka— Itun Berriko liburuak ez dakit nortzuk makurtu zitutela, Iuduen legea kristau-siñestean txertatu nairik, eta beurek etzuten aipatzen makur gabeko libururik, alerik ere. Ni, ordea, gorpuzkia gogoemanez, arako mukulu aiek atzirik eta itorik nindukaten, eta aienpean asnasik ezin artu Zure egiaren egurats garbian eta gardenean.

XII

Erromako ikasleak ere gaizto.

        22. Erroman bero asi nintzan ara eraman nindun egitekoan, ots, mintza-antzea irakasten; lenik, ikasleak etxera bilduz, ta aien bidez nere ezaguera emanez. Erroman egiñ oi da nik Afrikan egari ez nezaken zerbait. Egia, ango naasmakil aienik emen tzala oartu nintzan; baiña diñotenez, bat batean gazte aunitzek elkar artzen dute naisuari ez ordaintzeko, eta, itza ianez beste batengana aldegin, diruagatik zuzenbidea gutxietsiz. Oek ere gorroto nitun, «ez, gorroto egokiz» (Ps. 138, 25); bear bada gorrotoago baninun aiek neri egin-kaltea, besteeri zegien makurra baiño. Lotsagarri dira, naski olakoak eta «Zugandik urrun loikeri dagite» (Ps. 72, 27), iraizeko on puztagarriak maitatuz. Irabazi loia, eskuak zikintzen baititu. Mundu iragankorra dute laztantzen, Zu gutxiesten, egon zauden ori. Giza-gogo loiari Zuk dei, ta Zuk barka dagiozu, itzultzen zaizunean. Oraiño olako gaizto bigurriak gorroto ditut; maite, ordea, zentzatzeko, dirua baiño ikaskizuna maiteago dezaten eta au baño Zu egiazko ondasun eta pake txit garbi zeran Ori. Baiñan ordun, nik ez egari naiago nitun. Zuretzat on biurrerazi baiño; neretzat gaizto baitziran.

XIII

Milandik mintza-maisua eskatzen. Augustin dute bialtzen. Amburusi gotzaia.

        23. Ontan, Milandik, uri artarako mintza-maisua eskatzen zioten Erromako Agintari nagusiari, erriaren bizkar zala ere. Nerau agertu nintzan manestarren bidez, aizezu zoro oien bidez. Aiengandik aldegitera nindoan, nik eta aiek ez iakiñik ere. Simaku agintariak mintzagaia eman eta nerea onartuki, ara bidali nindun. Milana orduko Amburusi gotzaiarengana ioan nintzan. Mundu osoan ezaguna zan Zure mirabe zintzoa. Aren mintzoak Zure erriari arretaz banatzen zion Zure ogi zuria, Zure olio pozgarria, Zure ardoaren birbiztasun gartxua. Oarkabe, argana ninderamazun, aren bidez Zugana oartuki etorri nendin. Iainkozko gizon arrek aitakiro artu nindun, eta nere toki-alda maitaro ikusi zun, Apaizkiku antzo. Maite artu nuan nik ere, ez egiaren irakasle bezala —ortaz etsi bai nuan— baiña nerekiko onbera zalako. Erriari ari zitzaionean, begiratuki nentzun, ez bear nuken asmoz; baiña zer-ikusi, izenaren beteko mintzalari ote zan, aundiago, txikiago. Aren agotik zintzilika nindagon, esanari iara eman gabe, ta are erdeiñatuz; baiña mintzo lagunak atsegiten zidan. Faustu baiño iakintsuago mintzo zan, baiñan ez ain legun eta xoragarri. Bestela, ez zan alderatzeko ere, ua manestarren ametsetan galtzen baitzan; au, berriz, osasunerako aukera aukeran ari zan. «Baiñan osasuna obendariengandik urrun dago» (Ps. 118, 155); nigandik ordun bai; ala ere ezarian, iakin gabe artara ari nintzan urbiltzen.

XIV

Zalantza askoren ondoren kristaugai egitea erabakitzen du.

        24. Ark esanak ikasten iardun gabe nola esan entzun bakarrik nairik —Zugana biderik etzegola etsipen alperra sartu baitzitzaidan— batean zetozkidan gogora maite nitun itzak eta gutxiesten nitun gauzak; ezin bainitun banatu. Eta egoki ari ote zan ikusteko gogoa zabaltzearekin batean, emeki, emeki, egiaz ari zala sartzen zitzaidan. Lenik gauza aien alde atera zitekela ziduridan, baita bildur gabe katoliku siñestearen alde len manestarrak iardoki oi ziotena ezin suntsizko banerizkion ere. Batez ere Itun Zarreko zenbait asmakari asmatzen bein ta berriz azkotan ikusi nunetik, itzez itz arturik, erio zitzaizkidan berriro. Liburu aietan geienak sen-araura adierazten entzunik, akar nengion ene buruari lengo etsipen artaz, alegia, Legea ta Igarleak iguingarri ta irrigarri zeduzkaten aieri etzitzaiekela ezer iardoki. Alare, etziduridan katoliku bidea artze-bearrik, bestek aurpegira egotziak errez eta burubidez aizatzen zituten irakasle iakintsuak zitulako; ezta nere siñestea utzi bearrik ere, bi aldetako arrazoiak berdintsu ziralako. Egi katolikua garaitua ez banekusan, ez oraiño garaille ere.

        25. Orduan, bai, alegiñ guziz ekin nion manestarren gezurrak argibide seguruz ager ote nezazken. Nik gogaki zerbait asma al baneza, aien asmakeri guziak itzali zitezkela, ta nere gogotik aizatu, baiñan ez nezaken. Alare, mundu ikuskari ontaz eta ageriko zerki guzietaz iakinzale geienen aburuak artzekoago zirudizkidan manestarrenak baiño, nere baitan itzuli ta irauli. Beraz, Akademitarren antzera guzia duda egiñez, eta guzien artean zalantzan, manestarrak uztea erabaki nuan; beintzat, otezko artan ez nendukala an egotek eginbiderik eta. Banitun beste zenbait iakinzale, aiek baiñon obetsiago. Ez nuan lare auen eskuetan iñola ere utzi nai nere animako gaitzen sendatzea, ez baitzuten ezagutzen Kristo Osasunaren izena. Beraz, argi osoa ikusi arte, ari iarraikitzeko, gurasoek goraintzitako Eliza katolikuan ikasle berri egotea erabaki nuan.