IRUGARREN IARDUNA

I

Kartagon erori zan lenbizikoz, gogo zunarekin; baiña zenbat naigabe bialdu zion Iainko errukiorrak artatik.

        1. Ioan nintzan Kartagora, ta nondinai maite lizunak bar-bar zetozkidan. Oraiño maite ez nik, baiña maita-nai eta gose izkutuz begitan nedukan gosegabeago izana. Zer maita nindabillan maita-naiez, eta nardagarri zitzaidan bide segurua ta arrixku gabeko bidetxurra; barnean baineukan ianari izkutuaren gosea, Zurea, nere Iainko; baiñan ez nintzan ortaz gose. Ianari ustel-eziñaren gose ez nintzan —ez artaz beterik nindagolako— baiñan utsago ta nardatuago. Nere anima etzegon beure onetan, eta zauriz beterik zoan, urrikarri, sumagauzen uki-galez; sumarik ez balute ez bailirake maitagarri. Elkar-maitea goxoago zitzaidan, batez ere, maitearen gorputzez ase banendi. Likisten nuen, beraz, adiskidetasun garbia aragiaren ur zikiñetan, eta laiñotzen nuen aren zuritasuna aragiaren lurrin ipernukoekin. Alare, aizekeri aundiz, itsusi ta lizun izanik, apain eta iendekiko agertu nai nuen. Erori ere nintzan gogo nuneko maitearekin. Ene Iainko, nere urriki! Nolako beazu-zirtaz kirastu zenidan goxotasun ua, Onbera orrek! Maite artu nindun eta ixilka atse-lokarriz lotu. Biltzen nindun, ene pozarren, laztan gaizto aietan. Baiña Zuk iotzen ninduzun burni-zigor goriz, ots, tukuz, goganbearrez, bildurrez, gorrotoz eta asarrez.

II

Antzokiko ikuskarriak erakartzen zuten. Gauza lazgarriak ikustean kupitu-naia; miñak nola ditugun maite.

        2. Ikustegiko ikusgarriak erakartzen ninduten, ene likiskerien iduri pizgarriz beteak. Negargarri ta lazgarri aiek ikustean zertako kupitu nai dugu, geurok iasan nai ez genuken miñez? Alare ikusleok samindu nai dugu, ta samiñ ori zaigu atsegin. Bai zorakeri urrikarria! miñ artaz ioago ta samiñago gertatzen baikera. Baizik ere, alegi orietan, geurok iasaitean urrikarri biurtzen gera; bestek iasaitean urrikaltsu. Baña zer urriki arki diteke alegizko ikuskarietan. Entzulea kupitzera deitzen dut, ez, laguntzera. Alegitan ari dana kupituagoz du laguntzenago. Eta, aspaldiko edo gezurrezko gizon aien ezbearretan ikuslea ez kupierazteko eran ari badira, nardaturik eta gaizki-esaka aldegiten dugu; kupitzen bagera, ordea, gustora gelditzen.

        3. Beraz, malkoak eta miñak ere maite ditugu? Gizon oro poz-billa dabillen arren, urrikarri izan nai ezik, urrikaltsu izan nai du. Au, ordea, samiñik gabe ez baititeke, orregatik ote ditu miñak maite? Au bai, adiskidegoaren ur garbia da. Nora, ordea, nora doa ur ori ixur, bere baitaz ustldurik eta garbitasun zerutiar ortatik okerturik, lizunkeri beltzen pike-ibai irakiñera? Bego, beraz, urrikia? Iñola ere! Bitez noizbait miñak ere maite. Baiña begira zikindu, nere anima, begira likistu, nere Iainkoaren magalpean, betik goresgarri ta areago dan, gurasoen Iainkoaren babesean! Orain ere ez nago urriki ori gabe; baiñan ikustegietan maiteek elkar lotsagarriro laztantzen zutelarik, poz-lagun ninduten, alegiz bestez ari ez baziran ere; elkar galtzen zutelarik, berriz, urrikiz goibel nintzan; alare, bietara atsegin. Orain, aldiz, urrikarrigo dut lotsa-galduen poza, atsegin galgarria ta zorion itsa galduz gorriak ikusten ditun arena baiño. Au urriki ziñagoa da; baiñan ez nau miñ orrek pozten. Urrikarriaz kupitzea maitezko eginkizun ona bada, urrikaltsu iatorrak naiago luke kupitu-bearrik eza. Gaizkinaiezko onginairik baldin bada —eziña baita— egiz ta ziñez urrikaltsu danak urrikariak gertatzea nai ote dezake, aietaz urrikaltzeko? Beraz, miñen bat baietsi diteke; maitatu, ez. Zu, Iainko Iauna, animak maite dituzuna, aietaz gu baiño milla aldiz garbiago zera urriki, eta urrurikago, ez baitzera iñolako miñez zauritzen. Nor, ordea, ortarako gai?

        4. Urrikarri onek urriki-miña maite nizun, eta urriki-gaia billatzen. Besteren gaitzean, naiz gezur-alegi, naiz dantza-alegi, iarduleak negar zeragidaraño keiñua nizun atsegiñen eta maiteen. Arritzeko al da, ardi galdu gaixo au, Zure artzaingoa ezin-iasanez, atz zikiñez betetzea? Ortik urriki-miña, ez ni barnago samintzeko —ikusiak ez bainitun iasan-nai— baiñan alegi aiek entzunik, axaletik bederen uki nindezaten. Alare ba zuten berekin aznai amorratua emateko aiña aunditsu, asarre, zorne, odolmami. Olako biziera, biziera al zan, ene Iainkoa?

III

Eliz-barnean izketatu zan batekin, bien ondamendirako Iainkoaren zigorra. Ikasle zalapartariak.

        5. Aspaldi nere inguru egan zebillan Zure urriki ziña. Zenbat gaiztakeritan amaratzen nintzan! Zu utzirik, ipernuko ikusmiñak ninderaman zoko bildugarrietara, deabruen akelarreera, nere egin gaiztoak opari eskeintzera, eta Zuk zigor ematen zenidan. Elizkizun ospatsu batean, Elizaren barnean, norbait irrikaturik, izan nizun bekoki arekin ondamendirako izketatzeko. Orregatik zigorkatu ninduzun berriro, ez ordea obenaren einean, ene urriki aundiegia, nere Iainkoa, gaizkille aundiengandik ene iges leku! Aiekin nindabillan, burua zut, nere bideak maitatuz, ez Zureak, lasikeri igeskorra maitatuz, Zugandik urrun alde egiteko.

        6. Orduko ikasketa aiek, edergarrizko deritzatenak, auzi-etxera zuten bide, eta nik artan nabarmendu nai, bidegabezago ta txalotuago. Olako itsumena du gizonak, itsutasunaz ere illarraintzen baita. Mintza-eskoletan «aintzinetako» nintzan, eta aupatzen nintzan aundinaiezko zora-edariz. Alare, «zalapartari» deritzaten aiek baiño paketsuago, ta aiengandik urrun, Zuk dakizu, Iauna. Izen gaizto deabruzko ori ongi-azien ezaugarri zeukaten, eta aien artean bizi nintzan lotsa gabeko lotsaz, ez bainintzan alako, eta aiekin nindagon, eta aien adiskidegoa atsegin zitzaidan iñoiz, aien egiñak iguiñik ere, ots, maxikeriak; asiberrien lotsaz baliatuki, makurra utsaren orde egiten baitzuten, bere irrien atsegarri. Au baiño deabruzagoko egitenik bai al da? Zer izen egokiagorik «zalapartari» baiño? lendanik beraiek deabruak artuak baitziran; baiña besterik maxiatzean eta engañatzean berean, deabruak izkututik irri dagie.

IV

Kikeroren «Hortensius» irakurten du. Liburu onek Iainkoagana biziro eragiten dio. Epeltzen du, alare, Kristoren izena an ez arkitzeak, amaren magalean edoski zun izena.

        7. Orien artean, adin lerrakor artan, mintza-antzea ikasten ari nintzan, artan nabarmentzeko, aundi-aize gaiztoz. Oituzko liburuak urrenez urren ikasirik, Kikeroren liburu batera eldu nintzan, «Hortensius» deritza, aren mintzaeak oro arritzen baititu; ez ala biotzondoak. Liburu arek iakin-miña sortuazten du. Ark asmo-aldarazi nindun. Nere otoitz, opa, naikari, Zugana aldarazi zitidan, Iauna. Lengo itxarokizun zozoak bat-batean kaxkartu zitidan, eta iakinkizunetan betiko aipua sutuki tirriatzen nizun. Asi nitzan zutitzen, Zuregana biurtzeko. Liburu ua ez nerabillan mihia zailutzeko, amak bere alderdi guziz ala nairik ere. Aita il zala bi urte ziran, ni emeretzigarrenean nintzala. Ez nerabillan, ez, mihia zailutzeko; «nola esan» ordez, «zer esan» irakasten zidan.

        8. Bai sutu nintzala, nere Iainko, bai sutu nintzala, Zuregana lurretik egan egiteko! Ez nekin zer ari zintzaidan, «iakintasuna Zeuregan baitaukazu» (Job. 12, 16). Jakin gale orrek grekoz philosophia du izen, eta ango itzek artara ninderagiten. Badira zenbait iakinzale, beuren gezurrak itz legunez eta ederrez itzalgaizten ditutenak. Lenaldietan ordurarte olako ziran geienen izenak, liburu artan ezarten eta argiratzen ditu. An ageri da oarkizun Zure arnas osasungarria, Zure mirabe on eta iainkozkoari idarokia, «Begira iñork lillura zaitzaten iakingalez eta itz zoragarriz mundu ontako asi-masiak giza-mihiz erakuski, ez Kritoz; onen gorputzean baitago bete betean iainkotasuna» (Col. 2, 8). Ontaz bakarrez artzen nuen atsegin liburu artan, badakizu, Iauna; ez alderdi au edo ori billatzez, maitatzez, ukaitez, ardiestez, tinki laztantzez; baizik eta iakiñez beraz, nolanaiko zedilla; ez bainekitzan, ene biotzaren argi, apostoluaren itz oriek. Iardun arek nindun pizten, sutzen eta erretzen, baiñan oinbeste su-garren artean, zerak epeltzen: Kristoren izenik etzala an ageri. Izen au, Iauna, Zure urrikiz, zure Seme ta nere Salbatzailearen izen au, amaren bular-bularretik txintxo edan baitzun nere biotz samurrak, eta barne-barnean zedukan. Beraz, izen au gabe idatzirik zegon edozerk, ele ederrez, apain eta egiaz izanik ere, ez nindun enegandik ateratzen.

V

Liburu Sainduak irakurtea erabakitzen du; baiñan aren arrokeriari kaxkar iduritu zitzaizkion.

        9. Beraz, Liburu Sainduak nolako ote ziran aztertzea erabaki nizun. Baiñan arranditsuentzat izkutuegi zerizkidan, bai ñimiñoentzat ere. Izkera arrunta, esankizun auta, izkutupean emana. Ez nindagon ari ekiteko eran, edo ari burua makurtzeko eran. Ordun, irakurtean, ez nion iritzi orain diñodana. Kikero aundiarekin alderatzeko kaxkarregia iduritu zitzaidan. Ene aizekeriak etzun baiesten alako izketarik, eta nere ezagumena ez zan aren barneraiño sartzen. Aurrarekin azi oi dan izketa zan; nik, ordea, ez izan nai aur, eta arrandiz neure burua aundi egiten nuen.

VI

Gizon arroputz batzuek, «egia, egia» esanez, gure iaurespidearekin naaste-borraste bat zegiten. Ianari exkaxa zan ua neretzat.

        10. Gizon arroputz, ameslari, zoro, aragikoi, berrizu, agoan deabruaren xedeea dutenen artean gertatu nintzan. Zure izenaren eta Iesukristoren eta Gogo Gurenaren silabak naasiz, otats bat egiiñik, etziran ixiltzen, ele-burrunba zeriela; biotza, berriz, aietaz utsa zeukaten. «Egia, egia» ziñoten, ez Zutaz bakarraz, Egi baitzera; baita Zure sorkari dan mundu onen osagaietaz ere. Oetaz egia ziñoteneri ere ez nien iara eman bear; Zuregatik gorago io bear nuan Aitarik oberena, edertasun oroen edertasuna! O egi, egi! zein barnemuñetik zegizun asperen ene animak, aien agoetan eta liburuetan atergabe ziñan Ori! Zutaz gose nintzala, ikus zer ianari zemaidaten; eguzki, illargia, Zure sortukizun ederrak, baiña sortukizun; ez Zu. Aiek ere ez lenbizikoak gorpuzki egin baitzenitun, ez gogaki, dirdaitsu ta eder dirala ere. Nik ordea, Egi, lenbiziko aiek ere ez-baiña Zu zindudan irrika, Zugan «ez baita aldarterik, ez itzalaldirik» (Jac. 1, 17). Zure gose-egarri ninduzun. Ianari aiekin oraiño beste zenbait idurikizun lilluragarri iaukitzen zidaten. Begien bitartez idurimenera gezur aiek sartu baiñon eguzki au obe zan maitatu, begiendako egi baita. Alare, Zu ziñalakoan iaten nitun, ez naski gogoz, ez baitzintzaidan orain bezain gozo. Idurikizun zozo aietan etziñauden Zu. Aiek ez ninduten iñutzen, bai erkitzen. Ametsetako ianaria, ianari iatorren antzekotsu da; baiña lo daudenak ez ditu asetzen. Aiek etziran Zure antzeko, orain mintzo zakidanaren antzeko, gorputzezko idurikizun baitziran: gezur-gorputz. Zeruan, lurrean, pizti naiz egazti, aiek baiño areago dira, begiz baitakusaguz. Idurituz baiñon ikusiz geiago dira. Oriek oiñarri arturik, beste aundiagoko mugagabekoak egizago iduritara ditugu, batere ez diran aiek baiño. Olako uskeriekin iñutzen nintzan; ez iñutzen ere. Zu ordea, nere maite —akitzen bainaiz Zuregan bizkor izan naiez—, Zu etzera ikuskari oietakorik, zeruetan zauden arren dirakenetan ere etzera, oriek ere Zuk egin baitituzu, eta ez dauzkazu asmorik bikaiñenetan. Zeiñ urrun zauden, beraz, ene iduripen aietatik, ez diran gorputz aien idurietatik! Diran gorputzen idurikizunak egiago dira ta gorputzak berak egiago. Zu etzea, alare, ez gorputz, ez anima ere, au gorputzen bizia baita. animaren bizia zera, bizien bizia, Zerorrez bizi zerana, aldatzen etzerana, nere animaren bizia.

        11. Non zindudan, beraz, orduan? Zein urrun! Zugandik urrun nindabillan, larre-zerrien ezkurra ere zillegi etzitzaidala. Gramatikuen eta olerkarien ipuin aiek aunitz obe ziran iruzur oriek baiño. Bertso ta lelo, ta «Medea egan», onuratsuago dira, beste arako «bost osagai ñibirri-ñabar», «bost leize beltzetako egiñak» eta baiño, utsaren utsez illerazten baitute siñesteduna. Neurkitz eta lelo ta olako ere ianari dira. «Medea egan» kantatu arren, ez nizun baiesten; kantari entzunik ere ez siñesten. Beste oriek siñetsi nitun. ai, ai, zer zurubitan bana ietxi naiz ipernuaren barnenera! Nekez, sukarrez, aragi-griñaz billa nai zindudan Zu, Iainko Iauna, ez ezagu-argiz, ontaz bainago piztien gaiñetik, Zuri aitortzen dizut, aitortu baiño len urriki zintzaidan Ori! Zu baitzindudan billatzen, piztiak baiño areago egiten naun adimenez ez-baiñan, aragizko zentzuekin. Zu, berriz, nere barnena baiño barnago ziñauden, eta nere gaiñena baiño gorago. Tupust egin nizun arako emazte zuurtze-gabe arekin, Salomon'ek beure zugur-itzetan orrela agertzen baitu atalondoan eseririk, au esanka: «ianazue gogotik ogi lapurtua, edazute lapurretako ur eztia» (Prov. 9, 17). Ark lilluratu nindun. Begietan igerri zidan nitaz landa nindabillala, ta begiz iretsi nitunak ausnartzen ari nintzala.

VII

Gorputz-begiz eta idurimenez atzia besterik ez nuen asmatzen: ez nekin Iainkoa gogaki zanik, ez, zuzentasuna zer zanik.

        Beste egirik ez nekin, eta barnak aieri siñestera zirikatzen nindun, zoro aieri. «Gaitza nondik ote, Iainkoa gorputzez mugatua ote, illerik eta azkazalik ote; emazte aunitz dutenak zuzen ote, orobat giza-iltzaileak, animaliak opari eskeintzen ditutenak», eta olakoak galdegiten zitidatenean, iakin gabez naasten nintzan, eta egitik alde, egira nindoala ziduridan; ez bainekin gaitza onik-eza zala, ezaren beraren mugaraiño. Nondik nekiken? ene iakite guzia gorpuzkiak begiz ikustea baitzan, eta idurikizunak gogoz. Ez nekin Iainkoa gogaki zala, ez baitu azbegirik luze-zabalean, ez baitu mukulurik, mukulua ñimiago baita zatian osoan baiño; ez baztergabea balitz ere, nonbait ñimiago da, tarteka an emen mugatua dalarik; ez baita guzia orotan, gogakia bezala, Iainkoa bezala. Gañera, Liburu Sainduak egiz baitiño «Iainkoaren antzeko» gerala (Gen. 1, 17), ez nekin zertan.

        13. Ez nuen ezagutzen barneko zuzentasun ziña ere, Iainko guzialdunaren lege zuzenarena; ez diñot oiturazkoa, onek egin baititu, aldeka ta aldika, alde-aldietako oiturak; ua berriz, nonai ta bei da, ez, bestetan bestea, ez, aldian aldiko. Onela zintzo izan ziran Abrahan, Isaak, Iakob, Moise ta Dabid, Iainkoak beure agoz goresten baititu. Ez-iakiñek beuren kaxkarrean «giza neurriz» (I Cor. 4, 3), gaizto dauzkate, eta gizadiaren oitura guziak oker, beurenekin neurtuz. Ala litzake, esaterako, armaren berri ez dakinak, bataren ordez bestea iaztea: zango-babesa buruan edo buru-babesa zangoan. Gero marmariz asi, etzaiola egoki. Edo merkatariari erri-aginduak eguartean saltzen uzten diola ta atsaldean ez diolako asarretzea. Edota etxeren batean morroi bat zerbait eskuz ukitzen ikusi, ta mai-mutillari olakorik uzten ez diotelako, edo ukullu-bazterrean egiten dana mai-aintzinean debekatzen dalako, edo etxe bakoitzean nonai ta bei gauza bera agintzen etzaielako, etxe bera ta erroaildi bera izanik. Aspaldi aietan zintzoeri sori zitzaiena oraiñaldian etzaielako sumitzen diranak, ola dira. Iainkoak batzueri bat, besteeri beste agindu die, aldian aldiko arrazoiñez, guziak zuzentasun beraren mirabe izanik. Alaxe, gizon bakarrean, egun bakarrean, etxe bakarrean, zer zeri dagokion, aspaldi zillegi zana andik ordu betera ez da; arako zokoan au agintzen edo baiesten da, eta onako zokoan bidez debekatzen eta zigorkatzen. Iainkoaren zuzentasuna aldakor al da orregatik? —Aldia ez dagokio aldiari, aldi baita. Lurrean labur bizi diran gizonek ez dute ongi ebakitzen lengo mendetako auzirik eta urrungo iendeetakorik, berenekin alderatuki. Aldiz, gorputz batean edo etxe bakarrean aisa dakusate zeri zer eta noiz eta non dagokion.

        14. Nik ez nekin oraiño olakorik; ez nuen autematen. Nondinai begiz ukitzen, eta ez ikusten. Bertsoak kantatzean etzitzaidan zillegi edozein oin edonon ezarta, baizik eta neurriari zegokionez. Bertso berean ere, oin bera ez toki berean. Kantaeran berriz, oin guziak batera eramaten nitun; ez puskalaka. Ez nuan ikusten, zintzo aien zuzen-legeak, agindu bakoitza nola zedukan asko nabariago ta garaiago, batere aldatu gabe. Alare, bakoitzari beurea banatuki ta aginduki, aldian aldizka, ez une batean. Guraso aieri nere itsuan oker egozten nien; aiek, orde, ez soilki Iainkoak agindu ta idaroki bezala orduko gauzetaz balia ziran; baita ere, etorkizuna Iainkoak erakutsi bezala iragarri zuten.

VIII

Etorkiaren aurka ta oituren aurka diran obenak eta gaiñerakoak, iru iturburu ditute: agidu-naia, ikusmiña, atsegalea.

        15. Noiz edo non da oker, Iainkoa biotz osoz, gogo osoz, asmo osoz maitatzea, ta lagun urkoa norbera bezala? (Mc. 12, 33). Etorkiaren aurka diran obenak, esaterako Sodomar'enak, nonai ta beti gorrotagarri ta zigorgarri dira. Gizonak oro ala ari balira, Iainko-legez oben beraren zigorra lukete, Iainkoak ez baitzitun egin ola iarduteko. Iainkoak egin dun etorkia bera likisten dugunean, Iainkoarekiko elkargoa austen dugu; baiña giza-oituren aurka diran obenak, oiturari dagokionez itzuri bear ditugu. Errik edo iendek oituraz naiz legez egiñiko elkargoa ez da autsi bear edozein erritarren edo arrotzen burukeriz. Itsusi baita beure osoari ongi ez datorkion zatia. Baiña Iainkoak nonbaiteko oituren edo elkargoen aurka agindu baleza, beiñere egiña ez bada ere, egin bear da; eta egitez utzi bada, berritu; erabaki ez bada, erabaki. Erregeri beure irian iñork ordurarte agindu eza —ez berak ere— agintzea zillegi bazaio, men egiten diogu, ez iritarren aurka; obeki esan, iritarren aurka ez diogu men egiten, gizarteak ituna baitu erregeri men egiteko. Zenbait areago men egin bear diogu sorkari guzien Errege dan Iainkoari, ez-mezean egon gabe, agintzen ditunetan? Gizarteko agintarietan txikiagoak aundiagoari bezala, guziok Iaungoikoari!

        16. Bestalde, gaiztakerien artean badira: kalte egin-naia (etsaiak etsairi, urruñaz edo iraiñez edo bietara, bietara ere apenez); besteren ona ukan nai (lapurrak bidekoarena); kaltea itzuri-naia (bildur zaionarena); bekaizgoa (doakabeak doatsugoarena, edota, zertanbait doatsu izanik bestek berdinduko ote gaitun bildurra, edo berdin zaigunaren eziñeramana); besteren gaitza gusto utsez naia (ezpatarien begira daudenena, edo irri-egille ta maxiolariena): labur, makur oetako bat edo bi edo guziak batean diralarik, iru sorterro ditute: agindu-naia, ikusmiña, atsegalea. Gaizki izi gera, Iainko guziz eztia, Zure amar aginduetako iru ta zazpi zurdatzetan. Biña, zer itsuskeri Zuri? ez baitzera itsusten. Zer kaltezko Zuri? ez baitzera kaltekor. Apentzen duzu gizonek beren aurka dagitena; Zure buruzki oben egitean, beuren animen buruzki ari dira, «gaiztakeria beure buruari dagokio», naiz Zuk egiñ-etorkia itsustuz edo okertuz ari, edota sori-gauzetan neurrigabe baliatuki edo sori ez diranetan etorkiaren aurka tirriatuki. Zure aurka obendun dira, gogoz naiz itsez asarreturik, «eztenari ostiko egiñez»; edota gizarteko mugak aantzirik, lotsagabeki aupatzen dira, elkartuz edo alderdituz, atsegin edo atsekabe zaien bezala. Zu utzirik egiten dira olakoak, bizi-itur, izadi-egille ta iagole zeran Ori. Arrokeri bereizi gezur utsa maite bide dugu. Beraz, apaltasun zintzoz itzultzen gera zugana, ta oitura tzarretatik garbitzen gaituzu, ta aldeko zaitugu guk obenak aitortzean. Entzuten gaituzu oin-billurrez lotuok, eta geurok egin-lokarrietatik askatzen, baldin geiago-naiak edo galdu-bildurrak Zure buruzki arrandiz burua zutiarazten ez badigu, Zu, guzien ona baiño geuron ona maitatuz.

IX

Bide onean aintzina doazanen obenak. Gizonek gaiztetsiak, Iainkoak onesten, edo aldez-beste.

        17. Baiñan oinbeste gaiztakeri ta makurkeri artean, ba dira, onbidean aintzina doazanen obenak: iritzi ona dutenek gaiztesten ditute on bikaiñaren legez, eta baiesten obearen itxaropidez, galburua dakarren gari-ondoaz bezala. Badira giztakeri ta makurkeri antzera oben ez diranak, ez baitzaitute naigabetzen Zu, gure Iainko Iauna, ez, gizartea ere. Ala dira bbizirako bear dutena biribilgatzen dutenenak, ez, naski, besterena ukan-naiez; edo zentzarazteko agintariek zigorkatzen ditutenenak, ez baitzuten ausaz kalte egin nairik. Gizonek gaitzesten dutenik aunitz, onesten duzu; ostera, gizonek onetsi aunitz Zuk gaitzesten; egiñak maiz itxura bat baitu ta asmoak beste bat, eta noiz-nongoak ere bai. Zuk, ordea, len debekatu ukanik ere, oi ez dana edo ustegabekoa betbetan agintzen ba duzu, Zure aginduaren asmoa aldi bat ez ageri arren, gizarteko itunen aurka balitza ere, nor otezkoan gelditu, Zure gomenerako egin bear ote-dan, gizarte ua zintzo danean? Doatsu, ordea, Zuk agindu duzula dakitenak! Zure mirabe oriek guzia egiñ oi zuten, naiz ordukoz bear zana agertzeko, naiz etorkizuna iragarteko.

X

Irri egiten nien iragarle ta saindu aieri; baiña Zuk neri pikuarekiko siñeskeri bitxi arengatik.

        18. Olakorik ez nekila, irri egiten nien Zure serbitzari saindu ta Iragarle aieri. Aieri irri gitean, zer egiten nuan, Zuk neri egitea besterik? Ezarian, ezarian, ikus zer xoxokeri siñestera aldu nintzan: pikua zugatzetik erauzten danean, ark eta zugatz amak, esne zuri antzeko negarra zegitela; piku ua, saindu manestar batek ian baleza —besteren gaiztakeriz atzemana, ez berarenez— urdaillean egosirik, arnasetik Aingeru biurtuz ateratzen zula; areago, otoitzean eta aupats egitean, Iainko-puxkak erditzen zitula. Puxka aiek Iainkoaren saindu autatu aien ortzak eta sabelak xeatu ez balitu, piku artan zeudekela. Gaizo onek, igaliak urrikiago neduzkan gizonak baiño, ta oentzat egiñak izan. Gose zegonak eskaturik ere, Manestar ez zanari eman ezkero, ahamen gaixo ua eriotzera galdua zala uste nuan.

XI

Iainkoak atera zun osiñ artatik, amaren negar eta otoitzen bidez. Zigorraren amets-ikuskari polita.

        19. Luzatu zenidan eskua zerutik, eta atera zenun ene anima illunbe barne aietatik, enegatik negar baitzegin Zure mirabe zintzoak, amek semeen gorputz illaz baiñon areago; siñeztez eta Zure argiz ene eriotza baitzekusan. Aren malkoak etzenitun gutietsi, otoitz egin-leku guzietan lurra bustirik uzten baitzun. Entzun zenion. Nondik amets ua? pozarazi baitzenun biziko ninduzula ta mai berean ianen genula; nitaz aspertzen asi baitzan ene gezur eta birao guziak iguin eta narda zitzaizkiola. Amets artan, beure burua zigor baten gaiñean ikusi zun, eta gazte argitsu bat zetorkiola irriz, goibel eta negarrez urturik zegoanari. Gizalegez pozteagatik galdegin omen zion —iakiteagatik ez— ea zeri oinbeste negar egunero; eta amak, nere ondamendiari ziola egiten. Seguru egoteko, goraintzi omen ark, eta so egiteko ta ikusteko, «ua non, ni an», nindagola. So egin zularik, ni ondoan ikusi omen, zigor artan berean zutik. Nola ziteken entzun ez bazenio? Zuk, bai, Guzialdun ona, bakoitza guziok bezala sendarazten baituzu, ta guziok bakoitza bezala?

        20. Ikuskari ori ialki zidanean, eta ia bera ni bezala biurtuko ez ote zan asi nintzaionean, bereala erantzun zidan zalantza gabe: «Ez dit esan "ua non, zu an" baizik "zu non ua an"». Oroipen onek, Iauna, gogora dutanez, maiz aipatzen baitut, amets ikuskariak berak baiño kupituago nindun: aitortzen dizut. Gure ama ernaiak berela ikusi zun, ikaratu gabe itz oriek naasi zitezkela, ta berela bereizi zitun; nik ez, berriz, ark adierazi arte. Onela, andere gaixo aren poza, askoz geroko iragarria, bertan poz gertatu zan. Igaro baiziran oraiño beratzi urte, lokatz illunean iraultzen nintzala, askotan zuti nai ta gotorrago itsatsia. Artean, alargun garbi, zintzo, gartxu ua —Zuk nai bezalako alarguna— itxaropidez alai, baiño negar-malkoz ez nagi, beure otoitz ordu orotan ez zan atertzen, Zuri nitaz asperenka. Aren otoitza irixten zan Zure aintzinera, baiña ni oraiño illunbe artan uzten ninduzun itzul eta iraul.

XII

Apezpiku baten bidez itz berria Monikari: «egizu otoitz»; utzi; berak ezagutuko du liburu orien «gezurra», eta «ez diteke galdu oinbeste malkoren semea».

        21. Oroi dut oraiño eman zenion beste erantzun bat. Beste aunitz utziko ditut, edo oroi ez naizalako, edota, bearrenak aitortzeko iradu naizalako. Erantzun ori Apezpiku baten bidez eman zenion, Elizan ongi iñutua baitzan, eta Zure liburetan ongi ikasia. Nerekin mintza zedila otoiztu zun gure amak nere gezurrak birrintzeko, gaizki ikasiak aantzarazteko ta onak irakasteko; ortan ari zana baitzan gai ziranekin. Arek uka, zugurki, naski, gero ezagutu nunez; oraiño eskurakaitza nintzala, heresi berri batekin anpatua nindagola, ta auzitxo batzuekin ez-ikasi batzuk urduri utzi nitula, amak esan zionetik. «Utzazu bertan eta egizu otoitz aren alde, berak arkituko du irakurriz, zer gezur ta zer gaiztakeri diran oriek». Esan zion era berean, bera ere ama lilluratuak Manestarreri eman zienla, ta aien liburu geienak irakurri ez-ezen birridatzi ere egin zitula, eta an garbi ikusi zula iñork eragin gabe, alderdi ua utzi bear zukela, ta ala utzi zula. Ark auek esanik ere, gure ama ez baitzegon lasai negar ugariz otoiztenago omen, ikus nindezala, ta mintza zekidala. Orduan aspertzen asirik esan omen zion: «aldegizu, emazte, iarrai ortan; ez ditekena da oinbeste malkoren semea galtzea». Itzok zeruko mintzo iduritu omen gure amari. Ala esan zidan askotan, elkarrekin giñaudela.