SEIGARREN IARDUNA

I

Augustiñek eziñ arkitu du egia illunpe artan. Ama datorkio ondora. Badu itxaropen, semea katoliku egiñen zaiola. Manestarrak utzi ta Amburusi gana.

        1. «Gaztedanik itxaropide zaitudana» (Ps. 70, 5), non zindudan? nora aldegiña? Ez al ninduzun egin Zuk, eta lauroiñeko ta egaztien aldean iakintsu egin ere? Illunpean eta irristaloan nindabillan nitaz landa Zure billa, ta etzindudan arkitzen, ene biotzeko Iainkoa. Itsas-zolaraiño sartua nintzan (Ps. 67, 23). Egia arkitzez entzingaitz eta etsia artua.

        Etorri zitzaidan ondotik ama, itsaso ta legor, arrisku orotan Zuregan tinki, Zurekiko bizkor. Itsas-gizoneri bereri biotz ematen zien gal-bildurrean —oitu gabeko ikaratiekin beraiek egin oi dutena— onez legorrerako zirala itz emanez, Zuk agindu baitzenion ikuskari bidez ori ere. Galtzear arkitu nindun, egia arkitzez etsirik. Alare, manestar ez nintzala agertu niolarik —ez kristau katoliku ere—, berriago ori entzunarekin ez zan po-iauzika asi; seguru baitzan, aldez ni galdu arren, piztuko zintzaidala. ala eskaintzen ninduzun ark negarrez, beure buruko il-kutxean zekarren bigarren alargun-semeari esan zenezaion: «gazte, ots, ieiki adi» (Lc. 7, 12), eta pizturik ni izketan asi nendin, eta amari eman nintzaiozun. Geiegiko pozez ez zan asaldatu. Zuri negarrez egunoro ainbesteraiño eskatzen zizuna beterik ikustean, ots, egia atzeman gabe nindagon arren, gezurrari kendua nintzala. Areago, seguru baitzan gaiñerakoa ere agindu bezala egiñen zenula, bare-bare erantzun zidan, biotza itxaropidez beterik, siñesten zula Kristogan, il baiño len kristau zintzo ikusiko nindula. Au eni. Zuri ordea, urriki-iturri Orri, otoitz eta negar ugariago, Zure laguntza agurotu zenezan, ene illunpea argi zenezan, eta gogozago zegin laister Elizara, Amburusiri ezpainetatik zerion «betiko ur bizi iturrira» (Io. 4, 14). Iainkoaren Aingeru bezala miate zun ua, koloka egoite artara ark ekarri nindulako. Gaitz artatik osasunera ark nindekarkela seguru zegon, gaitza areago zirikatuz, merikuek arriskualdi diagotena pitzaraziz.

II

Monikak Apezpikuaren debekua ongi artzen du, ots, Aprikan bezala ogi ta ardorik sainduen illarrietara ez eramateko.

        2. Aprikan oi danez, sainduen illarrietara galarazi, Apezpikuaren debekuz zala iakin zuneko, esanera iarri zan. Bai ni arritu, zein aisa beure burua salatzen zun marmari egin ordez. Ez zan ardo-galeak eramana ta ardo-miñak etzun zirikatzen egia gorrotatzera, oinbeste gizon eta emazte bezala, gartxu-kanta entzun orduko nardatzen baitira, mozkorrak urez bezala. Aldiz, iana ta bana-bearra zeraman sakittoan etzun ipintzen bere gartxurako baiño geiago, ots, kotxo ur-ardotu bat; eta, ildako aunitzen illarrietan ori egin bear zalarik beura zeraman noranai. Ola banatzen zun an ziranekin, urzu ez-ezen epel epel, kurkañoaren atsegiña ez-baiño Iainko-iasta billa nai baitzun.

        Beraz, Apezpiku argi ta iainkozko arek debekatua zala iabetu zaneko, bai gartxuki egiñik ere, ardozaleeri mozkor-biderik ez ematearren eta oitura aiek siñesgabeen guraso-iaien antzeko ziralako, gogotik utzi zitun, eta lur-igalizko saskitto bete ordez, otoitz garbizko biotz betea eramaten ikasi zun martirien illarrietara iende bearrari al zunetik emanez, an Iaunaren Gorputz-oparia eskeiñi zedin; martiriak buruntza ala artu baitzuten Aren nekeen antzera beuren buruak eskeiñiz.

        Etzait iduri ordea, nire Iaun eta Iainko, —ola uste dut Zure aintzinean— Amburusi aiña maite etzun beste edozeiñek debekaturik, gure ama alako oitura uztera iarriko zanik. Maite zun biziro nire osasunagatik, eta ark gure ama Iainkozko iardunagatik, elizkoi baitzan eta egintza onaetan suar. Ikusten ninduneko atsegiñak ematen zitidan alako ama nulako, ez baitzekin zer seme nindun, koloka bainindagon egi guzietan, eta ez bainun uste bizira-bidea iñola arkitzerik.

III

Amburusiren etxera. Au irakurketan. Augustiñek astirik az ari galdegiteko. Elizako itzaldiak entzuten zition.

        3. Ez nizun oraiño otoitzetan intzirinik egiten zintzaidan lagun; aldiz, ene gogoa egi-billa ta eleta billa zebillan. Amburusi bera, mundu-arauz gizon doatsu nedukan, oinbestekotzat zedukatelako. Baizik ere, aren ezkongabea neke ziduridan. Ezin nezaion igerri, ezin suma, zer itxaropide zedukan, zer burruka beure aundi-miñaren aurka, zer poza ezbearretan, zein goxo auznartzen zun Zure ogia, biotzean izkutu zedukan agoarekin.

        Ark ere etzekin ene griña irakiñen berri, ez ta ere tulunbioaren ertzean nindagola. Ezin galdegin nion gogo nuana ta naierara, beuren azi-orrazietako zetorkion iende-saillak eragozten baitzidan aren itza entzutea. Aiekin etzegoneko aldiño artan, edo gorputza azkurriz edo anima irakurgaiez indarberritzen ziardun.

        Irakurtean begiak arat-onat zerabiltzan, buruz zentzua aztertuz, mihia geldi zedukala. Askotan, an giñaudela —ez baitzan debeku nornai sartzea, ta nor zetorren iragarten baitzioten— orrela genekusan ixil irakurten,eta ez bestela. Ixillaldi luze artan eseririk aldegiten genun —nor ausartu ua nekaraztera?— ustez eta besteren auzietatik beure esku geldituki, anima indartzeko artzen zun alditxo artan etzukela nai bestetara deitzerik, eta ausaz, erne ta xoraturik zegokionari, zerbait illun arkiturik, argira bearko ziola; edota auzi zaillagoetaz iardun, eta ontan astia emanik, nai baiño liburu guttiago iraultzen lukela; baita mintzoa zaintzeko ere, aisa moteltzen baitzizaion. Nola nai dala, xede onez ari zan gizon ua.

        4. Ez nuan beintzat aukerarik Zure mintzo saindua biotzean zedukanari galdegiteko, oso labur ez ba zan. Ene irakiña arengan ezti-naiez, ua astiro atzematen alegiten nuan, eta ezin ardietsi. Entzuten nuan, bai, igandero, «egi-itza ederki adierazten» (2 Tim. 2, 15), eta arako gezurti aiek liburu sainduen aurka asma zituten gezur-korapilloak gero ta aisago aska zitezkela iabetzen nintzan. Eliza katolikuan graziaz sortarazi dituzun semautsiek, gizona «Zure antzera egiña dala» (Gen. 9, 6) siñestean etzaitutela gorputzez mugatua siñetsi ta iduri bear iakitean, pozik lotsatu nintzan, katoliku siñestearen ez-baiña neure aragizko gogoeta zoroen aurka saunka egin nulako; gogakia zer zanik ez bainun den guttienik eta urrundik ere iduritara. Galdegitez ikasi bear nukena salatuz naigolako. zoroago ta gaiztoago nintzan. Zu, ordea, goieneko ta ondoeneko, izkutueneko ta berteneko, ez baituzu azbegi ttipi-aundirik, nonai guzia baitzaude ta iñongo tokitan ez, ez zera gure gorputz antzeko. Alare gizona Zure antzera egin duzu, ta burutik beatzera tokian dago bera.

IV

Zalantzan oraiño. Amburusiren itzaldiak gogoz entzuten ditu.

        5. Zure antz ori nola genduken ez nekila, arren, iaukitzen nion, nola siñestuko, ez lotsagabe iarkiz, nik uste nuna zalakoan. Oin luzaro lilluratu nindutenen gezurraz eta griñaz, egia alegi bezala erasi nulako, ni lotsatuago ta nere barrena egia iakiteko kilikatsuago. Gero argitu bainintzan gezur zirala. Egi zan alare, alegi zirala nik noizbait egi neduzkanak. Eleta itsuz gogor salatzen nuan Zure Eliza, egia zerakusala ez iabeturik ere, etzerakusan beintzat nik itsuski egozten niona. Orrela naasten nintzan eta itzultzen eta pozten, ene Iainko, Zure bakarraren gorputz bakar dan Elizak —artan irakatsi baitzidaten Kristoren izena— etzitula aurkeriak maite, eta beure irakaspen iatorrean, Zu, guzion Egillea, aundi ta zabal izanik ere etziñala giza-antzera mugatua.

        6. Pozten ere nintzan, Itun zarreko lege ta Iragarle, oi ez bezalako begiz irakurrarazten, len belarri-mingarri bainerizkien. Zure sainduek ere ala zekusatela niagon; baiña gezurra. Pozik entzuten nuan Amburusi beure erri-mintzaldietan arretaz araua goraintzika: «itzak eriotza dakar, gogoak bizia» (2 Cor. 3, 6); itzez itz makur ar zitekena ark estalki izkutua kenduz zentzuz baitzerakusan ene belarria mindu gabe, ziagona egi ote zan ez banekin ere. Ezeri baietzik eman gabe zalantzan nindagon, leizean amil-bildur, eta dilindan egonak estutzenago nindun. Ikusten ez nitun aietaz, zazpi ta iru amar diran bezain tinki egon nai nuan. Au ezin-ulerta zala ez siñesteko bezain zozo ez nintzan; baiñan au bezala ulertu nai nitun begien aintzinean neduzkan mukulukiak, baita gogaki utsak ere, auek ezin asma bainetzan mukulu-antzera baizik.

        Eta siñetsiz senda nindeken, ene adimena garbiturik, utsegin gabe beti dirauken Zure egiren batera adimena zorroztuz; baiña gerta oi baita, sendagille txar bat ezagutuz, onarengan ere ez entzitea; ala zan ene animako osasuna, ez baitziteken ziñetsi gabe senda, eta senda nai ez, gezurrik siñets etzezan. Zure eskueri iazarten nintzaien, siñestezko sendagailluak aiek egin baititute ta mundu zabaleko gaitzetara edatu, ainbesteko ahala emanez.

V

Artzen du lasapide geixago Liburu Sainduetan.

        7. Katoliku irakaspena ontatik obesten nuan: apalago ta batere gezurrik gabe baininderagin argira etzitekena siñestera, zitekela naiz etzitekela, norbaitentzat bederen; aien agindu zoroak, aldiz, siñetsizko irakaspeneri irri egin, eta geo ainbeste ipuin gezurruts siñestera beartu, ezin argiratu arren.

        Gero emeki zuk, Iauna, zure esku txit biguin, txit urrikaltsuz nere biotza ukituz eta gertuz, baitarazi ninduzun, ikusi gabeko aleun gauza siñesten nitula; oinbeste iendakiren gertaerarik ez dut ikusi; oinbeste erri ta uri ez-ezagunenik. Zer egin genezake bizi ontan, adiskide, mediku ta abarrez, oinbeste ta oinbeste gauza siñetsiko ez ba genie? Azkenik, koloka gabe siñesten nizun zein gurasoren seme nintzan; entzunez bestez ez bainezaken iakin. Zure liburuak siñesten zitutenak obendun etzirala iaberazi ninduzun, iendaki geienetan alako nausigoz ezarri baitituzu; bai siñesten etzutenak, eta etzizaiela iara eman bear zera esaten baizidaten ere: «nondik dakik liburu oriek Iainko bakar egiazko ta egitiaren arnasak gizadiari eragin ditiola?». Ori nuan siñesteko batez ere, pilosopoen elkarrekiko burruka bizi aietan irakurririk neduzkan auzi gezurti aiek ez baininduten erakarri beiñere Zu etziñanik eta gizadiaz arretarik etzenunik siñestera, zer ziñanik ez banekin ere.

        8. Iñoiz bizkorrago, iñoiz aulago siñesten nuan, bai, baiña beti siñetsi dut ba zerala ta gutaz axola ba zaizula, zerki zeran eta Zugana zer bidez ioan-etorri diteken ez iakiñik ere. Beraz, geuren buruz egia ardiesteko aul baikera, ta orregatik bear baitugu Zure liburu sainduen itzala, zera siñesten asi nintzan: olako ahalik iñola ere etzenazaikiela eman baztarretan, aien bidez Zu siñestea ta arkitzea nai ukan ez bazendu. Liburu aietan, baiesgarri zirala entzunik ere, len arritzen nindutenak, misterioaren beraren barnetasunari negozkion, eta guzientzat irakur-errex ziralako, eta beren izkutuaren aunditasna barnago zedukatelako, Zure itzala siñesgarrigo ta agurgarrigo ziduridan. guzientzat daude zabal, itz argiz eta izketa arrontez, biotz-arin ez diran guzien gogoa iardunaraziz, beure altzoan guziak ar detzan. Bide ertsietatik zenbait gutxi dekartzi; aunitz guttiago lekarke, ordea, mendego aundia ez-balu eta iendeketa aundia umiltasun sainduaren altzora ez balerakar. Au nerabillan gogoan eta an zindudan; asperen nengizun eta entzuten ninduzun; aldero nengin eta Zuk idukitzen ninduzun; munduko bide zabaletik nindoan eta ez ninduzun uzten neure gisa.

VI

Beure buruaren ederra billatzen du; gogorki itsatsia dago griña gaiztoeri. Milango eskalea zori oneko. Griñak miñ ematen diote.

        9. Dedu, irabazi ta ezkontza nitun tirria, ta Zuk eni irri. Atsegale orietan minkaztasun gogorrak egari oi nitun, Zu besterik neri goxo izatea Zuk ez uztenago ta Zu nere alderago.

        Ikus ene biotza, Iauna, auek nik oroitzea ta aitortzea nai ukan baituzu. Erio-lika artetik atera bainauzu, itsatsi bekizu nire anima. Bai urrikarri zala! Zuk ziztatzen zenun zauri gaiñarrean, oro utzirik Zugana biur zedin, biur eta senda, oroz gain baitzaude, ta Zu gabe uts bailirake. Zein urrikarri, beraz, ni, ta nola sumarazi-zenidan ene doakaitza, arako Agintariari gorespenak apaindu bear nitioneko egun artan! Gezurrak zuritu, ta ala zirala zekitenek ontzat eman. Ene biotza olako kezka-gale zalarik, eta bururapen erkigarri aietaz suak artua, Milango bazte-iri bat igarotzen, eskale bat auteman nuan, moxkor, nere ustz iostagura ta alai. Enekin nitun adiskideeri, asperen egiñez, gure zorakeri mingarri artaz mintzo nintzaien —neketan bainindagon ene griñen zirikaz eta nere doakaitzaren zama gero ta astunagoaz— alegin guziz egiazko poza nai izanik ere, bear ba da sekulan ez genula atzemanen, guk baiño len ardietsi zun pozaldiño ua ere. Eskeko lau sosekin ark inguratu zunaren billa nindabillan ni, oinbesteko itzulinguruka, ots, emengo zorionaren poz-billa. Ark ere etzun egiazko pozik; baiña nik, aundimiñ arekin utsalagoa nai. Pozten zan, bai; ni larri nindagon; ua lasai, ni bildur. Norbaitek iauki balida poz ala bildur zer nik auta, poza naski nerantzuken. Berriro galdegin balidate, ua zegon bezala ala ni nindagon bezala egon nai nuken, neure burua auta nezaken kezka-bildurren artean; gaiztoz, ordea, ez egiz. Ez bainun neure burua autatu bear iakintsuago nintzalako, ez baitzan artatik ene poza; baizik eta gizoneri atsegin-naia, ez irakasteko; atsegiteko utserako. Orregatik, «ezurrak zure ezi-zigorrez ebakitzen zenitidan» (Ps. 71, 11).

        10. Alde bezate nigandik au diagotenak: «axola dio poza nondik dan; eskalea mozkorraz pozten zan, zu ospez». Zer ospez, Iauna, Zuregan ez dagonaz? Arena ez baitzan egiazko poza, ez ta nere ospea ere, ta geiago zorarazten nindun. Moxkor arek gauean berean egosiko zun beure moxkorra, ni nerearekin ari nintzan, lo egina eta esna, egingo ta esnatuko. Zein luzaro! Axola dio, bai, poza nondik datorren, ta zintzoaren itxaro-poza oso urrun dago nere zorakeri artatik. Gu biona ere ala zegon, ua doatsuago baitzan, ez, poza gaiñez zeriolako bakarrik, nere erraiak kezkak iaten zitun bitartean; baita ere, ark onginaiez ukan baitzun ardo ua, ta nik gezurrez opa nizun aizekeria.

        Adiskideeri ontaz luze mintzo nintzaien eta aiengan au autematen nun askotan: nere egoera txarra; eta gaizki egon-miñez, gaitza bera bapikatzen nuan; eta zerbait on gerta ezkero, iguin nuan atzemana, ia atzeman orduko iges baitzoan egan.

VII

Augustiñek Alipi zirku-iokuetara zedukan griñatik sendarazten du. Ikasle berria.

        11. Ontaz mingulinka ari giñan bizi-lagunak. Batez ere Alipirekin eta Nebridirekin iardun oi gendun ortaz. Alipi au nere errian iaioa zan aundizunetakoa, ni baiño gazteago. Lenik Tagasten eta gero Kartagon irakasle asi nintzalarik, ikasle nuan. Oso maite nindun, on eta iakintsu nindukalako, nik ua ere bai, ongira-griña aundia agerten baitzun, gazte zan arren. Baiña Kartagoko oitura tzarren ibaiak iretsia zedukan ikuskarietara, batez ere zirkuko ero-iokuetara. Au errukarriro iraultzen zan, ni ageriko mintza-eskolan ari nintzala. Ez nindun entzuten maisu-antzo, bion gurasoen artean aserre-bidea gertatu baitzan. Zirkua galgarriro maite zula ikasi nuan, eta larri-aundi nindagon alako itxarokizuna galtzeko edo galduxe nulako. Oartarazteko edo nolabait alderagiteko, ez adiskide antzean, ez maisu itzalez, ez nuan batere mugonik. Nitaz aitak bezala zerizkiola uste nuan, baiñan ez. Beraz, aitaren etsaigoa alde bat utzirik, oles egiten asi zitzaidan, entzule etorririk, zerbait entzunda aldegiteko.

        12. Iostaketa aietako tirria itsu artaz arekin iardutea aantzi nedukan, berezko argitasuna andeatu etzezan. Zuk, ordea, Iauna, Zure sorkari guzien arreta baituzu, etzendukan antzia Zurte semeen artean apaiz gertatuko zala. Nik ez nekila, nere bitartez egin zendun aren zentzatzea ark Zuri egotzi zizakizun.

        Egun batez, oi tokian eserita nindagola, ikasleak aintzin neduzkala, etorrita oles egin zidan. Eseri zan, eta ari gendunera erne egon zan. Ikaskizuna alabearrezko zan. Ua argitaratzean, alderakizun egoki bat zitzaidan burura, zirku-iokutik artua atsegiñago ta argigo geldi zedin. Zorakeri ark arturik zeduzkanak, irri zorrotza sumatu zuten. Badakizu, Iauna, Alipi izurri artatik sendarazteko asmorik ez nuala. Ark, ordea, beretzat artu zun eta arengatik esan nula uste; ta beste edozeinek nigana aserrebide ar zezakena, gazte zintzo arek, beregana asarretzeko ta ni beroago maitatzekoa artu zun. Esana zendun izan ere Zure liburuetan: «zentza ezazu zugurra ta maiteko zaitu» (Prov. 3, 8). Nik ez nion akar egin; nekina ta ez nekina Zuk zure urubidez erabilki, ta burubide ori zuzena da, nere biotz-mihietan ikatz bizi biurtu zenun. Arekin sutu zenun eta sendatu, itxarokizun oneko gazte aren anima galdua. Bego ixil Zu goresten urrikalmena gogo emaiten ez duna. Nik barne-muiñetatik aitortuko dut.

        Itz aien ondotik, leize barne artatik iauzi egin zun, an gogara pulunpatzen batzan, eta goxo-goxo itsutzen. Iñarrausi zun beure anima neurribide bizkorrerako. Zirku-iokuen zikinkeriak oro leer egin zioten, eta andik ara ez zan geiago itzuli. Gero, aita erakarri zun, gogoz bestera ere, ni maisu ar nindezan, Manestearren ager-naieko biziera latza maite artu zun, egizko ta iator zalakoan. Zoro lilluragarri zan ordea. Ongira-naia barnetik ez dazaguten anima autak, eta axal-apaiñez itxulasten diranak, alegizko ta itzalezko ongira-naiez atzi oi zituten.

VIII

Ikuskarrietan arixkua. Zentzunetatik animaren barneraiño.

        13. Gurasoek betiko leloz erakutsi-bidea oso utzi gabe, Erromara aintzinatu zitzaidan, zuzenbidea ikasteko. Ezin siñetsizko irrika sartu zitzaion ezpatariak ikusteko, ta ezin siñetsizko eran nausitu. Berez olakoak iguin izanik ere, zenbait adiskide ta ikaslagunek, otordutik zetozela bidean gertatuz, berak nai ezik eta gogoz-beste, emeki bearrarazi zuten zirkura, odol-iosta galgarri egunetan. «Ene gorputza ara lorrean eramanik an uzten ba duzue ere, nere begiok ernaraziko al dituzue ikuskari aietara?» ziagon bidean. «An egonik, andik alde nagoke, ta onela, zuek eta aiek garaituko zaituet». Aiek au entzutean, berantu gabe berekin eraman zuten, egin ote zezaken ikusteko.

        Ara ziralarik, aal zituten tokiak artu zituten. Atsegin basatiak ba-zirakiten. Arek, begi-ateak itxirik, gogoari eragotzi zion gaiztakei aietan sartzea. Belarriak ere ala itxi balitu! Burrukaren inka batean, erri osoaren oiu izugarriak biziro eragiñik, ikus-miñak eramanik, eta, zana zala, guttiesteko ta garaitzeko gertu zegola, zabali zitun begiak, eta zauri aundiagoak io zun animan, ikusi nai zun aren gorputza baiño. Erorikotik oiu eragin zuna baiño errukarriago erori zan. Belarritik sartu zitzaion, eta begiak zabalerazi, aren anima, bizkor baiño ausartagoa ta ainbat aulagoa, Zuregan ordez beregan entziñik, io ta lurrera zezan. Odol ua ikusi zuneko, odolkeria bertan edan zun. Ez zun burua itzuli; erne iarri zan. Ez iakiñean ankerkeria sartzen zitzaion, eta burruka gaizoan atsegiñ artzen, ta odol-atsegiñez mozkortzen zan. Erri xumearen arteko, ta eraman zutenen lagun, ez zan etorri bezalakoa. Zer oraiño? So egin, oiu egin, sutu, berriz ioateko zoroak artu, ez lengoekin bakarrik, baita aien buru, besterik ere erakarriz. Alare, atera zenun andik Zure esku txit bizkor, txit urrikaltsuz. Erakutsi zenion, beregan ez-baiña Zuregan entziten. Ez ordea berelakoan!

IX

Alipi lapurtat artzen dute. Errugabe zegona beure esku uzten.

        14. Alare gertaera au aren gogoramenean geoko sendabide gelditu zan. Besterik ere gerta zitzaion Kartagon ikasle nula: egunaren erdian, ikasleek oi dutenez, esatekoa enparantzan buruz zerabillela, ango atezaiak atz-ematen utzi zenun, lapurra bailitzan. Zergatik, gure Iainko? Ikasten asi zedilla gizon aundi-bear ua, gizona auzitan nekez gaiztetsi bear dala, ta ez, ariñegi ziñetsiz. Ez bestegatik, naski, nik uste.

        Izan ere, auzi-etxe aintzinean beure oltxo ta idazkortz eskuan, bakarrik zebillala, ikasleetan batek —egiazko lapurrak— ua baitara gabe, ixilkan aizkora ara eramanez, diruzaien etxez-gain nabari dan beun-langara sartu zan eta beruna ebakitzen asi. Beian zeuden diruzaiak, aizkora otsera, marmari egin zuten, eta arki zezatena atzemateko iendeak igorri zituten. Mintzoa entzunik, bildurrez aldegin zun, lanabasa utzirik, beure arekin atzi etzezaten. Aretan Alipik, sartzen ikusi etzuna, usu irteten sumatu zun eta aldegiten. Zergatikoa iakin nairik, ara sartu zan, eta aizkorari begira zegon. Ara non, igorri aiek, bakarrik atzematen dute, aizkora eskuan, aren otsak erakarri baitzitun. Atzi ta eraman zuten. Enparantzako maizterrek, egizko lapurra dutelakoan, illarraintzen dira, ta auzi-gizoneri eskuratzeko baderamate.

        15. Ontaraiño zan ikaskizuna; berela agertu baitzenun aren errurik eza, Iauna, Zu bakarrik baitziñan lekuko. Itzalera edo oiñazera zeramatelarik, etxegille bat gertatzen zaie, Uriko etxeen egille beiñenetakoa. Ua buru egiñez, pozten dira batez ere, ark artzen baitzun batez ere enparantzako lapurreten asmoa, nork egiña zan bailezagun. Alipik gizon au ardura ikusi zun erri-guraso baten etxera agur egitera ioanki, ta berela eskutik elduz, iende arengadik bereiz artu zun. Galdegin dio zer ta nola gertatu zaion. Ardaillan eta eskainka zetozen iende xumeeri, berarekin etortzeko agindu zien. Lapurreta egin gazte aren etxera iritxi ziran. Mutilla ateetan zegon nagusiaren bildur-gabe, ta errez aitor zezaken guzia: ain zan aurra. Enparantzan mutiko ukana zun. Alipik baitaratzean, etxagilleari adierazi zion. Onek, aizkora erakutsi mutikoari, norena zan galdez, eta ark bereala «gurea» esan zun. Eta galde-ala, guzia garbitu zun.

        Alaxe, auzia ete ontara egotzirik, ustez garaille zan iendea alkearazirik, Zure itzaren banatzaille ta Zure Elizako auzien aztertzaille ua, ikusiago ta ikasiago ioan zan andik.

X

Alipi zintzoa ez da diru-gose. Nebridi, irugarren laguna egiaren billa.

        16. Au arkitu nuan Erroman. Adiskide mami egin zitzaidan, eta nerekin elki zan Milana, ni ez utzi nai, ta zuzenbide ikasia egiñean iardun nai, bere oldez baiño gurasoenezareago. Iru aldiz aholku-emaille izana zan, besteek baiño gosegabego. Errurik-eza baiñon urrea iñork maitego izatea, arritzen zitzaion. Aren ariurria zirikatu zuten, atsegiñetara erakarriz ez ezen, bildurra eragiñez ere.

        Erroman ari zan, Italiko eralgi-mutillaren aholkari. Bazan orduan erri-guraso aberats okitu bat, aunitz menderaturik baitzeduzkan ongi-egiñez bearturik edo bildurrez menderaturik. Bere ein aundiz baliauki, legez zillegi ez dan zerbait egin nai ukan zun. Alipik ez uzten. Ark sari agindu. Alipik irri. Ark gaitzak eskaiñi. Zapaldu zitun, oro arriturik, on edo kalte egiteko ainbeste alderdi omen zun gizon aren adiskide nai edo etsai-bildur ez izatearekin. Alboko lege-gizon ua, berak egin nai ezik ere, ez zan bipil iarki; aldiz, auzia onen gain utzirik, onek etziola uzten ziagon. Izan ere, ark ua egin ezkero, onek aldegin baitzuken.

        Letrak beste griñarik ia etzun. Esku-idaztiak merkeago egiñerazi zetzaken pretorianoen bidez, baiña zuzenbideari zegokala, bestera erabaki zan, ematen zioten ahala baiñon eragozten zion zuzentasuna obetsiz. Ezer gutxi da au; baiña «txikian zintzo dana aundian ere zintzo da». Ez zan au alperrik irten Zure agotik: «Zuzengabeko ondasunetan zintzo ez bazerate nork utziko du zuen gain zuzenekoa?» (Lc. 16, 6)

        Au nuan orduan adiskide min, eta nerekin zalantzan zegon zerbiziera artu.

        17. Nerbidi ere, Kartagoko auzoa ta Kartago bera ere utzirik —an baitan maiz— aitaren ondare bikaiña ta etea utzirik, atzetik ama gbe, ez zan bestegatik Milana etorri: nerekin bizi nai zula, egia ta zugurtasuna griña biziz ikasteko. auzi zaillen aztertzaille zorrotz arek, nere griña ta nere zalantza zitun, biziera doatsua ukan naiez. Or giñan iru ago gose, bata besteari beure gabea eragiñez, Zugan itxaropen, «mugonez iana eman zenezaigun» (Ps. 144, 15). Munduko azi-orraziak Zure errukiz uzten ziguten minkaztasuna nondik ziteken begiematean, illuna genun aintzinean. Intzirika gentozen geurongana au esanez: «Noiz arte ola?». Maiz esaten genen au, ta esatez ezin utzi, ez baikenun argi segurik, aiek utzita artzeko.

XI

Augustiñek geroan billatu nai du egia griña txarreri asea emanik.

        18. Buruan ibilli ta irauli, arritzen nintzan zein luze ioan zan ene ogeita bat urtez gerokoa. Ordun asi nintzan iakin-naiaz sutzen, ua arkiturik utziko nitula atsegin utsal guzien itxaropide utsalak eta gezurrezko zorakeriak. Ogeitamargarren urtean ari nintzan, lokatz berean sarturik, iraizeko gauzetan atsartu nai, ta aietan barreiaturik. «Biar arkituko ditut —niagon—, argia agertuko da, ta atziko dut. Paustu etortzearekin oro tipilduko ditu. Esazue, akademitar aundi aiek bizitarako ez al diteke ezer segurik ardietsi? Billa dezagun arretazago, ta ez dezagun etsi. Elizako liburuetan len entzungaitz gor ziruditenak, orain ez dira. Adi ditezke egoki bestela. Egia argitu dakidaño, gurasoek utzi ninduten tokian tinkatuko naiz. Baiña non arkitu? Noiz billatu? Amburusik ez du astirik; irakurteko ez dut astirik. Liburuak berak, non arkitu? Noiz edo non erosi? Norengandik ukan? aldiak eta orduak bana detzadan, animaren osasunerako. Itxaropide aundi sortu zitzaidan. Katoliku siñesteak ez du irakasten nik uste nunik eta salatzen nunik.

        »Itsusi zaie aien iakintsueri Iainkoa giza-gorputzez mugaturik siñestea. Ez al dut otsegiñen, besteak oro agerraraziko ditidan ate ontan? Eguartean ikasleek naukate; beste orduetan zer ari naiz? Zergatik ez ari izan ortan? Adiskide aundieri noiz egin ordea agertu bat? aien laguntzaren bear baikera? Ikasleek erostekoa noiz gertu? Noiz atseden neronek kezka orietati?

        19. »Xuri egin bezate denak. Utzegun uskeri auek. Bizia errukarri da; eriotza ez ezaguna. Bet-betan baletor, nola emendik atera? Emen ikasten zabartu naizena, non ikasi? Zabarkeri onen zigorra ez al dut egari bear? Eta, eriotzak kezkak oro zentzuarekin eten balezaz? Azter au ere.

        »Ez olakorik! Kristau siñestearen nausigoa ez da alperrik zabaldu mundu osoan, ain nabari. Gorputza eriotzearekin anima ere il baledi, Iainkoak guregatik etzuken sekulan olakorik egin. Zerk gauzka, beraz, zalantzan, munduko itxaropidea utzirik, erabat Iainko-billa ta bizi doatsu-billa asteko?

        »Nagon, ordea. Oek ere eder dira; badute beuren atsegiña, ez txikia. Oenganako griña ez da berela eten bear, olotsagarri bailizake etara berriro biurtzea. Dedu zerbait irixtekoxe nago. Zer areago irrika? Adiskide aundi geiago ditut. Arnaska geiegi gabe, zenbaiten buruzagi gerta naiteke. Emazte bat ar dezaket ukanduna, nere eralgi-bearrak ez geitzeko: au duket neurrizko naikaria. Gizon aundi aunitz, ondorekoak ukaiteko gai ziranak, emazteekin ere iakintasunera artu ziran».

        20. Onela ari nintzala, aize oek zerabiltzen ene biotza. Iainkoagana biurtzea aspaldidanik luzatzen nuan; Zuregan bizitzea, «egunoro berantzen nuan» (Eccl. 5, 8), eta ez nuan berantzen neronegan iltzea. Doatsu bizi naiez, bizi ua zegon tokiaz bildur nintzan, eta aldegiñez nebilkion billa. Oso doakabe nindekela ziduridan emaztearen laztanik gabe, ta ez nerizkion gaitz ori sendatzeko biderik ba zenunik, ez bainun orren sumarik. Garbitasuna neure indarrez ukan nezakelakoan, zenbat nezaken iakin gabe, zoratzen nintzan, ez bainekin, idatzirik dagon bezala, iñor ez ditekela garbi izan Zuk egin ez bazeneza. Egin nindukezu, bai, barneko intziriz Zure belarria uki baneza, ta siñeste gotorrez ene kezka Zugan egotzi baneza.

XII

Iakintasunera irixteko ezkongai obe, diago Alipik; baiñan Augustiñek ezkontzara eragiten dio.

        21. Alipik ikus zer lelorekin eragozten zidan andrea artzea: ezkondu banendi ez giñezkela, iakintasuna maitez, astiro elkarrekin bizi, azpaldi opa genunez. Bera izugarri garbi zan —gauza arrigarria— gazte-lenean iastatu baitzun emaztekia, ez atxikiegi; aldiz, miñ eta iguin zun, eta aurrera eliku aundiz bizi zan.

        Ezkonduak ere iakintasunera emanak bazirala, ta Iainkoa merezi zutenak —ni iarkitzen nintzaion—, eta adiskide zintzoak maitatu zitutela. Aien aunditasunetik urrun nindagon, bai ni, ta erio goxozko aragi-gaitzari loturik, katea lorrean nenkarren, autsi-bildurrez, aholku oneko itzak baztartuz, zauritu batek askartzera doakionaren eskua bezala.

        Gaiñera, nere bitartez sugea ari zitzaion Alipiri, bidean sare goxoak nere mihiz eio ta zabaldu, aren oin ggarbi ta lotugabeak oztoparazteko.

        22. Ni aientzat niñedukan au lizunkeriari ola itsatsia arrituki ikusiz, elkarrekin eletan ari giñan aldi oro, ez nintekela ezkongai bizi esaten bainion, eta, neure burua zurituz, alde aundia zegola arek ostuka sumatu zun atsegin artatik, nere oituzko atsegiñetara; ez baitzan ia oroitzen ere, eta neke aundi gabe garaitzen baitzun. Oek ezkontza deduzkoan artuz geroz, etzula arritu bear biziera au nik ez gutxiestea, ta bera ere ezkon-miñez asi zan zer-ikusiz, ez lizunkeriz. Nere bizia ain maite zularik, iakin nai omen zun zer ziteken atsegin ua, gabe nik bizi ez-baiña neke neritzona. Bera aizu egonik, balditzen zan ene menpekoaz, eta baldituz, iasta-naia zetorkion eta iastatzea bera, nitaz balditurik ere, menpe artan erortzeko. Eriotzarekin itun egin nai zun (Isai. 26, 18), eta galbidea maite duna, artan eroriko da (Eccl. 3, 29).

        Ez batak ez besteak ez genun aintzat artzen ezkontzaren dedua, nagusi izateko ta aurrak azteko. Batez ere, lizunkeri ezin-asearen oiturak ertsia ninedukan ni; ua berriz, arritze ark zekarren aren atzaparretara. Orrela ginaudela, Zuk, Iainko aundi orrek, gure lur-gaia guttietsi gabe, urrikarriok urrikiz lagundu ginduzun, arrigarriro ta izkutuan.

XIII

Amak Augustiñ ezkonduazi nai du.

        23. Emaztea artzera biziro ninderagiten. Eskatua nuan, eta amak eskaiñia, bein ezkondurik, bataio-ur osasungarriak garbi nindezan. Egunetik egunera pozten zan urbillagotzen ari nintzalako; aren ziñak eta agintzak, ene siñestean gertatzen ari zirala zekusalako. Beiñere ezer etzenion adierazi nai ukan ikuskariz, ene geroko ezkontzaz, ene otoitzez eta aren gogoz, naski, egunoro biotz-oiuz ark eskatu arren. Ikusten zitun zenbait iduritu uts, beure gogoak erakarriak, eta ialkitzen zitidan, ez ordea Zuk emanekin zun aiña itxaropidez. Etzitun aintzat artzen. Ezagutzen omen zun, etzekin zer iastuz, itzez ezin esan alakoz, aldea zegola Zure ikuskarietatik aren ametsatara. Eragiten alare. Eskatu zuten nexka, ezkon-adiña baiño bi urte gaztego, ta atsegin zitzaigulako, egon giñauden.

XIV

Amar bat lagun ziran Augustiñekin batean zintzo bizitzeko asmoz, baiñan aietako batzuen emazteak galarazi.

        24. Mundu ontako neke galgarriak giuiñez buruan irauliz, mintzatuz, zenbait adiskidek ia erabaki genun mundutik urrun pakean bizitzea; burubide onekin: baltsan ezartzeko ukan genezakela, ta artatik ondasun bat egin. Adiskide zin baikiñan, ez zedilla onenik eta arenik, baizik eta guziena bat, eta guzia bakoitzarena, ta guzia guziena. Lagunarte artan amar bat gizon baikiñan, batzu aberats okituak, batez ere aien artean Erromanian, gure erritarra, gaztedanik ene lagun kutuna, beure azi-orrazien kezka larriak ekarri baitzuten gure lagunartera. Arek ginderagin artara, bizkor, eragiteko eskugain aundia baitzun; aren ondasunak gureen aldean aundi baitziran.

        Bear genuna bi lagunek urtekal biribiltzeko ongi eritzi geion, denen guraso egiñez, besteak aizu egonik. Baiñan atxoek utziko ote ziguten gogoemanik —baitzituten zenbaitek, eta guk ere nai— burubide eder ua eskuetan birrindu zitzaigun,eta ala utzi genun.

        Berriz lengo asperen eta zinkuriñetara; «munduko bide zabal eta zapalietara» (Mt. 7, 13); milla gogorapen baikenun buruan. Zure zuurtasuna, berriz, beti bat dago (Prov. 19, 21). Onekin egiten zenion irri gure burubideari, ta Zurearen araura gertutzen zenigun mugonez gero iatekok, «Zure eskua zabaliz eta gure animak betiko onetsiz» (Ps. 144, 15).

XV

Bitartean Augustiñ beste emazte batekin naasten da. Griñaren zauriak gero ta su ta min aundiagoa ematen zioten.

        25. Artean ene pekatuak ugaritzen ziran. Ezkontzeko eragozpen zala-ta, erauzi zidaten saietsetik nere oe-laguna, nere biotzari itsatsia. Ebakia ta zauritua nedukan eta odola zerion. Arek Aprikara itzulirik zin egin zizun, beste gizonik etzula ezagutuko, gu bion seme baztarrekoa nerekin utzirik. Ni, errukarri au, andere aren antzik ez bainun, eskatu nuan neskatxa bi urtera artuko nula luzetetsirik, —ezkontzaren ez baiño lizunkeriaren menpeko bainintzan—, nere oitura txarrekin beste andere bat bildu nuan, ez naski emaztea, arekin ene animako gaitza osorik edo aundiagorik azteko ta luzarazteko bezala, ezkontzara arteo. Lengo laguna erauziz egin-zauri ua ez zan sendatzen; aldiz, su ta min gogorren ondotik, usteltzen ari zan, eta otzago-ustez, etsiago oiñazetzen nindun.

XVI

Alipirekin eta Nebridirekin eleta du, onik aundienaz eta gaiztorik aundienaz. Iainkoa urbiltzen ari zitzaon Augustiñi.

        26. Zuri gorespen eta ospe, urriki-iturri! Nik urrikarrigo negar eta Zu urbillago. Bertan nuan Zure eskua, ni loietik ateratzear eta garbitzear, eta nik ez iakin. ene lizunkerien ibai barnetik ez nindun alderagiten erio-bildurrak eta azken-epaiak bestek; aburuak aburu, oek ez baitzuten aldegin ene biotzetik. Alipi ta Nebridi adiskideekin eletan niardun on-gaiztoen mugari buruz. Nere ustez Epikuru zan nagusi, ill-ondoan anima bizi zala ta guk egiñen ordaiña artu bear genula siñetsi ez banu. Ark ez baitzun siñetsi nai ukan. Onela nindagon: illezkor ez bagiñan, eta gorputz-atsegiñ betikoan galdu-bildurrik gabe bizi bear, zergatik ez giñan doatsu? edo besterik zer nai gendun? Ez nekin, biziro urrikarri zala ori; ene loiean ondaturik eta itsurik ez bainenkusan garbitasunaren argia, ez, edertasuna beure ederrez utsez laztantzekoa; aragi-begik ez baiño barrenak ikusten baitu. Gauza itsusietaz ere adiskideekin goxo-mintzatzea, ez nuan begiematen zer iturritatik zetorren. Orduan neduzkan lizunkeri ugarien artean ere, ez nintzan doatsu lagunik gabe! Eit, anima ausartu, Zugandik aldeginda obeki zegola itxaroten zuna! Itzul eta iraul, gibelera, saietsera, aintzinera, guzia zaio gogor; Zu bakarrik atseden. Bertan gaituzu ta ateratzen gaituzu gure uts errukarrietatik, eta Zure bidean iartzen, eta pozten eta esaten: «Ots, artuta eramanen zaituet, eta an edukiko».