LAUGARREN IARDUNA

I

Aizekeriekin eta gezurrekin elkar lilluratzen; Augustiñek bere lotsaizuna aitortzen du, ta Iainkoari oparia eskeintzen dio.

        1. Beratzi urte aietn, emeretzitik ogeita zortzira, irrits-bidean elkar lilluratzen eta iruzurtzen genun: agerian, ikaskizun iator izenez; izkutuan, berriz, gezurrezko iaurespidez; emen arrokeriz, an siñeskeriz, nonai aizekeriz. Entzute utsalaren ondotik txalo-billa gindoazan ikuskari etxera, bertso batzaldietara, belar-buruntza billa, ikuskarietan norgeigoka, lizunkeri neurrigabez. An, naski, loikeri oietatik garbi naiez, beuren buruak autu ta saindu zeuzkateneri iana ekartzen genien, aien eltzettoetan aingeru ta Iainko biur zedin, gure animen osasunerako. Onela ari nintzan ene adiskideekin, neronekin batean aiek ere itxulasturik. Maxia nazate, nere Iainko, oraiño Zure aintzinean belaunikatu ta erori ez diran aundi-utsak. Nik, ordea, nere lotsaizuna Zure aintzinean dut aitortuko. Utz nazazu nere lengo gezur-ibillerak gogoan iraultzen eta poz oiuz zuri opari eskeintzen (Ps. 26, 6). Zu gabe zer dezaket, bada, neure burua leizeratu besterik? Ongi nagolarik berriz, Zure esnetik edoski oi dut; Zutaz naiz atse, usteltzen etzeran ianari. Gizona, nornai dala, zer da gizon besterik? Maxia gaitzate aundi ta bizkor oriek: aul eta gaixo geranok Zu aitortuko zaitugu.

II

Berriketa saldu; emazteki oe-laguna. Azti bati erantzuna.

        2. Urte aietan, aizekeria ta gezurra maite zuten aieri ele-ederra irakasten nien, eta auzitan garaitzeko berriketa saltzen nien, griñak garaitu ninduten onek. Badakizu alare, Iauna, naiago nizun ikasle on edo on diralakoak ukan. Maltzur etziraneri maltzurkeria nerakuskien, obengabeen eriotza eskatzeko ez-baiña, inoiz obendunen eriotza galarazteko. Ikusi zenun, Iauna, nere siñestea lizunean lerratzen, eta txingia kei aundi tartean bezala. Aizekeria ta gezurra maite zuteneri, ori irakasten nien, «aien lagun biurturik» (Ps. 4, 3). Urte aietan banizun emazte bat, bidezko ezkontzaz ez-baiña nere sugar zoroz autatua. Bakarra, ordea. Zintzo nintzaiolarik, neure buruz auteman nuan, aurrak ukaiteko ezkontza atsegiñetik lizunkeri utsezkora dagon aldea. Ontan ere gogoz-beste aurrak sortzen baitira, ta bein sorturik, aiek maitatzea ezin besteko da.

        3. Gogoan dut, gaieñra, iardun-bertsoen norgeigoka irabazteko, azti batek galdegin zidala, zer sari nemaioken irabaztearren. Olako sorginkeriak iguin eta narda nitula erantzun nion. Sari-buruntza ua urre uts izanik ere, arengatik euli bat kalitzen ere ez nula utziko. Bere oparietan bizidunak kali oi zitun, eta opari aietara deabruak deituko zitula ziduridan. Itsuskeri ori ere, garbiz ez nuan zapuiztu, nere biotzeko Iainkoa. Ez nekin Zu maitatzen, ez baineki gorpuzkia besterik gogoematen. Olako iratxoeri asperenka, ez al doa anima «Zugandik aketx egitera» (Ps. 72, 27), «gezurra atxituz eta aizea iretsiz?» (Os. 12, 1). Ez nuan nai neregatik deabrueri opari egiterik; baiña siñeskeri aiekin nerau nintzaien opari. Aizea irestea ta deabruak irestea berdin baita, ots, gezurrari iarraituz aien pozgarri ta irrigarri gertatzea.

III

Sendagille zugur batek irakatsi ziona: alabearra ta ala gertatzea.

        4. Orregatik ez nitun erabat zapuizten matematiku izenekoen azti-karta aiek: oparirik eskeiñi bear etzalako, ta iratxoeri iñolako otoitzik egiten etzitzaielako. Au ere debekatzen eta gaitzesten du egiazko kristutasunak. «On da, Iauna, Zu aitortzea» (Ps. 91, 2) ta esatea: «Urriki zakida; senda ezazu anima au, Zuri ein baitizu oben» (Ps. 40, 5). Ez da on, ordea, oben egiteko Zure barkamena gaizki erabiltzea; aldiz, Iaunaren mintzoaz oroitzea: «Sendatu zaitut; ez aurrera obenik egin, makurragorik gerta ez dakizun.» (Io. 4, 5). Osasun bide au galarazi nai lukete diotelarik: «Obena nai ta nai ez egitea zerutik dugu», eta «au Venus'ek egin zun, Saturnok ori, Martek ua». Ots, gizon aragi ta odol eta ustelkeri arro dana obenik gabe dagola; aldiz, zeruko izarren Egille ta zaintzaille dana, obendun dala. Nor da, ordea au, gure Iainko eztia baizik, zuzen guziren iturria, «bakoitzari berea demaiona?» (Mt. 16, 27), «biotz damutua ta murgilla gutxiesten ez duna?» (Ps. 50, 19).

        5. Ba zan orduan gizon zugur ba, sendagintzan oso iaioa, ta oso ezaguna. Buru gaixo onen gaiñean ark ezarri zidan sari-buruntza Konsul-orde bezala, ez sendagille bezala. Beste gaitzaren sendagillea Zu zera, arroeri iazarriz eta apalari grazi emanez (I Petr. 5, 5). Sendagille aren bidez ere, etzenun utzi anima au sendagaillu gabe. Lagun-abar egin nintzaion, eta aren izketara ernai txoraturik nindagon, bizi ta atsegin eta zentzuz mintzo baitzan, itzak ladun gabe ere. Iardunean ezagutu nindun azti-liburueri emana nintzala. Alakoak ostika netzala adierazi zidan guraso onbera arek, eta uskeri aiek utzirik, gauza bearragoeri lotu nendiola. Berak ere lenengo ikas-urteetan ikasi omen zitun, lanbide artan bizimodua irabazi gogoz. Hipokrate ulertu ezkero aiek ere uler zetzakela-ta, aiek utzirik sendagintzari ekin ziola, gezur uts zerizkiolako. Gizon zugur antzo bizimodurik etzukela irabazi nai gizonak itxulastuz. «Zuk, esan zidan, ele-ederra irakatsiz, bizitzeko irabazten duzu; beste gezur oriek, irabazteko ez-baña zeure gogara dagizkizu. Are geiago siñetsi bear didazu, sendagintzatik bakarretik ongi bizitzeko lain ikasten alegin baitut». Galdegin nion ia nola asmatzen ziran izar-liburuetatik aunitz gauza, eta, alabearrak egiten zula, orotan zabaldurik zegolako. Gertatzen baita iñoiz, bertsolari baten bertsoak gure arira ongi etortzea, etzala arritu bear, goragoko argiz, gure animari zer gertatzen zaion iakin gabe ikasiz ez-baiñan alabearrez gertatzen zaiola, galdera ta gertaera elkar etortzea.

        6. Au beintzat irakatsi zenidan arengatik edo aren bidez. Eta neronez zer billa, gogoan ezarri zenidan. Aztikeri aiek uxatzera ez ninduten eragin oraiño ark eta nere adiskide kuttun Nebridik. Au gazte on eta zugur zan, olakoeri irri egiten baitzien. Alare, aien asmaketa izar-iakintzari ez-eta alabearrari zegokiola iakiteko argibide segururik ez bainun arkitu, azti aien iakiteak eragitenago nindun.

IV

Aurtzaroko adiskide kuttun bat biltzen zaio; iltzen zaio. Augustiñen naigabea.

        7. Sorterrian irakasten asi nintzaneko urte aietan adiskide bat egin nuan, ikaslagunetan izugarri maite, adiñeko ta garerdiko, ni bezala. Nerekin asi zan. Biok eskola-lagun eta iosta-lagun giñan. alare ez zan ain adiskide, egiz izanik ere; ez baita egizko adiskidegoa Zuk Zuri elkartuengan itsasten duzun bezalakoa, Zuk Gogo Gurenaren bitartez zabaltzen baituzu maitasuna gure biotzetan. Adiskidego ua xamurregia zan, ikas-griña berak piztua. Nik okertarazi nuan beure egiazko siñestetik —ez baitzun iatorra ta sakona— siñeskeri galgarri aietara. Orregatik zegidan negar gure amak. Gaztearek nere gezurreri zarraikien, eta ni ua gabe, iñola ezin nindagoken. Iges gindoazunon ondotik, Zu itzal-antzo ziñetorkigun. Iainko zentzazaille ta berebat urrikaltsu, arrigarriro ekartzen baituzu Zugana, eraman zenidan mundu ontatik, adiskide-urtea oso bete gabe, nere bizi guziko atsegiñak baiñon atsegiñago ua, Zugana miragarriro gakartzun Orrek.

        8. «Nork bat-banakatu Zure goreskizunak» (Ps. 105, 2) beragan bakarragan sumatuak ere? Zer egi zenun orduan, Iauna? «Zein suma-eziña dan Zure irizkizunen tulunbioa!» (Rom. 11, 33). Sukarrez kordegabe egon zan luzaro, izerdi otzetan. Etsi zutenean, bera oartu gabe bataioa eman zioten, ez ene alegiñez, uste bainun ene bururakizuneri idukia zegola, eta ez, gorputzean oarkabe egin ziotenari. Oso bestera zan, ordea; birbiztu baitzan eta oneratu. Arekin mintza nindekeneko —bera asi ordukoxe, ez bainion aldegiten, eta elkarrengana eoriegi baikiñauden—, maxika asi nintzaion kordegabe artu zun bataioaz, bera ere asiko zalakoan; baitzekin eman ziotela. Ua, ordea, etsai amorratu biurtu zitzaidan, eta nagusiro agindu zidan, olakorik ez nesaiola aren adiskide izan nai banuan. Nik berriz, arri ta belarri egiñik, nere barne-eragin guziak gorde nitun, indarretara etortzearekin gai artaz iardun genezakelakoan. Ua, ordea, egun gutxi buru, ni an ez nintzala, sukarrak berriro arturik, il zan, zoro onegandik erauzirik, Zuregan ene zai egoteko, nere pozerako.

        9. Miñ orrek biotza goibeldu zidna. Noranai begira, erioa nenkusan. Lurra oiñaze zitzaidan eta osrtetxoa zorigaitz izugarri. Arekin iardun nuana ua gabe ooiñaze gaitz biurtu zitzaidan. Ene begiak orotan aren billa, ta ua iñon ez. Gauza guzaik nazkatzen ninduten, ez baitzegon aietan. Ezin esan zidaten «etorriko duk», bizi zanean bezala. Kezka aundi nintzan guzi au. «Zergatik ago goibel» (Ps. 41, 12), galdegiten nion ene buruari, «Zertarako estutzen aiz ortaraiño?». Etzidan ezer erantzuten. «Auk itxaropide Iainkoagan» esaten bazidan, nik eziñ etsi; galdu nuan adiskide maite-maite ua geiago baitzan itxaron nezaken lausoa baiño. Negarra utsa zitzaidan goxorik. Au neukan adiskide-orde, animaren pozerako.

V

Zergatik dira malkoak goxo?

        10. Oriek iragan ziran, ordea, Iauna, ta aldien aldiak goxatu du nere zauria. Biotzeko belarria erne dagokizut. Esan aal zenezaidake, Egia baitzera, zergatik zaien goxo negarra gaixoeri? Zuk, orotan egonik ere, gure zorigaitza urrun igorri al duzu? Zu zeuregan zaude; gu, berriz, geuron gaitzean iraultzen gera. Alare, Zure belarrira negar ez bagenegi, ez genuke itxaropidearen izpirik. Intziri ta negar, asperen eta mingulin, nondik artzen du biziera samiñ onek igali ezti ori? entzunen gaituzun itxaropena al zaigu goxo? Bai, naski, otoitzetan, Zugana eldu-naia baitute. Edota, gauza galduaren miñetik eta naigabetik al dator? Ua piztuko zala ez bainun itxaropiderik; ez, eskatzeko negarrik: negarra ta miña besterik ez nuan. Gaixoa nintzan eta poza galdua. Samiñ al da negara? eta len goxo zitzaigunaren nardak eta nardatzeak al gaitu pozten?

VI

Bizitzak nazka ematen beure «animaren erdi» ua gabe.

        11. Zer ari naiz berriz? Zinkurin egiteko ez-baiña Zu aitortzeko da ordu. Gaixo nintzan; gauza erio-bearren adiskidegoz lotua dagona, gaixo da. Aiek galtzean, urratzen da. Orduan dazagu gaixo izatea zer dan, aiek galdu baiño len ere. Ala nindagon aldi artan negarrik samiñenean, eta samiñ artan goxo. Bizitzan doakabe. Bizia aldatu nai, bai; baiñan galdu nai ez, adiskidea baiño geiago. Eta arengatik al nai nuken ez dakit —Oreste'z eta Pilade'z diñotena gezur ez bada— elkarrekin il nai omen, batean ez bizitzea eriotz makurragoa litzaiela-ta. Neri, ordea, beste alderako griña izugarri sortu zitzaidan: bizitzea oso nardagarri izaki, ta eriotzaren bildur. Nik ua maiteago, ta ua eraman zidan eriotza gorrotoago ta bildurrago, etsai beltzillun ua. Ua eraman zidalako, beste gizonak ere betbetan galdu zetzakela ziduridan. Olaxe nindagon: oroitzen naiz. Ikus ene biotza, nere Iainko, emen barnean. Oroitzen naiz, ene itxaropide, zikinkeri aien griñatik Zuk bainauzu garbitzen. «Begiak Zugana ditut, eta nere oiñak xedebatik Zuk askatzen dituzu» (Ps. 24, 15). Beste iñor biziteak arritzen nindun, illa baitzan nik illezkor bezala maite nuana. Arritzenago, berriz, ua il eta ni bizitzeak, bera bigarrena bainintzaion. Adiskideaz ongi esan zun norbaitek: «nere animaren erdia». Aren anima ta nerea bi gorputzetan bat zala ziduridan. Bizia orregatik nuan gogait, ez bainun bizi nai erdia: orregatik il-bildurra, nik ainbeste maite nuna osorik il etzedin.

VII

Etzun pakerik arkitzen ezertan. Iainkoagana io nai, ta ezin. Biotzak biotzetik aldegin nai, ta ezin.

        12. Zer zorakeri gizona gizabidez maitatzen ez iakitzea! Bai zoro nintzala giza-gaitzak eragabe iasaiten! Ola estutzen nintzan; eziñegonez, intziriz, negarrez, ez nuan atsedenik, ez erabakirik. Nerekin ninderaman, nerekin ioan nai zuken anima, erdiraturik, odoldurik, eta ez nuan arkitzen non egotzi. Ez oian atsegiñetan, ez ioku ta leloetan, ez usai goxo tokietan, ez oturuntza gurietan, ez ogeko lizunkerietan, ez liburuetan eta bertsoetan, ez nuan atsedenik. Argiak berak ere nazkatzen nindun. Ua ezik, guzia gaizto ta aspegarri zitzaidan; asperena on, eta negarra. Auetan bakarrean atsedenttoa. Auetatik alderazten nindutenean, zorigaitz aundi baten zamak azpiratzen nindun. Banekin Zuk arintzekoa ta sendatzekoa zala, Iauna; baiñan ez nai ta ezin ez baitzintzaidan oraiño gotor eta tinko nik Zu asmatzean. Etziñan Zu; lauso utsa zintzaidan, eta uskeri ori nuan Iainko. Anima atsedenguan ezarten banuan, utsean lerratzen zan, eta berriz enegana erortzen. Toki gaizto nintzaion ene buruari: an ezin egon, eta andik ezin aldegin. Biotza nola zioaken biotzetik? nigandik nola aldegin? nola ez neroni iarraitu? Alare sorterria utzi nuan. Ez ikusi tokietan ua gutxiago billatzen nuan. ala ioan nintzan Tagastetik Kartagora.

VIII

Geroak aztuerazten ditu naigabeak lagun berrien artean.

        13. Aldiak ez du oporrik, ez da alperrik iraultzen gure biozmiñetan: arrigarriro ari da gure animetan. Miñak egunoro ioan-etorri zebiltzan, eta ioan-etorriz, bestelako itxarokizunik eta oroikizunik zekarkidaten; eta ezarian, lengo miñek atsegin berrieri zegien toki. Miñen urrengoak miñ ez-baiña miñ-iturri ziran. Miñ ua nola sartu zitzaidan aiñ errez eta ain barna? Erio-bearra ilezkor bezala maitatuz, ene anima ondarrean barreiatu nulako. Beste adiskide batzuen pozek arintzen ninduten eta birbizten. Aiekin Zu ez, besterik nuan maite: ipui luzea ta gezur aundia. Onen legunkeri likitsez usteltzen zan gure gogoa, belarriak igurtziz. Adiskideren bat ilik ere, ipui ua etzitzaidan iltzen. Beste zerbaitek ekartzenago zun ene anima: elkarrekiko mintzo, irri, ikustate ta abarrek. Liburu xoragarriak elkarrekin irakurteak, elkar axekatzeak, elkar xurikatzeak, iñoiz elkarrengandik makurtzean, elkarpide aunitz billatzeak —gizonak beure buruarekin dagin bezala—, elkarri irakasteak, elkarrengandik ikasteak, aldegiñen biozmiñak, zetozanen atsegiñak. Olako agerkarien bidez, elkar maite dutenek bezala, agoz, mihiz, begiz eta milla siñu legunez elkar berotzean eta aunitzek bat egitean nuan atsegin.

IX

Doatsu da, galtzen ez dan bakarra maite duna.

        14. Adiskideengan ori dugu maite, ain eta, birmaitatu gaituna maite ez badugu, edo maitatu gaituna birmaitatu ez, barrena obenduru baitzaigu. Onginai ortan ez dugu eskatzen gorpuz-siñuketa baizik. Ortik negarra norbait il baledi, ta miñ ilunak eta biotz naigabetua eztia samin biurtu zaigulako; eta illen bizitza galdua bizien eriotza da. Doatsu, Zu maite zaituna, ta laguna Zugan eta etsaia Zugatik maite dituna! Galtzen ez dan bakarra maite dunak, ez du lagunik galtzen, guziak Arengan baititu maite. Nor da Au gure Iauna ezik? Zeru-lurrak egin ditun Iainkoa da aiek betetzen dituna, ta betez egiten dituna. Uzten zaitunak bestek etzaitu galtzen; eta uzten zaituna nora doa iges? Atsegin zeranagandik asarre zeranagana. Non ez du arkituko Zure legea beure zigorraldian? «Zure legea, berriz, egia, ta egia Zu» (Ps. 118, 142).

X

Iainko indartsua ezik, oro igeskor.

        15. Iainko indartsu, biur gaitzatzu, erakus iguzu Zure aurpegia ta osasun dukegu (Ps. 79, 4). giza-gogoa, noranai doala, Zugan ez-bestetan, miñari datxikio, Zutaz eta beraz landa dagon edertasunari datxikionean ere. Zugandik ez balira, izan ere, ez lirake oriek. Iaiotzen dira ta iltzen; iaiotzean izaten asten dira, eltzeko azten dira, ta eldurik zaartzen eta iltzen dira. Zaartugabeak ere iltzen dira; beraz, sortzetik iltzea doazala, izateko usuago aziz, ez-izatera usuago doaz: ori dute izaera. Zati izatea eman diezu, ez baitira oro batean; ioanez ta etorriz dagite izadia, aren zati baitira. Ola da gure mintza-izketa ere: mintza-ala itza galduz ez badoa besteari leku egiñez, ez da izketa. Goretsi zaitza, «dan guztiaren Egille Iauna», nere gogoak orietan, baiñan ez bekie zentzuen bidez maiteki itsatsi. Zioazan tokira doaz, ez izatera, ta naikari likitsez urratzen dute anima, berak ere izan nai baitu; maite ditunetan atseden nai. Oriek, ordea, egonik ez dute, ez baitaude, iges baitoaz. Nor doakie atzetik aragi-irritsez? nork atzeman, bertan daudela ere? Aragi-irritsa astun da, aragizko baita: ori du izaera. Egiña dan artarako balio du; ez du balio, ordea, dagokien asieratik dagokien bukaerara bidean aiek geldiarazteko. Zure itzak egiñ eta bat baitira, aietan dute entzuten: «emendik eta onaraiño».

XI

Zazude Iainkoagan, ene anima. Utzi aragia. Iainkoak ez du aldegiten.

        16. Etzaite aizezu, nere gogoa, ta biotzeko belarria zure aizekerien abarrotsez ez bekizu sogortu. Entzun zuk ere; itza bera ari zaizu itzul zaiten; an da atsedengu egonarrizkoa; an ez dute zurtz uzten maitea, berak uzten ez badu. Ara! Aiek badoaz besteri toki egiteko, ta zati guziek osatzen dute beitiko izadi au. «Norabait aldegin al dezaket», diño Iainkoaren Itzak. An ezarrazu zure egoitza. Nere gogo iruzurrez aspertua, andik duzuna bederen an egotzazu. Egitik duzuna egiari egotziozu; ez duzu ezer galduko. Zure ustelkiak birbiztuko dira, gaitzak oro sendatuko; zuregan igeskor dana eraberrituko da, ta egonarri artuko du. Orrek etzaitu eramango bere eror-tokira; zurekin dagoke egon eta iraun, beti dagon eta diraun Iainkoagan.

        17. Zertako zoaz aragiaren atzetik, gaizto ori? Bioa bera zure atzetik. Arek sumarazten dizuna zati da, ta zati orren osoa zer dan ez dakizu; alare pozten zaitu. Baiñan aragi-senak osoa atzi baleza, ta berak ere, izadi-zati danez, zure zigortako muga ez balu, diranak oro zure aintzinean igarotea naiko zenuke, guziak atsegiñ aundiago eman legizuten. Izketa ere aragi-sen berez dantzuzu, ta ez duzu silabak geldi egoterik nai, baiña doazala egan eta datozala urrengoak, guzia entzuteko. Olaxe, bakarra osatzen duten zati bakoitzak ez baitira batean oro, atsegiñago lirake batean, bakoitza ikusirik baiño. Baiñan aien aldean zenbat aundiago da aiek egin zituna, gure Iainkoa, eta ez du aldegiten, ez baitu urrengorik.

XII

Gorputzetan Iainkoa goretsi, eta animetan. Itzul Iainkoagana, Iesukristogana. Ez zun utzi Aita; ez gindun utzi gu.

        18. Gorputzak maite badituzu, goretsazu aietan Iainkoa, ta biurrazu maitasun ori Egilleagana, maite dituzunetan atsekaberik ez dezazun. Animak maite badituzu, Iainkoagan maita, auek ere aldakor baitira, ta Arengan dute egonarria. Bestela, ioan eta galdu litezke; beraz, Arengan maita bitez. Ar etzazu aal guziak eta otsegiezu: «au maita dezagun, au maita». Berak egin zitun eta etzaie urrun. Egin eta etzun aldegin; baiñan argandik eta Argan dira. Ona non dan egi gozoa. Biotz-barrenean da, baiña biotzak alde egin dio. «Itzul zaitezte, obendariak, biotzera» (Is. 46, 8), ta egin zinduenari itsatsi zakioe. Arekin zaudete egon; atseden Arengan eta lasai atseden. Nora zoazte maldaz malda? nora? Maite duzuten ona Arengandik da. Arena danez on eta legun da, baiña bidea saminduko da, Ua utzita bidegabe maite baituzute Argandik dana. Nora nai duzute ioan eta ioan, bide gaitz eta neketsuetan? Zuek billa-tokian ez dago atsedenik. Billa ezazute billatzekoa, baiñan ez dago zuek billa-tokian. Bizi doatsua erio-lurrean nai duzute, ta ez dago an. Nola, ordea, doatsu bizi, bizi ere ez bada?

        19. Ietxi zitzaigun onara Bizi zaiguna; eraman zun gure eriotza, ta beure bizi ugariaren ugariz illarazi zun. Ostots-oiu egin zun, biur gaitela Arengana, gugana etorri-antzineko izkutu artara, gizadiarekin ezkondu zaneko lenbiziko sabel garbi artara, gizadi ilkorra betiko ill etzedin. Andik, «ezkon-berria ogetik bezala po-iauziz irten zan erraldoi antzo, bidez bide ibiltzera» (Ps. 18, 6). Nagitu ez-baiña laister egin zun; beure itz, bizi, eriotz, ieixte ta igotzez oiu egin zigun: oiu, itzul gakion. Begitik zigun aldegin, biotzera itzulirik arki dezagun. Aldegin bazun ere, emen dago. Gurekin luzaro egon nai ezik ere, ez gindun utzi. Beiñere utzi ez zun tokira itzuli zan, «mundu au Ark egiña baita» (Io. 1, 10). Munduan zegon eta mundura etorri zan «obenduruen osasunerako» (I Tim. 1, 15). «Nere animak Ua aitortzen du, eta osasun eman dio obenaren orde» (Ps. 40, 5). «Gizasemeak, noiz arte bioz-nagi? (Ps. 4, 3) bizi-aldiaren ondorean ere ez duzutea igo nai ta bizi nai? Nora igotzen zerate goian egonik aurpegiz zerua ukitzeraiño?». Ietxi zaitezte Iainkoagana, igotzeko, Arengana igo-naiez erori baitziñaten. Esaizkiezu auek «negar-ibar ontan», negar egin dezaten (Ps. 83, 7), eta eramatzizu airean orrela Iainkoagana: maitasun beoz suturik esaten badiezu, Aren arnasez esaten diezu.

XIII

Emen beitiko edertasunak zitun maite. Liburu bat idatzi zun «eder eta egoki»az; galdu zan.

        20. Oen berri ez nekin eta beitiko edertasunak nitun maite. Leizera nindoan eta laguneri esaten nien: eder ez danik maite al dugu? Zer da, beraz, ederra? zer da edertasuna? zerk erakarten gaitu? maite ditugun gauzekin zerk adiskidetzen gaitu? ederrik eta egokirik ez balute ez baikinduzkete iñola ere erakarriko. Gorputzetan auteman nuan,erabat ikustea bat zala: ortik edertasuna. Egokitasuna besterik zala, ots, zerbait dagokiona, esaterako, gorpuzkia gorputz osoari edo oiñetakoa oiñari. Bururakizun onek aznai bizia zemaidan biotzaren barnenean, eta bi edo iru iardun idatzi nitun —ez nago xuxen zenbat— eder-egokietaz. Zuk dakizu, Iauna, aantzi baitut, ez ditut enekin, ez dakit nora ta nola aldegin zuten.

XIV

Liburu ua Hieri aipatuari eskeiñi zion, goreskizun billa:

        21. Zerk ote ninderagn, ene Iainko Iauna, iardun aiek Erromako Hieri mintzalariari eskeintzera? ez bainuan aurpegiz ezagun; maite, ordea, irakasle aundi izenez, eta aren zenbait esaera agoz ago zebiltzanak atsegiten baitzidaten. Areago, besteeri atsegin zitzaielako zitzaidan eni ere, arriturik goresten biatzuten siriar bat, lenik greko-elez ikasia, gero latiñez mintzalari bikaiña, ta zuur-iakiteari dagokionetan oso iantzia. Urrun zegon gizona zuten goresten eta maitatzen. Maitasun ua, esaten dunaren agotik entzulearen biotzera sartzen al da? Bai zera! Bataren maitasunak bestearena pizten du. Maitez goresten dutelako dugu maite goresten dutena; goreslaria gezurrez ari ez dala uste dugulako.

        22. Ola maite nitun gizonak besteren iritziz; ez Zurez, ene Iainko, utsegiten ez duzuna. alare, zertako goretsi nai nuan ez zaldizain iaio bat bezala, edo errian begiko duten eiztaria bezala? baizik eta gizon buruiantzi bezala, edo nerau gorestea nai nuken bezala? Ez nuke nai komerilari bezala goretsi nindezaten, neronek aiek goretsi ta maita netzaken bezala. Naiago nuke zokoan egon, ola ezagun izan baiño, edo besteren iguiña maitasuna baiño. Nere barrenean non kokatzen dira maitasun bixiko ta bataz besteko oriek? Bestegan zer dut maite, arengan maite ez dutana nardatzeko ta uxateko, biok gizon izanik? Geurok zaldi izan ez nairik ere —eziña dana— zaldi on bat maite baitugu, areago komerilaria, izaeraz lagun baitugu. Ni, gizon nzanik, izan nai ez nukena al dut maite gizonagan? Leize aundia da gizona. «Aren buru-illeak batbanatuak dituzu» (Mt. 10, 30), ta ez dira Zuregan gutxitzen. Alare, aren buru-illeak aisago bapana litezke aren biotz-eragiñak baiño. Mintzalari ua, ordea, ni izan nai nuken bezalkoa zalako maite nuan. Zoro nindabillan «edozein aizek ninderamala» (Eph. 4, 14), eta Zuk izkutuegi zaitzen ninduzun. Nondik dakit Zuri seguru aitortzeko, besteren esanetaz nuala maiteago, goresten zuten gauzetaz baiño? Goretsi orde gaiztetsi balute, ta itsustuz eta urruñatuz gauza bera zabaldu ba lute, ez nindun su ta gar ipiñiko. Gauzak ez lirake beste, ez eta gizon bera ere, baizik eta esaleen griña. Ikus non datzan ene anima, egi gotorrari oraiño atxiki gabe. Esaleen bular-atsa mihiak daragin eran, or dabilla ta or darabillate itzul eta iraul, biur eta birbiur, eta argia goibeltzen zaio, ta egirik ez du ikusten, aintzinean daukala. Axola aundi zitzaidan eni, ark ene jardunen eta ikas-lanen berri ukaitea. Ark baietsi ezkero, beroago maita nezaken; gaiztetsi ezkero, berriz, zauritu ziteken Zure indarrez uts bañon utsago dagon biotz au. Alare eskeñi nion «eder eta egoki» ua, gogoz nerabillan buru-barnean eta begi aintzinean; baña goresle-lagunik ez nuan arkitzen.

XV

Zertan ote dago edertasuna. Aburu okerrak.

        24. Zure edergiñetan ez nenkusan ederraren muiña, guzia al duzun eta «bakarrik arrigarriro biar duzun Iauna» (Ps.71, 18); gorputzeko edertasunak ninderaman. Ederra, berriz, «berez egoki dana», ta egokia «besteri dagokiona» ziduridan, adibideak gorputzetik artuz. Sartu nintzan ene baitara, baña nere aburuak etzidan uzten gogakietan egia ikusten. Beure indarrez egia begietatik sartzen zitzaidan, baña nere gogo urduriak alde egiten zun, gorputz gabetik marra ta margo ta gorpuzkietara. Nere biatan gorpuzgaberik bez nenkusalako, nere gogoa ere ez nekusakela ziduridan. Zintzotasunean pakea maitatuz batasuna auteman nun; gaiztabidean, asarrea maitatuz, bakantasuna. Batasun artan uste nizun zegola gogo ezagudunaren izatea, egiarena, On guzizkoarena; bakantasunean, berriz, gaizto guzizkoaren alako zer gauza bat, ez zer gauza ere, bizi uts-utsa baño, eta au ere etzala Zugandik, ene Iainko, guzien Egillea. Doakabe ni! Zer niñon iakin gabe, len ari «bakun» izena eman nion «kuntzegabeko gogakia»; besteari, berriz, «bikun», esaterako, «gaiztakerian, asarrean ta irritsean lizunkeria». Ez bainekin oraiño, ez ikasi, «izan gauza» ez dala gaizto, ta gure anima ez dala on guzizko ta alda-eziña.

        25. Gure animako eragiñ ona okertuz, naiz asarre gorrira, naiz lizunkeri xamurrera itsutuki oldartzea gaiztaleri dan bezala, alaxe, gure gogo-argia gezurrera ta aburu gaiztora okertzea, likisgarri da. Ola nindagon ni, ez bainekin, egiaren erdikide izateko anima beste argiz argitu bearra zala; bera ez baita egi-iturri. «Zuk egiñen diozu argi, nere argitasun, nere Iainko lagun: nere illunbea Zuk argituko duzu» (Ps. 17,9); guziok «Zuk betean duzunetik artzen baitugu» (Jo. 1, 16). Zu zera «mundura datorren gizon oro argitzen duzun argia» (ibid. 9); «Zugan ez da aldakuntzarik ez itzalgunerik» (Iak. 1, 17).

        26. Ni alegiñean Zugana, ta zuk ni Zugandik aurtiki; «arroeri gogo baitzakie» (Petr. 5, 5). Zer arrokeri aundiagorik, ni neurez Zu zerana naizala zoro-zoroan aitortzea baño. Ni aldakor izanik eta obe gerta naiez iakintzu izan nai nukela ikuski, naiago zindudan aldakor, Zu zerana ez naizala uste izatea baño. Beraz, aizatzen ninduzun eta iarki zintzaion ene buru aizezu oni. Gorpuzkiak idurikatzen nitun, e ta, aragi izanik, aragia asmatzen. Gogo ibiltari au «ez zan Zuregana itzultzen» (Ps. 77, 9). Ez diran gauzetan ibilki nindabillan; ez Zugan, ez nigan, ez gorpuzkietan ere. Zure egiak ez-baña nere aizekeriak zitidan ala iduritaratzen. Zure aur zintzo ziran ene erriterreri, atzerritu nintzaiela oartu gabe, onela nintzaien ari, berrizu ta zozo au: «Iainkoak egiña bada, animak zergatik utsegiten du?». Ez nion esan nai nere buruari: zergatik, beraz, utsegiten du Iainkoak? Naiago nuan aitortu, nere baitarik eta nere obenez okertu nintzana baño, Zu, alda-ezin ori utsegitera beartua ziñaudela.

        27. Ogeita sei edo zazpi urte nitun liburu aiek idaztean, gorputz-irudi aiek buruan irauliz biotz-belarriak sogortzen zitidatela. Ernaitzen nitun Egi gozo, Zure barneko soñua entzun naiez, «eder eta egoki»ri buruz, eta «pozez bete nai ezkongaiaren mintzoz» (Io. 3, 29), eta ezin. Utsegiñen abar-otsak urrun ninderaman, eta nere arrokeriaren zamapean, barnera erortzen nintzan. «Nere belarriari ez baitzenion pozik eta atsegiñik eman, eta nere ezur eroriak ez baitzuten poz-iauzi egiten» (Ps. 50, 10).

XVI

Aristotel'en izan-maillak ulertzen ditu; bañan aietan ez zun Iainkoa billatzen gorpuzki antzera asmatzen zulako.

        28. Zer balio zidan ogei urtetsuz Aristotel'en «izan-maillak» eskuetan ukaiteak, eta irakurri ta aditzeak? Kartagoko maisuak, ezpaiñak arrotuz, irakasten zitidan. Iainkozko zerbait bailiran, eta beste mintza-maisuek ere bai, ta ni agoa zabalik. Maisu iakintsuenek itzez ez-ezen marrazki aunitzez autsean adierazirik ere, osta ulertzen zituten ikasleak baziran. Irakurriz ikasi baño geiago etzidaten esaten, neronek irakurri ala ulertu bainitun. Aski argi mintzo zan Aristotel iraunkietaz eta ioan-etorkietaz. Dirauken gauza bat, esaterako gizona; aren ioan-etorkiak: zenbat aundi, nolako, elkarkizun, egin-erasanak, noizko-nongoak, egoera ta iazkera. Orrela beste eun, berreun, zireun iraunkietan. Zer balio zidaten kaltetako besterik? Zu, Iainko arrigarriro bakun, eta alda-ezin ori mail orietan ziñaudelakoan ari nintzan alegiñean kaizu edo edertasunean ziñaudelakoan, edo, Zu aunditasun eta edertasuna bera izanik, mailla oriek Zugan, gorputzean bezala zeudelakoan. Gorputza ez da aundi edo eder, gorputz dalako, aiñ aundi edo eder ez izanik ere, gorputz bailitzake. Gezur zan Zutaz uste nuana, ez egi nere iduripenaren urri bizia, ez Zure zorionaren oiñarri sendoa. Zuk agindua zan, eta nere lurrak «arantza ta laparra zekarren» (Gen. 3, 18); nekez garia.

        29. Zer balio zidaten ikaskizun nagusi deritzateneko liburuak irakurri ala ulertzeak, griñatzarren morroi banintzan? Atsegiten zidaten, eta aietako egi ziña nondik zan ez nekin. Argiari gibelaka nindagon eta argitu-gauzeri, aurpegiz; beraz, argitu gauzak zekustzin aurpegi au ez zan argitzen. Badakizu, nere Iainko Iaun, mintzaeraz eta itzaldietaz, gorpuzkien luzezabalez, musikaz eta numeroetaz liburuek diñetena, iñork irakatsi gabe errez ikasi nitula. Errez ikastea ta ongi bereiztea Zure doai dira; baña doai orien oparirik ez nizun egiten. Bearreko nitunak kalte zekizkidan, aiek nere mende idukitzea alegiten bainun. Nere indarra ez nuan Zuretzat gordetzen. Urrunetara ioan nintzan ondasun oriek lizunkerian xautzera. Besteri adierazi arte ez nintzan baitara, zein ziran zaill, eta nik adierazi-ala ulertzen zutenak, ikasle bikañak ziran.

        30. Zer balio zidaten alegia, Zu Iaun egi-iturri, gorpuzki argi ta muga gabe ziñala uste bainuan, eta ni gorpuzkiaren zati nintzala? Geiegiko gaiztakeria! Bañan ala nintzan. Ez naiz lotsa, Iauna, nigan duzun urrikia aitortzeko eta Zuri dei egiteko, ez bainitzan lotsa gizonen aintzinean Zuri birao eta saunka egiteko. Zer balio zidan, beraz, bestek irakatsi gabe, argitasun biziz ainbeste gai korapillotsu nik askatzea, Zurekiko ikasbidean aiñ oker eta itsuski ari bainintzan. Edo zer klate zitzaien Zure aurreri argi-urruti izatea, Zugandik urrun ez bazeuden? Zure egizko siñestearen azkurriz Elizaren kabian lumatuz egalak egiten bazitzazkien? Gauden «Zure egalenpean, Iainko Iauna; zaindu gaitzazu eta eraman orietan» (Ps. 62, 8). Zuk eramanen gaituzu aur diranak eta «illea zuri dugunok» (Is. 46, 4). Gure sendo izatea «Zure» danean da sendo, «gure» danean aultasun. Gure ona beti Zugan dago, ta Zugandik okertu geralako gaiztatu gera. Itzul gaiten, Iauna, ez erortzeko, gure ona batere gaitzik gabe bizi baita, Zerorrengan. Ez dugu bildurrik, itzultzeko tokirik ezarenik, andik erori baikera; urrun gerala ere, ez baita erortzen gure etxea, Zure betiera.