AMAIKAGARREN IARDUNA

I

Iainkoa betieran bizi da; gu noizaldian. Amaikagarren iardun ontan aldia zer dan azterzen du.

        1. Iauna, Zure betiera ortatik ez al dituzu ulertzen nik esanok, edota, aldian gertatzen dana aldika ulertzen duzu? Zezrtako aipatzen dizut, beraz, oinbeste gertari? Nere bidez ezagu detzazun? Ez, naski; baizik eta Zugana nere griña piztu dezadan —eta irakur nazatena, guziok au esan dezagun: «aaundi da Iauna taguziz goresgarri». Bein ta berriz esan: Zure maitearen maitez ari naz ontan. Otoitz ere badagigu, egiak au dion arren: «badaki Aitak zeren bear zeraten zuek eskatu baiño len». dizudan lera aitortzen dizut, eta didazun errukia, errukarri onek, asi zeran ezkero erabat iaregin nazazun; deitu nauzun ezkero, neronengan errukarri ziatari utzi ta Zugan nabill doatsu, gogoz beartsu, otzan, minduru, goseti, zuzenaren egarri, errukior, biotz-garbi ta pakekor.

        Berein gauza aipatu ditizut aal eta gogo nitunak, Zuk nai baitzenun lenik Zuri aitortzea, nere Iainko Iaun Orri, «ona baitzera», Zure errukia betikor baita.

II

Iainkoak asieran egin zitun zeru-lurrak aztertu nai ditu.

        2. Noiz, ordea, ni gai Zure aholku, izualdi, pozaldi ta zuzenbide guziak lumaren mihiz edasteko? orien bitartez ekarri bainauzu erriari Zure itza erakustera ta Zure Sakramentuak ematera. Oro ondozka ialki al banetza, asti-xorta bakoitza garesti zaida. Aspladi sutan nago Zure legea auznartzeko, taartan nere iakitea ta iakiñeza, zure argitasunaren asiera ta nere illunaren ondarra aitortzeko, bizkortasunak auleria iretsi dezan. Gorputza ta anima zuzpertu ondoan, eta gizoneri zor diegun eta ez dieguna ta alare ematen dieguna eman ondoan, ez ditut alperrik ixuri nai gelditzen zaizkidan orduak.

        3. Nere Iaun eta Iainko, entzun ene otoitza. Zure errukiak entzun beza nere guraria, sutan baitago, nerekiko ez-ezen, maite ditudan anaiekiko. Badakusazu nere biotzean ola dala. Bekizu opari nere buru-mihien serbitzua, ta emaidazu Zuri zer eskeiñi, Txiro ta beartsu naiz, Zu aberats deika dauzkazun guzientzat, gutaz axola iakiña baituzu. Erdaindu etzazu ausarkeri tagezur guzitik nere azal eta barrenak, nere ezpaiñak. Zure idazti Gurena bekit atsegiñik garbiena. Ez bezat artan uts egin ez uts eragin. Entzun eta erruki, Iauna, ene Iainko Iaun, itsuen argi, gaixoaren kemen, eta gaiñera, dakustenen argi ta indartsuen indar; zuade ernai nere barrenera, ta entzunazu nere barne barneko oiu au. Zure belarriak barne ontan ez badaude, nora goazke oiuka? «Zure duzu eguna, gaua Zure». Zure gogara doaz uneak. Emaiguzu asti Zure legearen izkutuak iraultzeko, ta ez aterik itxi itsegin dezateneri. Ez baitidazu alperrik utzi oinbeste orrialde illun eat sakon idazten. Nere oian ontara ez al dira ibillian biltzen basuntzak iatera, etzatera, auznartzera? Iauna, bikaindu nazazu ta agertu izkidazu. Zure mintzoa dut poz, Zure mintzoa, atsegin ugarien gaiñetik. Idazu maite dutana, maite baitut, eta ori Zuri eske. Ez utzi galtzen Zure doaiak; ez gutxietsi Zure belar egarri au. Aitortuko dut Zure liburetan arki dezadan oro, ta gora-mintza entzunen. Zu edanen zaitut eta Zure legearen arrigarriak begiemanen, zeru-lurrak egin zenitun asiera artatik, Zurekin beti irauten dun uri sainduko iaurerrira artean.

        4. Erruki zakida, Iauna, entzunazu nere guraria, ez baita, nere ustez, lurkoi ,ez urre, ez zillar, ez arri, ez soiñeko eder, ez dedu, ez aginte, ez lizunkeri; ez eta lurrean bizi geraño gorputzari zor zaiona: au geigarri ematen baitzaigu Zure iaurerria ta zuzentasuna billatzen badugu. Ikus, Iauna, nundik dan ene guraria. «Gaiztoek atsegiñak aipatu ditidate; ez ordea Zure legea aiñakoak» (Ps. 118, 85). Orra nundik dan ene guraria. Ikus, aita,begira ta ikus eta eman ontzat eta atsegin artu, nik zure errukiaren aurrean grazia arkitzez. Zure itzen mamia agertu bekio ate-ioka ari zaizun oni. Zure Seme Iesukristorengatik eskatzen dizut, Bera baituzu «Zure eskuiñeko gizona, Zeruetako autatu duzun Giza-semea», Zure ta gure bitarteko. Aren bidez billatu ginduzun gu billa ez genbiltzazala, ta guk billatzeko, Zuk gu billatu ginduzun; Zure Itza, Arengatik egin dituzu guziak, eta aien artean ni; Zure Seme bakarra, Arengatik deitu baitzenun erri siñestuna semautzi izatera ta aien artean ni, Arengatik otoizten zaitut, «Zure eskuiñean baitago iarririk gure alde arrenka; Arengan baitaude gorderik zugurtze ta iakite iturri guziak». Oien billa nabilla Zure liburetan. Artaz mintzatu zan Moise; berak dio au, Egiak dio.

III

Moises'i ezin galdegin eta Iainkoari galdegiten dio, aditzera eman dezaion itz auen adiera: «asieran Iainkoak zeru-lurrak egin zitun».

        5. Entzun dezadan eta uler, «asiera zeru-lurrak nola egin zenitun». Moisek idatzi zun au, idatzi ta aldegin; Zugandik Zugana igaro zan,eta orain ez daukat aurrean; baneuka, elduko nioke ta otoitz egiñen eta Zuregatik arren, adierazi lezaidan. Belarriak ernaituko nituke aren agoko mintzora. Eberkeraz baledi, alperrik io lezake nere zentzua; artatik ene adimenak ez luke ezer artuko; latiñez, ordea, banekike zer diagon. Baiña nondik nekike zer diagon? Au baneki ere,argandik ote nekike? Barnean naski, nere buru-txokoan, ez heberkeraz, ez grekoz, ez latiñez ez barbar-izkeraz, Egiak, ago mihien laguntza gabe, ele-zatien otsik gabe esanen liket: «Egia dio»; eta nik berela Zure gizon ari, lasapidez ziur nesaioke: «Egia diozu».

        Baiñan ari galdegin eziñik, Zuri, Egiari, Zutaz beterik mintzo baitzan. Zuri galdegiten dizut, ene Iainko (barkatu, arren, ene obenak). Otsein ari esanarazi zeniona, ulertarazi idazu.

IV

Zeru-lurrak berak diagote egiñak dirala, aldakor dirala, bestek egiñak dirala. Ain eder diralarik, Iainko ederrak egiñak dira.

        6. Badira naski, zeru-lurrak; eta oiuka aridira, egiñak dirala, aldatzen baitira tokiz eta itxuraz. Egiña ez dan oro, ta alare dana, argan ez da ezer len ez zanik, ots, aldatzerik eta itxurgaltzerik. Oiuka ari ere dira ez dirala berenez egiñak: «egiñak geralako gera izan ere; beraz, izan baiño len ez giñan, gerok gerau egiteko». Egia bera da oiuka diagotena. Zuk egin dituzu, beraz, Iauna, Eder Orrek, eder baitira; On orrek, on baitira; Zeran Orrek, baitira izan ere. Ez dira egin ditun Ua bezain eder, ain on, ain «izan». Aren aldean ez dira eder ez on, ez «izan». Badakigu au —esker Zuri—; ta gure iakitea Zure arekin alderaturik ez-iakiña da.

V

Nola egin zitun Iainkoak zeru-lurrak.

        7. Nola egin zenitun beraz, zeru-lurrak eta zelako esku-lanez izadi ain aundia? Ez naski antzelari gizagilleak bezala, gorpuzkitik gorputza, animaren naierara, barne-begiz, beregan dakusan eredua nolabit ezarriz —eta nondik lezake, Zuk egin zenulako ezik?— eta eitea eman dio len zanari, ta izatea zunari: lurrari, arriari, zurari, edo olako edozeri. Ta nondik lirake auek Zuk erabaki ezik? Antzelariari Zuk eman zenion gorputza, Zuk anima, gorputzaren agintari, Zuk gaia ere zerbait egiteko; Zuk antzerako asmamena, agerira zer atera barnean ikusi dezan; Zuk gorputzaren zentzua, adierazle antzo egiten duna bere barnetik ekaiera atera dezan, eta berebat zer egin dun barneari iragarten diona, onek aurrean daukan egiari barnez-barne galde dagion ongi egiña danentz. Zu goresten zaitute orok, guzien Egille ori. Baiña nola egiten dituzu? Nola egin dituzu Iauna, zeru-lurrak? Ez naski zeruan ez lurrean zeru-lurrak, ez eguratsean edo urean, auek ere zeru-lurreri baitagozkie. Izadi osoa ere ez duzu egin izadi osoan, ez baitzan non egiñik, «izatea» egin zedin baiño len. Eskuan ere etzendukan ezer,zeru-lurrak artatik egiteko. Nondik zendukean ezer Zuk egin gaberik, Zuk andik zerbait egiteko? Zer da, izan ere, Zu zeralako baizik? Esan zenun, bada, ta egin ziran, eta Zure itzez egin zenitun.

VI

Zer itzez esan zenun, Iauna, egin zenitula? Soiñuzko itzez? Ez; oso bestera.

        8. Nola esan zenun, ordea? Odeieko «au da nere Seme kutuna» mintzo bezala ote? Mintzo ua egiña ta iragana da, asi a bukaua. Ele-zatiak soiñuka iragan ziran, bigarrena lenaren ondotik, irugarrena bigarrenaren atzetik eta ola urrenez urren, azkena besteen ondotik, eta azkenaren urrena ixiltasuna. Garbi nabari da ortik, beste sorkari aldikor baten mugimentuak eragiña zala, Zure nai betikorrari men egiñez. Eta Zure itz aldirako egiñok, ageriko belarriak iragarri zition adimen zuhurrari, onen barrengo belarria Zure betiko itzera baitago adi. Alderatu zitun onek, aldian otsa zuten itzok Zure itz betikor ixillarekin, eta onela esan zun: «besterik da, oso besterik». Auek oso nitaz azpitik daude, izan ere ez dira, igesi baitoaz; nere «Iainkoaren itzak, ordea, betiko dirau» nitaz gaiñetik. Beraz, mintzo iragankorrez esan bazenun zeru-lurrak egin zitezela, ta ola zeru-lurrak egin, zeru-lur oriek baiño len bazan sorkari gopuzki bat, aren igialdietatik mintzo ua aldizka iragan zedin. Baiña zeu-lurrak baiño len ez zan gorputzik; ezperen aldi gabeko mintzoz egin zenitun, aldiko mintzoa sortaraziz, zeru-lurrak zitezela esateko. Dana dala, mintzo aen sortzea Zuk egiña ez bazan, ez zan ere. Beraz, itz auek mamitzeko gorputza gerta zedilla itzez esan zenun?

VII

Iainkoaren itza betieran da: Ez du lekurik, ez orai-gerorik.

        9. Beraz, Zuregan Iainko dan itz Ua ulertzera deitzen gaituzu, betieran esaten dana, eta Artan guziak betieran esaten dira. Esaten ari zana ezda bukatzen, ez besterik esaten guziak esateko; batean eta betieran guziak; bestela aldia eta aldaera da, ta ez betiera, ez egiazko erio-eziña. Ulertu dut au, Iauna, ta eskerrak Zuri. Ikasi dut, aitortzen dizut, ene Iauna, ta ikasi du nerekin egi iakiñari eskergaitz etzaionak. Ba-dakigu Iauna, ba-dakigu, zana ez dan edo dana ez zan giñoan, il eta iaio egiten dala. Ez da beraz, Zure itzean gerorik eta ondorerik, egiz illezkor eta betikor baita. Orregatik beti kide zaizun itz ortan, batean eta betieran esaten duzu zuk esan oro, ta gertatzen da egiteko diozun oro. Esanez bestez ez duzu egiten; alare ez dira gertazen batean eta betieran Zuk esanak oro.

VIII

Zure Itz alda-eziña mintzo zaigu.

        10. Zergatik, arren, ene Iainko Iauna? Nolabait ba-dakit baiñ anola esan ez dakit onela ezik: asiera ta bukaera dun edozer, noiz asten da eta noiz bukatzen. Asi bearko edo buka bear zula Iainkoaren ezaguerak ala dakusanean artan ez baita asten, ez bukatzen. Zure Itza bera da ori, «asiera baita eta mintzo baitzaigu». Onela mintzatu zan Ebanjelioan korputzez, eta onela mntzo zitzaien ageriko giza-belarrieri siñes zegioten, barnean billa zezaten, eta betiko Egian arki zezaten; artan irakasten baitie ikasle guzieri Maisu on eta bakarrak. Artan entzuten dut, iauna, Zure mintzoa neri esaten: irakasten diguna mintzo zaigu; irakasten ez diguna mintza bazaigu ere etzaigu guri mintzo. Nork irakasten digu, ordea, diraun Egiak bestek? Sorkari aldakorra ari zaigunean egi iraunkorrera garamatzi, an ikasten baitugu benetan egonean entzuten dugularik, eta «poz aundiz pozten gera senargaiaren mintzoarekin», geraneko tokira itzularaziz. Eta asiera da. Iraun ez baleza, uts egitean, ez genuke nora itzuli. uts egiñetik itzultzen geranean, ezagutuz itzultzen gera naski, «asiera baita eta mintzo baitzaigu».

IX

Semea asiera da, ta asiera ontan egin zitun lurrak: Semeagan.

        11. Asiera ontan egin zenitun Iauna, zeru-lurrak, Zure Itzean Zure Semeagan, Zure indarran, zure iakintasunean, Zure Egian arrigarriro mintzatuz eta arrigarriro iardunez. Nork ulertu, nork adierazi? Zezr da ni tarteka argitzen nauna, nere biotza zauri gabe iotzen duna? Ikaratzen nau ta sutzen: ikaratzen, antzeko ez nakionez; sutzen, antzeko nizaionez. Zuhurtasuna, zuhurtasuna bera da argitzen nauna, nere gandua urratuz eta nere naigabe aunditan berriro illunez estaltzen nauna. Artaraño auldu da beartasunean ene kemena, ezin baitut egari on zaidana, zuk zerorrek, Iauna, nere obenak ere barkaturik nere gaitzak oro senda detzazun arte; zuk iaregiñen baituzu ustelkeritik ene bizia, ta errukizko ta urrikarizko buruntza ipiñiko didazu ta ondasunez aseko duzu nere guraria, «nere gaztetasuna arranoaren antza berrituko baita». Itxaropenak iaregin gaitu, bada, ta Zure aginduen begira egonarriz gaude. Entzun zaitzala aaldunak barnetik mintzo zakiola. Nik lasapidez eginen dut oiu Zure itzaren araura: «bai aundi dirala Iauna, Zuk egiñak; guziak zuhuratsunez egin dituzu». Asiera da, ta asiera ontan egin dituzu zeru-lurrak.

X

Zer ari zan Iainkoa zeru-lurrak egin baiño len.

        12. Ez al daude oso zargaldurik au diotenak: «zer ari zan Iainkoa zeru-lurrok egin baiño len? Alpe bazegon —diagote— ezer egiten ez bazun, zergatik ezbeti aurrera ordurarte bezala, beñere lanik egin gabe? Beiñere egin ez zun sorkarai bat egiteko Iainkoagan eragin berririk baldin bada ta asmo berririk, nola diteke ori egiz betiera, ez zan asmoa sortzearekin? iainkoaren asmoa sorkari ez-baiña lenagoko baita. Ezin bailiteke ezer egin, Egillearen asmoa aurretik ez baletor. Beraz, Iainko-asmoa Iainko-izatearekin berdiñ da. Baiña Iainkoaren izatean len ez zanik sortu bada, ez da egiz esaten izate ua betikor dala; ta sorkaria sortzeko Iainkoaren asmoa betikor bazan zergatik ez da betikor sorkaria ere?».

XI

«Zer ari zan» diagotenak ez dute ulertzen gauzak Iaunagan eta Iaunak egiñak dirala.

        13. Au diotenak etzaitute ulertzen zu, Iainkoaren zuhurtasun, animen argi, ez dute ulertzen oraiño Zuk eta Zugan egiñak nola gertatzen diran, eta betierakoak ulertu nai ditute albait; ostera, aien biotza orai-geroen eragiñetan egan dabil eta oraindik uts dago. Nork geldi-erazi ta tinkarazi lipar batez, beti diraun argia egonean atxitzeko, ta beiñere ezin dirauken aldiarekin alderatzeko, ta berdiñ gabe dala ikusteko? Aldi luzea ez dala egiten zirkin iragankor askoz baizik, eta auek ez ditezkela zabaldu; betieran, berriz, ez dala ezer iragaiten; guzia orin dala; lena geroak bultzatzen dula, ta geoa lenari darraikola, ta len-geroak beti orain dan Ark egiten eta igiarazten ditula. Nork eduki giza-biotza egonean, betierak lengorik ez dula, len-geroeri egonean nola agintzen dien ikusteko? Ote dezake nere eskuak, edo nere agoaren eskuak egin al dezake mintzatuz olako gauza aundirik.

XII

Sorkari oro Iainkoak sortarazia da. Zeru-lurrak baiño len zerbait egin balu, ua ere sorkari ziteken.

        14. Ona emen erantzuna «zer ari zan Iainkoa zeru-lurrak egin aurrean» galde dagidanari. Ez dut erantzunen auzi zailla itzuri naiez Urliak beraizik erantzun omen zuna: «Gauza sakonak aztertzen ditutenentzat ipernua antolatzen». Ikustea bat da, irri egitea bi. Ez dut ori erantzuten. gogozago nerantzuke: «Ez dakidanik ez dakit», eta ez, gauza sakonak galdegin zituna maxiatzekorik, ez eta gezurra esanez gorestekorik. Baiña zuri ari nakizu gure Iainko, sorkari guzien sortzaille Orri. Ta zeru-lurren izenez sorkari oro aditzen bada, biribil diagot: «Zeru-lurrok egin aurrean ez zan ezer ari»; izan ere, ari bazan, zer egiten zun sorkaria baizik? Ai nekike onela nere onerako iakin gura nai au dakidan bezala! ez zala sorkaririk egiten, sorkariak egin aurrean.

XIII

Zeru-lurrak baiño len aldirik ez zan; zergatik galdegin, orduan zer ari zan? Iainkoaren noizkoa betiera da.

        15. Bat edo baten idurimen egalaria, aldietan egan egiñez, Zu guzialdun guziegille, guzi-iabe, zeru-lur ederren Egille orrek, lan aundi ori egin baiño len aleun mende igarotzen utzi zenitula-ta arritu baledi, atzar bedi ta bekus gezurrak arritzen dula. Nola igaro zitezken aleun mende Zuk egin gabeak, Zu baitzera mende guzien Egille ta antolatzaille? Edota, zer noizaldi ziteken Zuk egin ezik? Edota nola iragan, beiñere izan ez baziran? Ortaz, aldi guzien Egille zeralarik, zeru-lurrok egin baiño len aldirik izan bazan zergatik esan lan-opor ziñaudela? Zuk egin baitzenun noizkoa bera, ta aldirik ezin iragan aldia egiña baiño len. Zeru-lurren aurretik aldirik ez bazan, zergatik galde, aldi artan zer ari ziñan? Aldirik ezin izan, ordukorik ezean.

        16. Zu etzakio aurreratzen aldieri aldiaren bidez, bestela etziñake aldi guzien aurreko. Lenaldi guzieri aurrera zakie bei aurrean daukazun betiera aundiz eta geroaldi guzien urrena, aiek geroan baitira ta iragaitean, len aldi gertatzean. «Zu, berriz, bei zerau, ta Zure urterik ez da aitzen». Zure urteok ioan-etorririk ez dute, gureok ioan-etorrika ari dira, guziak gertatzeko. Zure urteak oro batean daude, egon daudelako; datorrenak doana ez du aizatzen, ez baita iragaiten. gureok aldiz oro ez diranean dira oro. «Zure urteek egun bat», Zure eguna egunoro ez-baiña, «egun» da; Zure egungoak ez baitakar biarkorik ez eta atzokorik. Zure egun dana, betiera. Orregatik erne zendun betikide, «egun nik erne zaitut» esan zenun ua. Aldiak oro Zuk egiñak dira ta oro baiño len zera, ta noizko gabeko iñoizik ez da izan.

XIV

Aldia zer da?

        17. Ez zan bada noizik Zu iardun gabe ziñaudenik, «noizkoa» bera Zuk egiña baitzan. Ez da aldirik betikide zaizunik, Zu egon baitzaude, ta aiek egon baleude, ez lirake aldi. Zer da beraz noizaldia? Nork adierazi labur eta errez? Nork artuko ere du buruz artaz mintzatzeko? Zer arruntago ta ezagunago gure iardunean eguraldia baiño? Ulertzen dugu geurok itzegitean, ulertzen ere bestek itzegiña entzutean. Zer da beraz aldia? Iñork galde ez balegida, badakit; bestek galdeginda adierazten ez dakit. Biribil diagot alare, au dakidala: igarorik ez balitza ez litzake len aldirik, eta etorririk ez balitza ez gerokorik, eta ezer ez balitza ez litzake oraiñaldirik. Bi aldi aiek, ots, lena ta geroa, nola dira izan? Lena ez baita, eta geroa ere ez. Oraiñaldia, berriz, beti orain balitza, ez litzake lenera igaroko: aldi ez-baiña, betiera litzake. Oraiña, aldi izatekoa, len-aldira doalako baldin bada, nola esaten dugu badala, izate guzia ez izateko baldin badu, ots, ez baitezakegu aldi deitu, ez-izatera doalako baizik.

XV

Aldi «luzea, laburra» esan oi dugu, ta ala ote da?

        18. Alare aldi luzea esaten dugu ta laburra, baiña lenaz edo geroaz. Lenaldi luzea, ots, eun urtez len; geroaldi luzea berebat, eun urtez gero. Lenaldi laburra, adibidez, amar egun aurretik, eta geroaldi laburra amar egun gero. Baiña nola luze edo labur, izan ere ez dana? Lena ez baita gaurgero, ta geroa oraiño ez. Ez desagun beraz, «luze da», baiña «luze zan» lenaz, eta luze diteke, geroaz. Nere Iaun, nere Argi, emen ere Zure egiak ez al du axekatuko gizona? Lenaldi luzea, igarota al zan luze, edota igaroten ari zala? Luze zitekenean zan luze; igaro-ala berriz, ezer ez zan; beraz, ezer ez zana, luze ezin izan. Ez esan, beraz: «Aldi luzea zan», ez baitugu arkituko ere luze zanik, igaro dana ez baita izan ere; esan, ordea: «Luze zan oraiñaldi ua», aurrean zegolarik baitzan luze. Ez zan igaro oraiño ez-izatera, ta orregatik ziteken luze; igarotakoan ordea, ez izan eta ez luze, ezer ez.

        19. Ikusagun beraz, ene anima, oraiñaldia luze ote ditken, Zuk uneak sumatu ta negurtu baitetzakezu. Zer erantzunen didazu? Oraingo eun urteok aldi luze ote dira? Ikus lenik, eun urteko oraiñalderik ditekenik. Lenengo urtea ari bada ua da orain, beste laurogeita emeretziak gero dira; beraz ez dira. Bigarrena ari dala, bat iragana da, bat oraiñaldia, enparauak gero. Orrela, ari diran eun urteen edozein tarte arturik, aren aurrekoak «lena» dira, urrengoak «geroa». Beraz, eun urte ez ditezke oraiñaldian izan. Ari dugun urtea bederen, ikus oraiñaldi dan. Len-illabetea ari bada, besteak oraiño ez dira. Beraz, ari dugun urtea ere ez da oraiñaldi, ta guzia oraiñaldi ez bada, ez da aurten-urte. Urteak amabi illabete ditu, ta ari dan illabetea da orain; besteak, len edo gero. Baiñan ari dan illabetea ere ez da oraiñaldi egunka baizik; lena bada, besteak gero; azkena bada, besteak lena; tartekoa bada, len-geroen artean dago.

        20. Ara, luze genion oraiñaldia egun bakarrera osta laburtu. Azter dezagun berau ere, egun osoa ere ez baita oraiñaldi. Gau-egunetan ogeita lau ordu ditu. Lenak, bestek gerotar ditu; azkenak, lenagotar; tarteko edozeiñek, aurre-atzekoak len-gerotar. Ordu bakarra ere une igeskorrez ari da. Egan doana, iragana da; enparaua, etorkizun. Iñola zatitu ez diteken unetxorik txikiena asma al badugu, ua bakarra da oraiñaldi. Baiñan ua ere aiñ azkar doa gerotik lengora, ez baita lipar bat ere gelditzen. Geldi baledi, zatitu litke len-geroetan. Oraiñak, berriz, ez du tarterik. Non da bada «luze» diogun aldia? Geroa? Ez diogu luze da, ez baita izan ere, luze izateko: luze diteke diogu. Noiz diteke ordea? orduan ere gero baldin baditeke, ez diteke luze, ez baita luze-gairik. Oraindik ez dan geroa izaten asi baledi ta luze gai izateko oraingo biurtu, ta orrela luze gertatu, oraiñaldiak garbi esan digu lentxago, bera ez ditekela luze.

XVI

Ala ere, aldia neurtzen dugu luze-laburrean.

        21. Alare, Iauna, noizaldian uneak sumatzen ditugu, ta luze-labur deritzegu. negurtu ere egiten ditugu, alako aldi luze edo labur dan alakoren aldean. Eta au «bi alako», «iru alako» diñogu; bakar ua, berriz, «au aña» dala. Doan aldia suma-ala negurtzen dugu; iragana ordea, are ez dana, edo etortzekoa, oraiño ez dana, nork negurtu? Ausartuko al danorbait esaten, ez dana negurtu dezakela? Beraz, noizaldia, iragaitean, suma ta negur diteke, iragandakoan ez ditete, ez baita.

XVII

Len-orain-geroak zerbait dira.

        22. Galde dagit, Aita; ez aitor. Ene Iauna, zakida buru ta iaurri nazazu. Zeiñek esan eni aldiak ez dirala iru, aurtzaroan ikasi ta aurreri irakasten diegunez: lena, oraiña, geroa; oraiñaldia bakarra dala izan, beste biak ez izanik? Bai al dira biok ere, gerokoa zoko illunen batetik etorriz orain dalarik, eta oraiña, len biurtzean, zokoren batera doalarik? Non ikusi zuten etorkizuna igarri zuten aiek, oraiño ez bazan? Ez danik ez baititeke ikusi. Ta lengoetaz mintzo diranak, ez lesakete egirik, gogoan ikusiko ez baluzkete. Ezer ez balira, ez litezke ikusi ere. Beraz, len-geroak zerbait dira.

XVIII

Len-geroak «orain» ontan asmatzen ditugu.

        23. Begokit aurrera galdea, itxaropide zaitudan Iauna. Ez bedi atertu nere asmoa. Len-geroak izan ere baldin badira, non diran iakin nai dut. Ezin badut, badakit beintzat nonai dirala ere, len-geroetan ez baiña berton dirala. An etorkizun badira, ez dira oraiño an eta an iraganik badira diranak oro berton ezik ez dira. Egiz iraganak aipatzean, oroimenetik ateratzen ditugu, gertatu ziran gauzak berak ez-baiña, aiek iragaitean zentzuen bidez gogoan utzi zuten aztarrena itz biurturik. Nere aurtzaroa, naski, orain ez dana, lengo da; beraz, oraingo ez; orduko iduria, aldiz, nik berritzean ta ialkitzean, berton dakusat, oraindik oroipenean baitaukat. Gerokoen iragartea antz ortara ote dan, ots, oraiño ez izanik, orain liraken gisan iduriz igarten diran, ez dakit, ene Iauna, egia esan. Au dakit: guk askotan burura ditugula gure eginkizunak, eta bururatze au berton dala. Burura dugun eginkizun ua, ez da oraiño, izateko baitago. Ari ekitean, ots, burura genuna egiten astean, orduan diteke egite ua; gerokoa ez-baiñan ordukoa izanen baita.

        24. Gerokoen igarmen izkutu ortaz dana dala, badana besterik ez diteke ikusi. Badana, ordea, gero ez baiñan, orain da. Beraz, «gerokoak ikusi» diogunean —oraiño ez baitira izateko diranak— beraiek ez-baiñan ausaz, aien etorburu edo aztarrenak, orain badiranak dakusaguz. Beraz geroko ez-baiña, oraingo dira dakusaztenentzat, eta auek gogoan ernerik, gerokoeri igarten die. Bururakizun auek badira, berebat; eta berton dakusazte igarten ditutenek. Betorkit adibide bat, letozken oinbesteren artean. Badakusat argi-xinta: igarten dut eguzki-sortzea. Dakusadana, berton dago; igarten dudana, geroan: ez geroko, eguzkia, izan ere bai baita, baizik eta agertzea, ez baita ageri. alare agertzea bera iduritan ez baneuka, orain mintzo naizanean bezala ezin nezaio igarri. Ortzian dakusadan argi-xinta ere ez da eki-sortzea, aurretik badator ere, ez eta nere barneko idurikizuna ere: bi auek berton ikusten dira gerokoari lendanik igarri dakidion. Gerokoak ez dira, beraz, oraiño; ta oraiño ez badira, izan ere ez dira; ta ez badira, ez ditezke iñola ikusi; baiñan igarri ditieke, badiran eta ikusten diran bertokoetatik.

XIX

Geroa edo etorkizuna nola erakusten dien Iainkoak igarleeri.

        25. Zu, beraz, sorkarien Errege, nola darakuskiezu gizoneri, etorkizun dagona? irakatsi beitiezu Iragarleeri. Nola darakuskiezuz gertatzekoak? Zuretzat ez baita gertatzekorik. Edota gerokoetaz oraingoa dirakaskiezu? Ez danik ez diteke, naski, irakatsi. Nola au urrun dago nere begitik; mendean nauka ta ezin atzi dutala. Badezaket, ordea, Zugandik, zuk demaidazunean, nere begien argi gozo orrek.

XX

Elkar aditzeko, aldiak iru dirala esan bear: lena, oraiñaldia, geroa.

        26. Oraiñarte argi ta garbi dagona, ez dala gerokorik, ez lengorik. Ez dala iator esaten: noizaldiak iru dira, lena, oraiña ta geroa. Ausaz ola iator: noizaldiak iru dira, lengoen oraiñaldia, oraigoen oraiñaldia, gerokoen oraiñaldia. Gogo-barnean badaude iru auek, eta beste iñon ezditut ikusten: lengoen oraingo gogoana, oraingoen begiratua, gerokoen oraingo itxaropidea.

        Esatea zillegi bazaida, iru aldi dakustaz eta irurak badira, naski. Esan bedi are: iru dira noizaldiak, lena, oraiña ta geroa, oitura kaxkarra danez. Ez dit axolik, ez naiz mokoka ari, ez atarra-naiean, esana ulertu baledi, ots, izatekoa ez dala oraiño, ez, izana ere. Gutxitan mitnzo gera iator, askotan oker, baiñan igartzen zaio zer desagun.

XXI

Nola neurtu aldiak.

        27. Au esan dut aintzitxe: doan aldia negurzen dugula; esaten baitugu, «aldi ua au alako bi dala», edo «au arekin berdin dala», ta orrela berebat aldiaren zatiak otsegin dezazkegula negurtuz. Ortaz, doan aldia negurtzen dugu, niñona; ta norbaitek balesa: «Nola dakizu?», badakit, erantzunen nioke, negurtzen baitugu, ta ez danik ezin negurtu, len-gerorik ez dala ere. Oraiñaldia nola negurtzen dugu tarterik ez badu? Iragaitean negurtzen dugu; iragandakoan ez baita negurtzekorik. Baiña nondik as, non barrena, nora doa guk negurtzean? Nondik? Gerokotik, naski. Non barna? Berton barna, naski. Nora? Lengora, naski. Beraz, oraiño ez danetik, tartetik ez dunetik, orain ez danera. Edozein tartetan zer negurtzen dugu aldia ezik? Ez baitugu esaten bakun, bikun, irukun, berdin, eta olakorik; eta aldiari buruz olako esaten badugu, tartea diñogu. Zer tartetan neurri oi dugu iragana? Datorren geroan. Baiñan ez danik ezin negurtu. Ari dan oraiñaldian? Tarte utsa ez dezakegu negurtu. Doaneko lenaldian? Baiñan, are, ez danik ez dugu negurtzen.

XXII

Nori galdetu gauza auek, Iainkoari baizik?

        28. Sutan daukat barrena, Iauna, pipitaki txit naasi au asmatzeko. Ez izkuta, nere Iainko Iaun, aita on, Kristorengatik otoi, ez izkuta nere gogoari, arrunt bezain gorde diran gauza auek! Zure errukiaren argiz, Iauna, aietan, sartu ta argi egidazu. Nori galdegin oietaz? Eta nori aitortu etekin geiagoz nere ez-iakiña, Zuri baiño; ez baitzaizu gaitzi nik Zure Idaztietara dutan griña txit bizkorra. Emazu maite dudana, maite baitut. Eta au ere Zuk eman didazu. Emazu, Aita, Zuk baitakizu semeeri emari onak ematen. Emazu, ezagu-asmo baitut, eta nekea daukat aitzinean Zuk ideki arte. Kristo Sainduen Sainduagatik, otoi, ez bezait iñork galarazi. Nik ere «siñesten dut orregatik mintzo naiz». Au dut itxaropide, ontarako bizi naiz, «Iainkoaren atsegiña ikusteko». «Nere egunak zaartuazi dituzu, ta badoaz». Ez dakit nola. aldi ta aldi, aldiak eta aldiak diogu. «Zer alditan esan zun au arek?»; «Zer alditan egin zun au arek?». Eta «aspaldi da ikusi ez dedala» eta «elezati onek bi iraute ditu bakar laburraren aldean». Ola diogu, ola dantzugu, ta ulertzen dugu ta ulertzen gaitute. Gauza txit arruntak eta egunerokoak dira auek, baiña lar gordetzen zaizkigu ta arkitzea berri zaigu.

XXIII

Aldia ez da gorpuzkien zirkiñ edo mugimentua; ez eguzkiaren eta izarrena.

        29. Gizon ikasi bati au entzun nion, baiñan ez siñetsi: eguzki, illargi, izarren zirkiñak dirala aldia. Zergatik ez obeki mukulu guzien zirkiña? Ortziko argizagiak geldi balitez, eta eltzegille baten pirrila igitu, ez al litzake aldirik, aren giltzak negurtzeko? ta une berdiñetan ari dirala edo batzutan geldiago, bestetan usuago igitu ezkero, batzuk luzeago ta besteak ezago dirala esateko? Au esatean ere, ez al giñake gu aldian mintzo? Bai al lirake gure izkuntzan elezati batzuk luze, besteak labur, aiek luzarogo ta auek laburrago ots egin zutelako baizik? Emaiezu gizoneri, Iainko, txikien eta aundien berri guzizkoak txikietan ikustea. Ortziko izar eta argizagiak aldien eta egunen eta urteen aztarren dira. Badira, ordea. Ez nuke nik esanen, pirrillaren inguru-giltza eguna danik, ez eta arek ere aldi ez danik.

        30. Nik aldiaren izatea ta iatorra ditut iakin-nai, arekin negurtzen baititugu mukuluen zirkiñak, eta alako zirkiñ ua, au alako bi iraunkor dala diñogu. Ezperen, eguna, eguzkiak lurrean irautea bakarra ez-baiña —andik baitira gau-egunak— sortaldetik sortaldera bitartea izanik —orregatik baitiogu «oinbeste egun dira», beren gauekin, gaurik lekutu gabe— beraz, eguna, eguzkiaren zirkiñak eta bideak osatzen baitute sortaldetik sortaldera, zirkiña bera al da eguna, ala bideko irautea, ala biak? lena egun balitza, beraz egun ere litzake eguzkiak bere bidean ordu bakarra iraun baleza. Bigarrena balitza, ez litzake, beraz, egun eguzkia sortzetik sortzera ordu beteko epe laburrean balitza; ostera, eguzkiak ogeitalau giltz egin bear lituke eguna osatzeko. Biak balira, ua ere ez litzake egun, ordu betean eguzkiak giltz osoa eginen balu; ez eta, ekia geldi egonik, goizetik goizera obo osoan deman aiña aldi iragan baledi. Beraz, zeri deritzan egun ez-baiña, zeri deritzan aldi galdegiñen dut orain. Esan baikenezake, arekin eguzki-bidea negurtuz amabi ordutan egin balu, oi dun aldi-erdi eskasean egin dula. Eta bi noiz-aldiak alderatuz, ua esan genezake bakun, au bikun, iñoiz bakun artan edo bikun ontan ekia sortaldetik sortaldera alda baledi. Ez bezait iñork esan, beraz, aldia ortziko mukuluen igitzea dala; arako aren gurariz, gudan garai ateratzeko ekia gelditu zanean, ekia geldi zegon, baiñan aldia ari zan. Burruka ua, aski zitzaion aiña aldi-tartean egin eta bukatu zan. Beraz, aldia luzaki zerbait bezela dakusat. Ikusi? ala ikusi uste? Zuk ierakatsiko didazu argi, Egi.

XXIV

Lengo atalean iarraitzen du: aldia ez dala gorpuzkien zirkiña.

        31. Aldia mukuluen zirkiña dala baiesteko agintzen al didazu? Ez, naski. Ez omen baita mukulurik igitzen aldian baizik. Zuk diozu. Mukuluen zirkiñ ori aldi dala ez dut entzuten. Ez diozu. Mukulua igitzean aldi bidez negurtzen dut, ari daño, asi danetik gelditu daño. Asten ikusi ez badut eta iraun badirau, ta bukatzen ikusi ez, ezin dut negurtu; baizik ere ikusten asi naizanetik ez dutaneñokoa. Luzaro badakusat, aldi luzea dala diñot soilik, ez zenbatik. Zenbat diogunean, besteren aldean diogu onela: «ua aiña au», edota «ua alako bi au», ta onela bestetaz.

        Mukulua andik ara doan tartea markatu bageneza, edo-ta aren zatiak, ardatza bezala zora baledi, esan genezake zenbat iraun dun mukuluaren naiz zatien zirkiñ arek toki batetik bestera. Beraz, zirkiña bat eta iraunaren neurria beste bat izanik, nor ez dakusa bietan zein dan iatorrago aldi? Mukulua iñoiz ez-berdin igi baledi, iñoiz egon badago, zirkiña ez-ezen egona ere aldizka negurtzen dugu, ta au esaten: «egon aiña igitu zan», edota, «igitu alako bi edo iru egon zan», eta esan oi dana, gure neurgaia ulertu edo taiutu dezan beste edozer alde aldera. Zirkiña ez da, beraz, mukuluen noizaldia.

XXV

Ez dakit zer dan aldia; ez dakit zer ez dakidan ere. Argitu nazazu Iauna.

        32. Oraindik ez dakit aldia zer dan, Iauna, aitortzen dizut, eta berriz aitortzen, Iauna, badakidala au aldian esaten ari naizala, ta aspaldi aldi ontaz mintzo naizala, eta aspaldi ori ere ez dala aldiaren irautea baizik. Eta nola dakit au, aldia zer dan ez dakidala? Edota, dakidana nola esan ez dakit? Arren, ez dakit zer ez dakidan ere! Zure aurrean, ene Iainko, ez diot gezurrik. Biotzaren ariora mintzo naiz. «Zuk argituko duzu nere zuzia, ene Iauna eta Iainko, Zuk argituko nere illunpea».

XXVI

Aldia, irautea da.

        33. Ez al dizu nere animak egiz aitortzen, aldiak neurtzen ditudala? Bai, ene Iaun ta Iainko, negurtzen ditut, eta zer neurtzen dutan ezdakit; mukuluen zirkiña negurtzen dut aldiarekin. Aldia bera ez al dut negurtzen? Negurtu ote nezake mukuluen zirkiña zein luze dan, eta zenbat iraun dun andik onara, igitzen daneko aldia negurtu ez baneza? Aldia bera nola negurtzen dut, beraz? Aldi laburragoz luzeagoa, abe bat ukondoz bezala? orrela negurtzen ikusten dugu, ele-zati laburraren irautez ele-zati luzearen irautea, ta bi alako dala esaten. Ola negurtzen ditugu olerki luzeak neurtitz luzeen bidez, eta neurtitzen luzea oiñen irautez, oiñena elezatienez, eta luzeena laburrenez —ez orrialdeka, orrela aldia ez-baiñan aldea negurtzen baitugu—, baizik eta, itzak ebakitzean igaroz doazalako, ta ola esan oi dugu «olerki luzea da» oinbeste neurtitzekin ondua baita; neurtitz luzeak oinbeste oiñeko baitira, oin luzeak, oinbeste elezati artzen baitute; elezati luzea laburra alako bi baita. Orrela ere ez da artzen aldiaren neurri iakiñik, gerta bailiteke neurtitz laburrak astiroago ebakiz geiago irautea, luzeak ariñ ebakiz baiño. Orobat, olerkia, oiña, elezatia. Ortatik iduri zait aldia irautea baizik ez dala. Baiña zerrena ez dakit, eta arrigarri da animarena berarena ez ba. Zer negurtzen dut bada, otoi, ene Iainko, et zer diot muga gabe?: «aldi au ua baiño luzeago da»; edo mugatuz: «ua alako bi da». Aldia negurtzen dut, iakiña; baiñan ez geroa ez baita oraiño; ez oraiña, ez baitu tarte zabalik; ez lena, ez baita ere. Zer negurtzen dut, beraz? Aldi iraganak ez-baiñan, iragaitean? Ola dut esana.

XXVII

Negurtzen dugu mintzoa olerkietan.

        34. Ekin bizkor, ene barrena, ta zaude ernai. Iainkoa gure laguntzaille; «berak egin gaitu, ez gu geurok». Egiaren xinta badator. Dagigun soiñu bat asi dala ta ari dala, ta oraindik ari ta gero atertu, ta, ixiltasuna. Soiñu ua iragana da, ta ez da soiñu. Otsegin baiño len gerokoa zan eta etziteken negurtu, ez baitzan; orain ere ez ditke, ez baita. otsegitean ziteken, orduan baitzan negurgai. Orduan ere etzegon geldi, iraganez zoan. Orregatik ezago negur ziteken? Ioan-ala tarteka zabaltzen zan, beraz, negurtu ziteken, oraiñak ez baitu tarterik. Ordun negurtu baziteken, dagigun berriro beste soiñua asi dala, ta ari dala luze, atergabe; negurtu dezagun ari danean, atertzean iragana baita, eta ez da neurgairik. Negurtu dezagun osoro ta esan zenbat dan. Baiñan oraindik ari da, ta ez diteke negurtu asieratik baizik eta atertuan azkeneraiño. Tartea negurtu oi dugu edozein asieratik edozein bukaerara. Orregatik, atertu ez dan soiñua ezin neurtu «zein luze zein labur» esateko eran, edo bestea aiña, bakuna, bikuna ta abar dala beste baten aldean. Baiñan atertzean ez da. nola negurtu dite, beraz? Alare aldiak negurtzen ditugu, ez oraiño ez diranak, ez eta geiago ez diranak ez tarterik ez dutenak, ezta mugarik ez dutenak. Beraz ez dugu negurtzen lenik, gerorik, oraiñik, doanik, eta alare aldia negurtzen dugu.

35. Deus creator omnium.

        Zortzi elezatiko neurtitz onek aldi luze ta labur biz batean ditu; beraz, lau labur: lena, arena, bosgarren, zazpigarrena; eta bigarrena, laugarrena, seigarrena, zortzigarrena, luze. Bakoitzek beste bakoitzek alako bi aldi dute. Ebakitzen ditut eta berrizten, eta ala da belarri ernai batentzat. Zentzu atzarrientzat zati luzea laburrez negurtzen dut eta bi alako dala sumatzen. Baiña, batak besteren ondotik otsegin dun ezkeroz —lena labur bada ta bigarrena luze— nola atziko dut laburra ta nola egokiko diot luzeari bi alako dala ikusteko, luzea ez baita otsegiten asi, laburra itzali arte? Ta luzea bera berton al dut, negurtzen ez baituket bukatu ezik? Aren bukatzea, iragaitea da. Zer negurtzen dut beraz? Nun da laburra arekin negurtzeko? non da luzea negurtzen dutana? Biek otsegin zuten, egan aldegin zuten; ez dira. Ni, aldiz, negurtzen ari naiz, eta biribil erantzuten dut, zentzu atzarrieri entziñik, ua bakuna dala, au bikuna, irautez naski. Au ere ezin duket, iragan eta bukatu dirala baizik. Ez ditut beraz, aiek negurtzen, ez baitira; zerbait negurtzen dut ene gogoan tinki dagona.

        36. Zugan negurtzen dut aldia, ene gogoa. Ez ni naasarazi, ala baita; etzaite naasi, zure eragiñen eragiñez. Zugan negurtzen dut aldia, berriz esan. Doazan gauzak zugan utzi duten eragiña, ta iraganik ere dirauna, ori negurtzen dut berton; ez ua eragiteko iragan ziranak; ori negurtzen dut aldia negurtzean. Ixilaldiak negurtzean eta ixiltasun batek mintzo batek aiña iraun zula esatean, ez al dugu mintzoaren neurrira bururapena zabaltzen, mintzo bailitzan, ixiltartea aldi-gunean aitortu al izateko? Mintzoa ta agoa atertuz, buruz ari baititugu mintzo geran gisan, eta neurtitz eta edozein iardun eta edozein zirkiñen gunea ta aldien tartea bata bestearekin alderatzen ditugu, ozenki ari bagiña bezala. Norbaitek mintzo luzexko bat atera nai balu, ta zein luze diteken aurretik buruz taiutu, iñolaz ere ixilgunean egin du, ta oroimenaren bidez, mintzo ua ateratzen asi da erabaki dun mugaraiño. Otsegin du ta otsegiñen. Mintzo-zati emanak otsegin du naski, ta ematekoak otsegiñen, eta ola bukatzen da bertoko begiratuak geroa len biurtuz, eta lena azieraziz geroa aiturik, guzia lengo dedin arte.

XXVIII

Nola iragaiten da geroa? Kantuarekin gertatzen dana.

        37. Baiña, nola xurtzen edo aitzen da geroa oraindik ez dana, edota nola azitzen lena ere ez dana, iraultzen ditun gogoan iru diralako baizik? Itxaroten du, begiematen, gogoratzen, itxaroten duna begiemanaren bidez gogoratu dunera igaro dedin. Nork ukatu, beraz, gerokorik oraindik ez dala? Alare gogoan dago gerokoen itxaropena. Ta nork uka lengorik dagoneko ez dala? Alare gogoan dago lengoen oroimena. Ta nork uka «oraiñak» tarterik ez dula, lipar batean iragan oi dalako? Alare gogo-begiak irauten du, ta bide ortaz urruntzen da berton izatekoa. Beraz ez da geroaldia luze, ez baita; lenaren oroipen luze da lenaldi luzea.

        38. Lelo ezagun bat emaitera noa. Asi-aurrean erabat ikusten du nere gogo-begiak; asi naizanean, lengorako kendu diodana oroimenean eratzen zait, eta nere iardun bizi au oroimenera edatzen zati esanarekin, eta itxaroan, esatekoarekin. Nere atzartasuna berton dago, ordea, aren bidez baitoa gero zana lenago izatera. Orrela iardunago ta oroimena luzeagotzen da, itxaroa laburturik, guzia aitu dedin arte, eginkizun ua bukaturik, guzia oroimenera igaro danean. Eta lelo osoarekin gertatzen dana, gertatzen da puska bakoitzarekin eta elezati bakarrarekin. Eginkizun luzeagoan ausaz lelo ori zati dala berori gertatzen da; berori giza-bizi osoan, egite bakoitza bizi orren zati dala; berori gizasemeen mendean, gizon guzien biziak mende orren zati dirala.

XXIX

Nere bizia luzakia (irautea) da.

        39. Baiña «Zure errukia biziak baiño obe baita», nere bizia luzaki da. «Zure eskuiñak iaso nau», nere Iaunagan, Zu bakarraren eta gu askoren artean —askotan askoz— bitarteko dan Gizasemeagan, onen bidez «atzi dezadan atzi nauna» ta egun zarretik bildu nadin bakarraren billa, lengoa aantziz, ez geroko edo iraizeko diranetara, baizik eta berton, zatiturik ez-baiña osoan, zatiturik ez-baiña «gogoz bildurik bainoa dei gurenaren abarra irixtera». An entzunen dut gores-mintzoa, ta ikusiko Zure atsegiña, ioan-etorrika ez dabillana. Orain, ordea «nere urteak intzirika», ta Zure nere Pozbide, Iauna, nere Aita, eta ni aldian zatitu naiz ez dakit nolako aldiz-aurrera, eta nere bururapenak, nere gogoaren errai miñak, zarratatzen dira milla zalapartetan, Zure maitasunean urturik Zugan ixuri nadiño.

XXX

Noizik ez dan tokian iñoizik ez da; beraz zozokeri bat galdegiten dute «zer ari zan» orrekin.

        40. Egonen naiz gotor Zugan, nere eredu ontan Zure legian gizonen eleta egari gabe; oben-gaitzez iakin-egarriago baitira burudun baiño. «Zer ari zan Iainkoa zeru-lurrak egin baiño len?». Edota, «zer gogok eman zion zerbait egitea len iñoiz ezer egin gabe?». iezu, Iauna, zer diagoten ongi gogoematea. Ikas bezate ez dala iñoiz esaten noizik ez danean. Beraz iñoiz ari etzala esatean, noiza gabe egin zitula besterik zer diagote? Bekusate beraz, noizik ez ditekela sorkaririk gabe, ta uskeririk ez besate. Eda bitez are berton daudenetara, ta bekite, Zu noizaldi guzien betiko Egille ori noizaldi oro baiño len zerala, ta ez dala betikide zaizun aldirik ez sorkaririk, bat edo bat noizaren aurretik balego ere.

XXXI

Iainkoak gauza guziak betiera alda-eziñean ezagutzen ditu.

        41. Ene Iaun eta Iainko, zein da Zure ixilgodearen kolko-barrena! Zein urrun iraitzi ninduten ortik nere obenen ondoriak! Senda nere begiok, Zure argiak poztu nazan. Animaren bat baldin bada, iakitez ta aitzin-iakitez iantzia, iraganak eta iragaintekoak dakizana, nik lelo txit ezaguna bezain ongi; arrigarri da, naski, ta izugarri miragarri, ez baitzaio izkutu mendeetan egin danik eta egiñen danik; neri ere ez baitzait izkutu lelo ori kantatzean, aurrenetik zer ta noraiño iragan dan, bukatzeko zer ta zenbat dagon. Utikan, ordea, Zuk orrela lenak eta geroak ezagutea, guzien egille ta animen egille orrek! Bestela dituzu ezagutzen, oso bestela ta askoz izkutuago. Etzaizu gertatzen Zuri, aldagabe betikor orri, animen betiko irazaille orri, lelo ezagun bat esaten edo entzun dunari gertatzen zaiona, ots, geroko itzen itxaroaz eta lengoen oroiz lera aldatzea eta zentzua zatitzea. Beraz, zeru-lurrrak asieratik ezagutu baitzenitun ezaguera alda gabe, ala egin zenitun asieran zeru-lurrak Zure ekiña zaitu gabe. Au ulertzen dunak, goretsi zaitzala; bai ulertzen ez dunak ere. Bai goitar zerala! Bioz-xapalak dira Zure egoitza, ta ez dira erorten, Zu baitzera aien goitegi.