LENENGO IARDUNA

I

Iauna deituz billatu, ta siñetsiz deitu.

        1. «Aundi zaitugu, Iauna, ta biziro goresgarri» (Ps. 144. 3); indarreean aundi; iakiñean, berriz ez duzu mugarik (Ps. 146. 5). Eta, goretsi nai zaitu Zure sorkari duzun gizontto onek? ilkor izanaz gaiñera bere obenaren aitorra inguruan deraman onek? «Arroskoeri iarki egiten baitzaikie» (Ptr. 1, 5). Alare, goretsi nai zaitu duzuntto onek. Zerorrek naragizu, Zu goxoki gorestera; izan ere Zuretzat egin gaituzu, ta eziñegonez daukagu biotza Zuregan atseden dezaño.

        Idazu Iauna, bi auetan zer dan leenik iakitea ta ezagutea: Zuri dei egitea, ala Zu gorestea; edota Zu ezagutea lenago ote dan, Zuri dei egitea baiño. Nork deituko zaitu ezagun ezean? Ezagun etzaitunak, baten orde beste dei lezake. Ezaguteko deitzen ote zaitugu? «Nola deitu, siñesten ez danik? Edota, nola siñetsi, adierazle gabe?» (Rom. 10, 14). «Billa dabiltzionak goretsiko dute Iauna» (Ps. 21, 21). Billa dabiltzionak arkitzen dute, naski, ta arkitzen dutenek goretsiko. Billa zaitzadan, Iauna, dei egiñez, eta dei zaitzadan Zu siñetsiz: adierazia baitzakigu. Nere siñesteak deitzen zaitu, bai; adierazleen bidez Zure Seme Gizon egiñak piztuerazi didan siñesteak.

II

Nola ta nondik etorri, deituz, guregan daukaguna? Zer toki duke guregan?

        2. Eta nola dei dezaket ene Iauna, ene Iaun eta Iaungoikoa? Deiturik ere, neregana deitu bear baitut. Zer toki neregan, ordea, nere Iauna etor dakidan? «zeru-lurrak egin ditun» Iauna neregana dedin? (Gen. 1, 1) Bai al da nigan ezer, Iauna, Zu zadukakenik? Edota, nerekin batean egin zenitun zeru-lurrak iduki aal zadukate? Edota Zu gaberik ezer ez dalako da, dan orok Zu edukitzea? Ni ere bainaiz, zer ari naiz etor zakidan? ez bainintzake, izan ere, nigan ez ba zinaude? Oraindik ez ni lurpera, eta alare an zaude. «Lurpera ietxi ba'nendi, an zaude» (Ps. 138, 8). Ez nintzake, bada, izan ere, Iauna, nigan ez ba ziñaude. Obeki esan, ez nintzake Zugan ez ba'nintza; «Zugandik, Zugatik, Zugan baitira oro?» (Ierem. 23, 23). Baiki, Iauna, baiki. Nora dagizuket dei Zuri, nerau Zugan egonik? edo-ta nundik zatozkiket? nora dagiket iges zeru ta lurretik at, nigana etor zaitezen nere Iaun ori? Zerorrek esana bait-da: «Nik betetzen det zeua eta lurra».

III

Nola dago Iainkoa orotan? Nola dauzka oro?

        3. Zeru-lurrak betetzen dituzunez gero, al zaitute idukitzen? ala, aiek beterik, gaiñez dagizu, ezin zadukatelako? Nora zabaltzen duzu, ordea, zeru-lurrak bete ondoan gaiñez zaizun ori? Guzia daukazun orrek ez duzu, naski, ezerk zadukan bearrik, betetzen duzuna idukiz betetzen baituzu. Zutaz beterik dauden ontziek etzaitute egonarazten, aiek autsirik ere ez baitzera ixurtzen. Guregan ixurtzen zeranean ere, etzera eortzen; gu iasoten gaituzu; etzera Zu barreiatzen; gu biltzen gaituzu.

        Guziak betetzen dituzun orrek, Zutaz osoz betetzen al dituzu? Ala, zatika zadukate, guziek ere ezin zadukatelako? Eta Zure zati berbera, guziak batean al daukate? Ala bakoitzak bakoitza, aundiak aundia, txikiak txikiagoa? Beraz, bai al da Zure zatirik aundiagorik edo txikiagorik? Edota nonai zaude guzia, ezerk oso idukitzen etzaitula?

IV

Iainkoa orotan, dagolarik ari.

        4. Zer da, bada, nere Iainko au? Zer dut otoitzen «Iainko Iauna» baizik? Bai al da Iaunik Iauna besterik? Edo nor da Iainko gure Iainkoaz landa? (Ps. 17, 32) Garaiena, onena, dezakenena, guzti-dezakenena, urrikaltsuena ta zuzenena, gordeenik agerikoena, ederrena ta bizkorrena egonean ezin-idukia, alda-eziña ta oro aldatzen duzuna; beiñere ez berri, beiñere ez zahar, guzia berritzaile; arroputzak zaartzen dituzuna, baitaratzen ez diralarik; beti iardunean, beti geldi; biltzen eta bearrik ez, eramaten, betetzen eta gerizatzen; sortarazten, iñutzen eta biribiltzen; ezeren peitu ez, eta billa. Maitean irakingaitz, tukuan seguru, urrikian min gabe, asarrean bare, lan-aldaz burubiderik aldagabe; arkitzen duzuna duzu artzen, beiñere galdu etzenularik; gaberik ez beiñere ta irabaziaz atsegin; beiñere ez zikoitz eta mozkiña duzu eskatzen. Gaiñez demaizugu zordun zaitzagun; eta nork du ezer Zure ez danik? iñori zorrik gabe zorrak ateratzen; ezer galtzeke zorrak barkatzen. Zer ari naiz, ene Iainko, ene bizi, ene atsegin guren, edota zer diardu ari danak Zutaz ari danean? Eit, ordea, Zutaz ixil daudeneri, mintzul berriketontzi baitira!

V

Augustiñek Iainkoagan atseden nai du; bera du osasun.
Maitatu nai du, obenak gora-beera.

        5. Nork ni Zugan atsedenerazi? Nork erakarriko zakit nere biotzera, birbiztu dezazun, nere utsegiñak aantzirik, On bakarra zaitudan Ori laztandu zaitzadan? nor zakit? Urrikal'zakida mintza nadin. Zer nauzu ni, maita zaitzadan agintzeko? ezperen, asarre zakit eta zorigaitz aundi eskeinka zadukat? Txikia al da Zu ez maitatzea? Ai ene! Esaidazu Zure errukiz, ene Iaun eta Iainko, zer zakidan. Esaiozu nere animari: «ni nauzu osasun» (Ps. 34, 3). Esaidazu entzuteko eran. Aintzinean dituzu nere biotzaren belarriak; ideki etzazu ta esaiozu nere animari: «ni nauzu osasun». Mintzo orren ondotik laisterka asiko naiz eta atsiko zaitut. Ez neri izkuta Zure aurpegi Ori! Ori ikus-naiez il nadin, ez iltzeko.

        6. Animako etxe au estua dut Zu ontara etor zaiten. Zabal ezazu. Erortzear dago; altxa ezazu. Badu Zure begiak, ontaz minberatzekorik: badakit, aitortzen dut. Baiña nork garbituko du? ala, Zutaz besteri dei egin bear diot, «Nere izkutukoetatik garbi nazazu, ta besterenik ez egotzi Zure mirabeari?» (Ps. 18, 13). «Siñesten dut; orregatik ari naiz» (Ps. 115, 1). «Badakizu, Iauna; ez al ditizut esan aintzinadanik ene gaiztakeriak, eta barkatu Zuk onen makurkeria?» (Ps. 31, 15). Ez naiz Zurekin auzitan asiko Egia Zeran orrekin; eta nik ez dut nere burua zuritu nai, nere «gaiztakeria berez gezurta ez dedin» (Ps. 26, 12). Ez noa Zurekin auzitara. «Gaiztakeri billa asi bazendi, nor burutu ledizuke?» (Ps. 129. 3).

VI

Nola etorri zan bizi ontara. Nola iñutu zuten.

        7. Begokit, alare, Zure aintzinean mintzatzea, lur eta errauts naizan oni (Gen. 18, 27). Begokit, bai, itza, Zure errukiari mintza bainizaio, ez gizon maxiolariari. Zu ere ausaz irriz ari zakit, baiña berriro erruki zakiket. Zer dut bada adierazi nai, Iauna, au baizik: ez dakidala nondik etorri naizan onara, ots, bizi eriogarri ontara ala erio bizigarrira. Ez dakit. Eta zure errukiaren atsegiñek iaso omen-ninduten, —gurasoek esana dakit, aldian, batengandik bestearengan gatzatu baitninduzu; aiek esana; ez bainaiz oroitzen. —Artu ninduten, arean, bularraren atsegiñak. Ez amak, ez iñudeek etzuten beren bularrik betetzen; baiña Zuk aien bidez ematen zenidan aur-ianaria Zure erabakiaren ariora, eta aberatasunak, Zuk gauzen barnean ezarriak. zuk ematen zenidan, are, Zuk emana baiño geiago nik ez nai izatea, eta azi ninduteneri, Zuk emana berak neri eman-naia; biotz onez eman nai zidaten Zugandik oparo zutena. On zitzaien, aiengandik on zitzaidana; aiengandik ez-baiña aien bidez zana. Zugandik baitira, Iauna, on guziak eta nere Iainkoarengandik ene osasun guzia. Ontaz, geo baitara nintzan, barne ta landa ematen ditidazunetan oiuka ari baitzakida. Ordun, aldiz, edoskitzen nekin eta atsegiñetan etzitzen; gorputzeko miñetan, berriz, negar egiten, besterik ez.

        8. Gero asi nintzan irri egiten ere, lenik ametsetan, gero esnai. Esanik dakit eta siñetsi nun, beste aurrak ere ola ikusten baititugu; nererik ez dut oroi. Emeki emeki baitara nintzan non nindagon; nere naikaria agertu nai nien, bete zezaten: baiñan aiek ezin, ua barnean baitzegon eta aiek nitaz landa; etzezaketen suma nere barnekorik. Beso-eraginka ta oiuka adierazten nien doi doi, al bezalaño, nere gogoa, ez baitzen keiñuen antzeko. Baiesten zutelarik, ulertu ezik ere, naiz kalte zitzaidalako, asarre nnintzaien aundieri menpeko ez nitulako, ta txikeri ematen etzidatelako, ta negarra nien apen orde. Ikusi ditudan aurrak ola dirala auteman dut, eta ni alako nintzala obeki erakutsi didate ez-ikasi aiek, azi ninduten ikasiek baiño.

        9. Ara, nere aurtzaroa il zan beiñola, ta ni bizi naiz. Zu, ordea, Iauna, baitzera beti, —Zugan ez baita ezer iltzen; mendea baiño len, lena baiño ere len baitzera, sortarazi dituzun oroen Iaun eta Iainko baitzera, Zuregan baitaude egonarriz, egonarririk ez duten gauzen iturburuak, Zugan baitiraute aldaketa gabe, aldakor diran oroen iatorriak, Zugan bizi baitira noizaldi ontako arrazoigabeen arrazoi betikoak— esaidazu belauniko nagonari, urrikari onentzat urrikaltsu, nere aurtzaroa nere beste adin baten ondorea ote dan, ala amaren sabelean nunarena. Artaz ere zerbait esan zidaten, eta neronek ere emazte aurbearrak ikusi baititut. Adiñ au baiño len zer nintzan, ene Iainko gozoa? Bai al nintzan nonbait edo norbait? Au esan dezaidakenik ez baitut, ez amarik, ez aitarik, ez besteren sumarik, ez ene oroiterik. Irri eragiten al dizut galde auekin, ala, dakidantto ontaz nik Zu gorestea ta aitortzea nai duzu?

        10. Aitortzen zaitut, Iauna, oroi ez dutan aurtzaroko gorespenak Zuri emanez. Eman diozu gizonari besterenetik suma artzea ta emazteñoen esaneri siñetsaraztea. Banintzan orduan, bizi nintzan; nere bane-eragiñak adierazteko keiñuak billatzen nitun mintzul-aroaren azken aldeantsu. Nondik olako bizidun au Zugandik ezik? Al du iñork beure burua egiteko antzerik? Bestela, zer iatorritik datorkigu izan eta bizi, Zugandik ezik? Iauna, «izan» eta «bizi» ez baitira Zugan bat eta beste, «bikain izan» eta «bikain bizi» orobat baitituzu. Gaiñenekoa zera, aldakuntzarik gabe; etzaizu igarotzen egungo egunik eta alare eguna Zugan igarotzen da, Zugan baitira guziak: ez bailukte iragan biderik Zuk ez ba zeneduzka. Eta zure urteak ez baitute igarotzerik! «Zure urteak egungo eguna dira» (Ps. 101, 28). Zure egun ortan zenbat gure ta gurasoen egun igaro dira, ta ortatik artu dute neurria, ta ontatik artuko dute nolabait igaro diran oriek bezela, nolabait diraken oriek ere. Zu, berriz, «beti bat» zera; biarko ta urrengo, ta atzoko ta erenegungo ta atzeragokoak «egun» egin dituzu, egun egiñen. Zer neri, iñork au buruz asma ez baleza? Poztu bedi ina ere, ta au bio: «Zer da au?» Poztu bedi ala ere, ta naiago beza ez asmatuz asmatzea, asmatuz ez asmatzea baiño.

VII

Bularreko aurren griña txarrak. Zer adiñetan egon da gizona errugabe?

        11. Entzun, Iauna. Eit gizonen obeneri! Gizonak diño au ta erruki zaitio, Zuk egiña baituzu; baiñan obenezkorik ez duzu egin arengan. Nork gogora neri aurtzaroko obenik —Zure aintzinean ez baita iñor oben gabe, ez egun bateko aurra ere— nork dit gogora? Orain txiki dan aurtxoren batek? nitaz oroi ez dutana arengan dakusadalako?

        Zer oben nuan orduan? negarrez bularra irrikatzea? Orain ez bularra, baizen ene adiñari dagokion azkurria ola irrika baneza, ista eta irri legidaket arrazoi aundiz. Beraz, ordun itxusiak egin nitun, eta akar zegidanari adirik artzen z niolako, ez zan oitura ta arrazoi neri akar egitea. Olako oiturak adiñarekin erauzten eta aizatzen ditugu. Zentzudunik ez dut ikusi oraiño, etxe-garbiketan ari dala, gauza onak aurtikitzen. Adiñ artan on al zan negarrez eskatzea, kalterakoa ere? Txikiekin, aundiekin, gurasoekin eta zuhurragoekin ere biziki asarretzea guk naia egiten etzutelako? Ioka, albait, gaitz egitea, makurra lekarkigun gauzarik ematen etzigutelako? Era ortan, aurren azbegiak dira errugabeak, ez aien anima.

        Neronek ikusi dut eta ala dakit, aurtxo eziñeramana, mintzatzen asi ez eta, bere titi-lagunari zurbil zurbil, muturra okertuz so egiten. Au ez dakinik ba dea? Amek eta iñudeek sorgintzen omen dute makur ori zenbait sendagailluz. Errugabea izatea al da, beintzat, laguntza bearren bearrenean edari artaz bakarrez bizi dan laguna bular-eraiean ez ikusi nai izatea? Barkatzen dira goxoki olakoak, ez naski uskeri edo ezer gutxi diralako, baizik eta adiñean sartzearekin galduko baitira. Eta ala bear, zaarragoren batengan begi onez ezin eraman baditugu ere.

        12. Beraz, ene Iaun eta Iainko, Zuk eman baitiozu aurrari bizia ta gorputza, dakigun bezalako zentzuz iantzia, azbegiz lokarritua, aurpegiz edertua, bizidunaren kemenak oro eman baitiotzu erabat beure burua iagon dezan; zuk agintzen didazu Zu oetan gorestea ta «Zure izena kantatzea, txit gorengo» (Ps. 91, 2); Zu baitzera guzia dezakezuna, ona, bestek egiñ ez dezakentto au bakarra egin bazenu ere; Zu bakarra baitzera guzien eredu, guziz eder, guziak edertzen dituzuna, ta Zure legez antolatzen dituzuna. Bizi izan nula gogoan ez dutan adiñ au, besteri siñetsi bainion, eta bizi izan nula uste dutana, uste siñesgarria, lotsa dut oraingo bizi oni eratxikitzea. Nere oroitearen illunbeari dagokionez, amaren sabelean egin nuan biziaren antzeko da. «Gaiztakerian gatzatua baldin banaiz, eta nere amak obenez iñutu banindun» (Ps. 50, 7), non, arren, ene Iainko, non edo noiz, Iauna, egon zan Zure mirabe au errugabe? Bego adiñ ua. Zer dut ikuskizun, sumarik artzen ezdiotaneko bizi arekin?

VIII

Izketan nola zun ikasi.

        13. Ez al nintzan mintzul-arotik mintzarora etorri? Obeki esan, mintzaroa etorri zitzaidan mintzul izan ondotik. Mintzul-aroak etzidan aldegin. Nora ioan zan? Alare galdu zan. Ez nintzan aur mintzagabea: mintzatzen asia nintzan. Gogoan dut aro ua, ta geo baitara nintzan nola ikasi nun mintzatzen. Etzidaten irakasten gizon aundiek itzak itzeri erauntsiz, geroxago letrak bezala; neronek neroni, eman zenidan argitasunez, ene Iainko, nere biotz-eragiñak intziriz, mintzo totelez, eskuei eragiñez, nere naikariak naierara agertu nai nitunean, eta ezin, nai nunik eta nai nituneri. Zerbait izendatzen zutenean, itz ua gogoan artzen nuan, eta neri irakasteko berriro mintzoari keiñuz laguntzen ziotenean, izena ulertzen nuan. Artatik ateratzen nuan, aien itzak olako zer-gauza zula adierazten, keiñuz erakustean. Gorputz-egieraz —au baita iende guzien iatorrizko izkuntza— aurpegiz ta bei-keiñuz eta beste azbegien eragiñez ageri zan zer esan nai zuten. Mihi-otsak, berriz, barneko naikaria adierazten zun, gauzak eskatzeko naiz astantzeko naiz itzurteko. Orrela, esamaña bakoitzean itzak urrenez urren ipiñiz, maiz entzunez, igarten nion zer adierazten zuten, eta itz aiekin mingaiña ezirik, ene naikariak azaltzen ikasi. Onela ikasi nuan, aiekin ar-emanka, nere gogoa agertzen. Geo, gizarteko itsaso asarrean barnago sartu nintzan, gurasoen eta ni baiño zarragoen mendeko.

IX

Eskolan zigorra. Maisu zenbait, Iainko aundiz mintzo.

        14. Iainko, ene Iainko, an zer neke ta maxi egari nitun! zintzo bizitzeko maisueri men egitea agintzen baitzidaten; banukela munduan etorkizun mintzalari eder izanik, izen on eta ondasun billa nezazkela, gezurrezkoak, naski. Gero eskolan asi ninduten asi-masietan. Ez nekin zertako balio zuten, eta ikasten nagi banintzan, zigorra ematen zidaten. Zaarrak ongi zerizkioten. Nik igaro nezaken bide latz au ni sortu baiño len asmtu zuten, Adanen semeentzat lanak eta miñak ugarituz. Ezagutu ere nitun, Iauna, Zu otoizten zinduten gizonak. Aiengandik ikasi nun, alegiñean, Zu norbait aundi ziñala sumatzen; nere zentzuentzat Zu izkutu egonik ere, entzun eta lagundu nauzukela. Aurtzarotik asi nintzaizun otoika, laguntza ta igesleku zaitudan Orri. Zuri deika asktu zitzaidan mihia. Otoitz egiten nizu, txiki onek, eskolan oi ez nindezaten. «Nere zentzapiderako» entzuten ez ninduzunean (Ps. 21, 3), zaarragoek eta gurasoek irri zegietan ene zaurieri, orudko gaitzik aundienari, ez nere gaitzik nai zutelako.

        15. Bai al da, Iauna, Zu alako gogo aundiz idukitzen zaitun biotz aundiren bat? Bai ote da —zozokeriak ere egiten baitu ori aldiz— bai al da iñor Zu ain gogo aundiz atxikirik, zaldiko ta burni-kako ta beste oiñazekari oriek gutxiesten ditunik, irri egiñez, maisuek aurreri egariarazten zitiguteen oiñazeengatik, gurasoek irri egiten zuten bezala? Nik ere ez nuan bildur gutxiagorik, eta ez nun otoitz gutxiago egiten aieri itzurteko. Alare gaizki egiten nuan agindu baiño gutxiago idatziz edo rakurriz edo gogo emanez. Adiñ artarako banizun, Iauna, Zuk emanik, aski oroimen eta asmamen; baiña iosteta maite. Ta olakotsuek egin zituten aiek, nerekin apen artzen zuten. Aundiagoen uskeriek «eginkizun» dute izena, baiñan aurrenek, eginkizun izanik, aundiengandik zigor dute. Iñork ez du aurren kupiderik, ez aundienik, ez bienik. Iritzi oneko epaille batek ez al du beintzat onartuko ni pillotan ari nintzalako zigorkatua, kirola orrek letrak azkar ikasten zeragotzidalako, gero ni letrekin itsusiago ioka nendin. Ni zigorkatzen nindunak, besterik egiten al zun? Maisu-laguna auzixka batean garai ba zitzaion, beazun-miñez eta bekaitzez iraultzenago zan, ni bestek pillotan garaiturik baiño.

X

Kirolak aundinai billa.

        16. Alare gaizki egiten nuan, Iauna, —sortuzko gauza guzien egille ta antolatzaille, ez, ordea obenen agintzaile— gaizki egiten nuan, ene Iainko Iauna, gurasoen eta maisu aien aginduen buruzki iardunez. Balia ninteken ongi, nolabaiteko asmoz nik ikastea nai zuten letra aietaz. Ez nintzan gorbizi oberena aukeratu naiez, iosta-naiez baiño. Batzaldietan aundimiñez garaitu gogo nuan, gezurrezko ipuiez ene belarrieri atsegin gogoz aznai geiago eman zezaidaten. Ikusnaia ere areago pizten zidaten aundien ikuskari ta iostetak. Auek antolatzen ditutenak alakoak dira, ori nai baitute, ia orok, beren aurrentzat. Alae, gogara etsi oi dute aiek iotzea, ikaslana eragozten baitiete, ta semeak antolatzaile biurtzea nai dute beurek bezala. Erruki, zaite, Iauna, olakoetaz, eta iaregin gaitzazu dei dagiguzunok. Iaregin etzaizu oraino deitzen etzatutenak ere, deitu zaitzaten eta iaregin detzazun.

XI

Gaitzaldi batean bataiatu-naia, mutiko zala. Luzapena, ordea, sendatu zalako.

        17. Ikasi nuan, aur nintzalarik, bazala betiko bizitza, gure Iaun Iesukristoren umiltasunaren bidez gure aundinaiari agindua. Aren Gurutzez ninduten ziñatzen ordutik, eta gatz ortaz ninduten goxatzen amaren sabeletik ara, itxaropen aundi baitzun Zuregan. Ikusi zenun, Iauna, aur nintzala egun batez urdabil-miñ amorratuz iltzear nindagola, ikusi zenun, ene Iainko, zer biotzez eta sinestez eskatu nion Zure Kristoren, nere Iainko Iaunaren bataioa amari, bai eta guziok ama dugun Zure Elizari. Asaldatu zan ene iatorrizko ama, beure biotz garbian gogozago erdi bainindun betiko osasunerako. Bazoan arin, bat batean sendatu ez banintza, neri lenbiziko Sakramentua emanarazteko ta artan ni garbierazteko, Zu, nere Iaun Iesus obenen barkapiderako aitortzen zindudala. Ner garbitzea luzatu zan, nere zikinkerien obena oraino bizitzearekin aundiago ta galgarriago zitekelakoan. Banuan ordutik siñeste, ta etxe guziak ere bai, aitak ezik; ark eragotzi zidan amaren eskubidea Kristo siñesteko, berak ez baitzun siñesten. Ari zan ari gure ama Zu Aita zintzaidan, Iauna, Aita baiñon areago. Ontan laguntzen zenion señarra garaitzen, eta olaari obeki serbitzen zion ta baita zuri ere, Zuk agindu zenilako egiten baitzun.

        18. Otoi, Iainko Iauna, iakin nai nuke, Zuk ere nai bazenu, zer asmoz luzatu zan ene bataioa. Okerrera bidea nere onerako bezala zabaldu al zan, ala ez? Orrela entzuten dugu egun ere alako edo olakorengatik: «Bego; egin beza nai duna, oraiño ezbaita bataiatu». Alare, gorputzeko osasunari dagokionez ezdugu esatn: «Bego; zaurituago bedi, oriño ez baita sendatu». Zenbatez obeki ni lenbailen sendatea, nereen eta nere arretaz animako osasuna ukanik: Zuk seguru zaindu zenezan, Zerorrek emana baitzenidan. Obeki, naski! Baiña nere aurtzaro ondoan ene gain zetozen griña-oldar guziak gure amak ezagutzen zitun eta naiago izan zuan, gero moldatzeko zan lur au oldar aiei egotzi, lur ontan ezartzeko zan iduria bera baño.

XII

Aurtzaroan etzun maite eskolarik. Bear ta bear bialtzea ongi egin zioten. Iainkoa ari zan ortan, «aurtxo pekataritzar» ua zentzatzen.

        19. Aurtzaroan berean, ordea, gaztezaroan aiña bildur ez niela ere, ez nun maite letrarik, eta gorroto nuan aietara eragin nindezaten. Beartzen ninduten, ordea, ta ongi egiten; nik ez ongi, ez bainezaken ikasi, beartu ezik. Bortxaz ez da iñor ongi ari, egin baleza ere. Zirika nindutenek etzegiten ongi; baiña Zugandik ongi, nere Iainkoa. Ez baitzuten ikuten ikasleak, nora ninderamaken, atsegale ezin-asezko urribizira ta izen lotsagarria ukaitera. Zuk, ordea, gure buruko illeak oro bat-banatuak baitituzu, ikastera oker nideragiten aiengandik neretzat etekiñ ateratzen zenun: nere ez-ikasi-naieko okerrak, berriz, zigortako artzen nitun, merezi bainitun, aurtxo pekataritzar onek. Orrela, on ez zegidatenengandik Zuk ongi zenegidan, eta nere obenari zegokiona, bidez ordaintzen zenidan. Zuk agindu baitzenun, eta ola da, gogo neurrigabea bera dedila beure zigor.

XIII

Grekoa iguiñago, latiña baiño. Asiberrien eskola obeago, ipui tzarrak ikasten diran gerokoa baiño. Eneas eta Dido.

        20. Gaztetxorik ene irakatsi Greziko ele-ederra, zergatik nuan iguin, ez dakit oso oraintxe ere. Oso maite nuan, aldiz, Latikoa, lenengo maisuak ezbaiña Gramatiku deritzenak irakasten dutena. Irakurri, idatzi, bat-banatu esaten zaien aiek, alegia, greko guziek bezain astun eta nekagarri zitzaizkidan. Nondik au, ordea, nere okerkeritik eta arinkeritik ezik? aragi bainintzan, «non ene gogoa an ene zangoa» bainindabillan (Ps. 77, 39). Obe ziran, bai, asimasi aiek, egiago ziralako; aien bidez baitakit bestek idatzia irakurten, eta gogo dutana idazten; ez, bortxaz siñetsarazten zitidaten Eneas dalako aren utsegiñak, nereetaz azturik. Didoren eriotza malkoz busti, maiteagatik il zalako, ta nerea begi txukuz egarri, txit errukarri onek, Zugandik iltzear nindagola, bizi zaitudan ene Iainkoa.

        21. Al da, bada, errukarrigorik beure burua eruki ez dan errukarria baiño? Eta Didoren eriotzez negar, arek Eneas maitasunez baitzegin negar, ez neure buruarenez, ots, Zu ez maitatuaz, biotzeko argi zaitudan Iainkoa, ta nere animaren barneko ogi, ta nere ezagumena ta gogamenaren sabela ernaltzen duzun indar. Etzindudan maite «ta aketx nengizun» (Ps. 72, 27), eta egitean nondinai nentzun: «Ori duk, ori!»; mundu ontako adiskiegoa likiskeri baita Zurekiko. Eta «ori duk, ori» esan oi zaio, olakoa ez izaten lotsatu dedin. Olakoentzat ez nun malkorik; bai «ezpatez il zan Didorentzat» (Aeneid. VI, 457). Zuk egin-gauza zirtzillen ondotik, Zu utzirik, lurrera nindoan, lur au. Eta ua irakurtea debeka balidate, min nezaken, min zemaidana irakurten ez nulako.

        22. Zorakeri aueri ele-eder deritzate; eder, irakurten eta idazten ikasi nitun aien aldean. Baiñan orain egin beza oiu nere Iaunak nere animan, eta zure egiak esan bezaida: «ez da ola, ez da ola; askoz obea da lengo eskola ua». Gertuago bainago Eneasen utsegiñak eta olakoak aanzteko, irakurten eta idazten aanzteko baiño. Gramatikuen eskoletako atalburuan oiala dago dilindan, bai; baiñan eder-estalki orrek gezur-estalki orrek gezur-estalkia diño. Ez betozkit oiuka, ez diet bildurrik. Artean nere animak gogo duna aitortuko dizu, ta nere bide okerreri uko egiten atsedengo du, Zure zuzeneri iarraitzeko. Ez betozkit oiuka Gramatika saltzaileek, ez erostunek; galdegiten ba diet olerkariak diñona egi dan, ots, Eneas iñoiz Kartagora etorri zala, ez-ikasiek ez dakitela erantzunen dute, ta ikasiek ez dala egi esanen. Galdegin banezaie, ordea, Eneasen izena zer letraz idazten dan, ikasi duten guziek egia erantzunen dute, gizonek elkar artuz letra oriek ontzat eman zitutelako. Are: bi orietan, ots, irakurte-idazte ala poesi asmakari, zer kalte aundiagoz aantzi oi diran galdegin balezaidate, nork ez daki erantzuna, beure buruaz oso aantzi ez bada? Utsegin nizun aurtzaroan, baliodun aiek baiñon uskeri auek maiteago nitulako; obeki esan, oek maite ta aiek egin nitulako. Lelo nekagarria zitzaidan, bai, «bat eta bat, bi; bi ta bi lau»; goxo zitzaidan, aldiz, zurezko zaldi sabel-uts ua gudariz betea, ta Troiako sugarra, ta Kreusaren itzala bera ere (Aeneid, 11, 772).

XIV

Gerkera iguin, bortxaz irakatsi ziotelako: latiña maite, iñude artean ikasi zulako.

        23. Lelo oriekin ere, zergatik iguin ote nik grekozko gramatika? Homer, iaioa baita olako ipuiak eioten, eta txit goxo bere utsean; biñan aur oni minkatz zitzaion. Greziko aurreri ere Vergili ala zaiela nik uste, ni Homer bezal aiek ua ikasteko neke arek, neke aundi arek, beazunez bezala iiztatzen zun greko-ipuien goxo guzia. Itz aienik batere ez nekin, eta zorrozki bortatxen ninduten ikastera, izu-ikaraz eta zigorrez. Latizkorik ereez nekin aur nintzala; alare polliki gogo emanez, bildurrik eta miñik gabe ikasi nitun iñudeen legunkeri artean, atsegiñen eta iosteta aien artean. Bortxarik eta zigorrik gabe ikasi nitun, biotzak baininderagin ene bururakizunak ernetzera, ta ez bainezaken itzen laguntza gabe. Itz aiek maisuz ez-baiña entzunez ikasi nitun, eta nere barne-eragiñak aien belarrietan erditzen nitun. Garbi ageri da au: berezko ikas-naia obe dala bortxazko bildurgarria baiño. Onek mugatzen du beste aren griña, Zure legez, Iauna, asi maisuen zigorretik eta martirien oñazeetaraño. Zure legeek badute barnean samintasun osasungarri, atsegin galgarritik gu alderagiteko.

XV

Iainkoaren alde bedi, emendik ara Augustiñek ikasia.

        24. «Entzun, Iauna, nere otoitza», Zure zigorrarenpean akitu ez nadin; Zure errukiak aitortzen asper ez nadin, aien bidez atera bainauzu biderik txarrenetatik. Zakida goxoago, lillura aiek baño; zaitzadan maita gogotik; egiodan muñ Zure eskuari biotz osoz; atera nazazu azkeneraiño nere tentaldi guzietatik. Ene Iaun, Errege ta Iainko, aurtzaroan gauza danik ikasi badut, Zure serbitzurako bekit. Ortarako bitez nere mintzetze, irakurtze, idazte, kontatzeak, zigorkatu baininduzun uskeiak ikastean, eta uskeri aietan barkatu baitzenitidan ene atsegiñezko obenak. Aietan itz asko ikasi nitun onerako, uskeri aiek gabe ere ikasi zitezkenak. Au da aurrentzat ibilbide segurua.

XVI

Gogor erasoten dio ipui itsusiz itz ederrak ikasteari.

        25. Eit iri, giza-oituren ibai orri! Nork egiñen dik buru? Noiz arte agoke txukatu gabe? Noiz arte amillaraziko dituk Ebaren umeak itsaso aundi bildurgarrira, osta igaro baititeke ontziz ere. Or irakurri diat Jupiter «ostosgille ta ezkontza-naasle». Biak batean ezin. Gizoneri antzera eragiteko asmatua dik ori: ezkontza naaslea, egizko; ostotsa, gezurrezko. Zein maisuk txartexa dunik entzun lezakek belarri onez, auts ortatik beretik atera dan gizona oiuka ta esanka: «Homer'ek asmatuak dituk oiek, eta iainkoeri egotziak. Naiago nikek Iainkoenak guri». Bidezago esan oi ditek arek asmatuak zitula; baiña gizon tzarrri iainkozkoak egotzirik tzarkeriak tzarkeritzat artu ez ditezen, ots, olakoen egilleek zeruko iainkoen antzera ari zirala, ez gizon galgarrien antzera.

        26. Alare, ifernuko ibai, iregana oldartu oi dituk gizasemeak, olakoak ikasteko dirua ordainduz. Gauza aundiak ari dizkie ageriko enarantzetan, merezi baiño sari aundiago agintzen duten legeen aintzinean. Ik, ibai, arkiatzarekin tupust egiñez, au otsegiten duk: «Emen ikasten ditut itzak, emen ukaiten duk mintza-antzea, gauzak adierazteko ta esanak argitzeko ain bearrezko dana». Orrela, beraz ez genezazkek ulertu itzok: «urre-zuri, altzo, lillura, zeruko iauretxe» ta an idatzirik dauden beste itzak. Terentik gazte lizun bat agertu ez baleza Iupiter'en antzera aidekeri bat egiten, era berean ormako margazki batean zekusala «Iupiter, nola bialdu omen zun urre-zuria Danae'ren altzora, emaztea lilluratuz». Eta ikus, zerutik ikasirik, lizunkeri egiteko biotz nola artzen dun:

        —Zer Iainkok? —alegia.

        —Zeru-sapai goinea ostotsez dardaratzen dunak.

        —Nik ere nere gizontxoan ez al nezakek ori egin?

        —Egin nian, naski, ta gogara.

        Ez arren, ez dira itz oriek obeki ikasten lizunkerien bidez; aldiz, itz orien bidez lizunkeria lasaiago egiten da. Ez ditut gaitzesten itzak, ontzi autak eta baliotsuak; baizik irkasle mozkor aiek aietan eskeintzen ziguten ardoaren gezurra; eta ez zan zillegi epaille gartxuarengana iotea. Nik, alare, nere Iainko Zure aintzinean laspidez oiek gogoratzean, pozik ikasi nitun olakoak eta atsegiñ artu nun aietan doakabe onek; eta etorkizun politeko mutiko deitzen ninduten.

XVII

Olakoak gertarazten iaioena, Augustin; Txaloetan aundinai billatzen.

        27. Zilegi bekit, Iauna, Zure emai dutan argitasun ontaz mintzatzen: zer amets zorotan galtzen nuan. Aski urduritzen ninduna, nere eder-itsusiz baliatuki ta zigor-bildurrez, asarre ta min zegon Iuno'ren itzak esatera ninderagiten, ots, «etzezakela Troiako errege Itali'tik aizatu». Iunok olakorik esan zunik ez nun beiñere entzun; baiña poesi-asmakerien ondotik zoro bezala ibiltera beartzen ginduten, eta poetak itz neurtuz esana guk itz askatuz esatera. Eta ortan asarre-miñik aundiena agertzen zuna zan txalogarriena, iainkosa ari zegokionez, bear bezalako itzez esaera iantzirik. Zergatik, ene Iainko, nere bizi egiazko, zergatik ioten zidaten txalo aundiagoa nik ua gerta berritzean, nere adiñeko lagun guzieri baiño? Ez al ziran oro kee ta aize? Nere ezagumena ta mihia ez al zitezken gauza obeetan erabili? Zure goreskizunak, Iauna, Liburu Sainduetako goreskizunak arriturik iduki zezaketen ene biotza, ta ez zan ibilliko eriosuar arranoaren erpeetan, lizunkeri zoro orien ondotik. Amaika ladetara opari eskeiñi oi zaie aingeru gaiztoeri.

XVIII

Aizekeri orien gainetik, Iainkoaren aurpegia irrikatzen du.

        28. Arrigarri la da, Iauna, ni aizekeri oek eramatea eta Zugandik alde-egitera, nik gertaberritzeko gizona itsusten ba zuten, bere zenbait egite —ez gaizto— arrotz itzez eta izkera maketsez ialkitzen zituala-ta beste gabe, ta aldiz aren lizunkeriak itz ugariz eta apaiñez ebakitzen zitulako biziki edertzen bazuten? Olakoak ikusirik ixilik zaude, Iaun «biotz-zabal, agitz erritsu, egizale zerana» (Ps. 85, 15). Beti ixilik al zaudeke? Atera ezazu orain osiñ aundi ortatik ene anima, Zure billa ta Zure atsegiñen egarri dabillan anima, biotzez esaten baitizu: «Zure aurpegi-billa nindabillan; Zure aurpegia irrkatzen dut, Iauna» (Ps. 26, 8). Zure aurpegitik urrun, griña illuntsuak. Zugana ioan edo Zugandik etorri ez dugu egiten oiñez, ez tartea igaroz. Arako seme gazteen ua, zaldi, gurdi, itsasontzi edo olako billa ibilli al zan? egan egin al zun egizko egalekin? laisterka ioan al zan belaunak dantzatuz urrutiko eskualdera, eman zeniona alperrik an xautzeko? Aita samur Zu, eman zeniolako, eta samurrago bearretan itzularazi zenulako! Griña lizunetan, ots, illunbean, ots, zure aurpegitik urrun.

        29. Ikus, Iauna, ikus, gibel aundiz, oi bezala, gizasemeek iztun zaarren legeak nola dituten gordetzen itzetan eta silabetan; aldiz nola dituten gutxiesten Zugandik betiko osasunerako arturiko betiko legeak. Ain eta, mintza-legearen aurka ominem asierako hatsa gabe eman ezkero, atsekaitzago litzaieke gizoneri, Zure legeen buruzki gizona gizon dalako gorrotaturik baiño. Gizon etsaia galgarriago ba litzaio bezala arenganako gorrotoa baiño; edota, besteri aurrean artuz kalte aundiagoa legiokelako, bere biotzari gorrotoarekin baiño. Ikasiz baiño sortzez barneanago idatzirik daukagu ezagueran, geurori egitea nai ez duguna besteri ez egitea. Bai izkutu zaudela goi orietan ixil, aundi bakar zeran Iainko, lege aspergabez lizunkeri debekatuen ordain kastiguzko itsumenak barreiatzen! Mintzalari-aipua irabazi naiean, auzi-maisuaren aintzinean, iendez inguraturik, esaiari izugarrizko aserrez ekiten diolarik, gizonak ernai begiratzen du, gaizki mintzatuz «inter hominibus» ez esata, ta ez du kezkarik, asarrearen asarrez gizona gizonen artetik kenduazteko (ex hominibus).

XIX

Etxean litxarreri; iokuan iruzur.

        30. Tzarkeri oen atekan etzana nindagon, aur doakabe, ta olako iardun tokia nintzan ua; bildurrago bainintzan itz arrotz bat esateko, bein esanik, esaten etzunari bekaitz izateko baiño. Au esaten eta aitortzen dizut, Iauna, zertan goresten ninduten aiek, ongi bizitzea aieri atsegitea baizitzadan: Ez nuan ikusten, eez, zer lizunkerien zurrunbillora «aurtikia nintzan Zure begietatik» (Ps. 30, 23). Artan ere nor ni baiñoon itsusiagorik? nardarazten bainitun lagun gaiztoak ere; aurtazi, maisu, guraso, engañatzen bainitun iokuaren goxoz, uskeriak ikusi naiez, eta antzera iarduteko iosta-urduri. Lapurretak ere egin oi nitun gurasoen iaki-gelatik edo maietik, litxarreriz, naiz beste aurreri emateko; aiek, aldiz, beurek maite zituten iostalluak saltzen zitidaten. Iokuetan ere, nere aizekeriari ederretsirik, iruzurrez maiz engañatzen nitun. Alare, besteeri egiten niena neri egiten atzematen banitun, gogorki erasoten nien, iñola ezin-eramanez, eta ni atzemanik neri erasoten bazidaten, naiago nuan asarretu men egin baiño. Au al da aurren errugabea? Ez, Iauna, ez; ez, arren ene Iaungoikoa! Aurtzaien edo maisuenpean giñala, intxaurrekin, buxtarriekin, txoriekin iokatzen genun bezalaxe iokatzen dute, urre, ondasun, morroiekin, erri-iaun eta erregeenpean. Olaxe biurtzen gera adiñetik adiñera, txikien zigorra aundien oiñaze biurtzen dan bezala. Beraz, gure Errege, «zeruko iaurerria olakoena da» Zuk esatean, aurtxoen kaizu txikia ipiñi zenun eredu (Mt. 19, 4).

XX

Iainkoaren doai aundiak zitun ala ere.

        31. Alare, Iauna, diranak oro aundizki ta ederki baitituzu egiten eta burubidez antolatzen, eskerrak, Iauna, ni aur bestrik ez izatea nai ukan bazenu ere. Nintzana banuan ordun ere; bizi nintzan; sumatzen nuan nere iraun-bearra; artzen nuan, baitara gabe, bat eta bakar nintzaneko arreta; nere baitarik zaintzen nuan nere osasuna; atsegin artzen guza nimiñoetan eta nimiño orreri zerien egian. Ez nuan maite bestek iruzur egin zezaidan; oroimen ona nizun, ongi mintzo nintzan, banitun adiskideak, aldegiten nion miñari, ni gutsiesteari, iakiñ-ezari. Olako bizidun batean zerez da arrigarri ta goresgarri? Oek oro nere Iainkoak emanak ditut; ez nik nere buruari; ta oriek oro onak dira, eta oro ni naiz. Beraz, egin ninduna ona da, Beura dut nere ona, ta Ari poz-iauzi dagioket, umetan ere nitun ondasunengatik. Au zan ene obena: atsegin, aunditasun, egi, Arengan ez-baiñan Aren sorkarietan billatzea, neregan eta besteengan. Orrela aurtikitzen nuan neure burua naaspillara, gezurrera. Esker Zuri, Iainko gozo, nere edertasun, nere lasapide, nere Iainko! Aunitz esker, oriek eman ditidazulako. Irozo etzazu. Orrela ni irozoko nauzu, ta Zuk emanak ugarituko dira ta biribilduko, eta ni Zurekin nagoke; naizan ere Zuk eman baitidazu.