Azerijari azerija

        Bere etxiaren ortuko txoko edo baster baten zoratuta lez ebillan Anton Berakatz, urrumaka, esku bijakaz buruari elduta. Illarrak lakoxe negarranpuluak begijetatik jausten yakozala, atzera ta aurrera iñun geldi ezin egonik, zein da lurrak erre baileutsozan bere oñazpijak; eta intziri ta urruma bitartietan erdi-tartaka min motelaz esaten ebala:

        — Ai ene bada ta ni!... Ai nire errukarrija!... Zetarako nago ni orain munduan?... Neure Jaungoiko laztan Aita ta Seme ta Espiritu-Santua, Ama Birgiña bijotz beria ta errukiorra, neure ixeneko santu Antonio miraritsua, ta zeruko santu-santa gustijak!... Arren!! Erruki zakidaze ta lagundu eistazue neure ordu gorri ta larri onetan!... Zein txakur izan da nik emen ain ondo gorderik neukan okela-zatija sumau dabena?... Nor arrayo, bai, nor milla arrayo ixan ete-da niri emendik diru biribil polit ederrak ostu daustazana?... Ainbeste urtetan apurka-apurka ta nekiaren-nekez aurrezturiko eun ogerleko zuri ederrak, nun ete-zagoze?... Esakerea da osturiko gauzea bere jabiaren dei egoten dala... baña nik eztantzut iñundik be deirik... al banentzu!... laster niñuake zuekana, ogerleko maitiak, ollo lokea bere txitakana baxen agudo!... Milla ta bosteun tximistak birrinduko al abe, lapur deunga zital madarikatua!!

        Esakune onekaz atara-bidia emon eutsonian bere atsakabe ta asarriaren lurrunari, nasaitu yakon zerbait bere barruba, ta jezarri zen iko-zugatz baten azpijan, eta ordurarte baño arte geyagogaz asi zan gogoketan:

        — Zoritxarreko nire arazo au ezta zarataka zuzendutekua; ixi-ixillik eta bestela-baitakuan atrapa biar da, atrapatekotan!! nire dirubekana eldu dan azeri zarra... nor ete-da bera?... un!... eingo neuke orixe geure alboko belarrimotza ixan dala... demoniñua!... oixe ixango da bai!... orren etxeko tellatupeko leyotik agiri da dirubak gordeten nebazan tokija; iñoz ikusi egingo ninduben orrek lurrak aztertu ta ogerlekoren batzuk antxe ipinten ibilli nazanen baten... bai! orixe da... berori da bai... ziur.

        Arnasa luze bat eginda, esker aldera gorputza okerturik ipiñi eban luze-luze eskumako ankea, ta beronen praka-sakeletik atara eban toxa edo tabakorri-ontzija; zabaldu berau ta artu eban barrutik zigarro-papel liburutxu okertu ta tximurtu bat, kendu eutson orri bat eta ipiñi eban dingiliz beko ezpanetik; itzuli eban gero eskerreko eskura zigarro batentzako lain tabakorri, ta ganian eskumako eskura jarririk erabilli ebazan apur baten esku bijak errotarrijen antzera; biribildu eban gero taketa lakoxe zigarro lodi ta gogor bat; eta eskerreko praka-sakeletik ardaya, galtzairua ta subarrija atara, ta, kaisk-eta-kaisk, zati baten iñardun eta gero, ixitu eban ardaya, ta onegaz zigarrua, pautadaka, ta musturra luzatuta.

        Zigarrua egiteko ta berau ixituteko biar ixan ebazan tresna gustijak gorde eta gero, ipiñi ebazan besuak gurutzetuta belaun-ganetan, eta pauta ta pauta, beti-be zigarruari ke moltso andijak ataraten eutsozala, zati baten geldi-geldi egon zan, aurre-aldeko arri koskor bati begira-begira. Arrayoren bat aginartian esanda jagi zan noz-edo-noz, ta alde egin eban andik Anton Berakatz'ek, belarrimotzaren etxerantza begiratuta esanaz:

        — Ikusiko yuagu ba nor nor garian.

II

        Dirubak ostu eutsonian egunetik aurrera, iñoz baño kantarijago ta argijago ebillan Anton Berakatz, batez-be auzoko belarrimotzagaz; onegaz barrukotasun andija artu eban, eta barriketaldi luziak ixaten ebezan alkarregaz, antxiñeko aizkide ta lagun zarrak ixan ba'litzaz lez.

        Gau baten, apalduta gero, ate-onduan preskuran, sillia atzerantza orma-ondora eginda, bere oñak aurre-aldeko gorengo zotzian ipiñita, beso-utsik eta eurok eunduta, burua orman, eta ezpanetan zigarro-mutxikin bat ebala, Sanchez belarrimotza petenera bat agin-artian kantetan iñardubala, eldu yakon Anton Berakatz eskubetan silla bategaz, ta bere onduan jarten zan artian esan eutson:

        — Kaixio Txantxes, gau-aro ederra dago.

        — Ola Berakatxa, ederra gaba.

        — Eta... zer diñoe ba papelok?

        — Gitxi gauza. Bilbon bankero bat egin kiebra, eskapau Amerika'ra, palmo bat sur itxi akredoriak.

        — Artzekodunak ago-bete agiñegaz geratu dirala esan gura dozu, ezta?

        — Bai, ori.

        — Neu enindukie arrapauko orretariko banko ta drogetan; ez, ez, diruba norberak gorde.

        — Bilboko Banko edo España'ko Banko edo Caja de Ahorros eztago bildur, gizona.

        — Baña Txantxes, norberak eukitia da onena, ezteritxozu?

        — An be seguru egon, eta ademas interesa artu. Etxian lapurrak sartuta...

        — Ez euki etxian! beste leku baten baño. Nik neuk beintzat aurreztu ixan al dodan diru apurra, ondo gordeta daukot, iñok jakin ezin daiken tokitxu baten.

        — Bai? Asko diruak e, Berakatxa? (Este no sabe nada).

        — Asko ez, zugaz baidot ziñestasuna, ta esango dautzut eun ogerleko daukodazala toki orretan. Lengo egunian salduriko txalaren ogetabost ogerlekuak be, bijar artuko dodaz ta antxe ipinteko ustia dot. Korridurik eztot artuko, baña eztaust ardura; Banko baten ipiñi ta gero... ez korridu ta ez diru barik geratuko ete-nindeken bildurrez lorik be eneuke egingo ta...

        — Bai Berakatxa, asko arrazoya euki zu. (Rediez, hay que animarle). Poblaziñoetan pillo asko egon, aldeanuak engañau, atara diruba, esan interesa emon, gero dana artu dozu eurentzat, egin kiebra ta bapez itxi zuri. Bai, Anton, gorde ondo dirua (para mi).

        — Bai ba; urtiak dira asi nintzala dirua gordeten alantxe; ta bijar edo etzi ogetabost ogerlekuak ipintera juango nazan lez, iñoz diru-zati bat ipintera nuanian bakarrik begiratzen dautset; nasai-nasai dot neure gogua, ezeren bildur baga, seguru dagolako.

        Apurtxu baten barriketan egonda gero, alkarri gabon esanda aldendu ziran bakotxa bere etxera. Sanchez'ek, ogeratu orduko, abots zorrotz-zorrotzagaz malagueña luze bat bota eban bere etxe barruban, eta Anton Berakatz'ek iñuan:

        — Pozik abil.. jausi biar dok urrian.

III

        Bijaramonian, bere ortuko txokuan zoro-zororik ebillan Anton, artazika dantzan zaitu biarrez; jaurti eban santso bat, iru killometroen inguru-barruan entzun ixan ixango zana. Ak eukan poza!Eukiteko zan; eguna zabaldu orduko jagita, juan zan bere diruen gordelekura, ta... antxe egozan eun ogerlekuak, Sanchez'ek gau artan ipiñita, txalaren ogetabostak be artzeko ustian.