Aurrerapen ikaragarri bat osakuntzan

(Jazorikua)

        Beñola Madrid'eko akeitetxe bateko mai baten inguruban batzen zan ikaslari edo estudiante pillo bat, euren artian lagikari-geyak eta osalari-geyak zirala geyenak, danak vascongaduak bi edo iru euzkeldun kendu ezkero.

        Esan biarrik eztago barriketea eurrez ibilten zala batzar artan. Gau baten atara eben osalarijok eta lagikarijok matraka galanta, areik euren ogibidiaren aldez, oneik eurena goratu biarrez, bide batez alkarri iñun diran txakurkerijak arpegira jaurtinda.

        — Zubek drogeaz bixi biar izaten dozube ta...

        — Zubek, ostera, osagai berenozkuekaz ta gañibeta antzeko tresnakaz zenbat gixajo ez ete-dozube bidaltzen beste aldera...!

        — Lumadun gixonak erpe geiztokuak; ludijan drogarik ezpalego, lagikarijak gosiak illik.

        — Zubek aña edozein atsok daki; juaten zare astozar bat baño motzago oe-ondora, artu an dagonaren eskubitorra, burubari alde batera ta bestera eragin, ipiñi papel txatal baten urrengo burura yatortzuben txarrikeriren bat, lan-sari ederrak kendu, ta or konpon, osatzen ba'da ondo ta ilten ba'da, lurra emon dayoela ta kitu, zuberi zer?

        Onakoxe irain garratzak alkarri jaurtitera eratzi eben euren eztabaidea.

        Alboko mayan egoten zan zaldun urtetsu bat, ule ta bixar zuriduna, koronel zana edo ixana, morroiak esaten ebenez; ikaslarijak arpegiz ezauna eben eta agur egiten eutsoen bere maira etorri edo kanpora juaten zanian, akeitetxian auzokuak ziralako aspalditik.

        Gastien eztabaidea garraztuten asi zanian, jagi zan alako baten zaldun ori ta begirune andijaz esan eban:

        — Iñok deitu eztaustan lekura nator, eta azartu naz orrenbesteraño, ustia dodalako parkatuko daustazubela, bada nik zuben aita ixateko beste urte dodaz, zer-edo-zer alkar ezagutzen dogu, ta neure bixitza luzian gauza asko ikusita nagonez, argi apurren bat ekarri daiket zubek darabiltzuben eztabaidara.

        Mutillak kapelak erantzi ta euren erdijan jezarri eragin eutsoen esanaz:

        — Jauna, eztaukazu zetan parkamenik eskatu, geuk dagitzuguz eskarrak etorri zayakuzalako.

        Aguriak eta ikaslarijak alkarri labankeri andijak eginda gero, asi zan a itzaldi bat egiten, gustiz polito, danak poz-pozik entzuten eukazala aora begira.

        Lenengo azaldu eban lagija zer dan, onen jatorrija, bere biar-ixana ludijan, zenbat eta zelako onurak dakaskuzan, eta azkenez, zein goratubak ixan biar eben lagijak ikasi ta aztertuten dabiltzanak, baita eurak gorde edo jagoteko ixentauta dagozan gixonak.

        Gero, osalarijen aldez be gauza gustiz ederrak esan ebazan; osasuna dala gauza bat bera galdu arte eztakiguna daukan balijua; osakuntzeak egiten daula, ez bakarrik gexotasunari igesi eragin, baita gatxa ekarri leiken gauzea ondo ezagutu ta aldendu eragin be bai, Higiene deritxon zeraz, eta alan aberrijak edo naziñuak osasuntsutu ta gogortu, ta edozein aurrerapenetako gertu ipiñi, gauza jakiña dala ba osasun bagako errijak, ez indarrerako, ez adimen gauzetarako daukela ganorarik; eta onetariko asko esan ebazan jas andijaz.

        Mai arek irakastola bat irudijan orduan, eta irakasle bateri legez entzuten yagokozan adurra darijola mutil gastiak aguriari, papau batzuk legez.

        Jarraitu eutson onek bere arluari gitxi gora-bera onetara:

        — O, arrigarri ta entzungarrijak dira ixan osakuntza gauzetan urtiokaz egin diran aurrerapen, iñoiz amesetan be gogora etorri etxakiezanak gu baño lenagokoei! Ainbestian dirala-ta, azaldu biar dautzubet zuben baimenaz, ain ardura andiz entzuten zagozen ezkero, neuk Paris'ko gexotegi baten ikusi neban osakuntza bat.

        — Bai, bai, pozarren entzungo yatzu, jauna; jarraitu egixu —iñotsoen mutillak.

        — Tira ba; eruan eben egun baten gixajo bat istar-adurra ausita, burdi andi baten txirringeak azpijan artuta edo; gexotegi artako osalari nagusijak eta bere urrengokoek arduraz begiratu ta ikusi eutsoen istarra gixon ari; gero asi zan bakotxa bere eretxija edo aburuba adirazoten eta geyenak, iñoen ankea kendu biarko yakola bixija atara gura ba'zan; nagusijak orduban onetara itz-egin eban:

        — «Istarra ebagiteko astia gero be eukiko dogu-ta, bada ezpadan lenengo ikusi biar da neuk aspaldijan daukodan uste bat; gixajo au anka bagarik bertan-bera isten ba'dogu, ilgo da, ankeaz, biximodua kenduko dautsogu-ta.»

        Uste ori ixan zan ondatuta eukan istar-azur atala kendu, ta ordez ipiñi txakur andi baten azurra, abe edo zugatzai mentua ezarten yaken antzera, ta ikusi ia oratuten eutsen azurrok alkarri.

        Egin zan ba, ta eztago zetan esan zein ederto zainduko eben gexua osalarijak; bai-joyazan egunak, eta geruago ta obeto joyan gixona, istarra osatu yakon azkenian, oetik jagi zan eta ondiño makal, baña ankea lurrian ipinten eban, mentua lortu zan, beste biar-ixanik ezeguan indarra artutia baño gixona osoro geratzeko.

        — Orrek dira gauza miragarrijak ikusten doguzanak gaurko egunetan! —iñoen arrituta gastiok.

        — Baña, gure gorputzian, atal gustijak bardingeak ixan arren, ain alkartuta dagoz danen artian gauza oso bat egiteko ze, batak ezer daukonian, bestiak, danak ezpa'dira be, batzuk beñipein, sarritan okertu ta moteldu ta gexotuten dira; au da osalarijak konplikaziñua esaten dautsena. Auxe jazo zan an be; guntzurrunetara ta puxikara jo eban gatxak, ezin eban txixik egin, puxikeak estanda egin biar eutson gixonari ta bixija galdu biar eban, laster osabideren bat artu ezik.

        Osalarijok ebiltzan gau ta egun zoratu biarrez, zer ete-zan ezin igarrita, liburu gustijak aratuaz ia zer alkartasun eukan azurretako gatxak guntzurrunekaz; itxaropena galtzen asi ziran, ezekijen zer egin.

        — Da, il zan gixajua?

        — Ez; dei egin eutsoen beste osalari entzute andidun bati. Onek itandu eban zer eukan eta zer egin yakon; azaldu eutsoen gustija; ta erantzun eban: «ia ekarrixube ona gixon ori»; eruan eutsoen ba, ta besotik eldu ta orma-ondora eruanda agindu eutson:

        — «Altzaixu ankea gora, ia txixik egiten dozun.»

        Parra-parra, ederto egin be. An egozan gustijak ikaratu ziran, eta benetasun andijaz esan eban osalari ospatsubak:

        — «Txakur baten azurra ipiñi dautsozuben ezkero zelan arrano gura zenduben ba gixon onek bere biarra egitia, ankea jaso ezik orma baten ondora urreratuta?»

        Au entzunaz asi ziran gastiak barreka, ain benetan, eurai bai txis-eragin eutsela aguriak bere ipuiñaz. Berau ostera piperra baño benago edo serioago geratu zan.

        Berez gogo onekua zalako edo, mutillak bakian ipintiarren edo, ezekijen onek zegaitik alango gixon urtetsu agurgarri bat juan yaken barregarrikeri aregaz.