Or dozu ospia ta betoz diruak

(Jazorikua)

        Edonok daki, buru pitin baten jabe ba'da beintzat, ospe onak uste dan baño diru geyago balijo ixaten daula. Ospiaren billa ikusten doguz dabiltzala gixonak euren alegin gustijan, eta ospe ori diruaz erosi al ba'dagije, sarri jazoten dan lez, bape zalantza barik emongo dabe dirua, ta ugari, ospiaren ordez.

        Arau onek, orraitiño, auste bat izan eban, nik orain edestuko dautzubedan jazoeran. Bertan ikusiko dozue ospiaren ordez dirua artu zala, ta, pozik artu be gero!

        Karlisten lenengo gudatia zan. Naparra'ko erritxu baten, goixeko amaikak inguruan, karlisten Durango'ko batalloya sartzen da. Baida errijan ugari usubillua ta zaratea; mutikoteri gustija batalloyari bidera urten yako, ta bere aurrian dator urduri; errijan, ate ta leyuak beterik, emakume ta gixonak begira dagoz poz-pozik. Txakurrak, etxe-barruetara añeketan sartuta, bertatik ausika dabilz garratz.

        Sartu dira Bizkai-mutillok txairo ta lerden, gelditu dira plazan, beronen lau aldiak euren erreskadaz betetan dabezala, ta bertan, korneta-otsera, lerruak ausi, ta sakabanatuten dira errijan. Erriko nausijak banakatu dautsiezan okela, ogi ta ardauaz bazkarija atondu dabe, baita iruntsi be egundoko ariñen.

        Pelota-leku polita dago errijan, eta eguberdi-ostian asi dira guda-mutillak bertan batzen. An dabilz eurak-euretara pelotan. Nastau dira eurakaz erriko gixon batzuk be. Oneik, ikusirik guda-mutil aren artian pelotarako zaletasuna bai-dala, esan dautsie erriko abadia dala eskuz pelotaririk bikañena, eztala agertu ondiño ari irabazi dautsonik.

        Au entzunda asi dira mutillok euren artian esaten ez ete leyon ba jokatu abade areri; bai-dagozala mutillak an ederto jokatzen ekijenak; ipiñi egin biar yakola partidua, ta onan. Adirazo dautsie ba erriko gixon arei, abadiari nok jokatu ta nok irabazi bai-dagola, ta gura ixan ezkero, eurak gertu dagozala.

        Errikuak ezin dabe ziñestu ori, ta juan dira abadiagana; etorri da berau be pelota-lekura, ta laster asmau dabe partidua, onantxe: abadia alde batetik eta Durango'ko mutil bat bestetik, eskuz, bijak bardiñan, ogetalau tantura.

        Partidua ikustera batzau dira bertan erriko gixonik geyenak eta ija batalloi osua. Abadiak esan dautse guda-mutillai zenbat-nai diru, bi bati jokatuko dautsela; ta onek erantzun dabe, aldian daroyezan diru apur gustijak batuta jokatuko dabezala. Auxe egin eben: guda-mutil bik batu eben euren lagunen diru gustija, batak zorrotxu baten arturik eta bestiak bakotxarena zenbat dan ingi edo papel baten ezarririk. Amaseiko bat ixan da batu dana. Abadiak bere aldez jokatu dauz amaseiko bi.

        Pelotakea asten da. Bijak dira onak. Abadiak indar geyago dau, bixi-bixi jaurtiten dau pelotia, batez-be eroso artzen daunian keia ateraten dautso. Bere besagain-jotiak, zelan txalotzen dabez bere erritarrak! Vaya qué bracico! diñoe, erdeldunak dira ba erri artan.

        Durangarra azerijagua da. Onek egiten dauna da eutsin eta eutsin, alik gitxien indarrak erabilli, geroko gorde bere indarrak eta bere trebetasun edo habilidadea, bere aurkarija nekatu.

        Abadia eldu da amasei tantura, ta mutilla dago sei tantuan ondiño. Oni bere lagunak diñotsoe: «A mutil, zer darabilk? olan ustok irabaztia?» eta berak darantzu: «erabilliko yuat.»

        Asten da mutilla gustira-jokua egiten, ta indartsu: orma-bijak, ziar-pelotak, itxijak, luziak, orma-urreratuak... joko ederra, ta beti pelotia leku txarrian ipiñi bestiari. Alditxu bat oso neketsua darabille bijak, eta jezarten dira puskaten arnasa apur bat artzeko, abadiak 18 tantu dauzala, ta mutillak 15 eta ataria. Igarten asi da abadia mutilla bera baño geyago dala, edo beintzat, irabaziko ete dautson bildur andija sartzen yako, ta bestela-baitakuan bai-diñotso mutillari, eleukela partidua galdu gura ezetara be, errijan eta inguruetan daukon pelotari-ospia ez galtzearren, eta beraz, irabazten izten ba'dautso, beste amaseiko bi, jokatzen ganera, emongo dauzala, gustira lau amaseiko. Mutillak darantzutso bere aldetik gertu dagola orretarako, baña lagunak jakitun ipiñi biar zituala.

        Ixil-mixilka ibilli barik, durangarrak esaten dautse didarrez bere lagunei: «Mutillak, onek auxe ta auxe yiñok, zer deritxozube? galdu egingo yuat partidua, ala zer?»

        Danak gogo-batez erantzueben: «Galduik! Galduik! Guk ospia zetako bieyuau? Lotuyozak amaseikuok?»

        Ituntze edo alkar-aitze au, jakiña, euzkeraz ixan da, eta errikuak eztabe ezer ulertu, len esan dogun lez napar-erdeldunak diralako anguak.

        Durangar-mutillak adirazoten dautso abadiari ba, nasai jokatzeko ta nasai egoteko, partidua irabaziko daula-ta.

        Asko gogortzen da abadia orduan; ta bestiak, ezin-antzak eta guzur alegiñik asko erabillirik, amaitzen dabe partidu ori, abadia ogetalaura eldurik, mutillak amazortzi daukozanian.

        Errikuak amaika txalo ta gora jo egiten dautsoez euren abadiari; alako bat eztagola Bizkayan esaten dabelarik. Poz-pozik geratu dira.

        Guda-mutillak, ostera, ipiñi daben dirua jaso, ta ganera, lau bidar geyago artu dabelako, pozen pozaz praketan artu eziñik dabiz, ospiagaitik bape ardurarik eztautsela.

        Abadia bera be pozik, lau ontzako kosta yakon arren, bere pelotari-ospia zutunik daukolako ondiño.

        Orra danok pozik, arazo baten danak pozik gelditzia gauza eziña dala esaten dan-arren.