AMAIRUGARREN EZKUTITZA

Leaburutik 1901-VIII-26

Aita agurgarri Gabriel Batizi Leon Olazarreta bereterrak

        Berorren adiskide Izagirre apaiz, euskalzale ospetsu ta iztun txukun goxoak, Andre Mari-aurregunean agertu zanean, berorrek emandako goraintziz ta eskumuñez Aita ta seme oso poztu ginduzen. Berorri guzaz orrenbeste oroitzen dala! Egunik ez al zaigu igarotzen guri, nundik edo andik Aita Batiz ta Justo aipatu gabe. Arantzazun garoileko Andre Mariz oiukatzeko meza, Hermannena, Andre Mari agorrekoz entzunarazi genduen emen. Poz-pozik oiukatuko du or ere Aitak. Gogokoa du Hermannen musika. «Benedictus luzexeago balu, Merkadanterena ere ez ederrago» esan zigun. Ezin paketsuago, ezin zoritsuago da emen daraman bizikera. Goiz batzuetan Ibar-ondoko Zumardira jexten da, Indianoakin tokan jokatzera; beste batzuetan arotz-lanetan ari izaten zaigu. Lurrean ere zerbait egiten asi bear omen du. Arratsaldean, neri opor eraginez, ikasgura [eskolara] joan oi da, mutil koskor auei ingeles-apur bat eta kontuak buruan sartzeko asmoz.

        —Zer da zuria?

        —White.

        —Zer da beltza?

        —Black.

        —Nola esaten da: arratsalde on?

        —Good evening.

        —Nola, egun on?

        —Good morning.

        —Eta gau on?

        —Good night.

        —Zenbait dira twenty ta twenty?

        —Forty.

        —Euskeraz?

        —Berrogei.

        —Zeinbat dira zortzi ta zazpi?

        —Amabost.

        —Ingelesez?

        —Fifteen.

        —Esan ezazute orain ingelesez auxe: «ona da Sakramentora joatea».

        —It is good to go to Sacramento.

        —Ortxe, Sakramento-aurrean, erortzen dira geienak. Ta onelaxe arratsaldero: mutikoak pozik, bera pozago. Uts gutxien egiten duenari txanpona ematen dio. Astegunetan onentxoak pelotaka jartzen ditu, bik biri, bera epailari dala, irabazleentzat erreal bana aginduz ta emanez.

        Bost aldiz ikusi ditut nekazariak, lanari utzita, gure pelotatokitxora urbiltzen, beren semetxoak nola ari diran ikustera etorriak. Ingelesez aldarri egiten ditu aitak tantoak:

        —Ten the firsts an eleven the others, sirs (amar eskuak [sakeak], atzeak amaika, jaunak). Fifteen and twenty, sirs (amabost eta ogei, jaunak)... eta abar. Parregarria izaten da entzutea: Markox: Come here. Arberola txiki: Play stark, little boy, play stark.

        Ez ote diegu egunen batean nekazariari «aida beiak» ingelesez entzungo?

        Andre Mariz meza nagusi-ondoan Izagirre jaunaren itzaldi txukuna, edo berak, Elizan ari danean, esango lukenez eztia bezain gozoa, entzunta gero, lau gizonen artean pelotaldi bat jokatu zuten: Tolosar urezandiko [indianu] batek eta Belauntzako apaizgaiak emengo nekazari baten eta nere Aitaren aurka [kontra]. Martin Loontxo zuten kontulari ta epailari. Egia esan, pelotariak etziran bana-banakoak eta etzan beren leia ikuskizun andia izan. Ator onera. Jokazak gorgor, mutiko; jokazak gogor.

        Baina orduko arteki txiki au uste det gogoz berorrek irakurriko duela.

        Elizpean Tolosatiko eskolapio bat eta eguneko iztuna, Calahorran oiulari dan Belauntzako seme bat eta nerau ginan: batean autuan, bestean pelotariak ikusten. Izagirre, nunbait ere basetxe asmo berrikoren bat edo goratzen ari da-ta, Kataluñiatik oilo beltz batzuk ­-Gallinas Prat— ekartzeko ustean omen dabil. Oilo auen arrautzaak nolakoak diran adierazteko, ukabila gora jasoa zedukan, Aitak Martin Loontxori —i, nola gaudek?— galde egin zionean.

        Martin Loontxok, pertidu andietan bezela, txapela erantzita, nere aitaren mintzura lodia idurikatuz, ingeles-mordolloz tubantipiiiif al pirtiiiii aldarri egin zuen.

        Parre gozoagorik eztute Leaburuarrak nere egunetan egin.

        Arratsaldean aitari Tolosara lagun egin-bearra naiz ta berealaxe atzena emango diot ezkutitz oni.

        Isabel artegiratu ote degun? Ona eun orren irazkia. Amabostean bein nerau bere iges-lekura, Amezketara, joaten izan natzaio. Iru aldiz etxeratzeko eginalak egin; ta bera gor. Azkenaldian musututs ta bakar etxea jo nuenean, Leaburuko Aita Medelek,

        —Seme, esan zidan: zuek Elizan itz egiteko ori bai! inor ez zuek berdintzekorik. Elizaz atetik [kanpotik] jardunak egiteko, ordea, gu zuen aldean misiolari trebeak gera. Erorrek ikusiko dek zein berera ta poliki Isabel ezkaitz ori neronek ezi ta zurituko dedan. Goakiozen datorren astelenean.

        Alperreko arazoa izango zala uste nuen. Zeinek, alabaina, aita bati, batez ere nerealakoari, ezer ukatu? Joan, iritsi, sartu ta berarekin bazkaldu-ondoan, esku bete giltz mai-gainera aterata, Isabel, esan zion Aitak, gizonok ezkera giltzain izateko jaioak. Etxekoa degula, eztu Jainkoak agintzen beste emakumek giltz auek erabiltzea. Bil ditzagun emen dituzun puskak eta gaberako goazen Leaburura.

        Nik eztakit biotz artan, Bilboko Labandietan sua bezela, gorrot mina aspaldi luzeetan izekia izan duen biotz artan, nola itz oriek sustraitu zitezkean. Gau artatik izeba emen degu beintzat, eta agi danez, izango ere.

        Aita-semeok Arantzazuratea noiz etorriko gogo minez, gutar andiz bizi gera. Gaur zortzi, goizean goiz, emendik orrerako bidea artuko degu. Eresi bat, Arantzazuko Andre Mariarekikoa, apaiz batek oiuki zar txukun bati ezarria, arestian ikasi det.

        Emen entzunez biotza onenbat gozatu didanean, zeinbat ez ote dit gozatuko, or badantzut? Aldean eramango det.

                Arantzazu aldean izar bat da ageri,

                izar orrek izantzat darakusku Mari;

                izen gozoagorik, ezti ta samurragorik,

                entzun ote nakioke aingeru-eliari?

                Best(e) izen batek zoli an dago durundi,

                Jesus da izen ori, adituz du zori.

                Jesusek eman dio gozo alaitsu au Amari:

                goazen Arantzazura eta gauden adi.

        Arantzazu, Arantzazu! Gain orietatik Andre Mariak, beraren bi seme gartsuren bitartez, maiterik eta oparo bidali zizkigun Leaburuko elizalde onetan bear genituen argia ta sua.

        Nola nik ori atzendu? Hebreotarrak Jerusalenez ziotena esan dezaket nik geron Arantzazuz: «Zuzaz ni aantzi banendi, neronen izena aantzia [aztua] izan ditela. Nere mingaina autzetan itsatsi bekit, zuzaz oroit ezpanendi; ta nere gozotasun onetan zure izen ori aurren-aurrena jar ezpadezat».