BIGARREN EZKUTITZA

Leaburutik 1887garren urteko Garoilaren 7an

Emeterio Olazarretari Adrian Iriondo apaizak

        Zure ezkutitza (orain bi ilebete egindakoa) begien aurrean det. Besterik eztet nik artu. Zure berriak zinez poztu naute. Zerbait dago, orregatik, zure ezkutitzean poz-pozik irakurri eztedana: Leonez diozuna. Leon, mutil burutsua, zuzena ta biotz oneko gizasemea, latin ikasten asia da. Elizgizon izan nai luke, edo (euskaldun zarrak esan oi zutenez) bereter. Tamal andia litzake, onen gazte tolesgabea dalarik, orrera bidaltzea. Eztiot nik aitatuko, ez berari ez Isabeli ez inortxori, zuk berazaz dezun asmo ori.

        Isabel, ain zuzen ere, zure ezkutitza iritsi zanean, beste askotan bezela, beraren aizpa lekaimea [monjatxoa] ikustera Lasartera joana zan. Bestela irakurri nai izango zuen zetorrena eta noski neronek baino ere lenago. Negarrez ta garrasiz, enura gabe, etxe guztia zuztarretik itzuliko zuen, Leon orrera eramateko uste ori jakin balu. Ez: obe da asmo ori zure ta nere artean baizik ez izatea.

        Eun dollarreko diru-txartela nere eskuetara garaiz eldu zan. Eun ta ogei ogerleko ta erreal batzuk artu ditut txartel orren ordez. Den-den-dena izango da Leonentzako gutun ta ikaspideetarako. Amabi urte auetan bezela, geroztik ere, Seminarioan eztan aldian, nere etxe au berarena izango du. Beretertuta gero, ni aguretxo erdi-ezindua naizelarik, Jainkoari atsegin dakiola nere ordezko emen izatea, noizbait ondorengo izan dakidan. Etzinake, Medel, seme bereterraren ondoan, Leaburuko elizetxean, Californiako Leaburu-Hotel orretan baino pozago bizi izango? Ezetz badiozu, nik ezin sinetsi zuri.

        Iloba txikia det berau, lengusina baten semea. Gainera ona da, onena bezelakoxea. Ez aitatu, beraz, neri dirua ordaingarritzat bidaltzerik. Aitarik or ezpalu, emen leukake bat.

        Zure berri jakiteaz, nizaz gainera, zure ezagun ta adiskideak ere biotzez poztu ziran. Lenak gera gu orain ere. Oikuntza zarrai tinko-tinko eutsi ta irozotzen diegu.

        Zu emen zeundenean bezela, orain ere meza nagusi-ondorean, elizaurrean naiz elizatarian (eguraldia nolakoa dan) gizonak eguerdirarte, pipakada bana ketu ta asteko berriak jakiteko asmoz, igandero biltzen dira.

        Ikustekoa zan Leaburuarren begitartea, ni, zure ezkutitza eskuan nuela, «Medelen berriak» esanez, agertu nintzanean!

        Antton Barandiaran maiz ikusten det lo, ni irakasguan Ebanjelioa azaltzen ari naizen bitartean. Medelen berriak entzuten hura ere, beste guziak bezelaxe, adi ta zur zegoen. Nekazari zintzo aien parre gozoak, gizona, ingelesez mintzatu ezik, gizon erdi dala entzun zutenean! Anttonek, pipa ezpainetan zuelarik, auxe esan zigun:

        —Ingeles bat Leaburura baletor ta euskeraz mintzatzen ezpaleki, gizon-erdi ez, laurden izatea ere hmmm!! naikoa lan.

        Eta arako, al bazinu, Leaburu osoa, beronen etxe ta eliza, izaki ta gizaki, orrera eramango zinuzkela, entzun zuenean, Pello Gurreagak, ortz banakak agerian zituela, beraren iritzia onelaxe eman zigun:

        —Eliza eraman? Emen ere bear degu; baina, diotenez, Galipornia orretan bearrago omen da; ta, ni-gorabera, daramatela. Belauntzakora joango nintzake ni, urruti ere eztet-eta.

        Leaburuarron etxeak beti zar dirala belarriratu zuenean, Martin Loontxo Etxeberrikok auxe sudur-mintzoz erantzun zidan:

        —Nere etxea, bederen, beti da Etxeberri. Sacramento orretan arkitu ezetz beti berri dan etxerik! —Barre guk— Gainera, beren bereuna! ni ere Ameriketan ibilia naiz, ango berri-puska bat badakit. An ere eguzkitan erreriko artorik eztu inork jaten eta zakurrak ankutsik ibiltzen aldira. Medelen itz oriek, burua zearo gogortu ezpazait, aberats batek egindakoak dirudite. Aldarte onez diranean, Elgoientarrak, lenago bezela, sudurrez mintzatzen zaleak ditugu. Ta aberatsak an ere, aberatsak... aberatsak... ementxe bezelatsu, auzoan bizi izan oi dira geien geienak, auzoan.

        —Aragia gutxitan jaten degula? gaineratu zuen beste norbaitek: ikusi izan ditugu, alegia! Ameriketatik itzulitako gizon aragijaleok, baina zer? oiek ere masailezurra, gure antzera, zorrotza daukate. Bizarra bai, artaburuari udazkenean bezela, zuri ta beltz ta arre nondiknai agertzen zaiete.

        Bigarrenez urrengo igandean irakurri bear izan nizkioten zure berriak. Martin Loontxo izan zan orduan ere itzik geien egin zuena.

        —Eztula zer dan eztakitela? Bai nik, Argentinan izan nintzanean. Marranta ta birigaitza ta bularrestua eztituztela ezagutzen? Zertaz iltzen ote dira gizonak Galipornian?

        —Zarrez, bizi izaten aspertuak diranean.

        —Guk (Martin Loontxok zioan au ere), eltzekariz, gizaozalez bizi geranok eztegu indarrik mendia mendiaren gainean, Medelek-eta, elurrezko mendi eskerga, erraldoi oriek metatu dituzten antzera, jartzeko. Mutilak: Galiporniako artzain aberats oriek gainezka duten ondasuna bidali digutela ta asi gaitezten aragia jaten. Orduantxe guk ere, batak Aralar, besteak Basatxurro bizkarrean artuta Goierrira, Aizkorri-gainera, lorretan eramango ditugu.

        —Nork ezagutu orduan gure errialde au? Medelek, onontz datorrenean, Galipornia batetik beste Galipornia batera itzuli dala uste izango du.

        —Ta katuarrainak? gaineratu zuen Mendigibelek. Ni eninduen amak urzale egin, urak dakarzkien elikatura oriek ere eztitut gogoz jaten; alabaina, eztezute uste katuarrainak katu-janaritzat egokiago dirala?

        Parre lergarriak egin-ondoan, Iturgoienek, astiro, beti bezela, esan zigun:

        —Gure Medelek errege baino andiago izan nai bide du. Artzain, lurra oetzat zuelarik, burupean abarka zarrak artuta, erregek bezela lo egiten zuela, zerk eraman du Matrimonio edo Sacramento ortara, ostatari izatera? Agi danez, errege baten andia izan-naiak.

        Hotel Leaburu ta Hotel-jabeen izantza gogoz ikusi dute zure erritar auek. Ezagun da gose-egarri andi gabe bizi zeratela, batez ere zu. Eztakit zein zan esan zuena ingelesak ezurra ta zuk mamina jaten diozutela zuen garatz orri, negozio orri.

        Medel: batzarre artan erabili genituen eraskinak, buruan baneuzka ere, enituke gaberarte adierazi al izango. Ori bai: guztiak ao betean eskerrak emateko eskatu zidaten, zure ostatu andi orri Leaburu izentzat ezarri diozulako. Tolosak berak Californian eztuela, uste du Anttonek, gure erriak duen osperik, aipurik, omenik.

        Onenbestez agur, Medel. Izan zaitez urrutietan emen zinan bezelako kristau ona. Etzaitut nere otoitzetan aantziko [aztuko]. Leon ere beronenetan, bear ere bada-ta, zuzaz egunero oroitzen da. Agur berriz.