IRUGARREN EZKUTITZA

United States, Sacramento (California)

Vía New-York. Leaburu Hotel, N-street, 313

1887-garren urteko Azilaren 8an

Leon Olazarretari Aitak

        Mutil, zer gertatzen zaik? Mutiko ederra ago, bidali didakan izantzean [erretratuan] beintzat; zurbil, ordea, ta maskal-samar. Geiegi ikasten al dek, ala gutxiegi jan? Bazkaltegiko maiean ire barrua betetzen ezpadek, ikasguko maiean eztek burua bete al izango. Lanabes batek indarra bear dik. Galwestondik Californiara, lau egun ta lau gautan, gau ta gaberdi ekarri ninduan-orgadiak [trenak] orduko ogei bat leguako uxtua zeukan; bainan aren kea, aren sua, aren ikatz-erretzea ikustekoak zitukan. Lanak jana eskatzen dik. Ikasgu [Colegio] orretan eztuela inortxok ere euskeraz ezkutitzik egiten! Eta ik ere ire aita euskaldunari erderaz egin bear? Nik, orain amalau urte andi etxetik atera nindukanean, erdera gutxi nazekian, orain ala ere gutxiago. Emen mexicano ta chileno arlote batzuez landan, ingelesez ta euskeraz ari izaten nauk beti. Esan didakan erdia eztiat ulertu al izan. Neretzat latina latin dek eta erdera ere latin. Urrengorako eska zaiok orko nagusiari, aitarekin, korreoz bada ere, euskeraz mintzatzeko baimena. Nik naiago nikek euskeraz baino ingelesez irekin mintzatu, ez ingelesa euskera baino maiteago dedalako, bearrago degulako baino. Gure erriko baserritar ezer ikusi gabeak bestera uste izanarren, ingeles-mintzoa dek gaur-egunean gizonak bearren duena. Osaba apaizak nai lukenez, Leaburun beti izateko baaiz, arako eztek latinik ere bear. Nik, ordea, i, apaiz argitsua aizelarik, gutxienez Donostian parroku ikusi nai induket.

        Orretarako bear dekan eskuartea oparo ta purrustaka bidaliko diat. Asi adi len-bai-len mintzo bear-bear ori ikasten; maisua onena izan ditela ta irakas-saritzat beraren agoa neurri.

        Nere garatzak ederki zijoazik. Nere baltzu-lagun onek Mister Stephenson dik izena. Protestantea dek, baina gizon zuzena, zinezko gizona, gutxi bezelakoa. Ik eztakik zergatik utzi nian gure Euskalerri maite ori. Amabost urte dituk laster eta ire aita zuztarrez ezagutzeko garaia badek. Lau senide izan zinaten. Lenbiziko irurak, bata bestearen ondorean, udaberriko goizlore batzuk bezela, alkar ezagun ere gabe, il zitzaizkigun. I jaio intzanean, etzekiat nori otu zitzaion ik benturako umea izan bear uela, izeba Isabeli naski. Uraxe dek olako begizko ta sorginkeria oriek beti gogotan dauzkana. Berak eraman induen, jaio ta bateratsu, jaiegun batean elizpera, lenengo agertzen ziran gizaseme ta emakumea ire aita-ta amabitxi izateko. Orregatik aiz i Kaltzaundi ta amona Inaxiren besoetako semea. Bizi ote dituk berak! Ik urte ta erdi izan baino lenago il uen ire ama, nere emazte gaixoa. Nork esan Isabel ta Eladi aitama batzuen aurrak zirala! Urte beteren buruan, norbaitek puztuta, asi zitzaidan amona belarriak berotzen: Isabel emaztetzat artu bear nuela ta bear nuela: ni isilik. Bera uela iretzat amagairik onena, etxandre aundia zala, egilea ta eragilea: ni isilik. Etzaidak bein ere emakume ori biotzean sartu ta, amaginarraba maite izanarren, nere burua maiteago nian; eta bazkalondo batean, zearo oroitzen nauk, zearka-mearka ibili gabe, ezetz esan niokan.

        Geroztik egunak neretzat eguzkigabeak zitukan. Gorputza lokabe, baina gogoa atsekabez lotua nian eta auzo guztien aomingainean irrigarri nindukan urte ta erdi aietan. Nik alde egin bar. I uzteak biotza erdiratzen idan, baina erorren on-izate gerokoak onerontz ekarri nindukan.

        Norbaitek esan omen du bein Txerreni (deabruari) Jaungoikoari irri ta parre egitea gogoratu zitzaiola. Burua gau ta egun alperrik maiz autsita, beatak orretarako asmatu omen zituen. Arrezkero beatak (Isabel aurrena) or zebiltzek goizero elizan zinu ta kinu; eta sukaldean txingarrak itzalirik, altzari ta zokoetan autsa lodi, ta baratzean bare ta bare-kurkuilo, mamorro ta zomorro, landare jaten ari dituk.

        Nere egunik ilunenak aietxek izan zitukan. Nori eskerrak? Ala ere, i ongi azi auelako, barkatzen zizkat arrebatzakoari [koñatari] neri erakutsi zizkidan latzak eta beltzak.

        Orrera atseden-aldi bat artzera noanean eramango zioat berak naien duen zerbait. Ik, ezarian eta bestela baitakoan, jakik zer naien duen, nik, New-Yorken naiz beste nonbait, erosi dezadan.

        Nere ezkutitz luze oni atzena eman-orduko, itz eder batzuk jakinarazi nai dizkiat, Leon. «Aitarik or (Californian) ezpalu, emen leukake bat». Ez al dek somatzen itz auek norenak diran? Ire osaba, nere lengusu, Adrianenak. Eztizkiot bein ere aantziko. Nere izantz eder bat urrengo korreoan bidaliko diat; nik irea bezela, ik nerea maiterik eta ageri-agerian iduki dezakan. Bidali neri osabarena ere. Agur, seme maite, nere mutikotxo yaiu ori. Bizi adi ongi ta lan egin zak gogoz, gizon andi izateko.