BEDERATZIGARREN EZKUTITZA

Azpeititik, 1990-garren urteko

Errosario-egunean

Emeterio Olazarretari Juan Jose Arizpe bereterrak

        Zure lengusu Adrianen adiskide mamia naizen aldetik ezkutitz au zuri egitea artu det gogotan. Inork inor maite izan badu, maite det nik Iriondo apaiza. Badakit zuk ere zinez ta anai bat bezela oneresten dezula.

        Bat onen ta beste orren biotza minduta ere, argiro esan bear dizut beste aldetatik jakingo etzendukean berri au. Aspaldion ezagunean mekotu ta maskaldu zaigu Adrian. Etxekoak, egunero ikusten dutelako edo, eztakite beintzat zein indarga, zein aul dagoen. Bizirik ikusi nai badezu, igi zaitez, Medel, ar zazu ononzko bidea ta alik zuzenen zatoz Leaburura.

        Soina [gorputza], beti bezela, orain ere gaizkabea du; gogoa [arima] aspaldion oso eri; ta gogo bereatuak emeki-emeki ta igartzaka soinik erretsuenari oben eragiten dio.

        Zure emaztearen ilberria Lasarten, Leonen meza berri-egunean, artu zuen. Zauzkada andia eragin zioten aren eriotzeak eta zure atsekabeak.

        Urrengo lau bat ilebetez biozketa saminak gozatzeko egun asko izan ditu. Leon izan du orretarako gozagarririk onena. Baserritarren aotik «gure apaiz gaztea bezelako oiulari ta organularirik nun?» entzun izan duenean, berak «ikasberria degu oraindik, ikasberria» erantzun arren, eztitan eukiten izan du beraren biotz andia. Nerau eraman ninduten Leaburura San Pedroz ta neronen belarriak entzuna da autu ori. Egun aietantxe erabaki genduen Bartolome guren-egunean, [San Bartolomez] Amezketara joatea: Adrian meza nagusia oiukatzeko; oiutegiko maisu izateko, ni; Leon, zure seme jator Leon, eguneko jarduna egiteko.

        Ederki ari izan zan bereter gaztea. Asieran berak ere Amezketarren odola zuela agertzean, ango artzain ta gurtzainen biotzak osaro berarendu zituen iztun berriak. Meza-ondoan ilobaren gora andiak nornairen ezpainetatik entzunik, luzarotxo isilik egonarren, alako batean auxe azaldu zigun: «egia esan, ni, orren urteak nituenean, enintzan gai an goitik, dardaratu gabe, asteko elizkizunak erakusteko ere».

        Alako egun asko izan balitu, leneratuko edo zan zure lengusua; baina, gutxien uste zuela, lau ilebeteko poz-atsegin guztiak bat-batera atsekabetu zitzaizkion.

        Leon Arabako urixko tutu txatxar exerex baterako Parroku izendatu zuen Apezpiku jaunak; eta Leonek... joan egin bear. Osabak Tolosaragino lagun egiteko ere etzuen kemenik izan.

        Elizako armonium zuk emandako jokailu eder hura mututu zan. Eskubirengo leioa beti ertsia zegoen elizetxean. Alperrik aratu ta ikertzen zituen zakurrak etxeko zoko-bazterrak, nagusi berria ediro naiean. Adrian etzuten poztutzen ez eliztarren autuk, ez alberrietako bereterren ikustaldik. Isabelek aldiz beraren zinkurin ta aiuma ta antziz larriago egiten zion nagusi zarrari bioz-mina.

        Aldarte onetantxe zegoela ots egin zuen Adrianek iluntze batez nere ta zure etxe onen atean. Besoak zabalik artu nuen nere adiskidea; al nuen abegi txeratsuena egin nion. Nere lankide apaiz batzuk ere, bera poztutzeko, mairatu nituen. Atxeter bat degu emen, mediku bat, oiukirik parragarrienak erdi frantzes erdi euskeraz ematen dituen gazte buru-arin bat. Betijai du gure arteko izena.

        Hura ere bazkaldar izan nuen; eta beste maikide guztiok parrez lertzen ari ginan artean, parrirri doi-doi egin zuen Leaburuko arimazainak.

        Bakartu ginanean, aurreguneko burubidea eman nion: bera soil-soilik apezpikuarengana agertzeko, urtetsu-samarra zala esateko; Leon bear-bearrekoa zuela; ta, alarik ere, nagusia ezetzerako bazegoen, zuen sendiak [familiak] Leaburuko elizari egin dizkion on andiak agertzeko.

        —Lagun zarra, erantzun zidan; nik, sasi-apaiz onek, erdiak esateko ere eztiat adorerik [kemenik] izango.

        Iru egunen buruan emen zan berriz, joan zan baino ere ilago, mailadian gora igoteko eskuzalari eldu-bearrez.

        —Ezin ditekeala, erantzun dit. Apaiz berriak, diranak dirala, Arabara bear dutela. Nereak egin du, lagun zarra.

        —Nolako egin ta egin-ondo? Iluntzen eztan egunik ezta, goibeltzen eztan zoririk ere ez. Badakizu arako Birgiliorena: Post nubila Phebus —laino-ondoan eguzkia—.

        Kementsuago izan zaitez, Adrian. Buruari ez utzi erortzen. Oker asi dan arlo au zuzenduko degu, Jainkoak nai badu; baina osasuna galdu ezkero...

        —Len-bai-len etxera joan bear det. Eztakit zer dedan. Indarga ta aul asmatzen det nere gorputz guztia. Inun eztet minik; indarrik ere ez, ordea.

        —Ezagun da Leaburuko bakartasun artan gorabera gabe bizi izana zerala. Bidez asi orduko on izango da sendalariari ots egitea. Joxepa, Joxepa. Zoaz Aginaga Jaunarengana. Berealaxe datorrela, norbait ikusi bear duela-ta. Onek esango digu, Adrian, aultasun ori barrurago sar eztedin, zer dan egin bear ddezuna. Guk ere, zu baino gaztexeago izanarren, izan ditugu buruausterik asko ta naigaberik ez gutxi. Ontziak itsasoan eztute aizea beti poparean izaten. Post nubila Phebus.

        —Nere egun labur auetan ezpada ere, nere ondoren beintzat Leon Leaburuko arimazain izatea nai nuke. Au baneki, ni iltzeko ere pozik.

        —Ze il ta mil? Ikusiko dezu gure Betijaik, eztirudien sendalari trebe onek, sendapidean jarrita, zerorrek uste dezun baino ere azkarrago ta zoliago nola izango zeran. Orra or berori, uste dedanez, Pello Joxepe oiukatzen.

        —Sartuko naiz ala ez?

        —Sar, sar ta ordu onean ala ere.

        —Don Adrian de Leaburu onontzaldi? Gazteiz-aldetik nolako berriak dakarzkizu?

        —Txarrak, Aginaga: kili-kolo joan ta ez-erori bai-erori etorri.

        Adrianek gero, neronek lagun egiten niola, zearo edatsi zizkion bere goraberak.

        —Iriondo jauna: zuk, gaizo orrek, bi gizon bear dituzu, osaro sendatzeko: sendalaria ta bitartekoa; bigarren au lenengoa baino bearrago. Nere itz auek aditzean arroa naizela esan badezazu, neri ajolarik ez. Neronengan, bat baizik enaizelarik, neronengan izango dituzu bi gizon oriek. Sendalari, nolako edo alako, Madrilen egin ninduten. Bitarteko, altsu naiz erkin, atzeak esango du zer naizen. Zure eritasunik andiena, zure minik sakonena iloba mina da. Iloba biar-etzietan Leaburura, an izateko, baletor, zu berealaxe leneratu, berealaxe sendatuko zinake. Au nere anai, Donostiako sendalari ospetsu, zuk ere ezagutzen dezun hura, arteratu ezkero, gure don Juan Josek emango didan Jereza barruratuko dedan bezelaxe...

        —Intelligenti pauca. Joxepa, Joxepa: ekarzazu onera lengo egunean asi genduen bonbil ori.

        —Nere anaiak, ez anaia detalako bainan, andimandi orien artean, nik baserritar auen artean bezela, zer nai ta axe eskuratzen du. Esan dezatela, nori zor dioten gaur duten maila, Astigarragako kapellau, Ernaniko erretore...

        —Eskerrik asko, Aginaga. Nere ta apezpiku jaunaren bitartekotzat eztu Jaunak agintzen elizgizona eztanik. Eskerrik asko berriz ere ta barka.

        —Ederki erabakia, lagun zarra. Bi gizon bear baditu, izan zaitez zu bat, Aginaga: sendalari. Bitarteko izatea neri dagokit. Onek, sasi-apaiztzat burua duen onek, eztu kemenik izan Apezpiku jaunari gauzak argi ta garbi erakusteko; gizon andiai nunbait ere gutxitan itz egiten ta gero oilotu egin zaigu. Zuk egin zazu, Betijai, zure recipe ori. Nik, neronen aldetik, alegin guztia egingo det, apezpiku jauna zurituz, accipe esateko: tori Faidoko apezarentzat Leabururako izapidea [nonbramentua].

        San Miguel-aurreguna zan, Leonentzako Parrokutasun berria eskuan ta gure sendalari oiuzalea lagun nuela, Leaburura jo nuen eguna. Beste bat zirudien Adrianek. Betazpiak irten-irten puzgotuak, masailak sartuak eta zimurtsu; larrua gorri-ubel; mintzura [boza] zintzarri pitzatu baten otsa bezelako motela. Jateko beti nakar, gogorik gabe; egarria il ezina. Neri, berri-papertxoa irakurri zuenean, «Juan Jose, esan zidan: eskerrak bear bezela erakusteko ere eztet astirik izango. Goitik, gorakoa baldin banaiz, goitik erakutsiko dizkizut».

        —Gora diozu ta irurogei urte aurten izan!

        —Ez, Juan Jose. Igaz berrogei ta emeretzi, aurten irurogei ta amalau gutxienez. Izateko nituen-urteak mordo batean erori zaizkit; eta nik orien astuntasuna jasotzeko indarrik ez... indarrik ez nik. Nereak egin duela. Zuk ere badakutsu, begi busti oriek ezagun dute.

        —Eguraldi bero sapatan, aldapa gora, azkazalak ere izerdi patsetan izan oi dituguta...

        Zerbait esan bear, nere zauzkada zurikatzeko, ta orixe esan nion.

        Aginagak, ota erreari kea bezela, gezurra parra-parra zeriola, «Leon agertzeaz batean asiko dira zure masailak, Don Adrian, arrautza-perretxikoak bezelaxe gorritzen», esan zion. Amabost egun barru aldako usoak iltzera, doi-doi bada ere, joan al izango zera. Ezetz? Buru ori etzatzu, gizon, ezker-eskubi erabili. Udaberriz, gaur lasai dezun sotana ori, andikien altzo txakurrak larrua bezelaxe, bete-bete-betea, lertzeko zorian izango dezu. Ezetz berriz ere? Bein ere eztizut elizjardunik [sermoirik] entzun; baina, orretarako erarik banu, zuk goitik azalduriko sineskaiak belarriratuta, enuke burua kordokan erabiliko.

        —Aginaga, erantzun zion eri gaizoak, zure gogokizun [intentzio] ori eskergarria da; baina sendapiderik ikasi ezarren, nerau ere maiz ibili izan naiz eri isuri maskal-artean eta bestera uste izanarren, askotan agertu izan ditut olako aurresan pozezkoak. Eta zer? Eriotzea, guri parre eginez, bere orduan jetxi oi izan da.

        Orduan Betijairi, ate-aldera joanta, sukaldekoari deiez asi zan:

        —Ixabel, Iiisabel.

        —Jauna.

        —Zatoz onera. Barute-aurrean [garizuma-aurrean] Don Juan Jose ta biok emen izango gera, zauta batzuk egin ta Leaburuko apaiz sendatuaren balbe [eriotze] zarrari parre gozoak egiteko asmoz. Artuko gaituzu?

        —Bai ta pozik ala ere.

        Bazkaritan Adrianek salda-pitin bat besterik etzuen urdaileratu. Nere bide-laguna, amabost egun aurrerago nere etxean bezela, asi zan oiuki [kanta] parregarriak ematen. Ona bat:

                Atso zarraren atorra zarra

                berea balu ezer ez;

                kedarra baino beltzagoa du,

                garbiketako alperrez.

                Txirurik brinkulin brinkulin brinkulin

                txirurin brinkulin atsoa:

                su-bazterrean dagoenean

                eztauka mozkorra gaiztoa.

                Gure atsoak gau ta egun

                eztu besterik zer egin,

                arkakusoak arrapatuta

                ipur... ari atz egin.

                Txirurin brinkulin brinkulin brinkulin

                txirurin brinkulin atsoa:

                su-bazterrean dagoenean

                eztauka mozkorra gaiztoa.

        Oiulariak etzuen oso amaitu al izan. Urmindunari edozein janari ur sortzen zaionez, Adrian gaixoari esaki naiz oiuki parregarrienak negargarri biurtzen zitzaizkion; eta neronek, zinu bat eginez, Aginagari atso zarraren oiukitxo au eten-arazi nion.

        Isabelek, noizean beinka sukaldetik azaldatuz, esku zabalez gonak gogor jota, ziraustan:

        —Don Juan jose, zer uste du? Onetarako izan bear al zuten gure Leonen organu ta ingeles-ikasteak? Arabako arkaitzai belarriak gozatzeko? Izan naiz ni an, gure apaizak kemenik izan ezpadu ere; izan naiz an bai amaika negar bizi egin ere! Eznerik ere etzuen gizagaixoak gosaritako. Aragi ta arraina guk emendik bidali bear. Faido, ! aido! Auxe du baserri purtzilak izena. Leon, Leon zorigabea!

        —Zaude isilik, Isabel, iganderako etxea joko du-ta.

        Nere ustez iloba-minak baino lengusinaren antzi ta zinkurinak geiago makaldu izango dute gure gizona. Berau errebelarketara [tabako-bila] goiean zan artean, atxeterrak medikuak diabetes florida zuela esan zidan ta laguntzat defuncionamiento cardíaco; itz garratz oroikarri auek gaineratuz:

        —Eri au, eri bikoitz edo irukoitz au sendaezina ezpada, sendagaitza bada beintzat. Bizia luzatzeko, alaitasun andia ta jolasaldi etentzakea ta atseden osoa (mucha alegría, distracción ininterrumpida y completo reposo) bear izango ditu, Tolosako sendalariak ederki erabaki duen bezela.

        Auetxek dira Medel, nik, estalki gabe, eman al dizkitzudan berriak. Zatoz, bada, len-bai-len, lengusu maitagarri, errukarri, isuri onen bizia, alaituz, luzatzera. Leonek eta zuk ezin dezakezutena eztio lurrekok egin al izango.