LAUGARREN EZKUTITZA

Leaburutik 1888ko Ostoilaren 30an

Sor Santa Catalinari beraren aizpa Isabelek

        Leaburu osoa, Gazteluko mugatik asita Lizartza ta Belauntza ta Ibarrekoetara, izen batek betetzen du zortzi egun auetan: gure aizpa Eladi zanaren alargun Medelen izenak. Badakizu Amezketan izebaren etxean ginala, artalde ta beitaldeak, mendian beera jetxita, elizako arresietan azka ari ziranean, beren arran, dunba ta zintzarriz klan-klan, bulun-bulun, zein gozaro gure belarriak poztu oi zituzten? Alako ots pozgarrien ordez beste bat dantzugu emen astelenetik onerontz. Medelek au, Medelek ori; Medel gora, Medel beera; Medel, Medel, Medel. Geron izena aantzitzeko zorian bizi gera.

        Gure lengusu Adrian bereterrari ezkutitz luze bat egin omen dio.

        Nik artu banu, len ere orrenbeste egin degu ta, eztakit eskuratuko zuen. Gure mutila gizon egiteko eztegu inor bear. Diotenez, aberats porrokatua omen da. Orrek ere, esatea dan bezela, irinik adina lauso izango du. Urrutitik eskuzabal diruditenak, gerturaezkero agitz ardagaia baino legorrago izaten dira. Gainera etzaigu aantzi nor izan zan Medel. Zutik joango liraken gezurrak parra-parra esaten zizkigun. Beste aldetik, sinestean lanak ditu, bainan, dirutsua danaren zantzuak badakuskigu. Eztizkio, bada, Adriani mila ogerleko, mila astaperra andi, bidali? (Neronek ikusi ditut). Ori bai: arrokeria erruz darabilgu. Mutilarentzat piano berri kutsatu gabea erosteko, kattagorriak Gaztelu-gaineko mendietan iltzeko eskopeta ere bai, bi odiduna; irakasle burutsuenak Tolosan begiz jotzeko; elizaldean zerbait egin nai lukeala; eta Adrianek berak buruko ta soineko ta oinetako bitzuk berarentzat agindu ditzala. Neretzat goraintzirik ere ez; ezta nai ere. Neronek ero, muturzikin baten eskutikako ezer artu? Nola eginak ote dira beraren ondasun-meta oriek? Orain iru urterarte artxain baizik etzan.

* * *

        Bart zortzirak aldean ementxe eten bear izan nuen nere ezkutitz au. Goizeon, uste eztegula, Leon agertu zaigu, andi-andi eginta, mutil ederra. Espen onenak omen dakazki: Meritissimus, ala nik dakit? Amarrak elizan jotzen eta beetik ojuka bera. «Nor ote da?» nik neronen artean. «Izeba, izeba», ots egin ezpalu, enuen ezagutuko. Marrantaz datorrela esan liteke. Mintzura berria dakar. Txilin pitzatu bat bezela agertu zaigu: len ozen, orain motel. Gaur bereter eginbear balute, eluke mezarik oiukatu al izango. Ez al zaigu beti onelako mintzuraduna izango!

* * *

        Oneragino iritsita, beste etenaldi bat izan du nere luma-lantxo onek. Datorren astean Leon ta biok orrera joango gerala-ta ezkutitza urratzeko ari-arian egon naiz. Jaungoikoz eztet nere asmo ori bete. Banabil beraren soinekoak kutxatik ateratzen, garbiak egurastu ta zikinak garbierazteko arduratan: eta galtza batzuk astintzen ari naizelarik plaust! papertxo bat lurrera. Zabaldu ta, ene Jaungoiko maitea! Leon Olazarretari beraren Aitak: Medel aoberoren ezkutitza. Eta nolakoa! «Asko jateko». Otoitz egiteko ta ona izateko ez itzik ez mitzik. «Ingeles ikasteko, latinik eztala bear». Ez, naski, apaiz protestante ezkondu orietako bat izateko. Ala semea olako txerren-apaiza izatea nai al dek? Baltzu-laguna protestantea omen da «baina gizon zuzena, zinezko gizona, gutxi bezelakoa». Medelen itzak dira auek. Ori da (garbi agertzeko kemenik ezta) zearka-mearka auxe esatea: «Seme, ikasi ingeles-izkera, onera etorrita apaiz egin adi, emengo apaiz, emaztedun apaiz; eta i ere gizon zuzena, zinezko gizona, gutxi bezelakoa izango aiz». Gure Adrianek etzuen sinetsi nai, nik joan dan neguan maiz azaltzen niona. Ba al daki inork, nik bezela, Medel nor dan? Gizonak burutsuak dirala? Bai, arto-zati batzuk eztiranean. Orain ikusiko du zein zegoen zuzen ta zein oker: bera ala nerau. Eta gero «benturako umea» nik egin nuela; ni begizko ta sorginkeri sinesle naizela (sorgina naizela esan eztuenean!); nik berarekin ezkondu nai izan nuela. Negarra tantoka darit. Beatak, Jaungoikoari irri egiteko, deabruak asmatu zituela; eta arrezkero, nerau aurrena, goizero elizan omen dabiltza zinuka ta kinuka. Onera etortzeko ustea omen du. Betor, baina zure aizpa Isabel, eskean bada ere, Leaburutik ordu artantxe elkiko da, irtengo da.

        Gero zaplandari lotsagabeak neri zerbait ekarri nai didala ta Leonek, nik zer naien dedan, azpitik jakiteko. «Nik ezer artu ire eskutik? Utikan! erosi zak nai dekana ire lagun protestante orrentzat». Izena ere egoki-egokia du: Mister. Entzun al dezu inoiz, aizpa, San Mister, San Leon ta San Adrian bezela? Nere buruaren jabe enaizela uste det, ain dadukat zorabiatua. Jaunak Eladi berarengana eraman zuenean, ni, nerau jarri ninduen Leon aurraren ondoan, bigarren ama izateko. Len esan det Medel datorrenean ni Leaburutik aterako naizela. Ez, ez enaiz elkiko; ementxe egongo naiz etxezain, ilobazain. «Eztiagu bear protestanterik», esango diot. Ken, ken; oa ostatura, ardantegira, nai dekan tokira. Elizetxe batean ezin bizi ditekek, beatak Txerrenen alabatzat daduzkan gizon txaldar, narrats, lotsagaberik, sinespena galdu duen gizonik. Ken, ken.

        Berri izugarri auek neronek asmatu edo beintzat geitu ditudala esan eztezazun, biar goizean nere ezkutitz onezaz batera bidaliko dizut Medelek egina. Erakutsi ama nagusiari ere ta atzera len-bai-len nereganatu. Bitartean Adrianek naiz Leonek eska balekidate, Seminarioan utzi izango duela naiz beste olako zerbait asmatuko diet. Orrera goazenean ezjakin egin zerorren burua. Agur, aizpa maite. Egin otoitz inoiz baino gartsuago ta egin dezatela besteak ere gure etxekoentzat, Medelen alde ere bai, Jainkoak guregana etortzeko asmoa erauzi dezaion.