X
GARDAIATIK EL GOLEARA.

BUKA.

        Ibil-taldearen buru zana ta ni ginjoazen alkarrekin kamioi-aurreko toki itxian. Garerdiko gizona zan bera: potolo xamarra, ez txiki ez aundi, musugorri. Prantzesa zan, berritsua, aldizka panparroia ta gizon ona. Ni esker-zorduna nintzaion.

        Alkarren berri jakiteagatik, Donostiatik nentorrela esan nion, orduraño ibillitako bideaz itzegin nion eta andik aurrerako zein asmo nerabilzkian; baita ere ikusitakoaz neukan irudipena azaldu ta zoritxarreko okerra nola izan zan edestu; bere ontasunari eskerrak nere elburura nola iritxi nintekean.

        Neri egindako mesedeari ez zion ajol aundirik eman eta, bere aldetik, nere erritik urbil zegoan lurraldekoa zala esan zidan: Bearnetarra ta Olorongoa.

        Baietz, erantzi nion, alaxe zala, Oloron Euskalerriko mugatik urbil zegoala ta bein elurretara eskiakin joanda ezagutu nuala erri ura, Restaurant de la Posten oso ederki bazkaldu nuala. Oroipen ona neukan nik Olorongoa.

        Iru kamionak txitxare baten antzera mugitzen ziran: zimurtu egiten zan irurak oso urbil jartzeraño, ta luzatu kamionak alkarrengandik urrutiratzen ziranean. Batzutan, lurreko gorabeeerak zirala-ta, aietako bat edo bi gure bigietatik ezkutatzen ziranean, abere baten iru ezurrekiko bizkarrak ezur bat ala bi gutxiago zeuzkala ematen zuan. Danetara ere, nere gogorako pollikiegi ginjoazen eta nik naiago nuan besteen ikus-mendeanjoan.

        Ain polliki ere. Prantzesa bera ere uste artakoa zan eta, zionez, bera bakarik ateratzekotan ziur-ziur El Golean irixteko zorian egongo giñala orduan. «Badakizu...» lenengoa zijoan arek ez omen zekian ondo bidea ta ez zala oso ausartua. «Nik naiko banu...» oñari eragin eta tximistaka asi giñan bidez kanpotik —an lurra berdiña bai-zan— bidea laburtzearren. Beste biak pasa ta lenbizikoarengandik urruti xamar jarri zan nere biotzeko poz aundiarekin. An itxoegin eta ostera pasa ziranean, aien atzetik asi zan berriz esanez:

        —Ez det nai izaten nere lagunak atzean uztea.

        Aren leialtasunak mindu egiten ninduan. Urrena azkarrago ibillita bideko zuloak gutxiago nabaritzen zirala erakutsi nai zidan. Ura azkar ibiltzea al zan, orduko ogei kilometro! Baño berak ziona egia zan. Ala ere naiko karranka.

        Bein gertaera batek egin zidan min biotz-biotzean. Agertu zan mendi koxkor bat lur-utsa, ez arri aundirik, ez belarrik, an izaten diran bezelakoa. Kozkorrari bira eman bearrean, iru kamionak alkarren ondoan gertatu ziran. Bost-sei urteko aur beltz batek —mutiko polita, ia larrubizi— bide-ertzetik altxatzen zuan eskutxoa kamiona gelditu ta eramateko eske.

        Nere bizi guztian ez zait aztuko gertaera uera. Eskua zabalik, aren bost beatz txikiak, zein beltzak ikusten ziran atzeko eguzkiak zuritutako ondarraren aurrean. Aren mutiko txikia ain kamioi aundiak, gañezka kargatuak, geraazi naiez! Mutil ernea zirudian.

        Lenbiziko kamionak pasa ta ez-ikusia egin zion. Irutatik iñork, ez al zuan jasoko, baldin baite? Bigarrenak pasa ta ezta jaramonik ere, aurra eskutxoa altxata berdin egonarren. Bearnetarrari zerbait esateko asi nintzan, aur ura artzeko alegia, baño biotza eztarriraño igo zitzaidan, eta ia malkoak ixuri, irugarrenak kasorik egin ez zionean. Nik zer egin nezakean? Ni baituran ninjoala ezin aztu. Eta bearnetarrak esaten bazidan: «Ain biotz onekoa zeranez geroz, zoazkio, gelditu zaitez berarekin?».

        Denbora puska batean ezin itz egiñik gelditu nintzan. Egiteko arek eman zidan lotsa arpegian ezagutu ez lizaidakean, itxuraren kontra aritu naiez nenbillen: beren artean bai-ninjoan ni, bearnetarrari ez zezaiola gaizki artzen nuala iruditu.

        Aur gixajoa! Agidanean —esaten nion nere buruari— aur ori ez da bakarrik egongo. Nork daki aur orren gurasoak ango inguruan txabol orietako batean bizi ez ote diran, basamortuko ibilkari-jendea ez ote dan? Uste au, polliki-polliki, egiazkotzat nai nuan artu. Itxuraz, bein-edo-bein, mutiko areri geratu zitzaizkion kamionak: eskatzen bai-zekian, eta gañera bide-ertzetik ederki zekian joaten. Azkenez, nere barruari min geiago ez emateagatik, bide ura askok ibillia zala-ta, —pentsatu nuan— «norbaitek emengo dio laguntza, baldin mutiko gixajoa galduta badabil ala goseak badago».

        Alaz guztiz, kilometro pilla bat ibilli giñan sartu zitzaidan atsekabea ezin kendurik. Eremu artan, bidea biziro txarra zegoan, zuloz betea, ta bidez kanpotik aritu bear izaten genuan. Bein, ondarrez betetako zuloan sartuta, bigarren kamiona puska batean ezin aterarik gelditu zan. Urrena, kamion oni berari kurpil-gaña zulatu. A zein aitzaki ederra bearnetarrarentzat bizkor ager zedin! Arin-arinka atera zan, bidea laburtuz, lenbiziko kamionaren aurrean jartzeraño. Geldierazi zuan eta baita bigarrena ere, ez baizan konturatu, ezertxo ere, gertatutakoaz.

        El Golearako bide-erdian egongo giñan. Errian bazkaltzea, ezta pentsatu ere, ain berandu zijoan gure jendea. Artaz, an bertan bazkaltzea erabaki zuten, kurpilla aldatu bitartean jana prestatu, alegia. Orduan konturatu ni, jende ura iru txoper europatarrak zirala ta iru laguntzaleak, bertakoak. Kamionek, arrigarria, arrai-izenak zeuzkaten jarriak: La Carpe eta beste.

* * *

        Eguardia izango zan. Biziro bero aundia. Kamionen itzalpean jarri giñan. Lau arri aundi ta lasto legorrarekin, sutegia. Gañean ontzia, berekin ekarritako urez betea. Urak irakin bitartean, asi-bidez, ura anixetarekin atera zuten. Nik ez nion muxiñik egin bear. Aljeriarreri ez zieten anixetik eman, mahomatarreri beren erlijioak galazten die-ta.

        Ni nengoan lurrean exerita, jana maniatzen zuanaren ondoan. Au omen zan, esan zidanez, Prantzian urte askoan bizi zan italiarra. Bere izatea prantzes jatorra, itxuraz italiar benetakoa ematen bazuan ere. Luzea zan eta kolore txarrekoa: osasuna denbora baño len ondatua. Eskeñitako edaria gogo gutxiz artu zuan, eta asi zitzaidan:

        —Eta, ez al da arrigarria nik len anixetako edate izugariak edanda, orain ia ezin-ikusia etortzea? Egunero litro bat anixeta baño geiago bear izaten nuan. Gosaritan bakarrik baso bat betetzen nuan; baño ez uste, anixeta utsa! Baño oso txarra da buruarentzat, polliki-polliki burutik nastutzen asi nintzan.

        —Baño, ez al zenuan uste geiegizko edanak gaitz egingo lizukeanik? —nik berriz.

        —Nik aren bearra neukan —orra erantzuna.

        —Eta egun batean —bearnetarra tartetu zan— gutxigatik ez zuan bere emaztea il, pistola eskuan!

        Italiarrak baietz, egia zala.

        Urak irakin zuanean, gatza bota zion ondotxo, naastu, sopa egiteko firioa bota ta ontzia tapatu zuan.

        Onduan erakutsi zidaten palta zan txoperra auchtarra omen zan.

        —Gizona, auchtarra? —egin nion—. Ni neroni Auchen izana naiz: Sainte Marie katedrala, l?escalier Monumental... Armagnacen irudia... Ger ibaia andik pasatzen da... Ger probintziko erri nagusia da Auch. Ni Hotel de Francen egon nintzan, plazara jotzen duana...

        —Tira, tira —erantzun zidan parrez auskotarrak— ikuste det nere erria ondo ezagutzen dezula.

        Ezin ba ukatu lagunarte ederrenean nengoala europatarrekin.

        Italiarra tomate legorra ontzian boteaz bere egitekoa bukatzeko zegoanean, asi ziran azaltzen kurpilla aldatzen aritu ziran iru aljeriar laguntzaleak. Alako janari an xerba esaten diote.

        Batzuek bigarren txandan artu zuten ura ta anixeta. Asi giñan pâté de foiekin eta ogi aundi borobil batekin. Kamionan baziran platerak, basuak, sukalde-tresnak eta, batez ere, ura ausarki. Ondoren xerba zalako ura. Nik ere besteen mallan jan nuan. Oso ona iruditu, an beintzat.

        Batzuk lurrean exerita geunden, besteak zutik jaten. Joan-eta-etorri zebillen aljeriar bateri, bearnetarra maxiatzen asi zitzaion. Nik ez nion ondo aditu zer esan zion; azkenean «...le bon Dieu» (Jainko ona) aditu nion. Nonbait bere erlijioko sinismenaren kontra asi. Asarretzen zaio aljeriarra, ortzak izugarri erakutsiz... Eskerrak artaz gelditu zirala, bestela maxiatzalea gaizki ibilliko zan. Gogoak eman zidan gertaera txarren bat ikustekoak geundela, baño bearnetarra uzkurtu ta ez zan ezer pasa.

        Gero Gruyere gazta atera zuten eta kapea, zoritxarreko soldaru-etxe artan egin zuten bezelakoa. Atera nituan maletan neuzkan azukre-koxkor guztiak, xigarroak eta, batere gogoratu gabe botilla txiki bat koñak asi-berria neukana. Oso poztu nintzan ura eskeñi aal izatea, baita gauza asko geiago izan banituan ere pozik emango nien, nerekin ain ondo aritu zan jendeari. Aljeriarreri ez zieten koñaka eskeñi gaizkitzat ar ez zezaten. Azkenez, botilla erdia baño koñak geiagorekin utzi nuan «kamionarentzat».

        Ontaz bazkaria bukatuta, basamortuko aize zabalean atsegiñez janda gero, oraindik beste puxka batean egon giñan atseden artzen. Azkenean, ikaragarrizko eguzkipe beroan, asi giñan ibiltzen: italiarra aurrena, auskotarra bigarren eta bearnetarra nerekin irugarren.

* * *

        Logalea bai, baño ezin lorik egin; nere barruko aldarteak eta bideko zuloak galazten zidaten loa. Denbora puxka batean saltoka ibilli nintzan nere exeritokian begiak itxita. Azkenik, aspertuta, bi xigarro atera nituan bearnetarrarekin erretzeko. Berea aboan jarri ta ez zuan nai izan nik piztutzea; gidatzeari utzi gabe, esku bakarrarekin piztutzalea atera ta xigarroari su eman zion.

        Asieratik bezela, ni kontuz ninjoan bide-ertzeko arrieri begira, zenbat kilometro palta ziran alperkeriz erakusten zidaten arrieri begira. Asieran, iru zenbaki edo lumeroetatik ezkerrekoa kentzea nai, ta orain, bitan geldituta, amarrekoak gutxitzen ziran araberan nere poza aunditu. Ez, ordea, nik nai bezin aguro.

        Bearnetarrak edesti zizkidan gerrateko bere egiteko aundiak. Berak egin omen zituan oso ibillaldi luzeak, ezin-sinistu alako denbora gutxian. Ta esateko guztiak esan zituala iruditu zitzaionean, eragin zion ostera oñari ta, laisterrari emanez, ez zan gelditu zenbait denbora pasa arte, chantier edo bide-lanetan ari ziraneko majina-istillu aundiko tokiraño.

        Tarteka, erlojuari begiratzen zion bere laguneri zein aldea atera zien ikusteko. Besteak etorri-zai geundela, ni naigabetuta, lurrari begiratuz, an geldik egondako gazela-sail aundi baten lorratzak erakutsi zizkidan.

        Azkenik, an, urruti, lur-kozkor baten ondotik, bi zera beltz ikusi genituan, italiarra ta auskotarra autsa arrotuz zetozenenak.

        Aurrez-aurre bildu giñanean, bearnetarrak ordu erdi batez beranduago zetozela bota zien.

        Puxka batean egonda, chantier-aren gora asi giñan oso nekez, arri kozkor tartean, bidean arriskoa bai-zan. Beroak ezin geiagoan jotzen zuan eta gu ezin jasan-ala ginjoazen. Gure bidea Sarkaldera, eguzkia polliki-polliki jetxi ta itxutzen ginduela. Bearnetarrak bi txandetan esan zidan nekatuta zijoala.

        Berealdiko laisterrari emanda, iges egin zien bere laguneri berriz ere, beste biak oso atzean utziz; baño oraingoan azkeneraño tankera artan jarraitzeko.

        Ta ni pozaren pozez gero ta geiago ninjoala, asmatu balu bezela, ala esan zidan:

        —Kilometro «uts» (zero)-ra irixtean, oraindik beste bost kilometro paltako dira.

        «Pazientzia, ez da txarra artu ezkeroz». Bearra banuan. Egizki, «nere» kilometroen tarteetan, ikusten nituan nik, aldizka, arriak «beste» kilometroekin, injinieruak jarriak. Ta alaxe zan, geroxeago egiztatu aal izan nuanez, «nere» ta «beste»en aldea bost kilometrokoa zan. Baño nik «besteakin» mezede txarra neukan eta, egia izatea nai ez, eta ez nien jaramonik egiten. Zergatik pentsatu bear nuan nik, bide berbera neurtzeko, bi neurtze alkartu-eziñak iñon izatea?

        Bearnetarrak erakutsi zuan:

        —Ori dezu «El Golea». Orrek esan nai du petrolioaren billa ari dirala, zuloak egiten ari dirala. Bi milla ta zortzireun metroko zuloak egin dituzte ta oraindik petrolio-lurriña bakarrik billatu dute. Oraindik bost milla metrorañoko zuloak egin bear dituzte.

        Orra, azkenean El Golean iritxi. Auts arrotuaren tartean sartu giñan, arratsalde guztiko beroarekin berotutako bidearen barrena.

        Eskarrik beroenak eman nizkan bearnetarrari ta neri egindako mesede guztiak pagatu nai izan nizkion, baño berak ez zuan ezertxo ere artu nai izan.

        —Gauza bat bederik. Besteak etortzean egin ezadazute mesedea nerekin zerbait edatea, —ekin nion.

        Baietz.

        Ta guztiak alkartu giñanean, lenbiziko bizitz batean zegoan bar batean sartu ta edan genuan. Beste egitekorikez neukan.

        Zein hoteletara joan bear nuan galdetu ta bearnetar leialak Hotel Président dal Piazeraño eraman ninduan maleta ta guzti. An artu nuan ondo bearreko atsedena.

        Gure Jainkoak ordainduko al-zion egin zidan on guztia!