III
BUSAADA

        Urrengo eguardian Aljer-etik irten-bearra neukan Busaada errirako: alaxe zegoan ibil-bidea paperean jarrita. Baño lengo kezka orain ere, ta zenbat-eta ordua bertago larria aundiago. Txango ura aste-egun jakiñetan baldin bazan, nola zitekean ni bakarrik gertatzea egun artarako? Makiña bat bider ibillia naiz onen antzeko ibilleretan lagunarte atsegiñean eta ez lagun gutxi batean. Gogorapen onekin ari nintzala, ez nion ala ere antz onik ematen oraingo joanari. Itxaropena ez nezala galdu: ez nai toki aietan bakarrik ibiltzea. Bai, bat edo beste izango zan nerekin batean autakarrean, trenean eta aidean ibilliko zana. Eta oriek begien aurrean jarrita, ostera piztutzen nintzan.

        Garaiz bazkalduta, abiatu nintzan autokarren geltokira, hoteleko gizon bat lagun nuala maleta karraion. Bertara iritxita: «orra non dezun autokarra». Autokat zikin ura ikustean oso naigabetu nintzan: txoperra ta bere laguna ezik, beste guztiak moruak ziran. Nere uste okerrek bat-batean lurra jo zuten.

        Ordea, nere barrena gogortzen asi zan. Ni orren jakin-naia ta zenbait arriskoetan ibillia, orain, koldartuko al nintzan? Ainbeste diru aldez aurretik pagatu ta, alperrik galduko al nituan? Nere bizi guztian orrelako biajiekin ametsetan eta orain, atzeratuko al nintzan? Gaztetasuna joanagatik kemenak ez zitzaizkidan aitu ta maletari bultzatuta, sartu ta exeri nintzan barrengo jendearen tartean.

        Asi zan autokarra aurrera ta tokib erriak ikusten ain atsegiñez ninjoala, nere buruaz arras aztu nintzan. Mendietan gora asi giñan. Goiko gañetan, elurra. Otza, gero ta geiago. Moruak ez zeuden oso atsegin. Ni berriz pozik, ez otzik ez morurik nabaritzen ez nituala. Alaxe, Atlas deritzaion mendi-zerrendari aldez beste egiten Sakomody mendi-atea arrapatu genuan (916 metroko goia). Ura ikuste ederra! Beerakoan, toki zelaietan, ganbelu-talde aundiak ikusten asi giñan tarteka. Ta abere orien gañean ibillia naizelarik, poza sartu zitzaidan gauza arrigarriak ikusteko nengoalakoan. Errixka batzuk pasa. Aiek etxe ta ura mixei gorria! Bein alako errixka batean gelditu giñan atseden artzeko. Geratu orduko mutil kozkor batzuk zalapartaka sartu ziran autokarrean, ojuka: Al Xina!, Al Xina! saskiak laranjaz beteak. Orduan ikasi xina arabiarren izkeran «laranja» dala.

        Jetxi giñan zankoak luzatzearren eta laranja-saltzale batengana joan nintzan. Laranja bat artuaz saltzaleari galdetu nion:

        —Onek zenbat?

        —Ogeitamar franko kilua.

        —Pixa ezazu.

        —Kilo erdia, amabost franko.

        Gero ikusi laranja ura bezelako bi artzen zituala kilo erdiak. Gauza ona, baño benta obea. (Aljeriar frankuak ta prantzes frankuek balio berbera zuten).

        Egualdi illuna. Autokarra, aurrera. Ni, txilaba tartean, itzik atera gabe. Basamortuan sartuak giñan. Lengo arbolik gabeko mendiak utzita, leku zabalera iritxi giñan. Orain berriz ondarra lurrean gero ta geiago. Ego aldera, gu ginjoazen aldera, dana ori. Jendea nekatu xamarra. Eguardiko amabitan irtenda, seiak ziran. Oraindik ordu beteko ibiltzea.

        Zazpiterdiak jo ta iritxi giñan. Hotel du Caïdeko nagusi berbera etorri zitzaidan billa. Ez zitzaion gauza zalla izango, noski, nere izena izanda ni nor nintzan asmatzea, ainbeste arabiarren artean. Nere maleta artuaz bere etxeraño lagundu ninduan. Eskeñitako lo-gelaren jabe eginda apaltzeko asmoanjan-gelara jetxi nintzanean, gizon prestu ta atsegin ura izketan asi zitzaidan:

        —«Kairouan» ontzian etorri zerala?

        —Bai, jauna.

        —Gizona, mistral aize ikaragarria izan omen dezute?

        —Alaxe da.

        —Nik baditut aideak Aljer-en gaur zu bezela etortzekoak ziranak. Iru egunerako gelditu dira an ontziko nekeak arintzearren.

        Urrena noraño joan bear nuan galdetuta:

        —Bakizu, baztar orietan bero aundia asi da. Orain dala bi egun etorritako batek esana, El Golean berrogeitabat mallako beroa zala.

        Alaxe ari giñala, non sartzen dan apaltzeko arabiar gizon aundi, zabal eta lodi bat. Ain biziro aundia ere, beso-aulki eder batean ia naiko tokirik ez zeukala. Asi ziran zerbitzariak alkarri keñuka. Urrena, uste gabea, sartzen da berriz gizon prantzesa ikaragarrizko bibote luzearekin bi aldeetara, arabiarra berbera arrituta utzirik. Zerbitzarien larria! Ez parrik egin nai ta ezin parrari eutsi egiñaalean buruak gordeta. Ikusten, mundu onetan nor nor baño geiagokoa beti izan oi da.

        Aljeriako erriak izan bitez nai dan txiro ta itsusiak, baño hotelak Prantzian bezelako hotel txukun eta erosoak dituzu; jana, gela ta arrera, beste izenaundiko hoteletan bezin gogozkoak izango dituzu. Alako hotelean zauden bitartean ez dirudizu basamortuan zaudenik ere.

        Lo, ederki. Gidari bat artu nuan goizetik. Hoteleko aurrean ganbelu-zaiak, iñork ganbeluz ibilli nai bazuan. Gidatu ninduan ondar-añoetara dunetara: zeru-zola urdin, ondarra zuri. Txunbera batzuk ikusiz sartu giñan ondarretan, ez urruti, ta ustegabean non azaldu ziran bi soñu-jotzale aurrean. Batek txilaba azpitik txistu antzeko bat atera ta soñua jotzen asi; bestea, berriz, panderuaren antzeko borobil batekin, tam-tam izena ematen zaiona, jotzen. Ango jendeak alako gauzekin sortzen du bizimodua turisten bizkarretik. Erretratu bat egin nien.

        Ta alako ustegabeko topo-aldi atsegiña izanarren, eta tokia ain polita ta gogozkoa izanagatik, geiena jolastu ninduana gidariak antxen bertan esanzidanak. An, inguruan, ibilli omen ziran Tartarin De Tarascón izeneko pelikua egiten. Legoi bat ekarri omen zuten ura egiteko, baño itxurazkoa. «Ni nintzan legoiaren barrenean», bota zuan gidariak. A zer par gozoa egin genuen biak-ala-biak!

        Gidariekin mesede aundia izaten da. Denbora gutxian gauza asko ikusiz gañera, mutil kozkor eskaleak uxatu egiten dituzte zu naigabetzen zaituztela ikusten dutenean. Ta bada «plaga» erri aietan edozein uskeri saltzeko aitzakiarekin. Atzetik joaten zaizkitzu segi ta segi zu aspertu ta asarretzeraño. Ta ez dira gutxi ibiltzen.

        Busaadan palmera-basoa dago, oasis deritzaiona. Aueri eskerrak erriek izaten dituzte: gerizpea, ura ta datillak. Datilla beatzaren antzeko frutu gozoa da ta erruz biltzen dute. Jaten dituztenean bizkar aldera botatezn dituzte ezurrak; ala ere arabiar batzueri ez zaie ezurrik botatzen ikusten. Ogei mota datil bada.

        Basoan ibillita gero, ibai legor zaar baten ondotik pasa giñan. Ala dio gidariak: «Naiko ura izango bagenu, erriko guztiak aberatsak izango giñake». (Nere artean, Donostian ainbeste euri egingo ez balu, mesede izango genuke ere). Ur-bide legor areri Uadi esaten diote.

        Kaleeta ere ikusten dira palmerak tarteka. Etxeak, bea ta bizitza bakarra, naiko itsusiak. Artean, kanpotarrentzat zer-ikusia badaukate. Jendea badabil, asto bat edo beste ta zakuak baztarretan.

        Zoaz plazara ta gizona besterik ez, lurrean exerita alperkerian. Baztar batean, ille-moztutzalea zutik eta mutil kozkor beltza ere bai. Ia burua zuritzeraño moztu zion illea. Langille bakarra ura.