XI
SANTAK

Iru Marik Yudeatik Provenzara, Kristen beste ikasle batzuekin.

        Gurutz-abea oraino Yudeako mendi artan zuti zagon, Mireio. Yerusalemen garai, Yainko-odolez oraino ezorik, ogentzarra eginda lo-zorroan zagon uriari oska ari zitzaion. «Zer egin dun, zer egin, Belengo Erregeaz?» Eta karrika ixiletatik etzen orduko oiurik gora. Kedron-mendi bakarra urrun zinkurinka, ta Yordan beltzuria, bakartegian izkutatzen zinkurin-asper bat egiteko, legeltxor ta auntzadar-belar artean.

        Ta erri gaixoa illunik zagon, bai baitzekin bere Kristo zula, il-obiko baldia kenduta llagun ta ikaslleeri agertu zitzaiela, ta gero Yondone Petiriri giltzak utzirik, arranoa bezala zeruetara igo zela. Bai! uts aundi bai zuten Yudai-errian Galileako zurgiñ ederra bage; ipuiñ eztiz biotzak baretzen zitun zurgiñ ile urre gorria, ta muñoskan yendea otillez asetzen zuna, legendunak sendatu ta ilak piztu egiten zituna bage. Irakasleak orde, ta errege, apez, eta Elizatik Maisuak iraitzi zun salltzale-talde basaziak zioten kuxumuxuan: Sionen da Samarian Gurutzearen dirdaia laister itzali ez baledi, nork burutu artalde orrekin? Ordun aserrea gaindu zen, ete martiriak siñesmena aitortu zuten. Estebe, bizirik arrikatua; Yakue, ezpataren pean illa, zenbait, arkaizpean lertuak. Baño naiz sutan, naiz aizto zorrozpean ill, guziek zioten oiuka: «Bai, Yesus Yainkoaren semea da».

        Gu, aren atzeti noranai genbiltzen senideok, ontzixka batean, arraunik eta aize-oialik bage, itsaso aserrera yaurti giñuzeen. Emaztekiak nigarrez ugaldeka, gizakiak zerura begira. Urrun, urrun zoazin olliodi, yauregi ta dorre; Karmelgo galdor koskatsuak urrungo zeru-mugan ageri ziren. Allako batean oiu bat entzun giñun. Burua itzuli ta ondarrean andre gazte bat. Besoak altxatuz oiu egiten zigun ito itoan: eraman nazue ontzixka ortan, etxekoandreek, «eraman nazue. Nik ere Yesusengatik eriotza gogorra yasan nai dut».

        Gure neskame Sara zen ola oiuka ari zena. Begira gaur zeruan bekokiak nola argi egiten dion, yorraileko egunargitzeak bezala. Iparrak urrun garamatzi; Salomek ordea, Yainko-argiz, bere estalkia zabaltzen du ugiñetara. Siñesmen altsua! Ugin kizkur, argi, urdinkararen gaiñetik gure ontzixkaraño etorri zen murgildu bage neska gaztea, iparrak bultza eta estalkiak eramaki. Urrungo lañortartean banaka banaka gure errialdeko gainak itzaltzen eta itsasoa aunditzen ikusita, naigabe barren batek artu giñuzen. Agur, agur, lurralde saindua! Agur Yudu-erri doakabea, zintzoak esetsi ta zure Yainkoa gurutzatzen duzuna! Gaurgero zure maastien morkak eta aztaparren datillak leoe izugarrien yanari dire, ta zure arresiek sugetzar zitalen gordagu. Agur, yaioterri, agur!

        Ekaitz-aize zakarrak ontzixka alderoka zabilen itsaso aserrean. Martial ta Zernin belauniko yarri ziren aurrealdean. Torpin zarra gogonduri, bere estalkian biltzen da. Aren ondoan zagon eserita Masimin apezpikua. Zutik, zubi-tartean, Lazar, ill-obiko ta zapiaren zurbila oraino zitula, aize orrodunari aurpegi emaiten. Ontzixka galduak arekin deramatzi arreba Marta eta Madalen, au baztarrean etziñik eta naigabez malkoka.

        Ipernuk dakarren ontzian Eutorpi, Sidoni, Arimateako Yosepe, Markel eta Keleon, toleten babesean datoz. Urdiñerri ixil artan Salmu-kanta eman zuten eta guk batean erantzuten giñien: Goresten zaitugu, Yainkoa! Bai laister zoala ontzixka ur dirdaitsuetan! Oraino ikusi uste ditugu, ura zurrunbilotzen zuten aize-furrunda izugarri aiek, eta zutabe mei biurturik, urrutira aizatzen ziren ispirituak antzo.

Ekaitza.

        Eguzkia itsasoan yeiki ta itsasoan etzin. Zabaldi gazi ua barna, aizearen mendean giñoazen. Arkaitzetatik ordea Yainkoak gu begiratzen, Provenzarrak Bere legera erakartzeko autatu baikaitu. Goiz batez, iñoiz baiño eguraldia barego zagon. Aurretik zoakigun gaua, argiuntzia eskuan, labera ogi-erretzera doaien alargun goiztarra bezala. Ugiñak, larraina bezain txabal, ozta yotzen zuten ontzia. Zeru-muga urrutian erortzen da ta geitzen da une oroz orro izugarri bat; urubika ta intzirika ari den susmur ezezagun bat. Ezurretaraiño sartzen zaigu ta muturik uzten gaitu. Andik emendik, ikusterre guzian, ura ta ura. Ta itsaso bildurti kizkurrean, aize-pirrinta laisterra, izugarria, ta gure inguruan ugiñek illik, zain gaiztoaren yoa! ontzixka geldi zedukaten aztikeriz bezala. Alako batean, urruti, ur-mendi izugarria yeikitzen da. Itsaso guzia guregena zatorren zurrunbiloan, orro ta marru, odeitzarrez bildurik. Betbetan itsasaldi batek ixurkiaren ondarreraño amiltzen gaitu, ta berela eraikitzen ugiñen galdorrera ikaraz, erio-beldur. Ua larria! Ua naspila! Tximista luzeek illuna argitzen dute aizea zarratatuz, eta bata besteren ondotik ostots izugarriak burrunba egiten; ifernu guzia askatzen da gure otzixka iresteko. Labeche ikaragarriak ziztuka, orroka, lekune-gaiñera bekokia makurtzen digu. Itsasoak batzutan ugiñen bizkarrean eraikitzen gaitu, bestetan zoko beltzetara sartzen gaitu, uretan galduen nigar illuna entzutera, itsas-oillar, foka ta marrazo dabiltzan zokoetara. Ene Yainkoa! Galdu giñan. Gure buruetan llertzen da ugiñ aundi bat, eta Lazarek dio aieneka: Yainkoa, zaite gure lema! Zuk atera nauzu bein lurpetik. Lagun gaitzazu! Ontzia iraulltzear da! Basa-usoaren egaldiak bezala, aren otoitzak odeia urratzen du, ta zerura ega egiten. Yauregi-aulkitik, ikusi du Yesu garaitzaileak. Itsas-gaiñean an dakusa Yesuk bere ediskidea, urak laister iretsiko dun adiskidea. Begi errukarriz begiratzen digu. Berela, ekaitz-erdian, eguzki-izpi luze bat agertzen. Alleluia! Oraino gora-beira gabiltza ur gazitan, eta bustirik, akiturik, kiratsa okatzen dugu, Berbertan ordea, ikarak igesegiñ, ugiñ izugarriak berdin, odeitzarrak urrun aize biurtu. Legorra ageri da argi ta musker, lore-kuskua lertzen bai litzan. Oraino kulunka gabiltza ugiñetan, ukaldi lazgarriengatik. Baina baretzen dire atzenik ontzi argal aurrean, aixe-ufa batez. Ontzi meiak aateak bezala ura urratzen du, ta tillapeak apar-muilloak ebakitzen. Arkaitz bageko egi batean alleluia! ontzia legorretara da. Ondar ezoan guziok belaunika oiuz esan genun: ekaitzetik begira gaituzu. Emen dituzu gure buruok aiztoaren azpian badere, Kristoren legea zabaltzeko gai. Zin egiten dugu.

Provenza-errian Kristoren legea aldarrikatzen dute.

        Izen zoragarri onen otsera, Provenza-erria poz dardaretan dagola dirudi; izen berri au entzutean, basoa ta zabaldiak poz ikaraz dire, nagusia datorrela entzunda, xakurra laisterka yostetara doakion bezala. Itsasoak magurioak okatu zitun. Zeruetako gure Aita! gure gose luzeari oturuntza eman diozu; gesal zabaletan, gure egarria asetzeko zuk yalkiarazi zenun iturri miraritsu, garbi, osasungarria, ta oraino badario gure ezurrak dauden Eleizan.

        Siñeste gartsuz Rodano-ertza atzematen dugu, ta aintziradiz aintziradi goaz, zer gerta. Berela lurrean ikusten dugu golde zantzua, ta urrutira Arlesko dorreak, Agintarien bandera eraikitzen zutelarik. Gaur egunean segari aiz, Arlesko uria, ta ire larraiñean etzanik, ire aspaldiko aipua darabillan ametsetan; ordun aldiz, arraunlarien erregiña ta ama intzan, ainik eta kaiean ontzian lerro lerro yarrita ez baitziteken aizerik igaro. Erromak berriro yantzi indunan arri zuri landuz eta ire bekokian buruntzatako yarri zetinan eun ta ogai ate, Ondartza aundietan. Orduan Erroma erriaren erregiñ-alaba intzan, eta ire burukerien asegarritzat baeduzkanan zirkua, ubide bikaiñak, antzokia ta zaldi-laistergua.

Torpinek Kristoren legea aldarrikatzen du Arlesko antzokian. Uritarrak.— Kristau biurtzen dire.

        Sartzen gara urian. Yendetza antzokira zoaien. Bai gu ere aiekin. Yauregien tartera, arri-nabarrezko Yauretxeen itzalpera amiltzen da erri oldartua, arruetan ugaldea astigar tartetik orroka doaien bezala. Birau gaizto! Lotsa gaizto! Sanbuka lizunaren otsean, antzokiaren oinean, an zebilen neska sail batek ingururumarika ta karraxika, lelo bat kantatzen zun, eta garria makurtuz, Venus zeritzaion arnabar puska baten aurrean dantza lizunak ari zitun. Erri eroak gaiñak ematen zitien oiuka: Kanta iogun, kanta Venusi, poz oro dakarren yainkosa aundiari! Arlesko lurraren eta erriaren amari! Neska-mutillek au esan bitartean, yainkosa aizunak, bekokia gora, sudurra zabal, kedats-laiño tartean arraianez buruntzaturik, aundi-ustez arrotzen zela ematen zun. Ontan, ainbeste lotsabagez aserreturik, oiuak eta dantzak geldiarazita, an aurreratzen da bipil Torpin zarra, besoak gorarik, yende arritu arengana ta ozenki mintzatuz dio: Arlesko erria, entzun, entzun nire itzak; entzun Kristoren izenean.

        Etzun besterik esan, Bekaina zimurtzearekin, dardarazten du yainkosa aizuna, ta erortzen da zutondotik. Arekin batean, neska dantzariek erortzen dira ikaraz. Oiu bat dute guzien artean; urubia besterik ez da bereixten. Yendea eriosuar ateetara da, ta urian ikaraz barratzen du. Erri-gurasoek beren buruntzak kendu; gazte suminduek inguratzen gaitute deadarka. Puñal dirdaitsuz betetzen da aizea... Baño gure yauntzien gatzak, Torpinen bekoki baketsu goi-argiz beteak, eta aien Venus zurruna baño ederragoko Madalenek nigarrez urturik, utzeratu egin zitun lipar batez. Ordun berriro Torpinek: Arlesterrak, entzu itzazue beste itz ok eta gero moztu niri lepoa. Or ikusi duzu Arlesko erria, kristala baiño auskorrago den yainkosa aizun ori erortzen, gure Yainkoaren izena entzun orduko. Ez uste nire mintzoak oinbeste indar dunik. Ezer ez gara gu. Zuen iduri aizun ori egotzi dun Yainkoak, ez du Yauretxerik emengo muño gañetan; baiño gauak eta egunak Ua besterik ez dute goietan ikusten. Ogenarentzat eskua latza du; zaballa otoitzarentzat. Bakarrik egin ditu lur-zeru-itsasoak, berak bakarrik mendiak. Bein batez, bere yarlekutik llipuek yana ikusi du bere Ona; ikusi du yopua bere malkoak edaten, iñoren pozbide bage; ikusi du Gaitza, apez-yauntzian aldareetan irakasten; ikusi ditu zuen alabak lotsagarriro, mutil lizunen besoetaratzen. Eta oinbeste loikeri garbitzeko; abeari loturik zegon gizadia oiñazealdi luze ortatik ateratzeko, Bere Semea igorri du. Agur egin zezaioken eguzki-izpi ere bage egotera, neskatx baten sabelera sartu zen, eta aska batean yaio, agotz gaiñean. Arlesko erria, damu zaite!

        Aren lagun giñan bizi zalarik eta Ark egindako arrigarrien aitorle gara. Urrutietan, Yordan ibaia garbi doaien aldeetan, yendeketa zarpil gose baten erdian, ikusi genun Aren soiñeko zuri liñozkoa. Elkar maita genezala esaten zigun, eta ba-zela Yainko bat baztergabe ona ta guzia al duna; ba-zela an yaurerri bat, ez ordea gezurtientzat, ez arroentzat, ez lapurrentzat; xumeentzat ordea, ta bakunentzat eta nigar dagitenenzat. Itsasoan ibilki indartzen zun bere irakaskizuna; gaixoek, Aren begiratuz, Aren itz bakarrez sendatzen ziren; ildakoek, tarteko arresi illuna autsita, bizitara zetozen: or duzute Lazar, maindireetan usteltzen ari zena... Orregatik, ain zuzen, errege yuduek gorroto artu zioten eta atzi ta muño batera eraman, beazun-ura edanarazi, aurpegi saindua txuz bete, ta gero gora eraiki, iseka zegiotelarik... Barkapena, barkapena! oiugin zun erriak nigarrez itokarrean, barkapena guretzat! Zer egiñen dugu Aitaren besoa beratzeko?

        Itzegizu, Yainkozko gizona, itzegizu. Odola gogo badu, eun ill-opari eskeñiko ditiogu. —Eskeñi iotzazue zeron atsegiñak ilda, zeron gaitzerako gosea, esan zien gizon saindu ark belauniko. Etzaizu atsegin, yauna ildako opari baten urriña, ez arrizko yauretxerik; naigo duzu gose dagonari ematen zaion ogi-okela, edo bere garbitasuna maiaz-lorea bezala eskaintzera ikaraz datorkizun neskatx eztia. Yainkoaren bialdu aundiaren abotik ola yario zen olio saindua bezala Yainko-itza. Ta gaixo ta langille, aren soiñekoeri muinka ari ziren. Artan, gezur-iduri guziek yausten dire aldarean beira. Ta bertan, egi aren aitor-orde, itxu yaiotako Sidonek bere begi-niniek erakusten zitien Kristok argitu ondoan. Maximiñek berriz, Kristoren piztea yalkitzen zien, eta damua gauza bearra dela eskerra irixteko. Egun artantxe eskatu zun bataioa Arlesko uriak.

Erensuge izugarria.— Martak lotzen du. Arlesko uria onbiurtzen da.— Provenza Prantziarekin bat egiten da.

        Zakar-pila isasten dun aizealdiak bezala, gu Yainkoaren arnasak garamatzi. Giñoazala, gure aurrean auspez yartzen dire ordez bialdu batzuk estu ta larri. Itxedon apur bat, diote, Yainko onaren atzerritarra, entzu iguzu. Arrigarri ta igarkizun aundi oriek entzunda, zure oiñetara bialdu gaitu uri doakabe onek. Ikaraz izozturik gaude. Gure oianetan eta zokoetan or dabil piztitzar bat giza-odol billa, yainkoaren eskumakil. Erruki gutaz! Erensuge-isatsa du, ta begi-niniak argorria baño gorriago. Aren bizkarreko ezkatak eta geziak ikara ematen dute. Leoe aundi baten muturra du; sei giza-oin ditu, laisterrago ibiltzeko: Rodanopeko aitzulo batera derama atzeman-ala guzi. Gure arrantzaleek bakantzen ari, Ai gure! Tarascondarrek, au esanda, nigarrari ekiten diote. Martak ordea, berantu bage ta zalantza bage esaten du. Ni yoanen naiz Markelekin. Biotza ari zait, ara laisterka yoateko ta uria libratzeko. Lurrean azkenez elkar laztandu genun, zeruan elkar ikusteko asmoan, eta bereixi giñan. Martial Limogesen gelditu zen; Tolosa Zerninek artu zun emaztetzat, eta Eutrop, lenik azi ona erein zuna, Orange arranditsuan kokatu.

        Zu ordea, nora zoazi, Birjiñ eztia? Gurutzea ta iiztailua (isipua) eskuetan, bekokia legun, Tarascaren billa asi zen. Yende basati aiek piztitzar arengandik aterako etzela-ta, burrukaldia ikusteko ler-zugatzetara igo ziren mordoskan. Bere zokoan ustekabean esnarazia, bere etzauntzan aixukatua, an ikusiko zenuten yauzika! Alperrik biurrika ta orroka ari zen; alperrik ziztuka ta uxtuka; ur bedeikatuak geldiarazten du. Martak lokarri mei batekin lotuta an derama sudur-uxtuak arren. Uri osoa gurtzera ateratzen zaio. Nor zara? zesaioten neskatx kristauari. Diana eiztaria, Minerva garbia ta bizkorra? —Ez, ez, erantzun zien neskatxak; nire yaunaren neskamea baizik ez naiz. Kristau ikaskizunak irakatsi zitien, eta Yainkoaren aurrean belaunikatu ziren. Mintzo zorrotzez Avignongo arkaitza sakitu zun, eta fedea ugaldeka yalgi zen. Ara bildu ziren gerozago, edatera, Kelemen eta Gergori Aita Sainduek. Irurogeitamar urtez Erroma ikaretan egon zen bere izena gal-bildurrez. Anartean, Provenzan Yainkoaren atsegiñeko kantu bat sobirritu zen. Euri-tanta batzun ondoren ez al duzu ikusi zugatz-orriak par-irriz nola burua yasotzen duten? Biotz gori guziek bereolaxe zoazin arnas-berritzera. Ik ere bai, Marsella arro orrek, betilleak itsasoari zabal, begia itsasotik okertu bage orrek, aize burrukalariak arren, urre-ametsetan agonan orrek, Lazaren mintzora begiak ideki itunan ire arresietan, eta ezagutu unan ere burua gau-ilunpean. Eta Madalenen malkoz asetzen den Huevanan ere lizunkeria garbitu unan Yainkoaren aurrean. Gaur burua yaso dun berriro, ekaitzak aizegin baiño len. Gogoan idukatzin yaialdietan ere, Madalenen malkoak ire oliondoek urasetzen ditutela.

        Ex-ko muñoak, Sambucako galdor berdiñezak, Esterngo zokoak estaltzen dituzuten piñuak, Trevaresa betetzen duzuten Poinikeko orreak, yalki iguzute berriro, Maximiñek Gurutzea zeramala artu zenuten poza! Ez al dun ikusten an beian besoak bularraren gurutzeran aitzulo barnean otoizka ari den ua? Gaixoa! Aren belaunak arkaitzean errotzen ditun, eta bere ille utsa din yauntzitako, ta ilargiak zaitzen din bere argi motelarekin. Ua aitzuloan ikusteko, basoa makurtu egiten dun, susmurra ixilduz.

        Ta aingeruek, biotz pillpilla geldiaraziz, zirriku batetik begira dagozkio; ta aren malkoren bat arkaitz-gaiñera erortzean, axola aundiz biltzen dute urrezko edontzi batean. Aski da, aski da, Madalen! Basoa bizten dun aizeak, ogeitamar urteotan Yaunaren barkapena ekarri dizu. Zure malkoaz batera, arkaitzak nigar egiñen du betiko, ta zure malkoek aize-elurra antzo, zuritasuna zabalduko dute emakumeen maitasunera. Ark ordea, damuaren damuz, ez du ezeren atsegiñik artzen: ez, bedeikatu izateko Aska sainduan kabia zuten ainbeste txorik ere; ez ta, egunero zazpitan, ibarretaz gaindi besoetan kulunkatzen zuten aingeruek ere.

        Goratzapen osoa ezazu Yauna! Ikusi zaitzagula beti zere izate ederrean! Emakume gaixo atzerriratuok, zure maitez zoraturik, naski, atzerriratu ere ditugu zure betiko argiaren izpi batzuk.

        Baus-ko muñoak, Alpin urdiñak, zuen arru ixillek, zuen orratzak mendeen mendetan gogoan idukiko dute arkaitzean ezarrita, gure aldarriaren oroitzapena. Aintziradi bakartsuetan, Camargako ugarte barnean, eriotzak urrundu giñuzen neke-egunetatik.

        Gauza yausiarekin gertatzen dena, oroit-ezak estali zitun laister gure ill-obiek. Provenza kantari ari zen, mendeak bazoazin, eta Duranzak Rodanon bere uraldea galtzen dun bezala, Provenzako errege-erri ederra, Prantziaren magal-zokoan etzin zen azkenik. Prantzia, eramazu zerekin zure arreba! —esan zun gure azkeneko erregeak— nireak egin du! Zoazte elkarrekin, etorkizunak eskatzen dizuten egiteko aundia betetzera! Bizkorra i aiz, ederra ua dun; gau biurria aizatuko din zuen bekoki bat-egiñen dirdaiak. Renatek egin zun egiteko eder au. Oe biguinean zetzala, atsalde batez, guk erakutsi genion gure ezurrek non zeuden. Amabi apezpiku ta laguntzaleekin, bere yauregitarrekin eta yauntzi apaiñez, erregea itsas-egira etorri zen, eta gure ezurrek txartakapean arkitu zitun.

        Agur, Mireio, mende au egan doa! Bizitza zure gorputzean dardarka dakusgu, itzaltzen ari den argia bezala. Arimak aldegin dezaion baiño len, goazen, aizpek, goazen usu! Goialdeetara ori baiño len yoan bearra daukagu... baitezpada, nai ta nai ez. Mireio iltzera doa Birjiñ eta maite-lekuko. Lora zaitezte zeru-karrikak! Zeru goiengoaren argitasun saindua, zabal zaite Mireiorentzat! Goretsi bedi Aita ta Semea ta Gogo Saindua!