II
OSTO-KIMA

Mireio osto-kiman zugatzean.— Ain zuzen ere, Bikendi andik igarotzen.— Neskak dei egiten.— Bien izketa.

        Kanta, kanta, osto-biltzaileak, kimakoan kantua atsegin da ta. Seda-arrak ederrik daude irugarren lo-aldian. Masustondoak, egualdi onak alai ta yostalari biurtzen dituen nexkaz beterik daude, legartzako erromeruari eztia ostutzen dien erle gorri-taldeak antzo.

        Kimakoan kanta, kanta, osto-biltzaileak. Maiatzeko goiztiro ederrean, Mireio kiman ari da. Goiz artan bina gerazi belarritako yarri zituen ollanda ark. Bikendi andik igaro zen berriz. Lati-itsasaldeko yendeak oitzen duten txano gorriari oillar-luma zutik sartu zion, eta bidexkaetan sugeak uxatzen zituen, eta makillaz arkosko-pillak yotzen kazkarra yauzkatzen zuelarik.

        —Bikendi, Bikendi! otsegin zuen Mireiok zugatz-inda tartetik. Ariñegi oa! Bikendik bertan itzuli burua zugaztira ta an ikusi nexka masustondo gañean baso-oilarra bezala ta arengana yo zuen pozkarioz. —Zertan da kima! galdegin zion ondoratzean. —Apur apurka kimatuko duk guzia, erantzun zion. —Lagunduko al diñat? —Bai. Ta gañetik irri-karkaraz eroa bezala neska, ta Bikendi, irusta-belarra zanpatuz, muxarra baño ariñago igo zen zugatzera. —Begira, Mireio, yaun Erraimunek i beste alabarik ez din. Kima ditzan azpiko abarrak eta nik kimatuko ditiñat gañekoak, esan zio nexkari. Eta ark esku ariñez kimaka esan zion Bikendiri: —Lanean lagunak gogaldi txarra kentzen dik; bakarrik arian bai nekagarri! —Orrek gogaitzen neun beti, esan zuen mutillak. Bakarrik etxolan, legarra iresten duen Rodano asarrearen burrunba entzutea, bai aspergarri! Udan ez ainbeste, aitarekin bainebillen bordaz borda. Baño gorostia ezkurtzen denean eta egunak ozten eta gauak luzatzen direnean, su ondoan gaudela, kixketan iratxoren txixtua edo marrua dabillela, argirik gabe, ta ele gutxi, aitarekin bakarrik loaren begire nagonean!...

        —Eta ama non duk? esan zion nexkak artea artuta. —Illik dun, esan zion mutillak, eta ixillik gelditu zen lipar batez. Gero yarduki zuen: gure arreba Bikendiñe aurrago zelarik, gurekin egoten unan etxolean. Ua bai atsegiña! —Zer bada, arrebarik al duk? galdegin zion Mireiok. —Bai, esan zun saskigilleak, eta zernaitarakoa ta etxekoia... oinbeste ez balitz! An beian Belleaire-errian aren antzea ta gisa ain atsegin zitzaielako, neskametako artu ziñatenan, eta neskame zegon. —Ire antzik badu arrebatxok? galdegin zion Mireiok. —Nererik? esan zuen saskigilleak. Aldean zegon! Ua zuria dun, eta ni, ikus, ulitxa baño beltzagoa. Ire antza bai, badin, Mireio. Zuen buru bixkorrak eta argiak, zuen mirto-antzeko adats ugariak... iñork ez liken esanen sabel-aizpa etzaratenik. Baño buru-zapiaren lokarria ark baño txukunago daukan! Gure arreba ez dun itxusi baldarra, baño, i Mireio, zenbat ederragoa! Ontan Mireiok abar erdi-kimatua erortzen utzita: Ene! Bikendi gaixto, esan zuen.

        Kanta, kanta, osto-biltzaileak, kimakoan kantua atsegin da ta. Masustondoen ostoa ederra dago; seda-arrak ederrik daude irugarren lo-aldian. Masustondoak, egualdi onak alai ta yostalari biurzen dituen nexkaz beterik daude, legartzako erromerueri eztia ostutzen dien erle gorri taldeak antzo.

        —Beraz, polita dirudiat? zuen arreba baño areago? esan zion nexkak Bikendiri. —Askoz ere, erantzun zion. —Zer diat bada geiago? —Yainkoaren Ama! Zer du mutur-gorriak txepetxaren aldean, edertasuna ta txinta bera baño? —Geiagorik ere? esan zuen Mireiok. —Ene arreba gaixoa! ez duzu porruaren zuria ere eramanen, erantzun zuen mutillak. Itxas-ura bezain urdin ditin begiak Bikendiñek; ireak ordea, Mireio, azabatxea bezain beltzak, eta neri dirdai dagidatenean, baso bat ardo egosi edaten dudala zirudidan. Gure arrebak mintzo mee ta garbiz Peironela kantatzen zuelarik, nik gogoz entzuten nitinan aren doñuak; baño ire edozein itz, nexka, iñongo kantak baño zoratzenago din nere belarria ta dardaratzenago nere biotza. Larrez larre ibilki, nere arrebari aurpegi-lepoak ximeldu zaizkion eguzkitan, datil-mordo antzo: baño, i, Mireio, unanu-lorea bezala aiz nere ustez, eta udak beztu duen eskua ez dun ausartzen ire bekokiari atxegiten. Errekako andereño antzo, nere arreba segail zegon oraiño, gaixoa! urte betean luzatu dun dena; baño ik, Mireio, burutik aldakaetara ez dun utsik, guzi eder orrek. Berriz abarra erortzen utzi zuen nexkak, eta aurpegia gorri gorri esan zuen: Ene, Bikendi gaixto!

        Kanta, kanta, osto-biltzaileak, kimakoan. Onela gazte ederrak zugatz-adaburuan izkutaturik, maiteketan oitzen ziren, adin gaiztagabean.

        Bitartean mendaitzak astintzen dute laño-maindirea, ta goiko arkaitz gorrietan, dorre gaitz erorietan, Baus-ko Yaun aintzinekoak gabez agertzen diren tokian, sapelaitz egal-zuriak eguzkitan dirdaika gora doazi, ta txartalak eguzkitan berotzera.

        —Au lotsa! Deus ez diagu egin, esan zuen Mireiok muzinka. Arrano ori laguntzera etorri zaidala ta par egiñarazi besterik ez dit egin. Ots, eskuak arin! ezperen amak antzekaitza naizela ta ez naitekela ezkondu esanen dit, e? Ots, adiskide, ere burua ernetzat daukaken ori, ostoa kintalka biltzeko izketatu baintza ere, guzia adaskatan egonda ere, aizea yan bearrean intzake. —Ezkerra naizela uste al dun, erantzun zion mutillak urduri. Ikus bada nork ariñago kimatu, neska. Ta biek gogotik, atertu gabe asi ziren kiman, abarrak zubituz, eta luzaro etzuten agorik zabaldu, «ardiak marraka bitartean aamena gal» gogoan bailedukeen. Masustondoa soiluxe da. Laister utzi zioten lanari... Lan atsegiña gaztezarokoa! Biek ostoa zakura sartzean, alako batean, nexkaren beatz meiak Bikendi gaixto zelako mutillaren beatz beroekin kakotu ziren. Dardar biek egin. Aien mataillak maite larrosaz gorritu ziren, eta biek batera, su izkutu baten zirrara beroa senti zuten. Eta nexkak osto artetik esku ikara ateratzen zuelarik, mutillak oraiño biotz-ikaretan esan zion: Liztor izkuturen batek ozkatu al aun? —Etzekiat, erantzun zuen nexkak bekokia ta mintzoa apalik. Eta beste itzik gabe asi ziren bakoitza bere aldetik abar batzuk biltzen. Bitartean, begi gaixtoz, itzalgaizka, kirik egiten zioten elkarri, nork lenik irria zabaldu. Biotza pilpika ari zuten. Berriz kimari ekin zioten; orria euri antzo uldu zen, eta zakura sartzekoan, esku zuri ta beltxa, berariz edo ustekabean bata besterengana zoazin eta lana atsegin zitzaien.

Sagartxori-kabia.

        Kanta, kanta, osto-biltzaileak, kimakoan. —Begira, begira, oiu egin zuen Mireiok belakoan; begira, Bikendi. —Zer da? esan zuen ark. —Beatza ezpañetan, matsanduan egatxabala bezain zailu, eserita egondako adaskaren begiz begi, alai zion, besoa luzatuki: kabia duk! kabia badiagu! —Itxon, esan zion Bikendik, eta ixilka, adaxkaz adaxka, etxetxoria tellatuetan bezala kabira doaie arnas-geldika. Zugatz-azal gogorrean berez sortutako zuloan ageri ziren xori llumadun urduriak. Bikendik adaska oker batean zango bizkorrak gurutzatuta, esku batekin bere buruari eutsi ta bestearekin zuloa arakatzen asi zen. Geroxego Mireiok eziñegonez, kolore-gorri, galdegin zion ixi ixilik: zer da? zer da? —Sagartxori urdiñ ederrak, esan zion luzaro gabe Bikendik. Nexkak parrari eraso zion. —Aditzak, esan zion lagunari, ez al dakik esana? «nexka mutil bik masustondo edo edozein zugatzetan kabia arkitzen dutenetik ez dela urte bete igarotzen aiek Elizaz elkartu gabe». Esanak beti egi ateratzen omen dituk gure aitak dionez. —Bai naski, erantzun zuen Bikendik; baño itxaropenik ez dela ere aitortu bear, kaiolara baño len igesegin balute. —Yesus! Ene Yainkoa! begirok, esan zuen nexkak. Eta mutillak atzera eskua akalean sartu zuen, eta eskua betean lau txori atera. —Ene! aunitz dituk! esan zuen nexkak eskuetara zituenean. Au kabialdi ederra! gaixoak, pa eman bear dizuet! Eta zoraturik, musuka ta atxeginka, maiteki sartzen ditu gorontzean, borobiltzen zaiolarik.

        —No, no, eskua luza! esan zion berriro Bikendik. —Bai ederrak, zion nexkak, burutxo urdiñak eta begiak orratx antzo ditie. Ta bela, kabi xuri biguinean gordetzen ditu iru sagar-txori, ta nexkaren kolko beroan txorialdia kuzkurtzen da, berriz kabi ondarrean dagoelakoan. —Oraino geiago, Bikendi? geiago badire? —Baditun —Yainkoaren Ama! ire eskua xorgiñ ote den negok. —Nexka, sagartxoriek Santi Yurgiz amar amabi arraultze ta iñoiz amalau ere erruten ditiñate. Baño no-itzin txikienak. I, berriz, zulo polit, egon bizkor!

        Mutillak adaskari utzi orduko, nexkak sagartxoriak biguinki lore-pitxidun zapikoan goxatu orduko, mintzo kilikorrez dio: Ai, ai! Ta gaxoak lotsaz, bularra bi eskuekin estutzen zuen. Ai, ai, iltzen naiz ai, atzimurtzi ta ozka. Laister, usu, Bikendi, usu! Aintzintxe... esanen ote dut?... izkutu ontan txingurriketa gogorra uan. Egazti txikienak naspilla sortu dite. Ta xulogune estuan txorialdi yostalaria naierara eziñ egon da egaldika ta aztalka asi zen, eta irrixtaka amiltzen itzul-irauli kilikagarrietan. —Ai, ai! ator artzera, zion nexkak eiagoraz. Ta aize biguinak eragiten dion maats-aien antzo, ta euliak yotako ergia bezala, zinkurinka, saltoka ta makoka dabil nexka bordaria. Bitartean mutilla arengana...

        Kanta kimakoan, kanta; kanta, ostobiltzaileak. Nexka negarrez dagon adaskara ega egin du mutillak. —Kilika orien bildur al aiz? esaten dio maiteki. Ni bezala ibilli bear bai u maiz landaz landa, ausin minduetan oñutsik! Bitartean gorontzean dituen sagartxoriek aldatzeko itxas-txano gorria eskaintzen dio irriz Mireiok txoriek aunditu duten bular aldera eskua sartzen du, ta bat-banaka txanora aldatzen ditu. Bekoki lotsorrez eta zearka antzean, gaxoari malko-irriak naasten asi zitzaskion, goiz goizeko intza pitxi antzo txurrusta-belarrean yausten den bezala eta lenengo argi-xirrintara legortzen den bezala.

Neska-mutillek zugaz-gañetik erori.

        Ontan, nexka-mutillen kargapean zartatzen da ta austen adaska. Mutillaren lepora oldartzen da nexka ikaratua, garraxi mintzo bat egiñez, eta aren gorputzari ta abarrari besoak ditxezkola, biek besarka zilipurdian iraka-belar biguñera erori.

        Aixe ozkirri, itsas-aize ta ipar-zuri! biko gazte orren gaiñean ixil bedi lipar batez zuen marmar alaia! Aize yostalariak! arnas ixilla atera! Amets goxo egin dezatela; zorion osoa amestu dezatela! Errekan geldi zoazen ur garden marmariduna! legarrean otsik ez atera; ixillago! bien arimak su-izpi batean urturik baitaude erle-mulkoa bezala. Galdu ditezela izarretan!...

        Erori ta bela askatu zen neska besoetatik, eta irasagar-lorea baño zurbillagorik zutitu zen. Bi gazteak eseri ziren muñaska batean elkarren ondoan. Elkarri apurtxo bat begira ta esan zuen saskigilleak: miñik artu al dun, Mireio? Deabruen zugatza! ostiralez aldatuko zugatz zorigabea! igatuko al aiz! pipiak yanen al au! nagusiak gorrotatuko al au! Neskak, aldiz, ikaretan erantzun zuen: ez diat batere miñik artu; baño zer duen ez dakiela nigar egiten duen kuñare-aurra bezala, zerbaitez estutzen neok, eta ikustea ta entzutea eragozten zidak; biotza pil-pil, bekokia ameska, ta odola irakiten zedukeat. —Kiman berandutu zainalako amaren bildur ote aiz? Orixe gertatzen zitzaidanan niri ere soñekoa zarpilduta masustetan aurpegia ubelduta etxolara berandu biltzen nintzanean. —Ez, ez, esan zion Mireiok; beste naigabek estutzen neok. —Agian, esan zuen Bikendik, eguzkiak gaitz egin din. Badun sorgin zar bat Taven, Bausko mendietan; lilluratzaile dun; beso bat ur bekokiari ezarrita eguzki-izpiak lilluratzen ditin, eto buru goritik basoaren barnera sartzen ditun kristalean barna. —Ez, ez, esan zuen neska ederrak: eguzkiaren beroak ez ditik ikaratzen Crauko neskak... Baño zergatik ez esan? barrena lertzen zedukeat eta. Bikendi, Bikendi, zer dudan yakin nai al duk? Ik maitemindurik nadukak.

Maite mintzoa.

        Erreka-ertzean aize garbia, zotala ta sarats zaarrak, atsegiñez arritu ziren. —Ai, erregintxoa! ain ederra izanik olako mintzo gaixtoa dun? esan zuen saskigilleak. Arri ta belarri egiñik negon! Nola? I niregatik maitemindurik? Jaungoikoarren, Mireio, ez niri bizia kendu, oraiñ arteo zori on izan diñat eta; ez niri, siñestarazi eriotza lekarkidaken gauzik; ez, arren, niri istarik egin, Mireio! —Ez dezadala zerurik gezurra badiot, esan zuen neskak: siñista ezak. Maite aut, eta orrek biziko au, Bikendi. Andregaitako nai ez banauk ordea, anker orrek, naigabez gaizkituko nauk eta ire oñetan akituko, biotzillunik. —Ez olakorik esan, erantzun zuen totelik yaun Anbrusiren semeak: gu bion artean lezea zegon. I, basaka-bordako erregiña aiz, ta guziak mendean daduzkan; ni, Valabregako saskigille ezereza, Mireio; nekazari gizagaxo bat. —Eta, zer ziok, ene maite, yaun naiz saskigille izateak, atsegin bai akit? erantzun zuen arin, bala-lotzailea bezain gorri. Naigabeak niri odolak urtzea nai ez baduk, Bikendi, zergatik dirudidak ain eder ire zarpillekin?

        Nexka zoragarriaren aurrean Bikendi naasirik zegoan, sugeak odeietatik geldi geldi yetxiarazten duen txori zoratua bezala. —Sorgiña aiz bada i, esan zion zartez, ire begiratuak orrela zoratzen nauen ezkero; ire mintzoak burura eman zidan eta nire baitatik atera neun moskorra bezala. Ire besarkak ene pentsamendua sutan yarri duela ez dakin? Ara bada, saskigillekume oni iseka egiñen badion ere, no, nik ere maite aunat, Mireio; maitearen maitez iretsiko induket. Ik esanen baidanan «urrezko auntza nai diat; iñork larratzen eta yeizten ez duen auntza; arkaizpeetan Bausko oroldioa milikatzen duen auntza bear diat», edo arrobietan galduko nindunaken, edo emen ekarriko niken urre-illezko auntz ori: ortaraño maite aunat. Izar bat nai diat nik, esanen bai u, ez itsasok, ez basok, ez ugoldek, ez urkatzailek, ez suk, ez burnik, ez lidaken galaraziko: zerua ukitzen duen mendi-tontorretara yoanen ninduken aren billa, ta igandean ire lepotik dilindan eramanen uke. Ikustenago ta zoratzenago naun... Adi zan, Mireio, bein batez ikusi ninan bide-ondoan arkaitz soillean errotutako pikondo bat, Valleclusako aitzuloan. Muskerrari yazmin-txaparrak ere baño itzal gutxiago egiten zionan. Badakin nola bizi den pikondo ua? Urtean bein, uin batek ureztatzen zition erroak, eta bear duen ur guzia ordun edaten din, urte guziko egarria iltzen duelarik. Beatzari eraztuna bezala zegokinat au niri. Ni naun bada, Mireio, zugazño gaixoa, ta i aiz iturria ta ezoa. Yainkoari liotsan, gizagaxo onek urtean bein bederen, orain bezala, belauniko, ire aurpegi-erraiñu ortan atsegitea, ta batez ere, ire beatzak ikaraz biguinkiro musukatzea. Mireiok maite-pilpiraz entzuten zion, Ark berriz, zorabildurik gerritik eltzen dio nexka zorabilduari, ta besarkatzera doakio. —Mireio, otsegin zuen artan mintzo zaar batek zugaztian. Mireio! seda-arrak ez diñate yanik gaur eguerdian. Ikusi al duzute ler-adaburuan etxetxori taldea kokatzen arrastirian, eta bat batean, buruxka-biltzaileen baten arri-ukaldiz izutzen eta basora iges egiten? Olaxe ikaraturik doazi zabaldian barna neska-mutil maiteminduak. Nexka borda aldera itzik atera gabe, bildutako ostoak buruan; mutilla berriz geldi, tutulurik, otalurrean barna laisterka doaien nexkari begire.