VI
SORGIÑA

Bikendi zerraldo arkitzen dute Crauko zabaldian.

        Argi-urratzean moko-meeak asten dire kantari. Lurra eguzkiaren begira dago, iintzez ta ozkirriz yantzirik. Olaxe, neska eder, apain ostu-bearrak, itxedoten dio «goazen usu» esan dion mutillari.

        Crauen barna iru gizon doazi. San Chamas aberatsaren perian izandako iru abere-zain dire. Abereak salldu ta dirua, oi dutenez, mus-zorroan deramate, ta alai diardukite bidean. Alako batean, —Ixo lagunak! dio iruretan batek. Sasitartean zinkurin batzuk aditu-iduri ditiat aintzintxetik. —Yondone Martiñen ezkilla edo Malsanakoa, esan zuten besteak, edo iparrak eragiten dien ostoen otsa.

        Ontan, añar-tartetik garbi entzun zuten miñ-oiua. Tink egin zuten. Biotz erdiragarri zen oiu ura.

        —Yesus, ene! esan zuten irurek. Zerbait gertatzen duk emen. Eta ziñatuz, geldi geldi zuzendu ziren karraxi-tokirantza. Karraxiak gero ta bizigoak.

        Luzaro bage, ikuskarririk negargarriena ikusi zuten. Belartartean eta arkosko gañean auspez zetzan Bikendi gizagajoa. Eskuñetara lurra gorriturik zedukan eta zumeak barreiatuak. Atorra zarpildurik, belarra odoldurik, eta bulartea zauriturik, mendi bakarrean, izarrak beste lagunik bage, an eman zizun gaua; ta goizeko argi zerbelak betazalak legundu zition, eta aren zaiñ illetan bizia berrituz, begiak idiki zition. Berela iru gizonak bideari utzi zioten, eta zegoan tokira yetxirik, beren soiñgañekoekin bide-oe bat egin eta besoetan artuz, Basaka bordara eraman zuten, bertanena baitzen.

Mistralek Provenzako olerkariei deia.

        Ene gaztetango adiskide mami izandako Provenzako ollerkariak! nere noizbaiteko kantak entzuten ari zaratenak! I, Romanil, erriko nigarrak eta neskatxen irriak eta udaleneko loreak kantuan laztantzen dakikana; i, oian eta ibai-ertzetan ire biotz maiteminduarentzat itzala ta ozkirria arkitzen dukan Aubanel lerdena; i, ere lanekin Tollobrari Nostradamus izarlariak baño izen aundiago eman diokan Crosillat argia; baita i ere, Matietar Anselm, maats-aienpean goxo goxo eserita nexka lilluragarriei begira gogo-ernari egoten aizena; i, Paul maite, gizon gitxia; i, Tavan nekazaria, kantu arruntetan aitzur gañean dabillen kirkirra kantatzen dukana; i, Dumastar Adol, Duranzako ugoldeetan kantu-arnasa artzen dukana; Prantziko izkuntzari gure eguerdikoeguzkiaren beroa ematen diokana; nere Mireio gaxoa koxkor ta lotsati zelarik, bere borda utzita mundu zabalerakoan Pariseraño eskutik eraman dukana; i, atzenik, Garcin, olerkari gorengoa, aize-suak gogoa eragiñez astintzen auna, Arlensgo Mariskal sutsuaren seme... zuek oro nere adiskide olerkariek, ni goiko galdorrera igo bitartean, eguras ezazute bidea zuen arnas zerutarrarekin.

        —Egun on, Yaun Erraimun, esan zuten iru aberezainak, iritxi orduko. An beiko sasian arkitu dugu gazte gizagajo au. Eun-txatar piñak billa itzazu, bulartean zauri aundia du ta. Arri-maiaren gañean ipiñi zuten Bikendi. Gertakari gaiztoaren otsera an etorri zen Mireio, lasterka ta arnas-estuka. Baratzatik zetorren, esku bat meakezurrean, saskia bete barazkirekin. Landako langille guziek ere ara ziren berela. Mireiok besoak zerura zabalduki oiu erdiragarriz esan zuen: Yainkoaren Ama! ta saskia lurrera erori zitzaion. Bikendi! zer egin dizute? Ene Yainkoa! Nork odoldu zaitu?

        Altxatzen dio poliki burua maiteari, ta luzaro begira, mutu, luryoa, oñazezarri egiñik bezala, malko larriz bularren muñaska bustitzen du. Bikendik igarri dio nexka maitearen eskuari, ta mintzo argalez diotsa: Erruki nitaz, Mireio, ta Yainkoari otoitz, oraintxe bearrean naun eta.

        Ginga-edari onekin agoa ezatuko diat, esan zion yaun Erraimunek. —Bai, edan usu, esan zion Mireiok onek birbizten dik eta. Ta nexka erneak pototxiña artuta ezarri zion edari bizkor ua, ta bitartean ele goxoz naigabea arinzen zion.

        —Yainkoak gorde azanala olako zorigaitzetatik, eta ordain diñala axola ori, esan zion mutillak. Eta gero. Zauri au ola egin diñat: zume baten arrimoan nengonan, eta irrixt eginda, aiztoak biziki zauritu neun. Ez esan nai leoia bezala burrukatu zenik. Aren itzak berenez zuten maitera yoera, euliak eztira bezala. Ire aurpegiko oñazeak, esan zion geroxego, zauri onek baño tamalagotzen neun.

        Asitako saski ederra amaitu bage bearko din, eta eiotakoa urratu egin bearko. Nik, Mireio, ire maitez beterik ikusi nai niñan. Ez aldegin gero, Mireio, ire begi ezti oriek ikusi nai ditiñat; orietan bizitza edan gogo diñat, labur bederik. Ez diñat besterik eskatzen, Mireio. Ta besterik egin baezaken saskigille onengatik, an zedukenat beian aita zarra, urteak auldua, ta lanak akitua. Mireio naibagetua, ari zen gaztearen zauria garbitzen. Bitartean beste mutil bat txatarrak antolatzen ari zen, eta besteak estu ta larri zoazin Alpinara sendabelar eske. Ontan Yoana Marik oiu: Aitzulora, Maitagarriak, eramazute aitzulora! Zauria gaiztoago ta sorgiña sendagilleago.

Bikendi Maitagarrien aitzulora deramate.

        Iritzi oni zegozkiola, lau gizonak besoetan artuz Maitagarrien aitzulorantza yo zuten, ipernu-ibarrera. Bausko arkaitz-esian arrabioa maiz dabillen tokian, sapelaitza egatzen den tokian izintza-txaparrez estalita dago zuloa. Zulo aren ondarrean, Basiliketako ezkillak Ama Birjiñaren ederrean Agur Mari otsegiten asi zirenetik, an daude Maitagarriak izkutaturik, aitzina munduan bizi, ta egundaño eguzkirik ikusi gabe.

        Ispiritu mei, beste mundukoak, gaiaren eta itxuraren bitartekoak an zebiltzan arat-onat, argilarraiñez inguraturik. Yainkoak erdi-legortar egin zituen, eta eme-gogo ta ederra eman zien, landaen arima ikusgarri izan zitezen, eta lenengo gizon basatiak ema zitzaten.

        Giza-semeak, ordea, ain eder ziran, aiengana Maitagarriak maiteberotu baitziren; eta giza ilkorrak zerura yaso bearrean, gure griña eroak yarrai zituten, eta naiago izan zuten gure illunbetan bizi, txori lilluratuak bezala beren goiko bizitokietatik erorki.

        Bikendi zeramatenak aitzuloaren sarrera estu ta latzean utzi zuten, bere giza irrixtan yetxi zedin. Bidexka illunetik Mayi bakarra oldartu zen, Yainkoari bere burua goraintziz. Zulo barnean arpe aundi ta otz bat arkitu zuten, eta erdian Taven sorgiña, kuzkurtuta, lo-odeiez inguraturik, eta eskuan belar-izpi bat zuela, so ta so, betillun antzean.

        —Ainbeste bear egiten duzun belar-izpitxo! zion sorgiñak. Yendeek deabru-gari izena ematen dizute, baño zu Yainkoaren aztarna zara.

        Mireiok artan begiratzen dio, ta bere agertuaren zergatikoa azaldu baño len, sorgiñak burua yaso bage darantzuio: banekiñan! Eta gero, mintzo ikaratuz berriro belar-izpiari diotsa: larre-lore gaxoa, urte guzian zure orri ta azia marraskatzen dute, ta zu gaxo ori, zanpatuago ta ugariago, Ipar Egoen edergarri zara.

        Emen Tavenek tink egin zuen. Barekuillo-azal batean argi aul batek aitzuloko orma zerbelak gorrixtatzen zituen. Makilla kakodunean belatxinga zegoen kuzkur, ta aren ondoan ollo zuri bat, eta arkaitzeti zilintzan bae bat.

        —Edozein zarala, esan zuen sorgiñak arro arro egiñik eta eroturik bezala; niri zer? Sinismena begiak itsu doa; maitasunak ere lotaillua derama, ta yoan bear duten ildotik ez dire okertzen. Valabregako saskigille, siñistea baduk? —Badut, erantzuten dio saskigilleak. —Ator nire oin-urratsetatik, dio sorgiñak. Eta isatsez saietsai eragiñez igesi doan sorgiña bezala, itzaltzen da aitzuloaren baztar batetik. Aizaro (illunbe) bildurgarrietan, sorgiñaren aurretik olloaren karaka entzuten zen eta belatxingarren ega-ukaldia.

        —Arin yetxi! Urrillo-belarra gerriratzeko garaia da, dio sorgiñak, eta bi gazteak, bildurrez batak besteari elduta ixil egiten dute atsoaren esana, ta badoazi arkaitzez arkaitz, batzutan arrastaka, beste batzutan irrixtaka. Ipernuko zulo artan, lengo arpea baño aundiagoa billatu zuten. An oiugin zuen Tavenek. —Nostradamusen landare saindua, urrezko abarra, San Joseren makilla. Moiseren zigor arrigarria!... Ta itz ok esanez, belaunikatu zen, eskuan zeramatzin belar-izpiak errosarioz eo zituen. Gero, zutituta berriz asi zen: urrillo-belarra gerriratzeko garaia da. Artzen ditu arkaitz-irrikitutik iru aldaska, bere burua buruntzatzen du aiekin, eta urrena nexka-mutillena.

        —Aurrera berriz! oiugiten du. Ta gerogo ta arroago, zoko itzaletan ondatzen da. Aurretik ipurtargi talde bat doakio argi egiten. Gazteak, bide eder guzik badu bere nekea. Izazue biotz! Larunbateko izukeriak igaro bear ditugu. Au esan orduko, aize zakar batek aurpegia astintzen dio, ta atertzen arnasa.

        —Belaunika gaitezen! Iratxoen garaipena da au!

Aitzuloko agerkundeak.

        Lurpe artan, kazkabar-erauntsia bezala doa iratxo-taldea, karraxika ta zurrunbilloan. Igaro bitartean, iru lagunek izerdi otzak artutik, bekokietan iratxoen, beste mundukoen, ego-ukaldi izoztua senti dute aizemaka ta iñarroska.

        —Zoazte aratago aizaroa astintzera! esan zien Tavenek. Ots, artalde buruandia! gari ona iltzen dukana! oa toki gisakoagora. Bai nekagarri ta arrandi aundia! Lurrean egin dezakegun ongia egiteko olako yendetxoaren bearra izaki! Izan ere, sendagilleak askotan berez txarra den gauzetik sendagaia ateratzen duen bezala, guk sorgiñok ere geren sorginkeriekin gaitzari ona eragiten diogu. Gure begiarentzat ez da deus izkuturik. Yende abarrak arri bat edo zartaillu bat, gaiz bat, edo kako bat dakusan tokian, guk gauz orien barrenean indar bizi bat dakusagu irakiten ari den ardo berria antzo. Zubana aus ezazu, ta edariak gañez egiñen gal gal. Salomonen giltza atera ezazu gauza bazara. Itzegiozu arriari bere izkuntzan, eta mendiak zure oiutara ibarrera yetxiko dire.

        Atsoak au esan bitartean, beirago zoazin artzuloan. Ontan mintzo irrigille bat entzun zen txori mutur-gorri baten antzekoa. —Kaixo! Kaixo, atxo Taven! eta kantari asi zen:

        «Eragiozu arilkaiari, izoba Yoana, eragiozu, ta arildu ezazu gau ta egun artille aria...» Zoroak artillea iruin uste ta belarra iruin! Au esanda, mintzo gaixtoa irri ta irri zebillen aizeetan, ugatza eragotzi dioten xaldiko irrintzilaria antzo.

        —Noren mintzoa da ori, esan zuen Mireiok ikaraz. Nor ari da orrela irriz eta kantari?

        —Ots, ots, yarrai zuen ume-mintzo ark irri-karkaraz. Nor da onako nexka eder au? Utzazu aurpegi-eder, zapikoa altxa dezaizudan; ikus or barrenean urrak edo puni-sagarrak ote deramatzizun. Ikaraz nexka karraxika astera zoaien, baño Tavenek diotsa: ixo! ez ikaratu, iratxo au bitxikeri utsetan dabilla; arako buruarin gogo-aldartetsu deritzoen ua da. Gogaldi onak ematen dionean sukaldea isastuko du; zure olloai iru alako erronaraziko die, sua piztuko du, ta burruntzia irauliko. Aldarteak artzen badu ordea, gaixoa zu! ditekenik naasitxoena da-ta. Suari aizematen ari bazara, piztea eragotziko dizu; eltzea egosten badaukazu, laurden bat gatz botako dio; etzitera baldin bazoaz, gelako argia itzaliko dizu, ta illunbetan utziko zaitu. Yondone Tropimera bezperetara yoan nai baduzu, zure igandeetako yantzi apaiña ondatuko dizu.

        —Tira, tira, gorotz-aitzur zarra! erantzun zuen gogo aldartetsuak, iltze oriek ongi zapa itzazu... Ez al duzu txirrika koipatu-bagearen negarra entzuten? Bai, oliaran txidortua, bai, gabez nexkak lo daudenean, nik oe-yantzia emeki emeki tiratzen diet, eta aiek ikara lauorritan kuzkurtu egiten dire, ta otoitz egiten dute. Begira nagokie nola bularrak pilpil egiten dien, eta irri asko ta asko eragiten didate.

        Au esanik eta irri-karkara zeriola itzali zen gogo aldartetsua. Aitzuloko lillurakeriak atertu ziren, eta guztia ixilik gelditu zen. Sapaieko ituzur-otsa, aldiz aldiz, lur gardenera erortzen zen.

        Ontan, ordea, zulo illun barrenean irudi zuri bat zegoen arkaitzean eserita. Zutitu zen astiro, eskua meakezurrean, eta Bikendi zutoina bezain zurrun gelditu zen ikaraz. Mireiok berriz, aurrean leze bat ikusi balu, bildurrez bere burua botako zuen.

        —Zer nai duk zorarazle? esan zion iratxoari sorgiñak. Zergatik darabillak arat-onat burua, lertxunaren adaburua bezala? Ta urrena, ezurretan erioa zedukan bikoteari esan zion: lagunak, ez al duzute ezagutzen ikuzlea? Ez al duzute iñoiz ikusi Vantur gañean, an baitu bere aulkia? Beitik begira, ta laño zuria dirudi, baño ikusi orduko, artaldea bil ezazute, artzaiak, eta zoazte bordara, zorigaizto ikusleak bere albora bilduko baititu odei zoroak. Eta lixubarako naikoak dituenean, beso-uts yartzen da, ta bizi bizi astintzen ditu. Ta gero, biurrituz, odeiei ugolde izugarriak ateratzen ditie, ta orduan ateratzen da tximista, ta itsaso latz aserrean itsas-gizonak ontzia Ama Birjiñari goraintzi oi diote, ta itzaiak idiak zirika deramatzi ikullura.

        Ontan, zalaparta izugarrik itza berriro eragozten dio. Bere gisako orroa zen; deabruek bakarrik uler dizaketen marru ta kisketots eta pio pio, ta itz-erdiak ziren.

        Txin, txin, pun, pun! Nork yotzen ditu orrela pertz aundi amesgarriak? Oñaze-oiuak, irri-karkarak, erditzen ari diren andreen indar-arnaskak, iskanbilla ta karraxi izugarriak.

        —Ekatzue eskua esan zien Tavenek eta begira buruetako buruntza ori erori! Artan bertan sendi zuten lurrean laisterka zoaien iize-taldea kurruxkeka ta purrusteka txerritalde naasia iduri: batak txixtu, besteak saunka, besteak kurruxka, besteak irrintzi... Bereolaxe, lurra elur-maindirepean lo dagonean, gau aizetsu ta argian eiztariek sua piztuz sasitarteetatik lastatxoriak eta ontzak eraikitzen ditutenean, ikaraturik esnatzen dire ta zoraturik sareetara doazi sutegi-auspo antzeko otsa ateraz. Sorgiñak oiugin zuen:

        —Ut, bizi gaiztoko txaixkurrak, utikan enegandik! Eta bere baez talde zikiñ ua yoka, argorri koloreko pirrillak, iduriak, eta arrasto argiak ematen zituen aizaroetan.

        Kuzkurtu zaitezte zuloetan, gaiztagiñak, nork zurrunbiltzen zaitue orrela? Ez al duzue senti Allpinetan eguzki urrea dagola oraindik, zuei aragiek ziztatzen ditizuen akullo orietan? Arkaitz muturretan tinka zaitezte. Saguxarrentzat argiegi zegok oraindik.

        Talde zaratatsua atera zen noranai, ta apur apurka zalaparta ixildu egin zen.

        —Yakizue, esan zien Tavenek bi gazteeri, au iratxoen etxea dela, egunak goizeko intza lur etze orixtetara yario dueño. Itzalak bere erio-maindirea zabaltzen duenetik. Atso aserreak Otsaillari ostiko egiten dion arteño, etzoaztela, emakume berandutarrak, eliz utsera, iru giltze-biur emanera alki gañean bekokia duzutela loak artzera. Illunbetan ikusiko ziñukete lurreko losak yeikitzen direla, ta aldareko argiak berenez pizten direla, ta illak bat-banaka il-yantzietan bildurik yeiki ta belaunikatzen direla, ta geroxago erio-antzeko apaiza zurbil bat atera ta meza eman ta Ebangelioa kantatzen, eta ezkillak berenez iraultzen, nigar-otsa dariela. Galdegiezue, galde, neguan ezkildorretik olio-ontzia xurgatzera Elizara yeisten diren ontzeri, galde ni gezurretan ari naizenentz, eta elizkizun aietako izaki bizi bakarra kalizean ardoa ixurtzen duen apeza ote denentz. Atso aserreak Otsaillari ostiko egiten dionean, zeren artaldeekin zazpi urtez lilluraturik bere artan gelditu nai ez baduzute zangoak zurrun eta illeak bildurrez lazturik, bil ezazue goiz artaldea; sar zaitezte goiz artegietan. Maitagarrien Aitzuloak bere taldea askatu du ta.

        «Ta itzartu diren guziek, lauoinka edo egaldi betean Craura aldatzen dire, ta Varigulako bidexka biurretan barna ta Fanfarigulako sorgiñen erditik yostaka doaz ezkai-belarrean barna, urre-katilluan edateko. Ikus nola dantzatzen diren zumeldiek! Arako dardaraz datorren ua, Gripe zaitzen duen Garamauda da. Utikan! gaizto zikin deabrua! Gripe, zoaz sarraskia yatera, ta azkazalez sabela urra iozu. Alare! Aldegiten dute. Ez ordea, an daude oraino nazkagarri aiek! Arako an, zornabelarretan iges, gau-lapurra bezala lurrean kuzkur doana, Bambarocha mutur-luzea da. Atzapar luzeekin aur negarti larrugorrizkoak artzen ditu, ta bere adarretan eramaten. Ez al duzute an Amesgaitza ikusten? Au yeisten da ixil kei-zulotik lo dagoenaren bular izerditsura, ta ixilik eta kuzkur, dorreak bezala zanpatzen du, ta gogoan amets lazgarriak eta iduripen oñazetsuak sartzen ditio. Entzuten al duzue ateak erroetatik ateratze otsa? Zabaldietan laisterka dabiltzen Escalineheak dire. An doazi Marman eta Barban, zelaiean laño itsua eraikiz. Cevennetatik eundaka datoz arrabio-sabela duten erensugeak, eta bidean landetxeetako egatzak erauzten ditue. Zer zarata! Ilargi, Ilargi, zerk estutzen aun? Zerk eraixten aun ain gorri ta zabal Baustarren gañera? Begira zakur saunkaritik, Ilargi kaskariña! Atzematen bai aun, irentsiko aun taloa bezela; Cambalko zakurra baita. Baño, zergati kulunkatzen dire zumeldiek eta ikaratzen garoak? Santelmoren suen galda okerrak zurrunbilloan datoz, eta Crau legorrean ostiko-otsa da, txilintx-otsa. Bai! Castillongo Baroiaren ukaldi aserrea da...

        Ontan, zurrungaka, arnaska, ito-bearrez, ixildu egin zen Bausko sorgiña. Baño luzaro bage berriz eraso zien gazteai: «Begi belarriek izkuta itzazue zeron soiñ-egalarekin, arkume beltzak atosten gaitu-ta». —Or beeka ari den orrek? esan zuen Bikendik. Itxi belarriek eta erne! esan zuen sorgiñak. Zorigaiztokoa emen oztopatzen dena! Arkume beltzaren igarotzea galgarriagoa da Sambucarena baño. Marraka samurra du entzun duzutenez; ta aren bidez erakartzen ditu kristau zoroak. Entzuten dioten zoroentzat badu Eroderen erregetza ta Yudasen urrea, ta erakusten die mairuek non izkutatua duten urrezko Auntza. Bizi-aldian yeizten dute nai adiña urre-auntz ori, baño il-agiñean, azken-zurrunketan eska ditzatela Elizakoak, eta etsai beltzak saietsetan zartako-erauntsi aundiz erantzuten die... Ta alare, ari dugun mende gaizto usteldu ontan, zenbat dire diru-gosek eta okerkerik ozkatuak! Zenbat, arkume orren amua iresten dutenak eta urre-auntzari kedatsa erretzen diotenak!

        Iru aldiz karaka egin zuen zulo illunean olloak eta atsoak esan zien gazteeri: «Amairugarren arpera eldu gara».

        Mireio eta saskigilleak keibide aundi baten pean sei katu beltz ikusi zituten sutondoan. Aien tartean burnizko pertz bat laratzetik zintzilika. Erensuge antzeko illintiak agoa bete galda urdiña botatzen zuten pertzaren azpian. —Aia erosteko al duzu egur ori, amona? esan zion Bikendik. —Bai, seme, erantzun zion sorgiñak. Beste egur baño sugillegorik duk au, basamaatsaren abarrak ditut eta. —Maatsarenak maatsarenak? esan zuen Bikendik. Zuk esanda siñetsi egin bear; baño aski dugu, au ez da irri egiteko ta...

        Zeuden arpe erdian porpid-arrizko mai aundi bat zegoen. Inguruan millaka abetxo zuri garden zeduzkan tellatuetako izotz-burruntzi antzo, lerro llerro arte-zaiñetan barna sartzen zirela, ta muñopean zeartzuloak egiñik: guzia ango Maitagarrien esku-lana. Irudi ta zeuden atalarri bikañak, argi zurbil lañoan bilduak; an ageri ziren naaste zoragarrian Elizak, yauregiak, abe-bitarteak, naas-maasak, ez Korintok ez Babilonik iñoiz egin etzitutenak, eta Maitagarri baten ezpaiñ-aizez itzali zitezkenak. An dabiltza arat onat Maitagarriak illunbetan argi izpi antzo. Noizbait lilluratu zituten zalldun aiekin. Kartuxa-etxe paketsu artako ibilguetan maite-bizitza egiten dirautenekin. Baño, ixo! pake, itzalpean dauden bikote maitaleentzat!

Sorgin Tavenek Bikendi sendatzen du.

        Sorgiñ atsoak batzutan beso gorriok zerura yaso, ta besteetan lurrera yalki. Porpid-arrizko mai-gañean, itzik atera bage, Yondone Luenti martiria bezala an zegoen zabal zabal Bikendi bularreko zauriarekin. Sorgiña gero ta arroago zegoen igar-arnasa zeriola, ta zintzurra igarri-aizez betea. Oi baño lluzeago zirudin. Berbertan apar-burruntzallia sartzen du irakiten eta gañezka ari zen tupiñean. Aren inguruan zeuden katuak esian. Sorgiñak ezker agurgarriarekin ateratzen du burruntzalia, ta galdosten dio bularra naastekari arekin, eta begiek zaurira zorroztuki, egiten ditu bere araoak eta biraoak eta gero mintzo apalez zion: «Kristo yaio da; Kristo il da; Kristo biztu da! Kristo biztuko da!...».

        Basoetako katamotz nagusiak iize izuaren erraiak urratzen ditun bezala, sorgiñak ziñatzen du iru aldiz zauria. Ta agotik yaurtitzen ditu itz laisterrak eta otsegiten du etorkizunaren ate lañotsuan. —Bai biztuko da. Siñesten dut, Muño gañetik, larren eta arkoskoen tartetik badakusat urruti igotzen eta aurpegitik odol xorta larriak darizkio. Ta arkozko ta sasitartetik, bakar bakarrik igotzen da gora, ta gurutzeak makurrarazten du. Non du Beronike aurpegia txukatzeko? Non da Kirenaiko gizon ua, gurutzepean erori dadinean zutitzen laguntzeko? Beiñola illea urraturik nigarrez yarrai zioten Mari aiek non dire? Ene! Iñor ez dago. Ta an beian, itzal eta auts artean beartsuak eta eukitsuak begira diotsoe: Nora doa, zura bizkarrean, nora doa atseden bage muñoa gora? Kainen odolekoak, gogo lizunak, ez dute errukirik gurutzea deramanarentzat. Ez zakur arrikatuarentzat baño geiago. Ai, yuduen aria! adukan eskua aserrez ozkatzen duk, eta kuzkur musu ematen diok erraiak ateratzen ditianari ta ukaldika astintzen aunari! Nai al duk? Ots bada, Otzikara sartuko zaik ezur-muiñetarako, ta arria arrauts biurtuko duk. Ta gosetean, galburuaren eta galmintzaren ikatz minduak ortzak ikaratu ditik. Zenbat astamakil! Zenbat ezpata! Gorputz-il pillo aundien gañetik sakanetako ura yalkitzen duk. Ema itzek ugiñak, itsaso zakar! Ai, Petiriren aspaldiko ontzia ezpal egin duk arkaitzetan!... Baño arrantzale maisuak garaitu ditik ugiñ aserreak. Ontzi berri eder batean zetorrek Rodanon gora, ta Yainkoaren gurutzea endaitzean dula, kalunkatzen duk uhaitzean. Yainkoaren ostilika! Erruki neurrigabea, betikoa, gorengoa! Lur berri dakusat eta eguzki alai, ta olio-biltzailleak, zugatzeko igalien pean sorgin-dantzan ari dire, ta igitariak garagar xorta gañean upelak atsekiro xurgatzen. Eta Yainkoa ain aundia delako, bere Elizean yauresten dute.

        Au esanda Bausko sorgiñak beatzez bide bat erakusten die bi gazteeri, ta aren mugan argi-izpi aul bat dago. Asten dire leiaka mataillak gorririk, uzkurka, burua makurka. Corda aitzuloaren azpiko bidetik bikote ederra ateratzen da noizbait, eguzki argia atsartzera, Mendi-aundiko praileetxea, bere ondakiñ zarrekin arkaitzak estaltzen dituna, lo zorrotik esnatu ta bezala ageri zaie. Besarkatzen dute ordun elkar, eta zumadia barna doazi.