X

        Loretxo:

        Zure idazkia nereganatu da. Biotz barnean ukutu dit nere uri maiteko berri samingarriak irakurriaz. Zure gurasoen gaxotasunan berri eman dirazu. Yainkoak nai dezala gaxotasun laburra izatea.

        Biotz ankerrak zirala banekin, baña, diozuna irakurri ondoren nere ustea txiki geratu da; nunbait, gure biotzak ez lezakena ez degu uste iñork lezakenik.

        Konturatzen naiz zure naigabeak aundiak izango dirala, zeure begiakin ikusiaz paxisten ankerkeriak. Euzkotar zintzo oro, naiz ta orain arte abertzale arerioak izan, dakusten ankerkeri ondoren, abertzaletasuna ondo ikusten amaituko dute. Ez aal da egia, Loretxo?

        Emen, txaidetan arerioa pranko badabil... eta zuek Amaren bularrean ikasitako izkuntza zoragarria mintzatzen ere eragotzia.

        Biotz gabeko saltzale oiek gorroto bidez guda irabazi nai dute, baña, azpiratuko ditugu maitasunez gudaratu geran gudarozteak.

        Nere uri gaxoa! Ene, maitetxo! Itxaropen osoa euki ezdau gurenda gurea izango dala. Euzkadiko Jaurlaritza daukagun ezkero gudaroztearen eta biztanle guzien aldakuntza aundia izan da, jakiña, onerako, gurenda biderako.

        Deun Ander egunean Legutiano (Villarreal) guda onetan gadaurka ekiteko berria eman ziguten. Aitortu ta Yauna artu ondoren guda oñeratu giñan. Berri onek oroimeneratu zizkiran oldozkun ugari. Biotzbera nabaitzen nitzan, begi-biotzetan dakustela geina maite ditudanak. Jauskain aundiena ere nekerik gabe egiten da maitasun laguntzaz... Gorroto bitarteko dabiltzaren gudariak ez lezateke maitasun indarrez dabillena aurka, ezer.

        Gudaketan adoretsu izateko iru oldozmen erabiltzen ditut. Lenbizi, lan nekeak Goiko Yaunari eskeñi. Bigarren, azkatasun aldezle naizela eta irugarren, agintariak ematen digun lan amaian, zu zaudela. Iru oldozmen auek ematen diten kemenez nekerik gabe gudatzen naiz...

        Deun Ander 'egunean Legutiano'ko guda oñetan egin gendun gudaketatzaz zerbait esan bear dizut. Izugarria izan zan.

        Goizeko bostetan gudauzkari ekin giñon. Iru anei neurkin aurrera egin gendun areriorik ikusi gabe. Legutianoko uria ikusten degula jarri gera eta arerio gudarozteak ekin dio.

        Arerioak tiroka asi ziranean, ekin, mutillak!, deadar egin nion gudari lagunei. Izkilluaren pa-kun otsa, ametralladorak, pa pa paaaa. Kañoien buuuu ango su ta izkanbilla edesten ez da erraz. Aurrera goaz eta Legutiano gure menpean eroriko dan itxaropen osoarekin...

        Legutianora urreratzen ari gerala buru gañean egatuaz amaika egazkin arerio. Egazkin, zun zun otsa entzun gendunean lurrean etzan giñan eta egazkiñak ekin zioten ametralladorak ustutzen. Belarri ertzean daukat oraindïk yun yun yun otsa.

        Une bildurgarriak baziran ere ez nuen bildurrik nabaitu...

        Egazkiñak aldegin zutenean berriro ekin giñun gudauzkari eta alkar bizkortzen gudariak. Ondo oroitzen naiz esan nuenean, Aupa, mutillak! Legutiano artzera!... Nere ondoan nuen Anastaxio uritar gudari tenientea eta nere diadarrari erantzunaz, eutsi, mutillak, oraingoan artzen diagu ta !... eta bereala, ama!! biotz barrengo antzi bat egin ondoren zerraldo erori zan. Jaso eta bereala Borda basetxeko seme nagusia eriotz zauriarekin erori zan.

        Gure aldamenetik zijoan «Itxarkundia» saildia eta Legutianoko sarreran dirala, Gorostitza, tolosar gudariak, esku batean izkillua eta bestean euzko ikurriña daramazla, gora Euzkadi azkatuta! esan zuenakin batera bi balasorekin il da zerraldo erori zan. Alaz ta guzi ere «Itxarkundia» saildiko gudari batzuek Legutianon sartu ziran. Ezagutzen dituzun batzuen izenak emango dizkizut. «Urdiña» Legutianoko urian sartu ta gero il zuten. Gimon, anai bat ere eta beste anaia zaurituta zegola rekete zauritu bat bizkarrean zuela etorri zan berriro. Auek guziak tolosarrak dira, dakizun bezela. Lizardi zanaren anai Andoni ere esku batean izkillua eta bestean Gorostitzak zeraman euzko ikurriña artuta, Legutianon sartu zan eta bertan euzko ikurriña etxe gallur batean jarri ta berriro bere saildiratu zan. Konturatzen altzera euzko gudarien kementasunarekin?

        Gudaketa onetan beste zazpi uritar ere zauritu ziran. Irusta basetxeko semea ere gudaketa onetan zauritu zan. Urdallean tiro bat sartu zioten. Eriotzakin borrokan ebiliaz ebakuntza egin ondoren oso osatua dago eta berriro gudarozteatu da.

        Zoritxarrra dabilki sendi maite onexek! Gurasoei berri ona eman diozu, alegia osatu dala. Egazkiñak izan ez baziran, Legutiano artuko gendun eta egazkiñak zirala ere, artu bear gendun, baño...

        Deun Ander eguna lenago ere euzkotarrak guda gurenda urteurrena ospatzen degu. Gure asaben gurenda oroigarri egunean, Legutianoko gudakuntza ez da aztuko bertan giñan gudarientzat.

* * *

        Orain, Bilbaon naukazu egun batzuetarako atsedentzera etorrita. Bai ta ere esan bear dizut ariratzen naizenean bizitza zintzoa darametala. Zu, ain ona izanik eta nereganako maitasun sutsua dakustala nola ez naiz zintzoa izango, ni ere egarri berakin bizi banaiz?

        Guda onek luzatzeko itxura dauka, baña, naiz ta luzatu garaille izango gera eta garaille gerala gure ametsa beteko da.

        Oraingoan iristen ez badegu Euzkadiren eskubideak geureganatzea, noiz berriro orain bezelako egokierik?

* * *

        Espetxetik atera dan batekin bialtzen dizut idazkia. Ingelandar itxasontzian Donibanera dijoa. Udaldia gure urian igarotzen du eta agindu dit eskuz-esku emango dizula.

        Erantzutean, dakizun bezela uriko berri egarri naiz eta ugari biali, nere poz aundienetakoa zuree idazkiak irakurtzea da-ta.

        Neguan biotzean gaude. Nere atseden aldi onetan Bilbaoko zumardi batean, aulki batean exerita nagon une oldozkuntsu onetan, zuaitzari begira nago eta ez det ikusten, ez txori abeslari, ez osto muskerrik eta une itun onetan zuaitz batean, loretxo bat dakust eta badirudi loretxo ori ikusiaz nere maitea dakustela. Maitasun irudimenak noski!...

        Agur, Loretxo, nere kemen euslea. Yon.