9
GANIXEN ETXEAREN SETIOA

        Erregina eta haren bi lagunak Rafaelaren etxe alderat zoazin denboran, Makaiako etxe batean, gizon bat atzarria zagoen, nahiz gaua berandua zen.

        Gizon hura, jarria paperez estali mahain baten aintzinean, burua bi eskuetan, barna sartua zagoen bere gogoetetan. Haren aldean piztu xiribitak, bere argi goibelaz ilunpean utziz gelako inguruak, beltzean zauzkan gizona eta hango gauzak.

        Biluziak ziren hango harresiak. Bakarrik, han hemen kausi zitazken zenbait erretaula, bitxiki batzu-bertzen hurbil ezarriak, hala nola judu herratua Napoleon zenaren aldean, lehen enperadorearen zenbait gerlen auzo, eta Jesu-Kristoren piztea deabru dirukoiari buruz; zenbait zurezko kadira; mendetako aitasoen egunetan han ezarri kutxak. Bazter batean, dentelaz azpildu oihal zuriz estali mahain xume baten gainean ezarria zagoen igeltsuzko Ama Birjina bat, arrosarioa lepotik behera, burua lore horiz koroatua. Bertze bazterrean, ohe zabal bat, familia oso baten etzan-gai litakena, gora altxatua; iduri zurubia behar lukela harat heldu nahi denak; erridauak, denborak histuak, funts arrosa kolore baten gainean lore argalekin; bururdiaren aldean, berinazko ur benedikatu untzi bati lotua da erramu aldaska ihartu bat. Ateak gakorik ez du; alfer baitire euskaldunen artean etxeen zaintzako arta bereziak.

        Herri guzia lo denean, iratzarria dagoen gizona Burrunba kapitaina da, Makaiarat igorri soldaduen manatzailea. Kapitain hau, ilun eta kexu, burua hartua dul egiteko dituenez: Jeneralak eman dio gau hartan berean Beirako printzesaren baratzeko manua; baina bezpera arratsean lehertu den galernak bortxatu du biharamunerat igortzeko manatua zaioen eginbidea. Aintzaindari hau, zahar eta higatua bastapean, ohitua da kuxian egiten goragokoez errana zaioena. Beldur da urrunegi gan ote den oraikoan. Behin armetan ezarri nahi zituen bereala bere soldaduak kanpo, baina, uri eta lohitan, bide guziak leze eta intzurra eginak dire. Nola aintzinerat higiaraz galde handi gabe soldadu-oste bat ilunpean?

        Gogoeta horrek apur bat barnea eztitzen dio, baina laster bertzelako gogoeta berriek setiatzen dute. Jaikitzen da bere kadiratik, eta tharat hunatl badabila gelan barna kexadura handienean.

        —Handia da betetzeko dudan eginbidea —dio bere buruari— erregina baten lotzea ez da nolanahikoa eta egun orotako lana; nola ere eginen baitut, hala ditake ene etorkia. Buru on eginez gauza horri, gomendant naiz gurutzearekin. Baina horien ardiesteko eman behar dire ene zuhurtzia, adimendu eta fintasunaren frogak... ordea, zertako kexa? Berri guziez ongi jakindua naiz. Ganixen etxean da printzesa, segur da han lotuko dugula. Bestalde, galernak hura ere bortxaz egonarazi du barnean... Baina Ganix gizon maltzurra da, badakitza mendietako itzulika gordeenak. Ez ote du jadan erreginari ihes egin-arazi?

        Eta gogoeta ilunetan barnago sartua kapitaina lasterka bezala dabila kopetari joka.

        Laster berriz, bertzelako gogoetak heldu zaizko.

        —Ez ­dio— ez ditake!... emazteki flako eta beldurti bat ezin ditake bidean abia holako gau madarikatuan, eta, argi pirrintan, hartuko dugu printzesa arte batean bezala. Ai! Ganix, Ganix puttikoa, ez dakik norekin ditukan egitekoak! Alfer izanen dituk hire maltzurkeriak... hire amarruek argi hobez distiarakizo ditek nere atzartasuna!

        Aintzindaria berriz jartzen da; su eta gar burua berotua eskribatzen du, kordokarik gabe, bere soldaduentzat erantzute hau:

        «Soldats!

        »Le ciel s'est montré un instant jaloux du succés réservé à nos armes.

        »Un orage épouvantable nous a fatalement condamnés à l'innaction cette nuit; mais il a aussi empêché nos ennemis d'exécuter leurs desseins perfides.

        »La princesse de Beira est chez Ganich. Dans quelques heures l'un et l'autre seront en notre pouvoir.

        »Soldats: vous ne faillirez pas à votre devoir; songez que du haut de ces Pyrénées quarante siècles vous contemplent!».

        Eta, bekokitsu egin duen Napoleondar lanaz, gure kapitain gaizoa hanpatzen da, ustez jadanik eskuan daukala lotu behar duen erregina. Oihu egiten dio bertze gelan lo dagoen bere azpiko bati eta ematen dio eskribatu duen erantzutea, manatuz bereala itza dezala Makaiako Eliza-atean.

        Noizpait argi urratzean, atabalak hasten dire, eta jende guzia, atzartua ohigabeko harrabots goiztiar hartaz, biltzen da erresakan plazarat.

        Guziak espantituak dire kapitainaren eguneko erantzuteaz. «Horra egiazko frantsesa!» —diote alde guzietarik. Errientak eskribuz ezartzen du bere paperetan, haurreri irakasteko ordu denean nola behar den azpikoeri mintzatu gertakari handietan. Soldaduak, erran gabe doa, sutan dire.

        Bizkitartean, euskaldun bihoztun guziak hersturan ziren. «Zer eginen du Ganixek, zer bilakatu behar da?» —zioten batzuek bertzeari. «Ganix gure herritarra, gure laguna, gure adixkidea! Nola gan mehatxatzen duen hirriskuaren hari mezutzerat? Gauza ezin egina da; herri guzia baionetez inguratua da; laguntza ekartzeko igurikimenik gabe, hartuak gintazke».

        Laster aditzen da kapitainaren boza:

        —En avant! pas acéléré, arrrche! —dio Burrunka kapitainak, gerlari ozarren espantuan. Atabala eta turuta soinuz abiatzen dira soldaduak. Norbaitek usteko du behar bada, etzela zuhurtzia handia, holako mementuan, horrenbertze harrabotsekin soldaduen bidean ematea. Baditake, baina oroit gaiten kapitaina segur zela bere urratsaz. Erreginaren ihesia ahal guziez gorago zaukan; zelaia ur lodiz estalia zen; Ur-handi egina ibai laster ezin bertzalderatuzko.

        Soldaduek plazatik ilki orduko, atzematen dituzte metaka hirrisku eta trabak. Bide guziak galdu dire, hekien tokian ez da gelditu zilo eta putzu, ur eta lohiz gainditurik baizik. Soldaduek basate hortan ez dakite zer egin ez norat itzulika; batzuek sartzen dire putzutan belaunetaraino; bertzeak arbola erorien errotan behaztopatuz lurrerat doazin trumilka. Ehun oihu, arnegu, madarizione, herrian nihoiz adituak, orrotan entzuten dire urrunerat.

        Hargatik, Burrunba kapitainak ez du burua galtzen.

        —Aintzinat, haurrak! Hau ez da deus! —dio ihurtzuriaren bozarekin— Aintzinat!

        Eta frantsesen furia ezin baratua baita, soldaduek bide egiten dute inderi trebes, bentzutuz traba guziak.

        Urrunean agertzen da Ganixen etxe zuri eta humila, bortxaz hartu behar den zitadela ikaragarria.

        Azkeneko harat heltzen dire. Zenbait soldadu han hemenka igorriak dire etxeko ate-lehioen zaintzerat, bertzeak ezarriak guduko lerrotan.

        Begi guziak harmatuak dire leiho eta zirritu bakoitzari buruz. Pirpiran igurikitzen dute!

        Ordu latza da!... Barrunba kapitainak aintzinerat zenbait urrats eginez oihuz dio:

        —Legearen izenean eta Frantziako erregeren partez, Beirako printzesa, hartzen zaitugu. Geldirik zaude. Alfer baititutzu entsegu guziak!

        Ordu berean, bazterrak iharrosten ditu txispa kolpen harrabotsak, eta mendiko oihartzunak atzartzen ohigabeko patarrakek. Halere ez da ageri deusik erran ez higitu dela etxean.

        Aintzindaria, asaldatua ikusiz gogorrarena egiten diotela haren manuari, xeharazten ditu ateak. Eta bera sartzen da majestate handirekin etxean, soldadu guziak ondotik.

        Sotoan, nihor ez. Badoazi eskebeletan goiti... nihor ez! Aldizka hiru ate aurtikiak dire... nihor ez oraino!

        Oheak miratuak dire, lastairak itzulipurdikatuak, mahainak eta kutxak puxkatuak, ximineetaraino guziak ikertuak... deusik ez da ageri!

        Betan, sala handi bat zabaltzen da setiatzaile harrituen bixtan, eta han ikusten dute mahain bat hedatua, dafailak herrestan lurreraino, gainean dituela oraino zenbait bazkari handiren ondarrak. Han den zilarreriak begiak liluratzen ditu.

        Aintzindaria sartzen da lasterka harat eta altxatzen du eskuz defailaren petral bat... deusik ez! Mankalaseak porroskatuak dire... deusik, deusik ez!!

        Bizkitartean, supazterreko brasa bizitik ageri da berriberritan norbait etxean bazela.

        Kapitaina burua galtzera doa. Adios asmatu espoleta berria, adios gurutzea! Ihes doazko atseginekin ferekatu esperantzak!

        Kolpez, usain bortitz goldeko jendetan guti ohitu batek baratzen du haren usna.

        —Lagunak ­dio— usain hori eterra duk! Printzesa hor diagu!

        Badoa zerratua den azken ate bati buruz handik heldu zen usaina.

        Hurbiltzen da, beti bere soldaduak ondotik, eta bere boz lausengarrienarekin:

        —Printzesa ­dio— dabilkazun usainak salatu zaitu! Zato, ez gehiago gogor egin! Idekazu zutarik urruntzen gaituen ate ori!

        Baina ihardesterik ez du galde berri horrek ere. Kapitainak ematen du beharria ateko urrakoetan, eta, nolakoa ez da haren bozkarioa entzutean hango nigar eta auhen ilunak!

        Ez da gehiago esmesiarik: erregina hor da!

        Emeki jotzen du atea eta hartuz bere boz balakagarriena:

        —Andrea, otoi, idekazu bada; nahiz etsaiak garen, on eta prestuak gare bitorian. Ez beldurrik izan, zato, frantsesak gare guzien buruan.

        Alferretan aintzindari hunek higatu zuen bere mihi leguna. Nigar eta auhenak berratuz zoazin. Orduan, gure gizonak, guzia sumindua, soldadu bati eskuetarik kendu dioen txispaz jo ta lurrerat aurtikitzen du zabaltzen etzaioen atea.

        Jaun ona! Zer ikusten du!

        Haur xume bat, eritasunak ubeldua, sehaskan etzana, eta harenganat makurtua gizon zahar bat ile zuritan, lausengatzen hari zaioena.

        Kadira baten gainean andre baten zaldizko kapela saial ferde bat dilindan; lurrean, bidaianteen kutxa polit bat eta anpoila lehertu baten puxkak.

        Gizon zaharrak uzkurtasunekin ihardesten du eginak zaizkon galderi; baina azkeneko, idorki manatua mintza dadien, zutitzen da eta kobratuz bere gaztetasuneko kalapua: «Bilazazue ongi, bila, jaunak! Ez da zeren. Nahi duzuena oz duzue atzemanen... iragan gauean gan zen; oraikoz mendiz bertze alderat heldua da.»

        Hemen, itsuak argitu ziren. Ez gaite mintza hango begi eta arpegiez!