7
SOLDADUAK MAKAIAN

        Galerna orroaz errabian zagoenean, eta erregina erreberian nahasiari alde guzietarik mamu eta itxura izigarriak iduritzen zaizkionean, Ganixek, hirrisku guzien erditik, Jinkoari eskerrak zituenean, alegeratua ere gau lotsagarri horren bixtan, zeren hain ongi gordetzen baitzituen haren xedeak, bertzelako zerbait gertatzen zen Makaieko etxe batean.

        Irakurtzaileak utz gaitzala etxe hartaz mintzatzera; ezagutaraziko diogu hola nolakoa den euskaldun baten egoitza.

        Bi ixuritarat teilatua, estalia du teila gorriz. Aintzinean arkamasez han hemenka ditu leiho desberdinak, kanpoko leihoak gorriz, gurutzen artetik leiho-begiak, eta, sar-hirian, ate handi bat elizakoa iduri. Ate horren gainean bada gurutzefika bat.

        Toki batzuetan, gurutzefikaren orde Ama-Birjina bat, edo, egin edo erosi duen nagusiaren izena eskribuz duen harri berezi bat.

        Deusek ez du sentimendu hobeagorik sorrarazten euskaldun etxe sartze horrek baino.

        Etxeko atalapustan badu ur benedikatu untzi bat; euskaldunak elizarentzat duen errespetu berarekin begiratzen du bere egoitzari.

        Erran dugun ate hortarik sartzen zare eskaratza deitua den leku zabal batean; harat etxeko jaunak biltzen ditu bere laborantzako errementak, han ere udan jotzen ditu ogiak eta negu hastean xuritzen artoak. Eskaratz horrek egiten du etxea bi alde.

        Eskaratzerat bilduak, Makaiako etxe hartan, soldadu multzo bat jarria zen han pixtu su baten inguruan, eleketa herrian denak mintzo ziren gauzez, pipa kiresten keak egin hedoi minkorrarenpean.

        Kaporal Hitzederren elek, ahoa zabaldurik begira zauzkan inguruko soldaduak.

        —Zer hau! mila debruko denbora! Huna non gaituzkan hemen ihi xorrozten! Nola lot, gaur, printzesa eta Ganix madarikatu ori?

        —Errak, to, kaporala —dio soldadu batek— zer duk bada otso leku huntan jarraikitzen diagun printzesa delako hura?

        —Huna, mutilak, nahi zaituztet xeheki gauza horren gan-etorriak erakutsi, bainan ixil-ixila egotekotan.

        —Halabiz! Hori aski balinbaduk, kaporala, mutu gaudek xarboak bezala.

        —Ez diat eria surat emanen hala dela ni erratera noan egiaren egia, ez nauk aditua baitezpada politikan; bertzalde, guti axola diat printzen eta erregen arteko mokokez. Hargatik, fransesez gatzalikia deitu legea etzaukat arras makurra dela iduritzen ere zaitak nagusiari ongi daozkola galtzak eta bizarra.

        Bainan hor ere gertatzen dituk batzuetan noiz behinka istripuak; erranen zaituztet gauza entzun diadan bezala, gure kapitainaren ahotik; hura zerbait baduk eta hark erraten duena hala.

        Bazukan behin Espainian errege bat, Ferdinan zazpigarrena deitua. Eta, errege hura ezkondua zukan asko bezala. Bada, erregeak ere zahartzen dituk bertzeak bezala; behar diek guk bezala herioari muga danean bere zerga handi hura bihurtu.

        —Sorgina! Haltsuko erretora bezain ongi mintzo duk gure kaporala!

        —Beaz, egin behar zian bere ordeinua; bainan emaztekiek apur bat goiti beiti, dakizuen bezala, etxean nagusi nahi dituk izan.

        —Ha kaporala! nere emaztegaia Kattalin ez duk behinere ene etxean nagusi izanen.

        —Hetxak ahoa, birika handia, hire emazteak sudurretik ibiliko hau. Larrerat larrerat, murde Haltsuarra!

        Hortarakotz beraz, erregina Kristinak nahi zian bere alaba Isabelari koroa eman; hori deitzen duk liburuan koroa kilo bilakatzea.

        —Errak, kaporala, zer iruten ditek erreginek, ilea edo haria?

        —Behauk hortik, Haltsuarra. Espainiako erreginek ez ditek urrea eta seda baizik iruten.

        Zauzte ixilik, zuek. Baditek orai Espainiako erreginak aski hari bihurtzeko; ez ornen baitoazi hainitz gaizki karlista puttiko hoiek. Bainan bego lo politika.

        Erraten gindian beaz hastean Kristinak nahi zuela koroatu bere alaba Isabela.

        Bainan hola nola Frantzian gizonak izan dik Espainian kaprestua betitik eskuan; don Karlosek behar zian tronoan, Ferdinanek ez balu ordenuan bertzela egin, legea porrokatzean.

        —Emak hor kaporala, nola uan pertsutan!

        Eta kaporala, balakatua hitz hoiez, hanpatzen da, karrakatzen du zintzurra eztul egiten, eta gero dio:

        —Ikusten ahal duzue nola loriatu ote zukan don Karlos erregeren ordenu hartaz. Haren ez-baitzitian gutiak; jarri zitian maltzurki haren alde. Bildu tiek, oinez eta zaldizkoak, gogora, non nahi, metaka. Geroztik, su eta jo, nagusitzetik nagusitzera, nahi bezala, doazila ziote ; hori ikusirik, don Karlos bera gan ornen duk bere laguneri erraterat: «Huna hemen nauk etorria, zuek bezala zuekin egiterat! »

        —Biba hura! eztik harrek bihotzean urrik! —diote alde guzietarik soldaduek— ez diek errege guziek horrek bezala tirokarat laster; —Eta aditzaile denak esku joka hasten dire.

        —Bainan errege bat etzintakek egon donado. Hortarakotz beaz, don Karlos ezkondu duk Beira-ko printzesarekin; andre handi harren ondotik gabiltzak gau madarikatu huntan. Ganixen etxean duk gordea, ordian, ixil-isila; bat eta bertzea gure saretan hartu behar ditiagu. Ezkontza hori en'ustez Londresen eina izan duk; omenak hala dituk.

        —Barka nazak, kaporal maitea, hire kalak'ederra hausten badiat; ordea, nola ezkontza hori eina izan ahal duk Londresen, don Karlos hemen denaz geroztik?

        —-Gauza hori eina izan duk liburu zaharretan erraten den bezala: Prokurazionen operazioneaz.

        —Demuntsuen misaia! zer duk hau?

        Hitz hori ahotik ateratu orduko kaporalak bere aditzaile leleak begiztatzen ditu ikusteko zer ondorio duen haren ele bereziak.

        Denak teteletuak daozi ikusiz bere aintzindariaren baitan holako jakitatea. Apur bat badaudez guziak ixilik.

        Azkenean, guzietarik ausartenak:

        —Errak bada, kaporala, zer duk prokurazionen operazioneaz eiten den eskontza?

        Kaporalak, apur bat gogoetan egon ondoan:

        —Emagun, dio, orai Makaian haizela, eta hire ernaztegaia Kattalin Haltsuko herrian dukala; igortzen duk Haltsuko oihanzaina auzapezaren aintzinat, zeinari ihardesten baitio bai hiretzat.

        —Alaintso! zer ezkontzeko moldea! nere emaztegaia Kattalin hartuko diatanean, nihori agertuko nauk, Jinkoak nahi badu, Haltsuko auzapezaren aintzinat. Ez diat ordainik eman nahiko! ez halafede nik!

        —Behin ezkonduz geroz —dio kaporalak—ez ote duk emaztea senarrarenganat behar? Hortarakotz, printzesa etorri duk mug'alde huntarat don Karlosi hurbiltzeko, eta gu haren baratzerat manatuak gaituk.

        Bainan, guziek dakizuen bezala, baduk hemen Ganix deitzen den gizon debru bat, gutaz trufatzen dena, ornen, bere etxean gorderik printzesa; eta guk nahi edo ez, haren laguntzarekin don Karlosek alderat igurikitzen dik bere andre hori. Ikusiko diagu ba!

        Gaurkoan, gaur goitik, hemen gaituk bihar arte, denbora madarikatu horri esker; bainan bihar goizean, argi pirrintan, ganen gaituk Ganixen etxea gainbehera itzulikatzerat.

        —Zer kalakaren akabantza ederra! Bainan bihar, biharko gisa.

        —Orai mutilak, akabo duk istorioa; gazin bakoitza gure kamastrarat... Bainan, atabala eta turuta jotzean, EN AVANT, MARCHE!