XIII
IDEKOAK ALKARREKIN

        Goizetik euriari erazo dio ta akabo, segi ta segi... arratsaldeko lauetan oraindik ere lanbrotua dago. Euri mamela ari ta ari egun guztian. Balkoi burnietan txir-txir bustia bustiaren gañean. Burnietatik beera, berriz, tanto lodiak. Kristalak tantoz josiak. Lengo baten gañera etorriberria erori, aldamenekoa ikutu ta txalburuen gisan jeisten dira bidean atxitzen dituzten beste tantoak iretsiz. An-emenka ari dira txalburu txuriak. Guztiak oartu naiean begiak igortzi genezazkike.

        Urbide-tutuan tan-tan soñu nabarigarria eten gabe.

        —Jakin nai ziñan eta jakin din.

        Burua altxa gabe, orratza eskuan, lanari ekin bitartean jarraitu du Bittorik:

        «Iruingo dentista arrikalariekin batean izango ote zan bururatu zitzaionan eta nai ez ziñana jakin din; baten billa, bestea etorri. Nonbait gazte ori baezpakoa den. Iruindik Endayara omen zijoan dantzategi batera, tranbia betea egoki ta neska baten magalean. A zer bi!».

        Orratza oialatik pasata «nnn...!» egiten zion batere konturatu gabe.

        —«Neskak txamarreko patriketan sartzen omen zizkion eskuak...».

        Ta «nnn...!» berriz ere.

        —Josune gaxoa! Neskak alakoxe txatxoak gaitun. Ori zoratu den eta naiko lana bazeukan bere buruarekin —ari zan Ester—. Bat atzetik, besteak iges. Berek nai dutena guk artu bear. Ez zeukanagu guk autatzerik. Noiz etorriko ote da mutillen atzetik ibiltzeko ? Bidean ote goazen nion. Aiek nai dutenean etorri ta guk zai egon bear. Ezetz esaten badiegu —eta nork esan!— bost ajola die ta bestea billatu. Guk ez zeukanagu orrelako maukik. Guk naita ere egon egin bear. Dantzan neska-pil aundia ikusten diten, zer nai ura iritxi, non nere gogoa an nere ankoa. Guk antxoen bat ikusten badiñagu, non bere zankoa an gure gogoa. Josune ondo neska ederra den. Zer nai ote din xanko maxkal arek?

        Euriak baño jasa gogorragoa zekarren Esterren berriketako gogoak.

        —Mutillen atzetik ibiltzeko «moda» dion?

        —Bein oitura jarriz geroz zer lotsatu ez litzaken. Beintzat aukera izango genuk: non gure gogoa an geren modoa. Nik neretzat bazekiñat nor mokoratuko nukean.

        Indarka bazan ere barrenean zebilkiona bota zuan.

        —Ja, ja, jai! —ekin zion Bittorik. Eta andik pixka batera: —«Orduan orain baño ostiko geiago botako lizkigutekenan gizonek. Ez lieken poz txarra emango!».

        —Ez, ordea, erlojeruak emanda, Antonio bezelako batek emanda. Atzo or itunan ordi-urde, lengoan arrika irabazi zutelako garaipena jaitu bear omen zutela. Antonio ta erlojerua bi zankoak baño adiskideago: badakin, bat irristatzen bada besteak bereala eutsi. Antoniok sudur aurrean zeukanan platerka, zaldi batek ostikoz bota ezin alakoa, gero min berritua bano okerrago jarri ta azkenez, lo. Orixe badago batxo. An aritu itunan alako indarketan «jan igualian» nor baño nor geiago izan. Martin bai, eskolako erlojerua baño seguruago...

        —Bai, Martin, ura joan bai baño burua norengana dijoakion badakin. Kopetan artutakoarekin orbana geldituko omen zaion, baño ez al den uste non zauria aundia ez badan, gizoneri askotan eder diela orban bat edo beste arpegian? —galdetu zion Bittorik.

        —No, orixe igarrita natxion orain baño len. Bein baño geiagotan ori berbera oartu izan diñat. Martin dana dala ere mutil egokia den. Orra asko poztu naun bera sendatzea. Ala ere kopetillun zebillen egun auetan. Orren gogor eldu ote zion Mireleganako maitasunak? Ondo, oso ederki dagoala berberak zion, zer ote du goibeldu lezakeanik? Maitasun arazoak, orain txarrak len gozoak.

        —Maitasunak miña berarekin dakar. Al litzake onena iñor ez maitatzea? Ez. Maite ez duanaren bakartasun miña, ain garratza ez izanarren, okerragoa da: bizi guztian irauten duana ta bizitza larriegia egiten duana. Maitasunak gozamena dakarkigu; onen ondoren, askotan, naigabea. Badira maitadunen artean min gutxidun batzuk, besteak min aundidunak: aiek zorionekoak, auek zoritxarrekoak. Gure bizitza alakoxea da: maitatu egin bear degu, Jainkoa, gurasoak, adiskideak... Nik zerbait geiago maitatu nai nuke, baño zein artzen dan begiratu bear zaio: txanpon baten atsegiñak eskubete zoritxar ontzurre ez dakarkigun.

        Bittoriren itzen atzetik tin-tan, tin-tan, tristia, ari zuan.

        Ester euriaren tantoak ugaritzeko gai zegoan, alegia begiak busti-busti zeuzkala.

        —Neska —esan zion— oraintxe biotza ondo beratu didan. Ez ezanala xamurkeririk esan.

        —Baldin, Ester, nik irakurritako liburua irakurriko baunan, beratu ta xamurtu ezik, bigundu ta guritu lizaiken biotza. Ai, ori irakurgai tristia! Oraintxe atera berrian den, euskerazkoa.

        —Esaidan ba, Bittori; egualdi onekin eta ik esan bear ditunanekin aras motelduko gaitunalakoan nion. Non gertatutzat zeukan egilleak irakurgai ori?

        —Moteldu edo mutildu... urruti, ez da Euskalerrian gertatua, naiz irakurgai orren lenenburua euskalduna izan. Irakurgaiaren izena auxe da: «Berrobitar Danel». Au omen zan ogeitabi urteko gaztea, Amsterdametik irten eta Oslora zijoana. Tira, nik ez dizkiñat xeetasun guztiak esango, axaletik baizik.

        «Amsterdameko kai aundia nolakoa dan eta zenbat ontzi dauden esaten din. "Finland" ontzian itsasoratzen den: Itsasoko ikustea, eguzkiaren jaikitzea uretan, gau zuriak, ontziko bizimodua ta abar. Alderdi au polita den. Beste toki batean ere esaten din Oslori Sanjuanetan ordu bateko gaua izaten dala —gaurik motxena urte guztian— ta aitzaki orrekin asko-moduzko jaiak eta dantzak egiten omen dituzte "gau zurian"».

        «Beste askoen artean, ontzi berean —lengo bidetik jarraitzearren— ama-alabrak dijoaz: alaba, amar urtekoa; ama, oso gaztea. Neska ta Danel adiskidetu dira, gaienean beragana dijoakio neska txikia. Amak pozik ikusten ditu bien arteko jolasak eta oso begikoa zaio alako gizaseme jostalaria.

        —Baño adizan —ekin zion Esterrek— eta Danelek, bai al zekiñan Noruegako izkuntzan ala berek egiten al zitenan Danelen erara?

        —Ez din jartzen; baño bear lukela deritzat. Gauzak berez dijoazela, bada, ontzitik ateratzeko garaia irixten zaie. Legorreratuta alako min aundia dute alkarri agur esateko, geiago ikusiko ez bai dute. Danelek mun ematen dio neskatoari. Neskak negar eta Noruegatar emazte politak burua makurtzen dio Daneleri onek ginballa kenduta abiatzeko asmotan asten danean.

        »Aurrera jarraitu baño len, egilleak ontzietako gizartea nolakoa izaten dan adierazi nai luke. Zer dala-ta gizon-emakumeak geiago alderatzen diran alako topo aldietan. Agian arrisko berbera izateak alkarren ondora ez ote dakazkien. Ala oi dan bizilekua utzi ta bakartuta errezago bata-bestetu ala naiak aisago azaltzen ez ote diran.

        »Urrena Oslo erria erakusten zigun. Danel Oslon zer nola dabillen. A, ta adiskide bat bazeukala esatea aztu zaidan. Bruck izenduna, Suizako semea, Danelek Bilbaon ezagututakoa.

        »Biak alkarrekin joaten ziran goizero ondarrera, an igari jantzian jolasean aritzen ziran. Soziedade bateko sozioak egunero, edo maiz beintzat, jolasbidetzat borrokaldi ikusgarriak egiten zituzten. Bruckek zirikatuta gurea ere tartetu zaie ta nonbait gizaseme bikaña izaki Danel, sasoiezkoa; bertakoek asko aundiesten gure indarkaria. Guztiak menderatzen zituala ikusirik egun batez gogorrenarekin arituta izugarrizko borroka egin dute».

        —«Neska, izketan nekatu naun» —arnasa artuaz egin zion Bittorik.

        —Segi zan, segi zan, bairudin, eori aritu iñala nork irabazi ziña?

        —«Ba ustegabeko aldarte batean, garrondoko erraiak geiegi estututa-edp, Oslotarrak ajola aundiko miña artu din. Gaxotegira eraman diten».

        «Euskalduna borrokalariaren etxera joan da barkapen eske, Bruck eta sozio bat edo beste berarekin dituala. Aita atera zaio jakiñaren gañean eta joka asi ia eskalleratik beera botatzen duala. Lagunak tarte direla ez da oker aundiago. Danelek ez dio gorrotorik artu aita dala-ta, bere penaz errukitu zaio.»

        «Il da borrokalaria gaxotegian...».

        —E? Jesus, ene!

        —«Poliziakoak Danelen ostatura joan eta kartzelara daramate».

        —Jesus, Jesus!

        —«Urrengo atalean kartzela nolakoa dan eta barren artan Danelek zer bizitza daraman astiro esaten din irakurgaiaren egilleak. Bai negargarria dala!».

        —Danel gixaxoa!, segi zan, segi zan.

        —«Epaibidean jartzera dijoaz Danel. Soziedadekoek lan gogorra darabilkite bere alde. Alargunari jakiñan gañean jarri diote ondarrean gertatu zanaz egi-egia esanda. Bere aitak egin zion arreraz errukitu zaio. Min ematen dio itxuraz ona izan bear duan mutilla naigabekoa izan dala-ta ain luzero kartzelan egoteak, bere erritik kanpora, bakarrik, oso atsekabetuta, arek izango duan garbaiarekin.»

        Daneli kartzelan ikustaldi bat egiteko gogoa datorkio. Gero ta ikusi-nai aundiago ta erruki geiago daukakio esipeko gaxoari. Lau illabete dirala ikaragarria gertatzen da kartzelan, biotzak pir-pir jartzikoa etorritako alarguna «Finland» ontzian ezagutu zuan emazte lirain gaxoa da!»

        —Ai, ama! —dio Esterrek.

        Ta Bittorik, nekez bada ere, darraikio:

        —«Begiak iturri-jario, itzik ez ta zotiña bai, atera egin da alarguna. Aren samiña! Beraz, Danelen biotzak dio, ez senarrik, ez aitarik...».

        —Nola aitarik ez? Ai, neskak!, segi zan, segi zan.

        —«Osterontzean ikustaldiak maizago. Ezin egon alarguna Danel ikusi gabe, maitasunaz ikututa? Danel mutil onak erruki aundi bat baizik ez du famili arenganako ta onginaia besterik ez».

        «Egun batez alargunak bere maitasuna erakutsi zion. Danelek alarguna begi on-onez ikusi, ezin ontzat eman bien arteko maitasuna; bera tarte zala, ez al zuan senarra galdu?».

        «Juezak Danel kartzelatik ateratzeko oso egun gutxi palta dira. Alargunak bai daki askatuta betiko aldegingo duala. Ezin, ordea, alako ustea eraman eta gero ta geiago arrenka ari zaiola, alako biotz-oñaze batean ezezkoa ikusirik esaten dio: "Emaidazu, bada, kendu zeinda senarra!"».

        —Oi, ene!, segi zan, segi zan.

        —«Danel kartzelatik atera da. Zorrotoa eskuan ontziratu baño len bere borroka-kidea datzaneko ildegira negar-agurra egitera joan da. Ontzian sartu ta itsasoz eta legorrez Euskalerriratu da».

        «Etxean dagoala Osloko Brucken karta artu du. Bertan esaten dio Miren alarguna il egin dala. Ildegian izanda, alkarren berri ez zekitela, Danel belauniko ta buru utsik bere senarraren iilobian ikusi zuanean, min egin zitzaiola, "bi senarrak" galdu zituaneko tokian atsekabez nola il zan.»

        —Neska ixil di! Ori kontu tristia! Maitasunaren atzaparrak! Bai al du geiago? Segi zan, segi zan.

        —«Oraingoan bukatuko diñat nekez eta gaitzez bada ere. Nik egin dizkiñat negarrak ori irakurtzen! Ba istoria au zortzi urtez geroz luzatu egiten da. Ibone alabak, berberak, karta egin zion Oslotik Danelekin ezkondu naiez. Ibonek kantu triste onen xeetasun guztiak jakin. Ibone emezortzi urteko gazte lirain argi ta biotz-bera, ziñez; bere gurasoen maitalea bazan, Danelen biotz onaz maite ta erruki zitzaion ere. Kartarekin batean bere irudia bidali dio. Ta Danelek ikusita esan omen zuan, "Finland" ontzian jostatzen zuaneko neska ezagututa».

        «Azkenik "zeruak ala naiko du ta ez natzaion gaizto" esanaz, Oslon ezkondu, ildegian izan eta erri negar-erazle ura utzita zoririk onenean bizi izan ziran Danel eta bere emaztetxo polita».

        —Oraingoan bukatu den —asmatu zuen Esterrek—. Baño ez zekiñat, azkeneko zorionak ez dit osoro kendu lengo zorigaiztoa. Danetara ere naiko lan izango ziñan egilleak Ibone mutillari nola maitekatu zitzaion egi itxura emateko, ondo egin badin ere, naiz eta urte kontuz leiatu.

        —Bai, azkeneko ori ez zitzaionan erraza izango ta baliteken bear ainbat lortu ez izatea.

        Onetan atea idiki zan eta Bittorin amak ala dio:—Gaur ez al dezute merendatu bear?

        Ta argia piztuta, illun bai zegoan, arrituta:

        —Zer dira arpegi oriek! Baño euri txirrioa oñetaraño etorri zaizute!!!