XI
KATAMOTZA TA PAULINO

        Katamotza giar utsa zan. Ez aundia, Paulino baño motxagoa; ez oso zabala, Paulino baño estuagoa; ez bso-iztar lodi, Paulino geiago. Baño gizen tantorik duan aragirik ez. Bere bezoko ala iztarreko giarretan, egiñaala egin, ez zenioke beatz-mutur pitiñik sartuko iñolaz ere. Itzatutako oñetakoekin salto egin zenezake lasaiki bere sabel larrubizian, bera lasaiago. Bazuan saltuak egiteko ikaragarrizko aalmena, eta batez ere, atzapar gaiztoak eta iñori min egiteko grin gaiztoagoa oraindik.

        Paulino bareagoa zan, on utsa mutilla. Nekez asarretzen zana, baño asarretutakoan... Besoetan indarra izugarri, uste gaño ariñago ta borrokarako gaitasun gutxik alakoa.

        Orain jokatu bear zuten borroka ezin bildurgarriagoa. Gañera, paulino, besteari dixidatu zionez geroz, asarre bizian zegoan eta bein asarretuta ura zan borrokalaria!

        Katamotza, aldendu xamarra, batera ta bestera zebillen, etsaiaren gañera erortzeko noiz egokien. Paulino geldi bere tokian eta Katamotzaren araberan eskubira-ezkerrera aurrera erakusten. Aldizka sartu-itxurak, mugitze azkarrak; teink Paulino, begiak zuzen. Katamotzak nekatu, aspertu nai zuan Paulino, bere errotik atera. Pizti batzuek ala egin oi dute, berek atzeman duten aberea indurika nekazari, aspertuarazi, ta aberea, edo bear ez danean asi, ala alde egiterakoan galdu. Onelaxe zebilkion Katamotza Paulinori. Beste guztiak ikaratuta zeuden ixilik zertara etorri ziran ere gogoratu gabe; ezta itz bat beren aldekoa zirikatzeko.

        Katamotza ez zan nekatzen bestea estutu naiean. Irria ikusi zitzaion ezpañetan. —«Il bear aut», esan zion Paulinori ondorenean. Ta «dzast» bat-batean aidean joan zitzaion. Aldi berean Paulinok bizkarra makurtu ta an joan zan Katamotza ankaz gora. Paulinok bira erdia egin orduko zutik zegoan bestea.

        Oraintxe borroka mugitzen asi zan. Paulinori odola berotu zitzaion. Bigarren jazarra ez zegoan urruti. Biak alkarri begira jarrita, Katamotzak salto egin bear zuala zirdienean, Paulino aurreratu zitzaion eta Iruingoak zintzurratik eldi nai izan zionean, usautitarrak besoak luzatuta bestearen bi beso tartean bizkarretik eldu zion. Bai Katamotzak ere. Ta tankera onetan biek bultza egiten zuten, iztarrak atzera luzatuta, idi-apostuetan idiekin ikusten bezela. Orduan bien giarrek soka bat teink jarrita moztutakoan bi muturrak askatu bezela. Orduan bien giarrek soka bat teink jarrita moztutakoan bi muturrak askatu bezela, alatsu autsi bear zutela esan zitekean. Paulinok geiago bultzatze zuan, pixu aundiagoa ta indarra ere bai. Katamotzak, orregatik, sendo iraun naiz atzeraka egin. Paulinok lurreratu nai zuan Katamotza. Ez zan ain erreza, ordea. Baño bultza ta bultza iraupena aitzen ari zitzaion Katamotzari. Ezin bada luzaroan arren indar aundiari eutsi. Bein buruarekin Paulinori arpegian jo nai izan zion. Paulinoren besoak enborrak baño zuzenago ta gogorrago zeuden.

        Ta ara zein borrokalari yayoa zan Katamotza. Paulinok oraintxe menderatuko zuala uste ta indar guztiarekin ekiten zionean, bere burua luzera bota besteak, —lenbizi ipurdiz erori ta gero burua atzekaldera bota— zankoak jaso ta Paulino indar guztiarekin murgil egitera bezela zetorrenean, azpikoak goikoari bi oñak iztar-ondoetan ezarri ta bultzatuaz atzekaldera bota. paulinok bira osoa egin zuan. Biak une batean bizkarrez bizkar lurrean exerita gelditu ziran eta bat-batean arpegiz arpegi berriz ere. Zilipurdika ura «amen» esan orduko egin zuten.

        —«Il bear aut, il bear aut», zion oraindik Katamotzak geldik ezin egonik. Irria ezpañetan berriz ere. Len Paulinori odola berotu zitzaiola esan badegu orain irakitzen zegokion zain barrenetan. Arrapatzen bazuan garbituko zuan. Ordea, iruindarra ez zan arrapatu errexa eta kontu gero! Borroka ura ezin zitekean askoz geiago luzatu. Aal zan laisterren, aalmen osoa jarrita, baten batek etsaia azpiratu ta gaizki ibilli bearko zuan, oso gaizki. Alkarri oratzeko gogo bizia zerabilkiten.

        Oraintxe ba dirudi Katamotzak lurretik eten egin bear duala. Paulino zai dagokio, bestearen billa joan nai duala ematen du. Ta ordun Katamotzak berebiziko saltoa egiten du usauritarren gañera. Baño Paulinok ikaragarrizko arrera egin. Aidean zetorrela jotzen du ukabillez buruan ta arranoa tiroz ilda eroriko litzaken bezela, izugarrizko plastakoa egin zuan lurrean.

        Usaurikoak oju ta karraxika atera ziran iruindarren atzetik. Auek itzul egiñaletan beren automobil eta bizikletaekin Iruin aldera. Paulinok deitu zien beretakoeri, alegia iruindarrek etorri nai bazuten Katamotza il ala bizi jasotzera, etorri zitezela. Ta guztiak kantari ta saltoka Paulino erdian zutela erriko bidea artu zuten. Min artuak ezta batere gogoratzen beren miñak. Gaua zan. An ziran Manuel, Benardo, erlojerua, Arranopoleta, Krexentxio, Juantxo eta besteak. Gogoz zijoazen gertatutakoaz jardunean. Bein Manueli zorionak ematen zizkioten bere egitekoengatik; urrena erlojeruaz gogoratuta erdian artu ta bizkarra ubeldu arte zunbatekoka gogoz asten zitzaioten. Arriak ugari erori ziran bidean. Aldizka gora Paulino! ekiten zioten. Ta erlojerua gora! esatera zijoan batean, beera erori zan muturrez aurrera.

        Antonio gajoa anka-azpian artu. Ia ostiko bat eman zion. Ortzak odoletan, zutik egoteko gauza ez zala bide bazterrean etzanda zegoan. Guztiak batuta alkar joka ibilli ziranean, Usauriko jaietan pilarmonikarekin aritutako iruindarra, Antoniorekin asarretutakoa, beste aldean sartu zan Antonio arrapatzeagatik. Atzetik segitu eta atxitzean ebain-ebain egin zuan. Au ere esan bear deguna da. Enparantzan gertatutakoaz gañera, egun artako arratsean iruindarra kantari zegoala, Antoniok berea pagatuta —«zerbait geiago eman bear al da?», galdetu zuan ardandegian, alegia beste kantari aritu zalako. Ta txikitzeko asmotan zebilkionak jo bitartean esaten zion: —«Zerbait geiago eman bear badan? To ta to...» ukabillez aspertu arte, edo apurtu arte, erazo zion. Leenean barka, bigarrenean urka.

        Nola-ala zutitu ta eraman zuten batzuen artean. Egia da, egi-egia, arengatik sortu zirala iskanbilla ta borroka; bera zala-ta, berak ezik, askok min artu zutela. Ta norbait muturreko on baten garri izatekotan, bera lenengoa. Baño usauritarra izan ura ere ta an joan zan Letxako sakristaua izana.

        Arranopoletak ziona: —«Arranoa, arranoa; baldin badite, zintzotuko al aiz?».

        Manuelek: —«Esak orain soñu-jotzaleak Gaztieneko lukainkak mugitu zituala kantari».

        Juantxok: —«Oraindik ez dek azkena artu».

        Erlojeruak: —«Iri bai aboko-zuloan eman ditekela. (Beatza Antonioren aboan sarturik). Lukainkak ezik ortzak ederki mugitu dizkik. Bi agin osorik eta biak ustelak... ji, ji, ji. Gaitz erdi, motel, txurruterako ez dek kalterik».