|
Bizitza pilpirak NAFARROARI POEMA IREKIA 1977.ko Larrazkenean I Bi ukaiak Bata besteari lotuak Bi zangoak Bata besteari estekatuak Urteetan zehar Beharba historia luze batean zehar Ibiliak gara Itzulika eta zeiharka Heldu izan gara Herrestan eta hatsantuak Hogoigarren mende honen honaraino Herri madarikatu hontako Ume hezgaitzak! Gure odolaren beroa Gure zainetako indarra Gure ukaietan bildu dira Gure zangoetan berritu dira Urteetan zehar Erresistentzia historia gogor batean zehar Gure ukaiak indartuak dira Gure, zangoak zalutuak dira Eta erresistentzia herri bat Eraiki dugu... II Bai gertatu zen: Gure Herri hau madarikatu zutenen Indarkiak sartu zirela Alde guzietatik alde guzietara Aldian aldiko bihurrikeria, Azpikeria eta deabrukeria guzien Hitzarmenarekin, diruarekin, harmekin Ibili zirela Herri honen lurretan Ontasunak zangopilatzen, xurgatzen, enpoiltzen Plantatu zirela Herri hontako eremuetan Jendeak berexten, zapaltzen, desterratzen Saiatu zirela Herri honen gogo-bihotzetan Bertako kultura ereduak Mespretxatzen, puskatzen, suntsitzen.. Espainoleriaren Frantsesiaren Eredu lilugarriak Enganagarriak sartu ziren Urtetik urtera: Handiak eta ttipiak Aberatsak eta pobreak Manatariak eta morroiak Alfabetatuak eta analfabetoak Zakitenak eta ez zakitenak Herri zapartatu bat utzi ziguten Gure Herri hau madarikatu zutenek! III Nahiz ez den gaztelua Maite dut nik sor-lekua Aiten aitek hautatua Elissamburu Kantuak asko gauza eta erranahi berarekin dakar. Batez ere kantua, bere, kontenido eta bere aire moldeetan gizarte aldi baten agergailu izan daiteke eta da gehienetan. Kantua gizarte baten erraietatik ateratzen da eta berarekin dakarzki gizarte hortako sendi-ikuspentsamoldeak. Bertsolaria ez da baitezpada aparteko norbait: bertsolaritzan sortzen eta hazten da eta bertsolaritzak badu gizarte bizitzan bere funtzioa. Bertsolaritza gure gizartean aurkitu da gure gertakarien, gure sendimenduen, gure ikusmoldeen, gure pentsabideen bilgailu eta agergailu. Eta ere gure kultura ereduen helarazle: nere gogo-bihotzak ttipi nintzelarik, kantuak ireki dizkit gizarte bizitzara. Eta gizarte ingurina, denbora haietan, orain baino euskaldunagoa zen. Horrela sortu zitzaidan euskal sendimendua. Olerkariaren hitzak sartu zitzaizkidan ttipi-ttipitik eta kokatu gogo-bihotzetan. Horrela hazi zitzaidan nere sort-herriaren ganako arxikimendua. Olerkariaren bertsoek beren erroak egin zituzten nere giza eremuetan eta beren bidea zilatu zuten. Handitu nintzenean nigan hor gaindi moldatua zen herri kontzientzia. Batzuk erranen dute fenomeno oso xinplea dela hau. Bestek susmatuko dute herri kontzientzia delakoaren azpian gordetzen dela ama-sabelean ezagutu goxotasunaren nostalgia ... Berdin zait. Horrelako interpretaziobideak aspaldian analisiatzen ditut. Egunero ere pizatzen dut hauien funtsa. Ez naiz halere herabe horrelako nahas-mahas bat gerta dadin nere herri kontzientziaren motibazioetan. Baina Herri baten bila nabila. Maite dut sor-lekua nere Aiten aitek hautatu zutelakotz. Beharba ez zuten sekulan hautatu eta, ezinbestean, hemen kokatu ziren: nork erran xuxen? Haurrean nik ezagutu Euskal Herria doa, edo, hobeki errateko, nik ezagutu nuen gizarte aldia. Herri berri baten bila nabila. Ni bezala beste asko: euskal sendimendua galdu ez dutenak; Euskal Herriaren ganako atxikimendua endurtu ez zaiotenak. Euskal Herri bat bazen: zazpi Probintziekin, lau Espainian, hirur Frantzian. Haurrean guk ezagutu Euskal Herria horrela zatikatua agertu zitzaigun. Eta izendatzen gintuzten: Euskaldun espainolak eta Euskaldun frantsesak. Gure eskualde hautako jende notable eta jaunttoen kaskoan eredu hau itzea bezala sartua segitzen zaie. Jende xehearen ahoan ere izendatze honek badu herrestorik. Euskal Herri hau joan da, joanen da: ez zait dolutzen. Neri bezala beste askori, ez zaie dolutzen. Beste bat abiatu da hitzetan bederen: Euskal Iparraldea eta Euskal Hegoaldea. Hitzek dakarte errealitate berri bat. Bizkitartean betiko muga hor dugu. Baina, muga hau zapartarazten hasiak gara: Iparraldekoak bijitaz joaki dira Hegoaldera; Hegoaldekoak ihes etorri dira Iparraldera; bertsolariak, kantariak, dantzariak, teatrolariak ere batan nola bestean kurutzatzen, ibiltzen eta elkarretaratzen dira. Joan-jin hauk muga kraskarazi dute. Baina politika eta ekonomiabideak irekitzekoak dira: ireki beharko dira; irekiko ditugu. Zazpi Probintzien arteko mugak ere biziak gainditzen ditu; lehengo distanziak ez dira zer orain: laburzka gabiltza probintzia batetik bestera. Muga psikologikoak ere menderatzen ari gara. Burruka beraren mugimenduak hurbilagotu gaitu eta euskalduntasunaren kontzientziak ari gaitu indartzen: zazpi Probintzietako Euskaldunak bat gara. Bat izate honek ez du ukatzen Probintzia bakoitzak euskalduntasun honi eman eta ematen dizkion koloreak: mendiak, zelaiak, itsasoak, lanmoldeak ...zizelatuak gara aurpegian. Gure aurpegi zizelatuek ezin dezakete uka bat egiten gaituen euskalduntasuna. Herri bat egitera goaz: Sabinok amestu Euzkadi errealitate gerta dadin, Euskadi behar dugu. Olerkariaren herri sendimenduak sor-lekua kantatzen zuen euskal kultura oraino galdua ez zen garai haietan. Gure defentsarako Euskadi behar dugu. Eta ere, defentsa mailatik bizi mailara heltzeko. Orain arte, batez ere mende honen parterik handienean, gure dohainak eta indarkiak gure nortasunaren defentsarako xahutu ditugu. Edo, gure dohainak eta gure indarkiak, gure mozkinak eta gure jendeak, Espainiak batetik Frantziak bestetik, beren gerletan, beren ekonomia produktziorako ..., xurgatu eta enpoildu dizkigute. Gure herrietatik bizia ihes joan da Espainia eta Frantziak kasaturik: gure herri hustuek galdu zuten beren gizabizitzaren ekilibrioa eta hinki-hanka batetan irauten dute. Hasi genuen erresistentzia. Plantatu genuen nolazpait gure defentsa. Orain beharrezkoa zaigu Herri bat: gure defentsarako bezenbatean gure gizabizitzarako. Gure Herri olerkari hau berriz has dadin bere poesiak zizelatzen bere harri eta zuretan eta burdinetan, bere mendi, oihan, ibar eta itsasoetan. Gure Herri olerkari honek zizela dezan bere askatasuna bere harri eta zurekin eta burdinekin bere mendi, oihan, ibar eta itsasoetan ... Beharrezkoa zaigu gu izatera eraginen gaituen Herri bat! IV Hitz hauk ez dut nahi Akademikoak izan ditezen Dena itzuli-mitzuli Hitz hauk ez dut nahi Jende handiek errekupera ditzazten ... Hitz hauk nahi ditut Irakur eta konpreni erretxak Nere Herri langilearen Tripatik eta odoletik Ateraiak direlakotz Hitz hauk nahi ditut Zorrotzak harri zorroztua Bezal-bezalakoak Nere Herri langilearen Karriketan eta ostatuetan Bilduak dituztalakotz Hitz hauk nahi ditut Gure sendimenaren erraile Gure ikus-pentsamoldeen erraile Hitz hauk nahi ditut. Gure karriketan eta ostatuetan Beren bizitza segitzeko ... Hitz hauk maite ditut Eta nahi ditut zaindu Gure Herri langilearen hitzak Direlakotz! V Gure Herri langile honen Ukaiak Kate koropiloak dira Gure Herri langile honen Zangoak Haritz enborrak dira Burruka luze baten historian Koropilatuak eta Enbortuak Gure Herri langile honen Ukaiak Eta Zangoak Ez dira Akadernikoak! Ukai hauk Zango hauk Maite ditut Diren bezala Eta nahi ditut zaindu Gure Herri langilearen Iraultza Direlakotz! VI ... bego Euskadiko neskatxa berriz ere amets egiten, amets egiten... Amets egiten duzu Amets egiten duzu Gauaz lo zarenean Egunero lanean Amets egiten duzu Neguko euriekin Udako beroekin Haize hegoarekin ... Amets egiten duzu Loretxo bat zarela Neguko eurietan Udako beroetan Haize hegoen kaldan Bizitzara sortua ... Amets egiten duzu Giza lore zarela Zuhaitzen itzalean Iratzeen artean Lurraren izerdian Basoan handitua ... Amets egiten duzu Amets egiten duzu Gauaz lo zarenean Egunero lanean ... Amets egiten duzu Giza lore joria Neguko euriekin Udako beroekin Haize hegoarekin Zarela ezkondua ... VII Gure etsaiak Gure kanpoko etsaiak Espainol eta Frantsesak Gure Herri barruko etsaiak Espainol eta Frantsesen Morroi esku-makilak Gure Herri hau Madarikatu zutenak Gure kanpo-barneko etsaiak Gure etsai izaten Iraunen dute zerbait gisaz: Portaera hau Salatu behar dugu Urbi et Orbi! Bi ukaiak Bata besteari lotuak Bi zangoak Bata besteari estekatuak: Holako moldeetan idatzia digu Gure Herri langile honek Bere erresistentziaren historia! VIII Mende luzeetan, besteak beste bertsolaritza kantatuak iraunarazi du euskal sendimendua. Gaur gainera, bertsolaritza idatziak eta kantatuak sortzen eta eragintzen digu Herri bat egiten dugula kontzientzia. Kontzientzia hartzeak ez digu endurtzen euskal sendimendua. Sendimendu honek ez digu ito behar herri kontzientzia honen izan nahia. Batak ez luke bestea ukatu behar. Bata besteari lotuak atxiki behar ditugu. Sendimenduak agertzen digu nora doan edo nori buruz gure atxikimendua, gure maitasuna. Herri kontzientziak, gogoaren mailan, erakusten digu zein herritan landatzen ditugun gure nortasunaren erroak, zein gizartetan bilatzen ditugun gure ikus-pentsamoldeen eta jokabideen ereduak; hots nolakoa eta norekin nahi dugun gure herri etorkizuna. Kantuak ez dira Kantuak ez dira ixiltzen Geure mendi, zelai eta itsasoetan Kantuak derabilzkigu Gure mugimendu guzietan Bakarrik ala elkarrekin Kantu zahar eta berriak Derabilzkigu atxikimenduz eta errabiaz Sendimendu kantuak Salapen kantuak Iraultza kantuak Doatzi agerian karrikaz-karrika Plazaz-plaza, doatzi ahoetan eta Zintetan, diskoetan, derabilzkigu Besta buruetan eta manifestaldietan Fresko ala mozkorrak garelarik Doatzi beren bideak zilatuz Doatzi zintetan, diskoetan, liburuetan bilduak Sloganetan borobilduak Herri mobilizatzaile «Gora Euskadi Askatunt» Karrikaz-karrika, plazaz-plaza «Herrian bizi nahi dugu» Derabilzkigu sloganetan zorroztuak Herri akulatzaile Herri honen mintzoa Karrikatik plazaraino Ixiltzen ez den irrintzina luzea «Herrian lana» «Herrian lana» Sendimendu kantuak Kexu kantuak Iraultza kantuak Uzina eta baserrietako Mehaztegietan Kantu sloganduak Doatzi, doatzi Beren bideak zilatzen Beren bideak irekitzen Beren bideak largatzen Beren espazioak jabetzen Gure Herri langilearen Kantu sloganak Derabilzkigu eta Doatzi... Ixilduko ez den Irrintzina luzea! IX Bai gertatzen da Gure Herri iraultzak Borobildu hitzak: «Askatasuna» «Autonomia» «Independentzia» Gure Herri burrukan Zizelatu hitzak Ebasten dizkigutela Guk emana genioten Kontenidoa, historia Husten, xahutzen Desbalorizatzen Digutela ... Beren diplomazia Joko-jikutriekin Beren demokraziarekin Beren konzierto ekonomikoarekin Beren aurre-autonomiarekin Bere errejionalizazioarekin ... Nahi gaituzte elkarretatik berexi Elkarren artean nahasi Nahi gaituzte parkatu Batzu Hegoaldean Besteak Iparraldean Batzu Nafarroan Besteak Provincias Vascongadas delakoetan Eta gu Région Aquitaine hortan Nahi gaituzte desegin Etsipenaren etsipenaz Eta ezin jasanaren ezin jasanaz Elkar jo eta suntsi dezagun ... Bedera kutxa ederretan Nahi gaituzte ehortzi! X Erreka doa Ibarrean behera Bere inguru-itzuliekin Etxe guzion parrean edo Ondoan Erreka doa Zuhaitzen artetik Zuhaitzek zaindua Erreka doa Ibarrean Behera ... Miraila mugikorra Behera doan errekatik Datorkit. Nere aurpegi itxura Ur zolaren zolan Nere begiek Nere kopeta Nere ahoa Nere kokotza Higitzen dira: bizi pilpira bero bat Sentitzen dut Gorputz guzian ... Erreka doa Ibarrean behera: Ur zolaren zolatik Nere aurpegi itxura Mugikorra Pilpiran Datorkit! XI Zazpi Probintziak Bata besteari lotuak Zenbat eskualde loretsu Oztibarre, Amikuze, Otxagabia, Basaburia, Pettarra, Baztane, Goiherri, Galdakano, Garazi ... Zenbat eremu dohaintsu Beren izenekin Beren izanarekin Beren bizi nahiarekin Bata besteari estekatuak Historia luze batean zehar Odol beraren bustiaz koloratuak ... Bila nabilen Bila gabiltzan Herriaren itxura Datorkit Datorkigu Zazpi Probintzion Batasunean! Mendiz-mendi Ibarrez-ibar Itsaso hegietatik Zazpi Probintzitik Baterantz doaz: Historia zolaren zolatik Gure Herri itxura Mugikorra Pilpiran Datorkigu! XII Gure Herri langile honen Ukaiak Kate koropiloak dira Gure Herri langile honen Zangoak Haritz enborrak dira Burruka luze baten historian Koropilatuak eta Enbortuak Gure Herri langile honen Ukaiak Eta Zangoak Ez dira hilen! Ukai hautan Zango hautan Bila gabiltzan Herritasuna Pilpiran Datorkigu! BIZI NAHI DUEN HERRI BAT DATORKIGU! GURE HERRIA!
Bizitza pilpirak |