BARATZAÑAREN ASTUA

        Geldi, geldi, mutil; zer gura dok egin? diadar egin eutsan Markolbek.

        Asto oneri belarrijak ebagi biar dautsadaz, geuri entzuten diñardulako. Eta au esanik, ba-dua eta ara astuari belarrijak ebagi.

        Oi, ene errukarrija! Eztautsoz, ba, baratzañaren astuari belarrijak ebagi? Zer esango yauk orain jaubiak? Oraingotan bai bialduko gaiauzala bakaldunak autseziperdi; eta ondo egingo yauk, ire erruz, galuts, etoi, alakuori!

        Galutsa ta etoia, ni barik, ori asto ori da, guk esaten diñarduguna entzun gura ixan dau-ta! Baña, eztok, ez, asto orrek, geiago entzungo, belarri barik ago-ta!

        Ara, etxuat nik esan? Emen dator etorri baratzaña. Entzun biar ixango dautsazak aobetekuak; eta izpidez esanda. Eta ganera, ordainddu egin biar ixango dautsak, bere astuari belarrijak muttildu dautsazak-eta.

        Nok ebagi dautsoz nire astuari belarrijak? asi zan garraxika baratzaña.

        Neu ixan naz, esan eutsan Bertoldinek.

        Zergattik?

        Gure autuben adi egon dalako bere belarritzarrakaz.

        Ez niri gangarkerijetan asi! Edo zuk niri astua ordainddu, edo nik bakaldunari zapuskeri onen salakuntzea egin! Zeuk aukeratu.

        Entzun, ene baratzaña, esan eutsan Markolbek; Etzattez juan bakaldunagana salakuntzarik egitten; neuk ordaindduko dautsut kaltia. Zagoz zu lasa ta itzi egidazu niri arazo au konponduten.

        Ez, ez, iñuan baratzañak; ziatz-ziatz jakin biar dittuz bakaldunak emeko gauza guztijak. Oindiño oraintsu dala, ba-dakixu zuk zer lotsabagekeri egin eutsan onek nire emaztiari; eskubak kondo-kondotik ebagittia irabazi eban orduan, eta eneuke gura egunen baten edozein burutaldik artuta, ordukua ta oraingua baño txarragorik egin dagiskun. Bakaldunarenera!

        Esan eta egin. Baratzaña bakaldunagana juan zan Bertoldinen aurka salakuntzea egitten, eta bakaldunak beragana juateko gaztigua bialdu eutsan mutillari. Bertoldin, barriz, astuaren belarrijak kolkuan zittuzala aurkeztu zan bakaldun aurrian.

        Ator ona, Bertoldin, egin eutsan bakaldunak, mutilla ikusi ebaneko.

        Emen naiagotzu, juan egurrigarrori.

        Agurgarriori! Zatoz aurrera zu be, baratzain ori.

        Emen naukozu, bakaldun txitto argi ori.

        Zer liskar edo zer eztabaida darabiltzube bijok?

        Onek, jauna, belarrijak ebagi dautsoz nire astuari, ta nik zuzenkintzea eskatu gura dot.

        Egija al-dok ori, Bertoldin?

        Egija da; baña astua, jauna.

        Eu az i astua! Tira, jarrattu, esan eutsan bakaldunak.

        Astua, jauna, belarrijak artez-artez dittuzala egon da guri zeletan, nik amari esaten ixan dautsadana entzuten, eta nik, urrengotan olakorik egin eztagijan, eta iñoren arazuetan eztala musturrik sartu biar irakastiarren, juan eta ebagi egin dautsadaz belarri bijak. Eta gixon onek uste ixan eztagijan beronen astuaren belarrijak jatiarren egindodala nik egiñen au, ona emen belarrijok: konpontzalle bateri dettutia baño eztauko orain, eta nire amak abinddu dautsanez, berak ordaindduko dautso belarrijak astuari atzera ezartiarren kendu legijoena.

        Aur, ba, ene baratzaña, esan eban bakaldunak, zeuk ikusten dozunez, jaseko gixona yatzu Bertoldin. Zure astuari belarrijak moztu ixan ba'dautsoz be, eztau beretzat zurerik ezer gura ta atzera bigurtzen dautsuz belarrijok. Onenbestez auzija amattuta legoke, beraz; baña nire epaia auxe da: Bertoldinek egin dauan gaiztakerijaren galentzat ezteritxodala zigor obarik zeure asto orren ganera igon dattiala eta zuk asto ganian etxera eruan dagixula baño. Pozik al-zagoz nire epai onegaz?

        Baña zigor ori, jauna, esan eutsan baratzañak, mutil onen ganera jausi biarrian, neure astuaren lepora dator. Astua ordainddu dagistela niri eskatuten dot nik, eta igon bekijo gero ganera alan gura dagijanak.

        Tira, ba; zenbat gura dozu emon dagixudan zeure zamari orren ordañez?

        Zortzi dukatian erosi neban igaz, jauna, ta al dala eneuke ezer galdu gura.

        Artez diñozu! eta aretariko jauregi-gixon bategana bigurturik. Ermini, zatoz ona, egin eutsan bakaldunak; emon egijozuz onako baratzain oneri zortzi bat dukat. Eta zuk, ene Bertoldin orrek, artu astua; zeuretzat emoten dautsut. Igon zakijoz ganera ta zuakidaze baratzaña ta bijok alkarregaz etxera, ta adizkide onak ixan.

        Alegiñak egingo doguz, jauna, erantzun eutsan baratzañak. Tira, igon asto ganera, Bertoldin. Ara, neuk lagundu. Aupa! Baña, zer arrano egin dok? Beste aldera jausiko intzatan, ba?

        Jausi biarko zure bultzadeaz, buruba beste enpaidubak baño aztunago dot-eta. Igon nagixu ostera be. Olantxe; bigun-bigun sakatuta. Apa, ijiji! Itzi, itzi neuri estekea! Arre, arre, astua; arre!

        Eta onetara oiu egiñez, ba-joian Bertoldin asto ganian arro asko; baña astuak, ostiko-urtika asitta, beinguan lur jo erazo eutsan, eta tanketekuaz saiets bat apurtu yakon gure mutillari. Artiatan eldu zan Merkolbe, ta semia asto ganetik jausitta itxura gogorrian ikusirik, ba-dua artez-artez jauregira, Bertoldinen txaldankerijai beti barre egitten eutsen bakaldun-bakandereakana, eta oi eban gurkerea arei egin ostian, ba-dittauntso bakaldunak:

        Zer barri on dakarguzu, Markolbe orrek?

        Ona danik arian be ez barririk, jauna, erantzun eutsan Markolbek.

        Zer, ba? Ezer txarrik jazo yatzu, ala?

        Asto ganetik jausi yat Bertoldin, eta albo bata mallatu-mallatu egindda dauala daukat semia ai-ene batian. Igurtzi batzuk egingo ba'dautsodaz, miritz apur baten billa nator ona. Baña bide batez, erazko abagadunea deritxot-eta, aspaldijon barruban darabildan gurarija azaldu gura neusketsube, ene jaun altsuboi: ezegidazube ausarkeritzat artu, baña, nire ustez, egiñen goralgarri bat egingo zendukie guri geure aiztartietako legorpera bixi ixaten juaten iztiaz. Bertolda nire senarra zanari, Jaunak bere onduan beuko, makiñatxu bat aldiz entzunda ninyagokon: Atxurketan ekandurikua ezpetteke aztamakillaketan asi ta kipuleaz ixan dana azi, ezpetteke gozo-opillakaz isi.

        Ezin edertuago esan dozu, ene Markolbe Anderea, esan eutsan bakaldunak; baña, esan daruenez batta: Itxasua edan ixan dauanak, Po-ibaia be errez edan daike. Gu, egija esan, Bertoldinen txaldankerijaz beti ixan gara erruki orain artian; baña usterik onenaz eta atsegin bizijenaz geure onduan euki gura ixan dogu, jauregi onetako artu-emonetan eta ainbat lagun muetaz autubetan jardun biar ixatiaz adimena argittu egin ixango yakolakuan; eta aurrerantzian be, zeuk gura ba'ziñegi, atsegin andiz eukiko genduke mutil ori geure artian.

        Alper-alperrik diñarduzube; baña, Ergel jaiorikua ezta eguno osatuten.