BAKALDUNA TA EMAKUMAK

        —A, eskertxarreko andra nabarmenok! —egin eban oiu bakaldunak—. Noiz aginddu dot nik olakorik? Alde, alde nire ondotik ointxe berton eta zuaze inpernuko ondarretara, madari-madari, alamenekuok, alakuok! Auntxe ikusi dot argi «andrea» diñonak «balbea» esan gura dauala, balbeak berak baño zoritxar geiago ekarri daruazubez-ta. «Emakumia?». «Satorkumia» obeto yagotzube zubei, satorren antzera solo ta bazter itxulastu ta azpikoz-ganera imintten dozubelako. Etxe baketsuren batetik alde eragitten dautsubenian, bazterretan aurkitu daikezubezan zatarkeri ta naste guztijak eskubereaz batu ta etxe atara bertara jaurti oi dozubezanok, edozein etxetan sartzian, zeuben griña ta lera txarren suba ta garra aldian daruazubenok; zer zarie zubek onik, txarra baño? Iruzurkeri ta saldukerizko sastegijok; inpernuko lezea baño txarraguok, zeuben senar gixagaxuai inpernuan bertan baño negar eta alarao geiago eragitten dautsezube-ta; ut ortik, atsittu-atsittubok! Attaren galgarrija, amaren negargarrija, anaien lazkerija, aidien lotsagarrija, etxeko ondamendija, eta itz baten esateko.gixaseme guztijen naigabia ta lorra baño etzarienok; zuakidaze emetik milla arranogaz zeuben galdumendijarako ta etzakidaze nire begijen aurrian eguno agertu! Au ixan da zaratazkua! Ako zarraparrea atera dabena andra zoro ergelok, eta ezeri eztala, atan be! Baña, nik jakingo ba'neu jakin zittalkeri au asmau ixan dauana nor ixan dan, bere-beriak artuko leukez, irabazi be egin dittuz-eta.

        Emakumak juan ziranian bare samar geldittu zan bakalduna, ta orduban Bertolda, zalaparta guztijak nasai ikusteko eskutauta egon zan zokondotik urtenik, ba-dua bakaldun aurrera ta ba-diñotso irribarrez:

        —Zer diñostazu, ene bakaldun enia? Eneutsun nik bart esan, zuk atzo andren goralbenez irakurri zenduban liburuba, gaur lotara orduko iruntzietara irakurriko zendubala? Aur ba; andrak eurak etsi erazo dautsube.

        —Orrein burubaren barrabana! —erantzun eutsan bakaldunak—. Zazpi andra gixon bakotxak artu biar dittuzala egin dodala nik aginddu; asmau be egittia! Amesetan be etxatan eguno olako diabrukeririk bururatuko. Bedar txarra dira orreik; piztirik okerrenak!

        —Ba-dakixu, oiez, zu ta bijon artian dogun egijunea.

        —Bai, gomutaten naz atzokuaz, eta artez ziraustan, ba-dautort. Baña, zatoz ona; jezarri zakidaz neugaz ementxe bakaulki onetan, irabazi be egin dozu-ta.

        —Mattasun eta jaubetzak, oba lagunik ezak. Oba dozu zeuk bakarrik eginddu, jaun eta jaube bakarra zeu zara ixan be ta.

        —Zeu ixan ete-zara, gero, zirriparra onen asmatzallia?

        —Ondo igarri dozu zuk ori lenengotarik; baña alan, be, eziñ ziñeist ezetariko zigorrik ezarri, asmakeri au neuk emon neutsun berbea betetako baño ezta ixan-da.

        —Gogo orregaz baño ixan ezpa'da, parkatu egitten dautsut. Baña esan egidazu, ia, zelan gertu dozun diabrukeri au.

        —Ezin errezago: zuk burubegittalluba emon zeuntsan andreagana juan eta arexeri esan dautsat gixon bakotxak zazpi andra artzeko egin dozula zuk aginddu. Beste barik, erlien entzera batu dira beingo baten erriko andra guztijak, zurrumurruka ta usobilloka, ta, ona etorririk, zeuk entzun dozuzan orroe ta ulubak atara erazo dautsedaz.

        —Asmatzalle ona zara orrattiño —esan eutsan bakaldunak—, baña okerra be bai; eta gaur zuk egin erazo dozun bigurrikerijak ba-leukian amai onik ez ixatia. Andra gaxuak, zijo bat ezeze, milla be euki dittubez nire aurka asarre eragoteko. Neuk ikusi ezpa'neu, eneukian siñistuko andrak orren buru gitxikuak diranik, zijo andiren bat euki ezik olako abarrotsak aterateko. Bai otu be zeuri akiakulu ezin obia androi neure ala amurratu erazoteko! Eta arei ezeze, neuri be erazo egin daustazu emakumien eurka iñon diranak esaten. Ludijan diran urre guztijakattik be eneukian, ba, olakorik esan gura ixan, ta esan ixanak min eragitten daust, eta damu be ba-yat. Atzera diñotsut, beraz, andrea onbidezko itturrija dala, mattasunezko ibaia, ekandu onezko baratza,samurtasunezko mendija, txairotasunezko zelaia, adettasunezko landea, ontasunezko torria, eta iraunkorra ta zintzua ixaten, barriz, itxasoko ugiñak, gau ta egun, jo ta jo daragoioen atxak eurak baño sendo ta zindduagua. Eta nire adiskide ixan gura dagijanak ezpegike iñoiz emakumien aurka murtik atera, eztautselako areik iñori gatxik egitten, ez ezetariko iskillorik iñoiz erabiltten, ez-ta iñoren irribarrerik ez ederrik billatzen. Orrez ganera, ene gixona, emakume guztijak dozuz mazal, samur, bijotz-bera, eztitsu, otzan, mattagarri eta ixan eta asmau leikezan mendu onaenakaz ornidubak. Ba-dakixu, beraz: ez niri andren ala barriro asarratu erazo, ebagi egingo zendukedazalako, osterantzian.

        —Egon ardura barik —erantzun eutsan Bertolda'k—; ni neuk eztautsat kitarra orreri soñu geiagorik aterako. Urrengorarte itxaron egin biarko, ta artiatan adiskide ixango.

        —Bai; ba-dakixu arako esakereak diñona: dabillen urari ta tximiñuari, agiñik ba'dagiriyo, urrun akiyo.

        —Orrattiño be, ur lotubari ta abo itxijari, ago beti adi.