BERTOLDIN URIJAN

        —Orrezkero, ondo ixan attekian eta orrenbeste zorijon galdu eztagikian, neu juango nok eugaz —esan eban Markolbek—, baña emetik alde egin orduko, auzoko andreari esan biar yeutsaat gure etxeari ardurea artzeko gu atzera etorri artian.

        —Eta nik, nori itziko dautsadaz auntzak, ba? ittaundu eutsan Bertoldinek.

        —Ik be berari andreari itzi daiozak.

        —Ez, ez; auntzak neuk eruan gura dodaz nik neure aurretik, makillatxubaz txaka-txaka.

        Erabagi eta egin. Auzoko andreagana juanik, eskatu eutsan Markolbek, arren, bere etxiaren ardurea eukitteko eurak urittik bigurtu artian; eta, gero, amuko puzka bat arturik, lau ardatzegaz eta oski zar eli bategaz batera, zaran baten barruban sartu zittuzan guztijak. Katu-eme bat eta ollo bat eukazan eta aretxek be artu bata zorro baten eta bestia altsuan, eta zaldunakaz urira juateko abija zan. Bertoldin zaldi ganian jezarri gura ixan eben zaldunak, baña ezetara be ezin ixan eutsen istarrik zabaldu erazo, ta bestetara eziñik, ziarretara ta auzpaz zaldi ganian imiñitta, urun zorrua bai'litzan eruan eben. Onetara zaldika-maldika ta Markolbe atzetxutik itzirik bera berekittian oñez eroso etorri ettian, gure zaldunak urira eldu ziran. Bakaldunak, zaldunak etozala jakin ebaneko, bere jarraigo osuaz urten eutsen atadira, ta zaldi ganian zerbait ziarretara ekarrela uarturik, barre algaraka asi yaken lenengo, ta ba-diñotso gero Erminiri:

        —Nongo zaragija, edo zer da zaldi ganian ziarretara dakarzun mulko ori?

        —Ene jaun altsuba —erantzun eutsan Erminik—; auxe dozu Bertoldin, Bertolda'ren semia. Mendi galdu baten, piztijak eurak be bixi ixateko destaña egingo leuskijoen zokondo baten aurkittu dogu bitxi au, ta beronen ama be ba-dakartsugu. Arian be, laster ixango da emen andra ori, oñez dator etorri baña arin dabil ibilli-ta.

        —Zergattik eztozube ekarri mutil au zaldi ganian jasean jezarrita?

        —Nok jarri erazo orretara, baña? Egin doguz guk alegiñak zaldi-aulkijan jezarri erazoteko, baña alperrik, ezetara be eztittuz istarrak zabaldu gura ixan-da. Oi, ene bakaldun enia; oba dozu mutil au beronen etxian atzera itzi! Kirikiñua baño latzagua dozu au eta morokilla bera baño zakarragua, jauna, ta astuak egazka agitten dakijela esan ezketiño be, siñistu egingo leuke txatxu onek. Azkeneko orduban, medijan dittuzan auntzak, ala-ta-be onaxe jauregira ekarri biar dittuzala otu yako, ta Jaungoikuak berak daki guk igaro doguzan nekiak auntzik baga mendiko gaztaña ta eskur arterik berau aterateko ta al ixan dogun lez onagiño ekarteko.

        —Tira; ezta orregattik ardura. Jatzi egixube zaldi ganetik bera, oingotz gixagaxo orreri, era orretan ekartiaz, estiak be ija abora etorri yakoz-eta. Ia; zabiltze arduraz, miñik eragin eztagijozuben. Bene-benetan, arpegikeran eta gorpuzkeran ezin lei onek ukatu Bertoldaren semia danik. Eta ixenez, zelan dala diñozube?

        —Bertoldin yako ixena, ta amari, barriz, Markolbe. Ara, berau non datorren. Andra zurra ta adimen zolikua dozu au, ene jauna; baña mutil onek eztirudi beronen amak ez beronen attak sortuba danik, zein bata zein bestiaren iruntzietarakua dozu-ta.

        —Jaungoikuak jabon eta eutsi zagixala, ene bakaldun altsu ori, eta Berari gura dakijola zure altasuna ta aginpidia egunetik egunera gettutia —esan eban Markolbek bakaldunagana eldueran.

        —Eta batta zuri be opa dakixuzan atsegin guztijak emotia —jardetsi eutsan bakaldunak—. Nekatu al-zara?

        —Neke ixan egingo nintz, ibilli ixan ezpa'nintz.

        —Neke zelan baña, ibilli ixan barik? Ulerkatxa da ori, argiruago esan ezik.

        —Esango dautsut, ba. Norberen ugazabari bijotzez men egittiaren ni legez ibilli dabillena, ezta iñoiz nekatuten; baña norberen gogoz ugazabari men egitten eztautsona, nekatu egitten da, naiz-ta astiro ibilli eta batta bape igittu ezarren be, gogua eta gurarija nagi ta neke dittuzalako ak bidian asi orduko.

        —Etorri baño eztozu egin eta berba batetik bestera zentzunez beteriko epaira bat jaurti dozu abotik; eta orixe da Bertolda kutunaren emaztia zareala jakitteko emon ziñeistan ezaugarririk argijena. Ia; taiatu ta arkolau dagijezala ama-semiontzat gela bana ta jantzi dagijezala dotore nire jarragokuai yagokaen eraz. Au egindda gero, eruan dagijezala bijok bakandereagana.

        —Arren, jauna, mesede andi bat egidazu —esan eutsan Markolbek bakaldunaren agidduba entzutian.

        —Bai pozik be; esan zer nai dozun.

        —Ezegiguzu gure aginddu gure soñeko maiztxubok kentzen, aspaldiko urtiok eta urtiotan beste jantzirik eztogulako erabilli soñian eta ain barik etsi be ezkeunkelako emen egingo. Zugatzari be, bere azal zarra eratzi ta kendu ezketiño, igalirik emon ezaz ganera, adarrak igartu egitten yakoz lenengo, ta gero enborra ta sustraiak be bai, ta azkenez zugatz osua galdu egitten da. Orrez ganera, urrezko ta zillarrezko apaingarrijakaz jantzi erazo ba'dagiguzu, orrenbeste bitxi ta adeluren tartian geure burubak andi ikusirik, siñistu be ezin egin ixango dogu jatorri oneko edo andiki-seme ezkareanik, eta gure landerrerijagaz oso aizturik, arrotuta, andipuztuta, urlija ta berendijaren ganetik jarri gurarik asiko gara, ta azkenerako, andipuzkerijok astapuztu egingo gattubez, guztijen gorrotagarri. Eztago, ez, ludi onetan, iñoiz ezer ixan ez eta goxetik gabera ondasunez eta andittasunez beterik bere buruba aurkitzen dauan dollorra baño ozar lotabakuagorik. Itzi egiguzu geure soñeko txiruokaz jantzen, eta euroi begiraturik, beti egongo gara apal eta beti ixango gara mendu oneko, ugazaba ixateko barik otsein ixateko jaiuak gara gu ixan be ta.

        —Itz ederrak orain esan dozuzanak —egin eutsan bakaldunak—, eta uarkarrijak, bene-bentan. Zeure goguaren zintzotasun eta zuzentasunaren erakuskarri ixanez ganera, itzok, argi erakusten dauste niri zerubak bardin-bardin edatuten dittuzala bere doaiak esku zabalez, zein mendi bazterretan, zein troka zokonduetan, zein jakitturi ta ikaste leku bakarrak geuri irudittuten yakuzan urijotan. Baña orregattik berorregattik, orain ariago gura dot soñeko apañakaz zu jantzija ixatia ta bakanderea bera baxen ondo otseindduba ixatia.

        —Entzun egidazu, orratiño, ene bakaldun andi orrek esan eutsan Markolbek—, Bertolda nire senarra zanak, beñola, suetiaren onduan gaztañak zurittuten giñardubalarik edestu eustan izkilimeri bat, daragoiogunagaz eratara datorrela uste dot-eta.

        —Gogorik onenagaz naiagotzu adi; asi esaten.

        —Gure Bertoldak aittittari esaten entzun eutsanez, ba-ei-eguan asto bat trebisonda aldian, keaztauriko angira-azalak untzijetarik liorreratuten dittubezan alde aretan, asto bat andija, garauba, erakusmeneko anka andiduna eta edozein zaldi baxen garaia. Asto onek, bein, urre ta arri-bitxidun aulkijakaz apaindduta joiazan ainbat eta ainbat zaldi-arin errotsu ikusi ei zittuzan, eta bitxikerijokaz eta ugaletan eta balaztetan eroiezan urrezko lokamu ta larrosakaz gelduta, ta lepotik bera dingilizka erabillezan anka-oial eder eta dizdizarijakaz zorabijauta, sartu ei yakon buruban, (asto ixatia zer ete-da!) berak be era aretara jantzitta ibilli biar ebala; ta eskatu ei eutsan ugazabari, bera ildda-gero asto-narrubari ixango eutsan amodijuarren, bera be zaldi-arin areik baxen dotore jantzi biar ebala, urre ta bitxidun aulki, ugal, balazta, anka-oial eta guzti. Eta atomau ei yakon esaten, astua ixan arren, zaldija baxen jatorri onekua zala, beste abere mueta guztijen antzera bera be egun beratan Jaungoikuak irazanikua zalako, ta antxiñatasunian ezeren alderik edo obaririk emon eikijon piztirik ezeguala lurraren ganian.

        «Astoaren uzija entzueran, ba-diñotso ugazabak: —Ene asto jaun kutun ori; ez-ete-az uartzen zentzunbakokeri andi bat esaten yiñardubanik? Jaungoikuak, ik esan duan lez, abere guztijak irazan yuazanian, bakotxari bere egingua ezarri yeutsaan: idijari buztarrija, txakurrari artalde ta etxe-zaigua, katubari sagubak arrapatzia, manduari artolea, zaldijari zaldun-aulkija, ta astuari, ene lagun enia, astuari sortea ta sortearen ganera, sartea. Baña, edozelan be, i ezintzake ezer ixango, ta Midaren beraren urre guztijakaz jantziko ba'intz be, astotzat ezagutuko inddukie guztijak, aldian daruaazan belarri itzalak ikusijaz beste barik astua azana edonok igarriko euskek-eta; eu azan-azana baño ez, egija esan: jo-ala makillada artzeko eduko astotzar andija.— Eta ba-darantzutso astuak: —Aldian dodazan belarri luziak astotzat salatuten ba'nabe, gatx orreri laster aurkittu legijo osakaia: belarrijok burutik askorik urten eztagidezan eratxuban ebagi ta laburtubaz, zaldija bera baño zaldijago ixango nintzateke; ta onez ganera, neure apaingarrijakaz orniduta neure anka-oial eder, neure ugal urredunak eta beste pitxikerijakaz jantzitta egon nattenian, nori, baña, nori bururatuko yako astua ixan nattekianik? Esan egijozu perratzalliari datorrela ointxe berton aizturrakaz eta laburtu dagistazala belarrijak albait ariñen. —Makala zan, gero, astuaren andikerija! Baña ugazabak, astuaren oldea agittiarren, ebagi egin autsazan belarrijak kaskazurretik arra-erdi-inguru-urten itzirik, eta ganera, zorroztu , ertzetu, leundu, gane-barrubak uldu; ta ebagijak osatu yakozanian, dotore baño dotoriago zaldi-tresnakaz txukunduta zaldi-arin tartera bialdu eban. Zaldijok, ezeren susmo barik, aintzako artu eben lenengotarik, euretariko bat geiago bai'litzan, eta lagun-barrijaren gottik-berakuari begiratuta (esan dodan lez garaia zan-da), zaldi-arin gorengotzat euken. Baña ixakereak ixan-gureari geiago egitten dautso beti, ta, bein, gure abere gaxua zaldi-ariñakaz eguraztuten joialarik, asto batzuk ikusi zittuzan bidian, eta zaldi-buru egitten ebala aizturik, bat-batian zaldikatu eta barriren barri astotu egin zan. Eta zaldi lagunak bertanbera itzirik, arrantzaka ta iperturtika asi zan astuen atzetik, eta aspaldijan oi ezebazan asto-larran gozatsu batzuk egiñez, jaurti eban lurrera zaldi-aulkija, saskilddu ta urratu zittuzan anka-oialak, apurtu zittuzan ugelak, eta astokeri andijoen bittartez bere buruba zan-zan legez imiñi eban agiri-agirijan guztijen aurrian. Eta ordurarte zalditzat euki ebenak, aren arrantzakaz gortuta ta aren larranakaz zurtzauta, astotzar andi bat baño etzala ikusi eben, eta guztijen erdijan arturik, astokortara eruan, makillaka eio-eio egin, andi-ustekerijak kaiskotik kendu, ta barriren-barri sortea ta sartea apal-apalik artzeko otzan-otzan itzi eben ene asto gaxua».

        «Ikasbide au, ene bakaldun altsuba, ari-arira yatorku guri be. Soñeko aberatsakaz zuk jantziko ba gindduzuz eta zure jarraigoko andikijen tartera bialdu, geldi ta ixillik gengokezan artian aintzako artuko ginddukiez eta iñok eleuskigu ezer esango, biarba; baña berbetan entzun leikeguenekoxe, beingo-beinguan ikusiko leukie baserrittar tentel eta basati batzuk baño ezkareala, eta ordurarte arpegi onez eta adei-legez artuko ba'ginddubez be, ordutik gora ixekea ta destañea baño ezkenduke geure bornuan ikusiko, edo biarba txarrago. Beraz, jauna: edo itzi egiguzu guri soñeko maxok erabiltten, edo barrijak egin gura ba'deuskuzuz ez eiskuzuz egin ez urredunik ez zirijozkorik, miesa ontxu bategaz egiñak ixan ezkero guretzat naikua dalako. "Dana dan lez", eta "danari danagiño", jauna, eta ointxerik esan biar dautsut eztogula guk jauregi onetan ondore onik egingo, batez be nire seme onek, gottik-eta-berakuan txikija ixan arren, tentelkerittan andija dozulako au, eta gaur ezpa'da bijar, gitxien uste dagixubenian, edozein ergelkeri edo astakeri egiñez, barre eragin legixube onek guztijoi, baña negar be bardin-bardin, edo biarba, ariago».

        —Zuk edestu daustazun ipuin ori —esan eutsan bakaldunak—, ikasbide andikua da, bai; baña eztot uste nik orretariko urteikerarik ixango zeunkenik zuk, ezelan bere. Orain arte, beintzat, adimen argikua zarean ezaugarrijak emon daustazuz , eta naiz-ta azalez eta soñekuoi begiratu ezkero besterik eretxi, etzaukodaz basatitzat, andra zurtzat eta jakintsutzat baño. Bertoldinegattik ez ardurarik ixan; iñoiz edo bein biar eztan gauzarik esan edo egingo ba'leu, gogorik onenaz parkatu egingo yako. Gastia dozu oindiño ori eta urijetan ottu bakua; baña oneikaz jauregi-gixonokaz egunian-egunian jardutiaz beraz, berakotan lez etorriko da senera ta laster argittuko yako adimena. Beraz, zu, Ermini; eruan egidazuz ama-semiok euroen gelara ta soñeko ederrez jantzi eragidazuz. Otu dagikijuen beste-edozer be emon ziñegijue, eta atseden egin ostian, eruan egidazuz bakandereagana, ak be abegi onez artuko dittuz eta.

        —Orretaraxe egingo dot, jauna —esan eutsan Erminik—; eta gero ama-semiai: Zatoze neugaz.

        —Nora eruan gura nozu ni? —ba-dittauntso Bertoldinek.

        —Ator, mutil; ator ezeren kezka barik, eure attaren etzangura eruan gura aut-eta.

        —Nire attaren etzangua lur azpijan dago, ta zuk, antza, lurpian eortzi gura nozu attaren onduan! Oi, ene ama! Ama! Guazen atzera geure etxera!

        —Ut ortik, tenteltzar ori! Ire attaren gelara esan gura yauk; ire atta bixi zuala, ostatuz lez yeukan lo-gelara!

        —Ostatua eukan gure attak, ala?

        —Ostatua; baña nondik bururatu yak ori?

        —Okelak eukozala ostatuan eztiñozu zeuk, ba?

        —Tira, mutil; erdu nigaz eta ez adi ikaratu orregattik ez beste ezergattik be.

        Erminik, beraz, ikuskarriko gela batera eruan zittuzan. Ormetatik kurtxoñak eta oialik ederrenetarikuak eukazan eskegitta. Aulkijak be urrezkuak zittubezen atze-aldiak. Oe bi egozan oazeru ta guztikuak, urrezko egaluna ta berebixiko tunturdunak, zikirijozko ixara ta oeganekodunak eta beste milla bat eta erdi adelu ta edergalludunak. Oiak erakusti ostian, joskiñari etorri erazo eutsan Erminik ama-semiai jantzi egokijak egitteko. Gixonezkuak samaragiñoko gorantzak erabiltten ei zittubezen orduban, eta joskiñak, Bertoldineri be olako bat egin gurarik, miesa ebagi, albainddu, ta soñian aztertu edo estu-zabalian neurrijak artu guraz, gorantza be-aldetik gora estututen asi yakon, eta idunera eldu yakonian, ija-ittuan jarri zan ene mutilla ta asten yako garraxika:

        —Ittoko nozu! Zergattik urkatu ni, baña?

        —Zer urkatu ta urkatu-ondo! Zer da nik egitten dautsudana, urkatu egin gura zattudala zuk niri esateko?

        —Samea estututen daustazu ta arnasarik be ezin dot artu.

        —Ez, txotxo. Gorantz edo koratillo au ija okotzeragiño erabiltten dan janzkija dozu, eta sama-aldian estutueran irato egin gura ixan zattudala uste ixan dozu zuk. Zagoz lasa!

        Baña bakerik ixatekotan, beste jantzi nasaiago bat egin biar ixan eutsan Bertoldineri, eta Markolberi be, era berian, eroso ibilli ta erabiltteko gerruntz-gona-txamarrak josi eutsazan, ezetariko edergallu bakuak, baña miesa onez egiñak. Eta onetara jantzitta bakandereagana eruan zittubezen ama-semiok. Bakandereak, barriz, mamarru jantziriko mamarro bi areik beragana etorten ikustian ezin ixan eutsan barriari eutsin eta Markolbek, beraz, erre-mindurik, gurkera trakets batzuk egiñez eta baserriko erara agurtaurik, ba-diñotso:

        —Ba-dakit, ene-bakandera altsuba, emeko guztijoen iguingarri ixango gareana luzaro andi barik. Nire mutil koskor au daborduko asi da beronen tantelkerijaren ezaugarri berezijak emoten, eta kirtenkerijok egunian baño egunian andijaguak ixango direana susmauten dodanez, oba eukian bakaldunak gu geure etxian bake-baketan itzi ixan ba-gindduzan.

        Bakandereak, Markolberen aiko-maiko bako berbaikereaz arrittuta, ba-dagitso:

        —Ene Markolbe anderea, ezin dot siñistu mendijan jaiorikua zareanik; zuri entzutian, urijan sortu ta azirikua etzareanik eleuke iñok esango. Eta ara; abegi onez artzen zattudan ezaugarritzat, eutsi bezuzez emoten dautsudan ereztun eder au. Artu eta erabilli egixu neure mattasunarren.

        Eta ba-darantzutso Markolbek:

        —Eleuke ondo andra alargunak bere senarra zanak imiñiriko ereztuna baño besterik atzamarrian erabilliko ba'leu. Eskerrik asko, baña nik naikua dot ezkontza egunian imiñi eusten zillarrezko onegaz.

        —Orrezkero, zer emon daitsut zure gogokua danik?

        —Eztozu zuk ezer niretzat baño zuretzat biarrago eztozunik.

        —Zer biar ete-dot nik. Italija osuaren bakandera ixan eta dirutzaz eta aberastasunez lurrian dattekian emakume garau baten azpittik enagon onek?

        —Oi, ene bakanderea; ainbat eta ainbat gauza biar dozuz zuk be, orratiño.

        —Nik ezer biar? Ni oparinddun ixan? Arren, esan egidazu zertan.

        —Eztot etxeonetatik elde egingo, milla ta milla gauzaren biar-ixanatan zagozala zeuk zure abotik autortu barik. Eta biar-ixana txirotasunetik datorrenez, ni baño askozaz txiruago zara zu, nik zurerik baño biar-ixan geiago dozulako zuk nirerik.

        —Zelan dala? Orixe erakutsi dagidazunian andrandi egingo zattut. Tira; eruan egixubez ama-semiok euroen gelara, ta, Bertoldin enetxuba, etorri akit sarritan iker egitten.

        —Ama, zer esan gura dau iker egin orrek?

        —Agertu batzuk egitten sarrittan etorri akijola —atzaldu eutsan Markolbek.

        —Sarratuban agertu? Sarratuban eta agirijan agertuteko, galbaia ekarri biarko ete-dot ba?

        —Kaikutzar ori! Ik esango eztuanik! —egin eban Markolbek—. Ez ete-dautsut nik esan, ene bakandera enia, gure burubak barregarri ikusi biar doguzala? entzun al-dautsazu kokolo oneri?

        —Ez orregattik ardurarik ixan. Egin-egiñian be, bakaldun-jauregijak, eder ixatekotan, gogai ta olde guztittarako lagunak biar dittuz euki.

        Bakandereagaz autubok ixan ostian, beste gela eder batera eruan zittubezen ama-semiak, eta gela atan, otu-ala gauza eukezan aukera-aukeran. Ba-diñotso Bertoldinek amari:

        —Ama, amatxu. Entzun dodanez, bakandereak andra guztijen ganian egon gura ei dau. Oba dogu, badaezpadan, albait ariñen geure etxera atzera juatia. Batek ba-daki; zure ganera igotia otu ba'legijo bakandereari —zure errukarrija!— gure beia baño lodijago ta aztunago dozu a, ta erraiak atera eragingo leusketzuz abotik. Guazen ama; guazen emetik arin, gitxien uste dagigunian andra orrek birrindu ezagixan.

        —Andra guztijen ganian ez, ene enetxuba, beste guztijen ganetik edo gorago baño —esan eutsan Markolbek—. Etxauk orrek esan gura bakanderea sorbaldara edo lepo ganera igongo yakeenik andrai, beste guztijak baño andrandijago ixan gura yauala baño; eta guztijon jaube ta ugazabandra ixanik, egoki baño egokijago yeritxuat beste andrak men eta gur egin yagikijoen ak gura ixatiari. Entzun al-dok, astakillo orrek?

        —Bai, entzun dot. Baña baten baño ez ixanda be lepo ganera igon ba'dakixu igon, aurduban ikusiko dozu barre ala negar egingo dozun.

        —Ut ortik, tentel, astalapiko ori! Noren antzeko urten atxaku eu, gero? Baña, zelan ixan lattek ire atta batenganik, zurtasuna bera ta adimen uts-utsa ixan zuan ire attaganik i lango asta kirten batek urten al ixatia?

        —Esan, ama; nor jaio ixan zan lenago, atta ala ni?

        —Ori be esan? Atta baño lenago jaiua ixatia gure ete-dok, kaiku orrek?

        —Eta bakaldunari, zelan egitten yako berba, ittanoz ala zuka?

        —Euk zelan gura, txotxo; edozelan be, ire abotik urteniko edozer ondo be ondo esanda egongo dok-eta. Etxauk lagunik biar ixango; ez orixe! Baña, alan be, gauzaren bat obeto esatiarren alegiñak egingo ba'euzak, txarrago esango eunkek ik, bai, eta gixon jakittuntzat eta ondo berba egiñikotzat artu agijen gura ba'dok, ezegik aborik eguno zabaldu.

        —Eta arrausi egitteko gogua ba'letort, eztot aborik zabaldu biar aurduban be?

        —Zabaldu egik euk gura duan beste! Zer ikusteko ete-naiagok ni, i azala eu! Oingotz ire tentelkerijaren barri jakingo al-yauek jauregiko bazter guztijak be, eta buruba egingo naieukek ordu-bai-ordu ire lepotik guztijak barreka asi ixan baietz. Eta oindiño egitteko yaukeen barrezkua.

        —Jauregiko bazterrak be barre egitten dakije, ala? Non dauke abua, ba, barre egitteko?

        —Ixillik ago! Ago ixillik, Jaungoikuarren, iñor yatorraala uste yuat-eta! Ene enia! Bakalduna bera dok, barriz, eta geure gelara yatork artez-artez.

        —Zer egin gura ete-dausku jaun eder orrek?

        —Jaungoikuarren; itxi egik abo ori eta ezegik mistik be atera geiago.

        —Ara, isten dot, ba. Begiratu, ama, ondo itxitta daukodanentz.

        —Bai, bai; olantxerik itxitta euki, ezpanak estu-estu egindda, ta ez idegi neuk esan artian.

        Estu ta larri egozan Bertoldin eta Markolbe bakaldunaren etorrerea zetarako ixan ete-ettekian jakin artian, baña esturasunok lasatasun bigurtu ziran bat-batez. Bakaldunak atsegin andija eban, bai semiaren ergelkerijaz eta bai amaren zurtasun bizijaz, eta mattero-mattero itz egin ostian, jauregittik atera ta zalpurdi eder batera beragaz igoteko aginddurik, uriko ataldera eruan zittuzan. Etxaguntza polit-eder bat eukan bakaldunak urittik urre samar, arrañentzako urmael, bospasei iturri, berein zugazti, masti eta beste gauza zoragarriz ornidutakua, eta ara eldurik, ba-diñotse bakaldunak:

        —Zubek zeuben eskuko ixaten ekanduta zagoze an mendi zabalian, eta uri barruban zeuben burubak estu ikustian, atxilloturik-edo bai'zengozen begittanduten yatzube. Olakorik gaurtik geiago uste eztagixuben, neure gogoz eta gurariz emoten dautsubet bezuzez aurrez-aur ikusten dozuben etxe eder au eta beroneri yagokazan lur, solo, baratz, urmael, iturri eta ganeko guztijak. Etxaguntza osuaren yaube egitten zattubet, baña baldintza bakar onegaz: etorri dakidala Bertoldin neure jauregira agerraldi bat egunaro egitten; besterik ez. Sartu zatteze, ba, zeuben etxe eder onetan eta zeubei zer otu ta axe aurkittuko dozube, naiz-ta edozer ixan. Ezeren utsik edo zerbatten biar-ixanik uartu ba'ziñegije, esan eta neuk agindduko dot ekarteko.

        —Eun eta milla bidar esker egitten dautsut zeure bijotz andi orregattik, ene bakaldun ongille ori —egin eban oiu Markolbek—. Ondo dazaut gure ezerbereza ta ba-dakit etxatorkuzana ondasunok geure ibazi-jakarren. Baso-basuan jaioriko andratxu bat baño enozu ni, ta baso-basuan azirikua, eta eztakit, beraz, zer gauza berezirik aurkittu ixan dozun nigan bakaldun-leku onetan bixi ixaten ni ona ekarteko. Emen baño obeto dagokit niri mendirik-mendi, arkatxik-arkaitz eta arrurik-arru ibilttia, ez lagunik, ez azikerarik, ez onbiderik eztan lekuban bixi ixateko berebixikua nozu-ta. Eta, zer esan daitsut neure semetxu onetzaz? Tentela baxen ergela dozu au, ez gatz ez berakatz, eta barre eragitteko ixan ezik eztakit zetarako gauza ixango yatzuben. Nik neuk eztot uste oneganik beste onurarik urten legijenik. Ur gasa-gasatik urteniko arrain gazittubari zer eretxi ziñegijue? Au be bardin-bardin dozube, ba. Bertolda eban onek atta, gixon zurra ta argija, eguno ba'da, ta nori goguak emon leukijon gixon zoli areganik olako seme motelak urtengo ebanik? Eztozu oindiño ezagutzen onen txaldankerija noragiñokua dan. Siñistu egidazu, jauna; goxetan, jagittorduban be, eztau gaxo onek jakitten oetik urteteko buruba ala oñak zer atera lenengo.

        —Egija ete-dok ori, Bertoldin? —ittaundu eutsan bakaldunak—. Eztakik erantzuten, ala? Zergattik daukok abua orretara itxitta, ezpanak urratu biarrian?

        —Neuk aginddu dautsat orretara eukitteko —erantzun eutsan Markolbek.

        —Zergattik gura dozu, baña, orretara euki dagijan?

        —Zuri, ene bakaldun altsu orreri, ittanoz ala zuka berba egin biar ete-eutsun ittaundu daustalako; nik, barriz, aborik eguno edegi ezpa'dai, aurduban igarriko dauala zelan ondo berba egin erantzun dautsat, beti baña beti be okerretara erantzuten daki-ta.

        Bo! Okerreri andiren bat egin ixan ete-dauan egon naz ni; baña ori ezta okerrerija, zuzen oldoztutia baño. Egin-egiñian be, olakoxe oldedunak yataz niri atsegin, eta jaiokeratik onen antzera ergelak ixan ezkero, barriz, ariago; ez, ostera, maltzurkeriz edo bestetara lortu ezin dabena yaristeko, ergel eta tentel buru egitten dakijenak: iguingarri dodaz nik olakuak. Beraz, egin berba, enetxu orrek, abo ori zabalduteko baimena neuk emoten dauat-eta.

        —Itxita eukitia gura dau amak, baña —erantzun eutsan Bertoldinek.

        —Tira, egik berba —esan eutsan Markolbek—; neu laketzen dauat orain. Baña, zain, gero, gure bakaldun onari astakeririk esan barik.

        —Naiago neuke gure ondotik alde egingo ba'leu beronek barriz-i... —esan eban Bertoldinek.

        —Ai, trakets ori! Bakaldunari esateko berbea ete-dok ori, ostera, ta onenbeste ondoegin beronenganik artuta gero, atan be? Zetarako gura ete-dok ik, baña, bakalduna emetik juatia?

        —Emen gugaz daguan artian ezin juan nattekelako ni askarija artzen.

        —Entzun; entzun, jauna, onen menduben barri! Orretara elduko azala jauregi-gixon ixatera uste al-dok, mandotzar orrek? Ene enia! Zer deritxozu, ene bakaldun matte orrek, onen esker-gaiztuari? Zuk egin dauskuzun onegin guztijai oztaz erantzuteko esker eta esker egitten urtu biar leuken txatxu onek, eztau beste gogorik zuk albait lasterren emetik alde egittia baño, berau askarija artzen patxaraz jaun al dattekian.

        —Eta eztot uste oker uste dauanik —esan eban bakaldunak—. Orregattik, beintzat, ezin esan negi tentela danik. Ara, ba, Bertoldin; ba-naiuak ni ta ago lasa. Ez aiztu, gero, egunian bein ni ikusten etortiaz; adittu al-dok?

        —Bai, ene bakalduna, edo ene jauna, edo zareana-zareala. Baña esan egidak, alagun; zein ixaten dok luziago, uriko eguna ala baserriko eguna?

        —Bijak bateratsu, alai etorri ezkero.

        —Zer entzuteko ez ete-gaiagokoz beroneri, gero? —egin eban Markolbek—. Baserriko eguna uriko eguna baño luziago danentz ittaundu? Eta ittanoz bakaldunari? Attearen...! Ire astua, seme! Azketsi zuk, jauna; azketsi ta ardura barik egon: neuk bialduko dot zugana egunaro.

        —Ikusi artian, ba, Bertoldin; agur, Markolbe.