XI. BELARREKOAN

Araba-aizeak ostotsa maiz, ta

eguzkiak bero garra,

arto ta gari, mardulik daude,

usu ta luze belarra;

kozkortzen asi diran artoek

agertzen dute bizarra;

ontati igarri zer urtaro dan:

Uzta illaren ondarra.

Lur gizenetan, alorrondotan,

leenik eldua ebakiz,

lur meagotan asi-garai da

legorte berria balitz.

Izpia mami belarrak duño,

gorritu baiño leen alpitz,

ebaki nai du: ez dedin

bota-aala segal ipurdiz.

Lurraren azal muskerra arrotzen

ari dira azpiti gora;

ba dute neke larrutzerako

euntze geienen galdorra.

Berein izardi, berein arnaska

altzoan ditun aroa!

Neke-erdi, orde, zeru goibelak

zabal baleuka leioa.

Urtaldiz, giro berdotza dala,

lan onek zenbat amorru!

«Gaur eguzkia zabal ager da;

sail bat dezagun larrutu».

Eguerdirako Andre Eguzkia

odei beltzek dute esitu;

goizez zabali duten belarra,

zerbel dala mailleratu.

Biamonean, zalantza-giro:

belarra zabalduko-ote?

Ostartetikan begia kliska

dabil Eguzki Amandre.

Zabaltzailleak asmatzen aal-du

danzatuz beso ta sarde?

Berriz belarra metara bear

nai ainbat igartu gabe.

Biamonago, zabal ez badu,

eguerdirako eguzki.

Goizetik odei samurrek, euriz

jario zuten tanta bi.

Beiak uztartuz, egurretara,

naiz beste lanez urruti,

zimel ziteken belarra, leengo

besoen bagez da geldi.

Urren egunez zabaldu eta

langarra amaikak aldean.

Eriosuar biltzen ai lute

metan ez bada, maillean.

Zabalduz, bilduz, euri ta ateri,

lazkartzen da bitartean;

usai, kolore jatorrak galduz

ez du gozorik ortzean.

Arontz-onontza, zelai ta aldapa

zenbat ibilli alperrik!

Beingo nekea etsi-etsian

joaten oar-kaberik,

etxe-ganbara betae-aalean

arnas izerdiz aazturik;

neguko ornia egin ezkero

neguan ba da tsedenik.

Gerrieder'en etxean, asi

dute Goiko barrutia,

—Larraun osoan barrutirik ez

ia dan bezain aundia—.

Eguzkitara dago, ta begiz-

-begi Aralar mendia.

Maillo zutian asixea da

Araiztar ezin-zutia.

Bazkalarteko deitu ditute

artara zazpi segari;

Mikel Eleder aietan danik

asmatzen ez da mirari.

Gerrieder'ek belar-barratzen

ba duke lanik ugari;

baiña ango lanen aringarri du

biotza maitez igari.

Laiño legorrez deus ez da ageri,

goian zerua garbi da;

lauterdik alde, zazpi segari

bil dira Errekaldera.

Ttotaz barrengo arrak erre-ta

ba doaz Goiko euntzera;

arnas estuxez igo dituzu

Amazkar'en goienera.

Laiño da Guratz eskuin, laiño da

Arruzgain ezker-aldean,

laiño Oillarradar, laiño Mustulur,

aien begien aurrean.

Ez da mendirik agerai; Iguzki,

oraiño mendi-atzean.

Bidez da; laister asiko zaigu

begiik igurtzi naiean.

Segari oiek asi zaizkigu

aroan bostetarako;

batzuek, sega zorrotzik, beela,

besteak inguratzeko.

Zirrin eta koxk, zarrazta, kantu,

pixtiak egon arren lo,

esna ditute; batek miztoa

atsaldean zorroztuko.

Txitxare-lurra segak jo orduko

berriro zorrotz-bearra;

arraitza artuta sega gaisoori

maiz daragio negarra.

Satagin-lur ta satorrarenak

neguan naiz zintzo barra,

atzera sortu, nai baiño usugo

makestuz agobizarra.

Intza aundi dala, belarra pisu;

atzera-kolpe egitean,

arendu-naiez, tanta-pitxiak

ereiten ditu lurrean;

potoan urik ez dunak, ez du

lan aundirik ur-eskean:

gerria makur, arraitza igurtzi

belarrak daukan intzean.

Amandre Eguzki'k arrotua du

leenbiziko maindirea;

asti-astiro asi da agertzen

inguruun mendi-katea.

Guratz, Arrite, Mustulur, barneen

Maillo eguzkiz betea;

beko zokoan argitzerako

loz ase daite jendea.

Iru bat ordu lanean ari,

izerdiz joan da paitarra;

barrenak kur-kur eskatzen die

gosariaren indarra.

Gaurgero utzi du Gerrieder'ek

etxean suaren garra.

Lepo, zango ta beso nekatuz

igo du bizkor maldarra.

Buruan saski, eskuan pitxar,

segarien gosaria;

bat edo batek maiz zorrozten du

laiño tartera begia.

Atzera neskak begiratuta

laiñotan dakus erria.

Orduko zazpi segari aiek

ikusten dute eguzkia.

Atzemantxe du Gerrieder'ek

gandu zuriaren muga;

euntzera begi, dir-dir ikusten

segeen eguzki-erraiñua;

—odei-artetik ez du tximistak

alaitzen oola barrua—;

gosariduna ikusteneko,

ugari zaie listua.

Langara Mikel etorri zaio

dakarren karga arintzeko;

barrutiaren aldapa aski da

uts-utsik ateratzeko.

Bildur baitira, maiz gerta danez

zolean irrixt eiteko,

berak oiñutsik ari dirade

lurrean arrimatzeko.

Gosalartean ba dakuskete,

gure Eguzki Amandreak

esku legunez kentzen ditula

azkeneko maindireak.

Laiño-sarean mendi dirudi

leen-etxe Goikoetxeak:

musua garbi duten baiño leen

betaundi dira jendeak.

Etxeak oro esnatu dira,

itzalia dugu laiño;

Lekunberriko zokoan daude

loa betean oraiño.

Gure etxeetako kei urdiña, aldiz,

zuzen doaie goraiño.

Etxeen bizi-arnasa laiñoz

itotzen ez egundaiño.

Egoa-legez, garbi suma da

ezkilla Iribas-aldetik;

aizeak indar gutxi du, baiña

gauzak utziko gardenik;

etxe ta zugatz, arkaitz ta mendi,

beiñere ez gardenagorik;

so dagonari ere kenduko

gandu guziak begitik.

Ikazkiñaren jaupai luzea

leen-otordurako deitzen

Ezxkurrerena deritzanetik

ondora bezala aditzen.

Segari oek gosari ta abar

beratzirara luzatzen;

amaikak arte intzak balirau,

bost ordu ditute ematen.

Gosaltzekoan ageri ditu

Txepel'ek oin garbituak,

iru, lau azal beatz banetan

elkarren gain arrotuak;

kolko-bizarra gora, an doakoz

noizik beinka moxorroak;

lepotik gora dituanean,

azkurera bi eskuak.

Mikel'ek ere, ezker erian

ba du ebaki-ondoa,

Mendi-urkilo'n egur-txikitzen

beiñola ari zanekoa.

Ikus-orduko Garazi'k ba du

barnean zirrarakoa;

atsalde artan sortuko zaio

milla aldiz aundigokoa.

Egutera artan, eguzki bero;

belarra zabal-ordu da.

Garazi'k aita borda-aldean du

ardi-jeztera joana.

Lanean lagun «Kaskazuri» du,

larogeitsuko aitona.

Utzi sega, ta, belar-barratzen

aiekin Mikel otxana.

Bere pausoan aitona ari da

arturik zelaigunea;

aldapaeneen elkarren leian

ari da biko gaztea.

Ezker-eskuira maillak urratuz

dantzatzen dute sardea;

batera doaz utzi nai ezik

batak besteren aldea.

Mikel'ek suma du satagina,

ta, arturik sarde-girtaina,

kali du; labur erakustera

doa Garazi'rengana.

Gero, beste bat; gero, jaso du

sarde-adaxkan zzirauna.

Neskak pixtirik ez du billatzen

naiz ez begitik joana.

Sei segarien muga jo arte

barratu ditute maillak;

leengo puntatik irauli bear

zabaldutako belarrak.

Goiz igartu nai, bial baletza

laiño bustiak iparrak.

Eguerdiz beela igar lezake

eguzki aundiren garrak.

Zabal-ondoan atsedegune:

atsegin dan itzalera,

—intza jun da, ta— sardeekin doaz

urbillengo lizarpera.

Zaarrekin dauden orduun, jakiña

gazte guztien joera;

ziri ta koipe, beartzen dute

ipuiren bat jalkitzera.

Eseri dira; Buruzuriak,

eskuz txukatuz izerdi,

begiak leenik zeru-mugako

Maillo mendi-kateari.

Belardi heetan galdetzen die,

ote-dakusten segari;

gazteek garbi aitor diote

deus etzaiela nabari.

Aiton argiak ikusten omen

euntzerik aundien artan,

—txartaka batzuk baitaude?— aien

ezker eta azpi-aldean.

Begiak bezain burua argi du,

pilpirik ez belaunean,

burrukan bizkor izana da, ta

ez mihi-motel eletan.

Arren, diote, jalki dezala

Manex'en sega-apustua;

berak ikusi zuen ezkero

ez du nolanai aaztua.

Beti itz batzukin, erauntsi bage

kontatzen du gertatua;

ontati igarri, gertatu ori

ez dala gezur naastua.

—«Leen ere ba duk orren berri, ta

alper diagu berritu».

—Batzuk, ordean, alde batera,

bestek bestera kontatu...—

Aitonak bezain mutillak daki

apustuan zer gertatu;

baiña, zirika, noiz-bein nai luke,

naasten ez balu, berotu.

SEGA-APUSTUA

Asi da: «Ni itzai nenbillelarik

ikazketan Belkiun'en,

maiz oi-bezala, erriko ta arrotz

asiak itun izkatzen.

Batite Heleta'k sei lanbideetan

Larraun guzia markatzen:

pilotan, segan, burrukan, aizkan,

aizkoran, karga-jasotzen.

»Seitatik lautan nai dik Irurte'k,

leenengo biak utzirik.

Ezetz Manex'ek: aietan baitu,

baitipat, ustebiderik.

Besteetan... ortsu. Leitza'ko Barun

sartu zaiote tartetik,

ez bat et'ez bi, bitan aukera,

zaitela bidezkoenik.

»Biitan Irurte'k sega aukera du,

—pilotan ez baita trebe—

beste lauretan, iru bereak

ez dituenik ez uste.

Sega-apustua galduta ere,

bi ta iru geldi litezke.

Burrukan ta aizkan segur da Manex;

bostetan iru uste bere.

»Lau jokatu ta, bi ta bi geldi,

auntzena bosgarrenean;

burrukan ta aizkan Manex nagusi,

Irurte beste bietan.

Errian buru au dala erae,

Uitziarrak kezketan,

Manex oriek maisu baitziran

belar-epaiae-lanetan.

»Autatu ziten apusturako

Doneztebe-biamona,

—Azpiroztarrek dioten eran,

baztarrak bero oi dituna—.

Oiu ta pote aundirik bage

etorri zaiek eguna:

ez dituk, naski, galtzetan lasai

galdun naiz irabaztuna.

»Beeko Ostabe'ko labaki ori,

(eskuz ara keiñaturik)

bina zatitan laukitzen dite

gurutzeran zotz-egiñik;

alde askera lana berdinduz

okerka goien barrenik,

belar aundia ta belar zailla

erdi ta saiets arturik.

»Lau bat orduko lana dutela,

ezetz ixpixo; ta baietz

Geratxo zanak ebaki omen

egun bat osoan errez.

Amazkar gora ziak jendea

ordua baiño leen gaiñez.

Gora deraman itz-marmaria,

beera doanean, nekez.

»Manex ta Larraun erlama-antzera,

bereiz dutela mulkoa,

esan-bearrik ez erritarrak

deramala aundiagoa.

Aldapa-nekez baiño, bildurrez

bostek ikara zangoa!

Bildurra aizatu naiez, bapatek

ozenago dik mintzoa.

»Gogoan diat, artzai bildurti

gau illun zitzaidanean,

biotz-pilpira suma nai ez ta

kanta nula mingaiñean.

Ala barneko bildurra askori

aldatzen ezpain-ertzean.

Itzen bildurrak ez dik bildurra

gezur biurtzen barnean.

»Euntzean dituk. Manez ta Larraun

juezarikin barnera.

Erdi ta baztar, leenik neur dite

begiz goitik beenera.

Biek erdira juezarekin

irutan zotz egitera.

Ingure, maillu, sega ta arloa

bakarka, nork dun aukera.

»Mikel'ek dio: "Bat ez zan aski?

zertako oinbeste zotzaldi?"

—Bai, dio zaarrak, apustuetan

zikin zebiltzak aspaldi.

Aurreko batez ein dan tongoa

urruti zegoan andi,

belar geiago ebaki zunak

zorren ondoan lotsaldi.

»Bizkarra bete segaz bakoitza,

saltzaille diruditela;

besteek zorroztu, besteek aldatu,

besteek eskura diela;

langille baldar, zorrozle makal

indarretan dagoela...

Langille baiño zein astoago

zirudik dema dutela.

»Batari, izardi patsetan dala,

bizkarra busti nai urez;

ura maillera jaurti ziotek

bestera keiñu egiñez.

Gero belarra metatzekoan,

burnizko gorotz-aitzurrez,

arrobak errez egin dizkitek

urez, zotale ta lurrez.

»Denbora aietrn ez olakorik;

antzea uan nagusi;

zein langillego, zein txukunago,

jendeek nai ziten ikusi;

diruaz bezain beren buruaz

zieten eder-itsusi;

oraingoetan diru-nai orrek

lege oro ditik autsi.

»Jueza bera bien tresnekin

belardira sar oi uan,

apustulari biak besterik

jasan bagerik ondoan.

Marruskaz, ago-bizarra kendu

zorrotz balin bazegoan.

Zotzak egiñik, talo-entzun-zai

bereela asteko arloan.

»Irutatik bi aukeran ditik,

sega ta arloa, Larraun'ek.

—Segak aurretik ontzat emanak

zitien segari biek—.

Maillu ta ingure-aukeran, ez dik

astirik galdu Manex'ek.

Jendeen itzak isildu dituk,

ernatu dituk begiek.

»Erditsu batez euntzeak orma,

beste erditsu batez esi:

sekulan ez duk orduan bezain

estu labakirik itxi.

Berandutarrek, zuti daudenen

andartetik nai ikusi.

Onara ere tokiren billa

batzuk ein zuten igesi.

»Euntze goiendik eskuinetara

urruzti itsu baita babes?

Eeguzki beroz, naiz sabel larriz

ara zezaketen iges.

Egun aretan eguzkitatik

iges egiterik an ez;

bestela ere, ara bidea

orduun urratzea, nekez.

»Talo entzunik, eseri ta asi

nor bere sega pikatzen.

Belaun-ikaraz naiko lan dite

sega ingurean kokatzen.

Koxk usuago Manexa'k, baina

ez dik nai-eran esertzen...

Erdi-lan edo egin duneko,

ara non zaigun jekitzen.

»Zenbait gaiñekook "ai" egin ziten

buka zulakoan; baiña

kirtena sartzen ez baitzan asi,

lasa zitzaien barrena.

Laisterka Manex, ezker eskuaz

estutzen zula sabela,

zuzen-zuzenik urriztirantza,

naski galtzak lasatzera.

»Leengo ai ene! orain irrintzi

"ia-mutil"-ka Larrauni.

"Orrek errun dik" eta... ala ari duk

Uitziar maxilari.

"Lur eze arek jar ote-dion

barbe-estea kurrukari...

Oilla-saldatzat lokaren salda

eman ziotek gosari".

»Mutil batzuek ikasi ziten,

oillo ostua jan-gauean,

salda au aiñako samurgarririk

etzegoala lurrean.

Batitek ez dik, naski, jakiñen

gaitz ori zerk dakarkean;

ustez ez dik ark sartu olako

burruka-gairik barnean.

»—"Oraingo legez esan duzuna,

orretaz ere esan ledi,

—dio Mikel'ek—, ori ere ez da,

(tongo baituzu) zillegi—".

—"Ori libre duk —dio aitonak

pizturik esku ta begi—;

jan arrotz ortaz fida? Nor bera

ein ortan antola bedi".

»Nai baiño geigo luzatu, eta

gure Batite, lanera;

orduko, Larraun ari duk ari

sega-pikatzen aurrera.

Bukatu, jeki, kirtena sartu,

bizkor asi dik sarrera.

Araek mailla bat buka baiño leen

Manex zioak astera.

»"Emak, Batite", lau ikazkiñek

oiu ziotek albotik.

Debru guzien ziztua dula

jarraitzen ziok atzetik.

Bigarren mailla bukatzerako

laurdentsu bat berdindu dik.

Berriro, ordea, otsegin ziok

ekaitz-aizeak barrendik.

»Leenengo ostotsak bigarrena dik;

asi dik berriro dantza.

Utzi dik sega. Larraundar oiek:

"Ba dik bigarren arraultza".

Irurte, berriz, aurrera ziak:

Batite'k komeri latza.

Urren urtean sortu litekek

urrizpe artan larratza.

»Erabat ustu nai dik zorora,

luzatzen dik urrengoan;

oraindik ez dik biotza galdu,

jarriko zaiok ondoan.

Mail t'erdiz ara ziak Irurte

geio aldegitekaon,

pakerik ez baitzezakek eman

loka-salda arek barruan2.

»Uste baiño leen samurtzen zaiok

irugarrenez zorroa;

baiña... asmatu dik —bestela bortxaz

dema galtzera baitoa—

galtzetan egin; "bide, eldu dena;

zertako dugu zilhoa?".

Orduz geroztik esana digu:

"Eldu den eran bioa".

»Ari duk Manex usu ta txukun;

ugarigoa dik lana;

ukaldi oroz jeki ta arnas ar;

Irurte zerbait etzana.

Alde polita ziaen ta alaare

bildur dite elkarrengana.

Aldian Manex zurtu baledi

apustua beregana.

»Leenen-laukitik bigarrenera

aurretik oraindi Irurte;

sega loditu zaiok; berriro

pikatzea dik mesede.

Eseria duk. Luzaro bage

eseriko duk Batite:

maillerdi baten aldea izanik

ba dik naiko lasaipide.

»Leen Manex, orain Uitziarrak

ez dituk galtzetan lasai;

Manex'en lagun ikazkin oiek

bizkor egin dite jaupai.

Aldea labur, ordua luze:

lana noiz bukatuko zai.

Ontan... berdindu. Manex aurrera,

aisa atera azkenik garai».

            * * *

Kaskazuri'k au jalki artean

belarrari in zaio gaiña;

itzal goxotik atera eta

neka bear anka-zaiña.

Jeki danean, aitonak ba du

ezur-karraskaren miña:

bere aldian ainbat lan, eta

badu otx eiteko diña.

Gure gazte ook, nagirik bage,

naiz izan bero zapala,

elkarren leian egarri dute

berriro oroituz itzala.

Onen goxo ordez saldu diteke

tarterako egin-aala.

Arian ere atsegin zaie

noizbeingo izketa leiala.

Nexkak, gizonen erdian, auzi

nolabaitekoa dakar:

Kaskazuri'ri lagun egin nai,

Mikel'i egon nai oar.

Bidexka garbi daramataela,

itzulka billa dute elkar.

Baztarrak sartzen, erdiak sartzen

mutilla ari da su ta gar.

Sardeek elkar maiz jotzen dute,

biotzek elkar maiz dar-dar;

itzalgaizka antza begiratuta

bien ezpaiñek irripar.

Bekain sudurrei darien tanta

iñolaz ere ez da negar.

Eskuz txukatuz, iguzten dute

biko sardearen kidar.

Iraul ondoan, lizar-azpira;

leenik iltzen dute egarri.

Neskak arrosa zabal dirudi,

ez bezain begiragarai.

Itzez aitona bereiz bitarteen,

begira diote elkarri.

Ua naasteko, Mikel'ek daki

zer mataza bear jarri.

Eguzkia ari da gaiña jotzen;

bazkaria ekar ordu;

gizonek belar-iraulketara,

nexkak etxera bide du.

Errira begi; ez da laiñorik,

ez ke urdin ta ez gandu.

Atsal-iparra nai lu, baiñan, ez

beza laiñorik zabaldu.

Oinbeste belar erabiltzeko

beso geigoren bearra;

segak utzita segariekin

biago ondoan indarra.

Belarra egun artan berean

sartzeko bezain igarra...

Lan aiek oro buka baiño leen,

bai etorri illunabarra.

Eleder eta Kaskazuri, biik

eguerdia sumatzean,

dan ez ote-dan, garbitzen dute

ondoko lizar gaztean.

Ezagun dala, dio aitonak,

ara alako adaxkean,

lizar-gerrian bizkarrez jarri

ta an eguzkia danean.

BAZKARIA MENDIAN

Eliz-dorreko ezkil-ertzera

eldu dalarik itzala,

begi ta sabel jabetzen dira

maaierako ordua dala.

Listu ugarigo, zorrotzago ortza

miiari eragin-aala.

Etxetik kanpo bazkaldu dunak

nolabait suma dezala.

Saskietako bazkarien ta

lur beroaren lurruna...

elkarri naasiz sudurra barna

deramaten osasuna!

Nekazariak irabazten du

ondasunen ondasuna;

iñori bezain oni zor zaio

dakarren alaitasuna.

Andik emendik bide ta baztar

bazkari-eramailleak,

zeruetatik berri on duten

inguma zuri maiteak.

Itzalpeetan kokatzen dira

ara deituz langilleak;

ba datoz, segak bizkarrean, ta

eskuan makil-sardeak.

Goiko euntzean ba da lizar bat,

ba ditu ustez berreun urte:

adar aietan berreunka txorik

goizetan lekua dute.

Aren azpian, amabi lagun

lasai eseri ditezke,

eguerdi-ostez alde batera

itzala irauli ta are.

Urtume zaar ta urtume berri,

esitua du gerria;

sega-muturrak ezin eldu ta

belar aundi du erdia.

Zaato-ardoa ez berotzeko

xoko biguin egokia;

noiz-bein iturri gorde orretan

ezatu dute egarria.

Adaburutik segak dilindan,

burrusak ipurdipean,

beren bazkari-legea artzeko

eseri dira lurrean.

Aitona zaarra, ezur karraska

aundi bage belaunean;

eseria da, gerria zuti,

zangoak luze betean.

Txingurri-lurra bertan ba da ta,

Garazi'k erne du begi;

txingurriik ere sumatu dizu

usai oneko bazkari;

larratz naasia dan arren, ark du

bidea zuzen bereizi;

zpur legun bat ostua berriz

leengo bidetik igesi.

Lotsa bageko dan nimiño bat

aitonaren kutxarera.

Nexkak ikusiz, «Or txingurria

kider azpitik aurrera».

Izketan ari dan bitartean

atera zaio gaiñera,

«Koipe gehiago», esanez, sar du

lasai babakin barnera.

Bazkaltzekoan aipa ditute

au, ori, ta abar gogara;

eguraldiak lagun baleza

ordurarteko gizara,

belarrak sar ta ba dozkela

Ezkurra'ra aurten pestara.

Bitzuek isil ezpaiñak, baiña

begiz maiz elkarri ikara.

Ez da aize fitsik; lizar-gaiñean

orririk ez kulunkatzen;

beroaz oro zapalik datza

eguerdi-loa jasaiten.

Bele bat isil ipar-aldera,

egalak nagi iñarrausten.

Zerbait neke egin dutenak ere

oarkabe loak artzen.

Nexka bakarrik, esna, Aingeru

Begiraria bezala,

belaun-aurretik esku beatzak

antxumaturik dauzkala;

ez-bear ordez amets gozoa

irudietan duala,

maitea an dauka, lizarrondora

ezker-eskua zabala.

SUGEAREN ZIZTA

Suge gorriak artean loti

zulootan dirubildurik.

Ontan, odeiak burua agertu

maillo-mendien atzetik.

Aize pirrintak biguin jo dio

bekokia Araba-aldetik;

ez, orde, esnatzen esnai egon-da

ain gogo dun ametsetik.

Ostots-giroa suma du, orde,

suge gorriak zaiñetan;

korapillotik askatu-aala

asia da luzaketan;

belar-artetik irten nai du ta

gizon-esia alboetan;

belar-ertzean geldirik dago

noizbait miztoa agertzen.

Neke ta bero, ezin-egonez

mugimendu bat ez da aundi;

gure mutillak eskuarentzat

ezin du tokirik arki.

Geroenean ukituren bat

eman dio sugeari;

etsai argana biurritzeko

ez dauka lepoa nagi.

«Otx!» egiten du. Bertan jeki da;

iñarrausten du eskua.

Nagi guziak atera ziran

entzunez aren oiua.

Eskura aurrena, lurrera gero,

egin du begiratua.

Orduko, billa zuan sugeak

leeneko kabi izkutua.

Eriosuar, etxera nexka,

Mikel'i «Zatoz» esanez;

nagi guziak atera ziran

aren oiua entzunez.

Belar onduan erori bage

langa bereela atzemanez,

jauzi batean gaiñeti igaro

atzera begi emanez.

Langatik berriz otsegin dio:

«Zatoz gurera leenbaileen».

Andik aurrera begiz utzi du,

ez io ondoan jarraitzen.

Burua atzera itzul-betarik

ez du geroz atzematen:

maldar aietan bere burua

naiko lana du gelditzen.

Mutillak ere, naiz astirogo...

usu jaten du bidea;

Amazkar goitik Irurte-ondo'n

doala dakus maitea.

Arek erria jo dun orduko

jo du Garazi'k etxea.

Etortzerako gertu nai dio

Larraun'go sendabidea.

Amak nexkari: —«Zer dun?» —Mikel'ek

«beatzean suge-zizta».

Non eta nola, luze esateko

kenka artan betarik ez da.

Alea arturik, zarea dar-dar,

pipi ta purra esan-da,

andik emendik biltzen zaizkio

oillo, oillasko ta oillanda.

Bien artean lau bost oillasko

atzi ditute; mutilla

ate betean agertu zaie

itzala bezain isilla.

Egualdi bero dalarik, dator

aurpegi dena zurbilla.

Alkia bertan luza diote,

arren, eseri dedilla.

Beatxingarra du ziztatua

ermamiaren ondotik;

aundituxea dun arren, aisa

sartu diteke zulotik.

Txuringak ez du, leenen-arraultza

egitean dun esturik;

beatz ark ez du ateratzean

ekarriko odol-zantzurik.

Oillo nagi bat aizeak joa,

erdi-bizi zegoana,

saiagarritzat aurrena ar dute

xurga dezaion edena.

Karaka aurretik, xurrupa atzetik,

edoski nai dio dena...

Pozoiak berak galduaz,

ez balio eragin azkena.

Oso gorri ez bazeukan ere

zurbildu zaio galdorra;

ubeldu gero; azkenik beztu

geldi dalarik min-sorra.

Zabal-estutzez atertu zaio

ipurteste xurgakorra;

leen ibiltzeko gogor zegona,

oso geldi da il-gogorra.

Berantu bage jarri diote

oillasko galdor gorria;

xurga ta xurga, nekezagorik

biurtu zaio zuria;

ubeldu gero; azkenik beztu;

isildu da karraisia;

txuringa aspertu zaion bezala,

egin emengo aldia.

Xurga egaztia berri-berriro.

Ipur-gosego dirudi;

oni luzego besteai baiño

irauten galdorrak gorri.

Nonbait aituaz ari zitzaion

eden zitala Mikel'i.

Il bear eta ezin il, noizbait

ordua zaio etorri.

Xurga ta xurga, suge-pozoirik

ez du urrengoak arkitzen;

galdorra berdin, karaka bizkor

egak bizi dardaratzen.

Aldi batean, alaare, egonik

pitsik ere gorde ez diten,

bere esku utzita, moxorro-billa

atarira da ateratzen.

BELAR-BILTZEA

Neska mutillei biurtu zaie

larru-azala berera;

beaz-muturra zatarrez lotu,

ta ain sarri doaz euntzera.

Goien, orduko, loak utzita

atera ziran lanera.

Odei-mordoak ostots-eskainka

datoz zeru zabalera.

Ipar-pirrinta dator Guraz'tik

Araba-aizearen aurka;

gauza aundirik ez sumatzen, baiña

ba dute beren burruka.

Iparrak indar artu baleza,

Araba'k egiñen uka...

Euntzean belar-iraultzailleak

zalantza pranko ba dauka.

Gazteak Goiko euntzera doaz

etxera baiño lasago,

zer gerta zaien agertuz, nornai

dutenean agoz-ago.

Estuasunak ezin iraun du

edenak baiño luzago.

Azken-oilloak ez du bildurrik;

beatz gaisoak ezago.

Izardi berri. Odolak leengo

kolore ederra aurpegian;

bazkalondoko laiño-gandurik

ez dute biek begian.

Itzal goxo bat, itxedoteko,

ez baitago bide erdian,

geldigune bat, eseri bage,

dute Amazkar-egian.

Lanak aiñako estuasunez

ostots-giroak otsegin:

itxoin-aldirik, iñoiz bezala,

maiteki mintzatuz, ezin.

Oinbeste belar-biltzeak berak

berekin naiko zeregin.

Goien eskainka dagon odeiak

jartzen ditu gaiñera armin.

Euntzera eldu, eskuareka

bultz-egin belar-maillari;

orduun ba zuten beste langillek

goiko odeia bezain lodi;

sei pilla aundika bildu-asmoa,

gurdia zama aal baledi;

bestela jasak ez beza, beintzat,

zabalik dagola busti.

Belar-illarak bukatzen doaz

larratza dala bitarte;

garai artantxe zeruan ez da

euntzean ainbat ostarte;

bizkortxegorik iparrak jo du

maizago egiñaz tarte;

lasapide da; uste on dute

laister dutela txolarte.

Belar-mordoak iraulkatzean

azpitik gora dirdira.

Neskak ikus du; bat-bateen zaio

jeki gorria aurpegira.

Ziraun illaren larruak dio

larritu biotz-pilpira,

goizean biook sarde-adaskan

begira ari izan baitira.

Emendik ara oro du pixti

begien idurietan;

belar ezetan gorde zeudenak

agertzen dira arroetan;

ziraun luzerik, satagin motxik

sumatzen badu tartetan,

oro suge du; buka nai luke

lan nekagarria bertan.

Gogoan dauka, gari lotzen

Arripiltar'en beiñala,

esku biekin eldu baiño leen

oiñez arrotuz ezpala,

suge-miztoa —zanpatu nonbait—

zangoan suma zuala;

aiztoaz usu nolatan zuan

ebaki zango-azala.

Ozkaz gorago zatarrez estu,

iturrira azkar dioa;

ur joanean idukitzen du

aal dan luzeenik zangoa.

Gora-biderik zillegi ez ta

edena beera daroa.

Oraindik an du oroigarritzat

ango ebaki-ondoa.

Ez dute joko, ark nai orduko,

errian illun-ezkilla,

ez ta gurdian zamatu ere

azkeneko belar-pilla.

Tximistei ere, sortu balitez,

ba die bildur ixilla.

Lan aiek buka ditezenean,

Jauna bedeika dedilla!

Ezer ez bailu, mutilla ari da:

apustu du odeiekin;

ez du sumatzen min, dardarizko;

bai-ote, ez-ote erresumin.

Ez du gaurgero eden-izpirik

eskua gaiztatzeko din;

balu, ermamiz at lioake

izardi jorairekin.

Ostots-bildurrak ater ditu:

nagusi dabil iparra;

odeiek, garbi zerua utzirik,

billa nai dute baztarra.

Oraindik gogo lukete, egunak

luzego lezan adarra,

ijito-euzkirik ez bada ere,

sortuko dirdir izarra.

Euliak, bazkal-ondoan ixil,

orain ostera, furrundaz,

gurdia zama dan bitartean

beiak miztatzera doaz.

Aurrean neska zai jarri dute

euli-aizatzen ostoaz.

Artean beintzat, nexka lasai da,

ez bildur suge-miztoaz.

Euli beltz aundi belar-kolore,

mendeuli mutur-zorrotza...

Beien odola txasta aal dutela

ez dute maite gorotza.

Sudur-mizpira, errape-erroa,

isastxoko naiz okotza,

jun-etorrian billatzen dute

beiai agerraziz ortza.

Ostots-giroak berotu ditu

beiek geldirazten lana;

mugi ezkero iraul ditezke,

—bein edo bein gerta dana—.

Atsalde artan aietara da

euli guzien andana.

Belar-lan onek ara beste zer

nekagarririk duana.

Illunabarra. Furrundarik ez;

sar dira zokoetara

amezketarrak; intza asi du ta

aldegin dute lotara.

Alboko lizar-osto-tartean

gaua naiz dedin ozkara,

millaka arraultzak berotu eta

biamonez argitara.

Ardi makala beroak jota

egun-erdian abaro,

matail-ezurrai soil eragiñez

egona da aski luzaro.

Zintzarriaren giltzaldi oro

tintin bakar bat emaro,

mutur apala gorde naiean

ez arkitzen naiko garo.

Orain, aldiz, ez dute pakerik

lepo, matail, ta zintzarri;

jetzi bear, ta, ezin iñola

eskortetara ekarri.

Larretik bereiz nai, ta ez aski

bidean diran zotz, arri;

jetzi ondoan berriz larrera

gau beltzaren alaigarri.

Egunez kuku zeuden bareak

intzetara dira gauez,

(belar ebaki-berri-tartean

txigortu diran aiek ez),

maldetan gora balitz azarik

ostoa zula-bearrez.

Niniko-barneen txikirik bada,

an aziko da, baldinbez.

Lanak egin-da, etxera doaz.

Izar, zeru zabalean.

Aien buruzki, argi egiten

ipurtargiek lurrean.

Oiek bidea bai baitakite,

ez oztoporik bidean,

goizutarren bat ez bada atera

egurastera gauean.

Esi-ondoan astoak erne,

zintzilik belar igarra,

—gurdiarekin andi igaro da

Txonko gaztea, baldarra—.

Belarrekoan asarre ez dute

sudur ondoko bizarra;

gosexegorik negu gorrian

jan izan dute malkarra.

Oillo beroak oillategian

lagunez arinduago;

laugarren ua berekin dute

buruz, begiz apaltxago;

batere ez dakit, baiña osasunez

ongi zala aurrera nago.

Mikel'ek, aldiz, atsaldez baiño

gauez begia argiago.

Lan, bero, pizti... nexka armin; baiña

sartu da noizbait onetan;

zaiñetan gorde zeukan ikara

zienatuz ari izketan.

Maitea sendo dakusalarik,

biotza dauka esnetan.

Oraindi poz au naasi leikio

sugeekin ametsetan.