VIII. AXURTARO

Zozo-mikote bero da asia;

eldu da «Apiril biribil».

Martxo gogorrak aurrera ardirik

artaldeetan ezin il.

Eska ditio, beti bezala,

arten ere beste egun bi;

esker gaiztoaz bialdu dizu:

«Ez nauk iretzat opari-il».

«Nere ardirik txarrenak zekik

egiten zazpi oin-salto.

Bizirik utzi ditidakenak

ba dituk urren-urteko.

Otsa-il baiño ankerrago aiz,

katamotz-il odolgiro.

Aurten il adi goseak, eta

neguak berriz biztuko».

Laister arditan Jorra-illa da;

elurra aldegiña dugu,

ustez era-bat.

Kukuak ere

kantu motela jo baitu.

Ardi zaar eta aitona zaarrak

dutenean aren zantzu,

urren urteko bizia dute

zain-ezurretan sumatu.

Elurte luzez orein amabost

zapal-zapal zan belarra,

zuti-zuti da margoa argituz

arturik eguzki-garra.

Tartean dabil Egoa legun

arrotuz aren kalparra.

Sagu-kabi da ta arkume-oge

alorreko sapelarra.

Larre-zerriak ezkurretatik

azkazal-gorri zetozen;

oreindik elur-bildu bat beste

ageri da Basakaitz'en.

Aurtengo neguz, Lekunberri'ko

«zakurrek» lana ba zuten;

urde-zantzu ta basurderena

ez baitzituen bereizten.

Baraibar'kotik Balerdi'raiño

nibirri-nabar mailloa;

zimur-gunetan elurra ba da,

ez beela alde-egitekoa.

Aren bizkarra iduri oi zait

«zebra» deritzon astoa.

Aurki da larruz alda-bearra

ausartzen balitz Egoa.

Zugatz-niniak leertzear daude,

—ara bi pagondo ostotu—;

ziza-larreak ostilika antza

euntzetan dira gaillendu.

Biar, erriko Santa Garazi;

artziren batek aal balu,

ermitarako puska legorra

ziza-arraultz-talo goxo du.

Ernal-ardiak ba deramaztea

bizkortzen alorrez-alor;

erdi-bearrak argaltzen ditu,

naiz eman negua bizkor.

Sapelar biguin, karda beratza,

belarrik balitz susperkor,

ta arbi-ostoa... beren ondoan

ez badute nabari iñor.

Artzaiak aurrez artaldea du,

ardi bakarra atzetikan...

doi-doi bizi da Martxo'k utzita;

bizkor daiteke soroan;

belarri biak lurrera ditu

muturrarekin jokoan;

begiak ere zulo berera

zuzentzen oraiñokoan.

Lau egun bage jasoko ditu

buru, belarri ta bagi;

artziak ziztu dagionean

ez geigo belarri-nagi;

baten urrena beela bestea

buruarekin itzuli:

bost egun bage artaldean da,

ez duke jun nai atzeti.

Zintzarriaren miia, aurrenetik

ez darabil aldenbeste;

sudur-estua, eztul-karkara:

Erio du adiskide.

Usu, urrats-oro zintzarri-miia

giltz osoan jo dezake:

Apirila'ren esana ala dan

ager da luzaro bage.

Amobost egun alorrez alor,

biamonean larrera,

umerik ezin artu baiazezan,

—naikoa zun bizitzea—;

artantxu eta sasi-arditan

illez gaitza ta gosea,

aiek bezala zilipurdika

bizkor emango du urtea.

Errekalde'ko saldoarekin

Mikel artzai berria da;

neska-mutillak atzeti doaz

bidenabar arbitara.

Alorren mugak aldatzen dira

ardi-milixken gogara;

zotzik arririk an baldin bada,

izu ditute barnera.

Arbia atera ta arbia garbi,

gurdi bat egitekoa;

biamoneko bazka nai dute

gordetzeko jai osoa.

Dantzatzen dute elkarren leian

ik itaia, nik aiztoa,

arlo ondorean eseri eta

zaitzeko pakez saldoa.

Pillo bat, bi, iru, naikoa dute;

muga banetan jar dira

geldi, ardiak idukitzeko:

biltzak, orde, pilpira.

Mugarria ainbat gotor ez daude,

ba datoz biak erdira;

mintza nai, eta mintzoa asirik,

eten, arat-onat bira.

Ondoko zitzak, arriak, buka;

ezin aurkitu zer-jaurti;

ardien mutur lotsa-bageak

errez urra du barruti

ase beterik —ez nai orduko—,

baiñan, etzaten dira asi;

oraintxe gure bi oon mintzoa

eten bage daite jalki.

Etzan diranak auznarka daude,

buru-belarriak zutik;

batño, marrakaz artegin daukan

axuriaz oroiturik.

Ari bidea mozten errez da

etxera-muga gorderik;

an jarri dira dama-galaiak,

biotza apur bat lasarik.

En etzan da bat ume-miñetan

buruz lurrari josia;

ara da artzaia, ardia berez

ezin baledi balia.

Oartu bage an du kume bat

jaio ta beela zutia;

amak limika dezan orduko

elurra bezain zuria.

Mutilla atzera neskarengana,

gogo duna jalki naiez;

iñolaz ere mintzoa dute

biarko Garazi-jaiez.

Biak dirade joatekoaK,

ez iñor ikus-bearrez:

«nik nor ikusi , ni nork ikusi»

aztu zaie zorionez.

Mutil mazalak isil-gorde bat

ezin koka biotzean:

lau ziza-larre aratu ditu

argi-urratzez batean...

kolkoa betez etxeratu da,

gorde ditu baztarrean...

gosari eder egiñen dute

biar Meza-ondorean.

Ele-ederrek gogora dio

gaztaiñaroko kemena,

—axurtaroko egun lasaiaz

bat beste jo ditekena—

lanaren aundiz arritu-ta aitak

biei aitortu ziena;

gaztain-gaiñeti kantatu zion

biotzaren asperena;

muxar-eizea... Baiña: «Ara!» —dio

Gerrieder'ek bet-betan—.

«Beste bat duzu, lepoa luze,

etzanik ume-miñetan».

Ordu artantxe, esana danez,

biak ziran eztaietan;

mutillak andik urra-bearra,

min du begi-biotzetan.

Ardi gaisoa, neke ta neke

alperretan indar-aldi.

Argira-naiak ez du zorrotik

besoa baizik agiri.

Burua oker ote-daukanen,

ote-dan gorputzez aundi,

ba du kezkarik;

baiña aundiena

mugan utzi dun Garazi.

Bien tartean an beste batek

neke-bage egin du umea:

udazkenean ala jalki oi

da sagar umo-alea.

Artzai berriek nola dakite

umagintzako legea?

Bein edo bitan ikusi arren,

ari izanak du antzea.

Beatzak aalbati legun sartuaz

ukitu dio burua;

ez dakar oker —besoengandik

apur bat atzeratua—;

besoetatik barnera bultzaz

bereela du zuzendua;

alaz guziaz, erdigite au

ba liteke luzatua.

Artaldean dan ardi ñoena

dalarik, axuria aundi;

lanak ba ditu! laguntzen dio

daginean indarraldi.

Oinbesterekin, ordua aurrera,

urbildu da bazkal-aldi;

burua nozbait atera du, ta

an da guzia atzeti.

Bat eta beste, ba da alorretik

aldegiteko garaia;

gure Mikel'i erdi-bagerik

geldi zaio mintza-naia.

Axuri bana esku banetan,

entzunez marraka-alaia;

amen atzetik erdi-negarrez,

arturik aien usaia;

zelai-langara diran ezkero,

beren artaldea aurretik,

bi maitaleak alkartu dira,

itza bestera aldaturik.

Ardi-arkumeen larrialdia,

ezin asmatu besterik;

edo onezkero etxeen daudela

ogi-maaiak atondurik.

Etxe-ondora diradenean

ardien zintzarri-otsak

esnatzen ditu barnean dauden

ezuri ezin-egonak.

Aiek barrendik, amek atetan,

bikatzen ttute marrakak;

atea zabal zaien ezkero,

asten dittute ezagutzak.

Itsas-ugiñak arri-tartera

sartzen diran bezain itsu,

josten zaizkie errapetara;

begiz ez baitute zantzu.

Ardiak usna isats-ondoan

ta, besterena sumatu?

ostikoz edo buru-ukaldika

beregandik iraizten du.

An da marraka! artatik agiz

elkar ezagutzen dute,

—ardiak berak, ezagutzeko

ez dizu begia ain erne—;

baiña artan ere utsegin oi du;

ta auzia ez daiten luze,

begi,belarri, zentzu orotan

sudurra du jaun ta jabe.

Anka-tartera sartu zaiona

naiz ezagutu marrakan,

sudur-mizpiren baimena bage

ez da geldi oi paketan.

Ordun umeak, maitetasunez

ipur-gaiña kiliketan,

belaunikatuz edoskitzen du,

isatsa dardaraketan.

Bazkaltzekoan, agotan dute

il bear duten aaria:

—aspaldietan ganbelan arren,

ez du geitu aragia.

Gaitzen bat ote? arratsaldean

ikasi daiteke egia;

gibela aratza ote-dadukan,

errurik bage biria—.

Urratzen dute. Barrunbe, bikain:

birika, arrosa-kolore;

ubel gibela, garbi ta legun,

uruk eta arririk bage...

esteak, esan, agitz ziriak,

oilloarenak bezain mee;

ori du nonbait gaitz izkutua.

Gilborrez, ostera, ainbeste.

Larrutu dute, lepoa moztu,

adarrak nekez erauzi.

Kasakezurrean —ezustekoa!—

ar nabar aundi bat bizi...

Talkan zauritu ta andikan sortu-

-zauria, ustelean itxi...

muiñetan barna sar balitzaio,

ark, oi danez, zorarazi.

Okel ederra, gizenki naiko,

zenbait otorduko jana;

arratasldean Garazi'k ba du

esteak betetzen lana.

Ari orrenak gutxi izan arren,

lodienak bana bana,

il zuten leengo ardiarenak

gaiñez ditute sei kana.

GARAZI DOATSUA

Biamonean iñor ez nagi:

denak Aspelats-aldera,

Andre Garazi ongilleari

eskerren eman, eskera.

Euria bear, ateri bear,

ara du Uitzi'k joera;

izurritean eriotzetik

ark ere ditu atera.

Aitona xalkor, zelaia-barna,

gertaera zaarra agoan;

Etxebearri'ko artzainarenna

berri daduka gogoan:

lauso gorri bat ikusi zula

Musulun'go pagondoan;

«Ux, txerri gorri» — esan ziola,

alako bat zalakoan.

Andre Santa arek erentzun dio:

—«Ez nauzu txerri gorria.

Zerutik nator; neri deritzat

"Garazi urre-gorria",

Daziano'ren agindupean

Erio gorri ikusia...

Ermitatxo bat nai dut, artatik

zaitzeko zuen erria».

Musulun-gaiña deritzanera

erria asi da arriketan;

beirik, idirik, gurdirik duna

ba dabil elkarren leian.

Baiña, arrigarri! aiek gaiñera

egunez igo aiñean,

zeruko Santu nekazariak

bestera ditu gauean.

Etxeberri'ko Martin artzaia

gauez zelatan da jarri;

San Isidor'ek sumatu eta

onela dio: «Aida, idi!

Zelatan dagon orri atera

iok ezkerreko begi».

Andik aurrera, ikus-nai ua

begi batekin da geldi.

Aldapa-goran aguretxoak

arnasa aski du, ez itzik;

asperen batez adirazten du

bere denbora joanik.

Atxo-baldarka, gaiña atzeman du

ta, an apur bat eseririk,

ezkilla miña entzun duneko,

jeki duzu susperturik.

Eliza aurrena nai zuten artan

arri zulatu bat duzu:

erui-ondar bat geldi baledi,

iduri du ur bedeikatu.

San Isidor'ek zertako utzi zun

jende arek asmatu du:

aurrera bage, belaunikatuz,

an gogoz oi da ziñatu.

Andik bereela, begiz-begi da

Santa Garazi alaia:

gaztaiñadi bat aldapa beera,

andik urrena zelaia;

zelai-buruan muiño-soil-gune

ez leena bezin garaia,

aren gaiñean Elizatxoa,

burua erakus-naia.

Andik mordoska, emendik sailla,

itzez alaituz bidea,

Leitza, Beruta, Larraun-aldetik

inguratu da jendea.

«Zer-diozu»-ka, erriko ta arrotz

denek dute zer galdea,

igaz nola zan, aurten oraingoz

nola datorren urtea.

Meza-denbora urbildua da;

jende barnera da asi;

aldare-erdian, argiz betea,

an dago Santa Garazi.

Aldarearen goiko zizkuan,

San Isidor Nekazari,

—eskua zabal lurrerako, ta

zerura begira aurpegi—.

Otoitz ta kanta, gogoz diraute.

Mezak dirauen guzian;

ango bakoitzen eskariari

Andre Santak du zer-eman.

Gerrieder'ek ez du ain errez

otoitz-egin leen urtetan;

Ele-eder'en eskariari

ukabiderik nork eman?

Sagarakoan isilgunea...

atarin beor-irrintzi,

ardi-joale, beor-kalaska

ta beien kaskoin-zintzarri...

aien gaiñetik ezkillarena,

biotzen eregingarri,

ta begientzat, lurrin-tartean,

Opari-Ogia zuri.

Ezpain-muña, ta dirua, gero:

biotzean bero-ziña;

amandre xaarrak, agopekoa,

andik aldegin-eziña.

Gazte jendeak elkar arki du;

ba du bere biozmiña,

puska legorra jan bitartean,

aurre-egunetik egiña.

Gure Mikel'ek saldo-artean

topatu du lagun zaarra,

Erasote'ko Urriztimiltxo,

bere kideko leitzarra.

Lantegietan txiki oi zuten

enbor larria ta adarra;

lagun-artean agertu ere

besoan zuten indarra.

Eguterako pago-ondoak

deitzen ditu esertzera;

gosalartean itz-aspertu bat

egiteko ba dute era.

—«Neskatx eder au, andregai duzu?

—dio— barkatu galdera».

—«Aspaldi ontan, —erantzun dio—

elkarri etzemanak gera».

...«Ain zuzen ere, gaur du eguna:

izena Garazi baitu;

bear dan legez jai egiteko

puska bikaiña jarri du.

Irurontzako ba da naikoa,

zuk aintzat artzen baduzu.

—«Aintzat artzen dut; eskerrik asko».

—«Ots bada; lagun iguzu».

«Nik ziza-sail bat atzeman nizun,

atzo ook il zuten aaria;

bart arratsean gure Garazi'k

irauli du zartaria.

Ortaz pozago ar dezakezu

gure bioon oparia;

eguneroko nai nikezu nik

onelako gosaria».

Eseri dira, zabali dute,

alboan barra da usaia,

guzien gaiñez ziza-lurriña:

ba da agoan listu-naia.

Oinbesterekin ez da bukatzen

bein beingo jarri dan maaia:

aari-giltzurrin, muin eta xerrak,

au dute gosari-gaia.

LAISTERKA-APUSTUA

—Esazu —dio Urrutimiltxo'k—

apustuan an aal ziñan?

—Bai —dio— nik ez dut alakorik

ikusi nere egunetan.

—Zakur-erria zapal duzute

laisterka-apustu onetan.

—Ez zan samurra; amaan semeak

jaiotzen dira besteetan.

—Aspaldi ontan arrandi zuten.

—Izateko bide ere da:

Larraun guzian ezin urratu

baitzun iñork aren marka.

Aiek etzuten; guk, bai, ordea,

bi mutillen ezagutza;

jakiñaz gaindi jokatu ginun,

ta atzeman diru-mordoska.

—Diru asko? —ta—: Naiko guzia

aren alde: bost iruri.

Gu aien markan genbiltzalako,

—apustuko markan naski—

aiek azpitik sar baitzitezken,

zortzi ta amar arnasaldi.

Alarik ere jakin dizugu

aien saiotako berri.

Gureak iñoiz jokatu ez, ta

aiek ortan lasapide:

gerta oi danez, azal gutxi, ta

zerbait ikaratuko ote.

Gurea, berriz, apusturako

bear bezin lotsagabe;

beste ez-bearrik ez izanekin,

ez giñan bildur bat ere.

—Nola jabetu ziñeten markaz?

—Ezagutzen duzu Koxko;

ark ikasi du, saio laburrak

egitean egun oro.

Antone-bordan aldatzen dala,

ta gau batean ara jo.

Izkuta zaizu belar-tartean,

ta aien batek ola dio:

«Ogeita bat laurdena gutxitan

or nonbait egin lezake;

leengo marka ara iñork ez urra;

bildur bage ba goazke».

Gureak, orde, ogeiterdiren

azpitik egiñen, uste.

Azken-aldean estutu balu,

an zan oker aundi bage.

Egun artantxe Lekunberri'n zan

anka jaso zezakena;

denen aurretik erri ontako

umeteri nabarmena.

Goizetik Koxko ingu-minguru

zer atera zebillena:

dirua nola, mutilla zertan,

emanez guri kemena.

Artean, oiu besteen aldetik,

ikaratzen ote-giñan;

aienak baietz leengoa ondu,

ez ipork ogeiterditan;

beti kezka-antza —ba dakizu— ta

ark arnazbide eman zidan.

Berekin zuten Larraun geiena,

batek galdu bearretan.

Nondik begira ez nun asmatzen;

zuiñean plazan gelditu nai ez;

bidea gora, lizar batera

igo naiz obe-bearrez.

Luza ta luza, ez dira ageri;

ta an lasa ezin egonez,

bide-burura etorri nazu

bi zangoa eragiñez.

Beste lizarra gindu baiño leen,

oiuak ditut sumatzen:

lizarrez-lizar, gerta dan oro

mutil koxkorrak zabaltzen.

Aiena aurretik, beela gurea,

ez diote alkarri kentzen.

Pagailleta'ko gaiña artu arte

nor asiko da kezkatzen?

Ikusten ditut elkar austear,

alde dutela bi kana;

gurea sartu, besteak eutsi,

ez da luzaroko lana.

Urbiltzen zaizkit;

jetsi naiz beera;

jarraitu nai, aal dudana...

gure mutillak zintzo artzen du

erakustunak esana.

Bi gurdi belar alkar lotuta

tarte berdiña baitute,

magalgunetan sartzen baitzaio

atzena muturrez aurre...

alaze doaz, «bai aiz ta ba nauk»,

batak bestea autsi arte;

alako baten, saietsez saiets,

urrats bat alde eskas dute.

Gogoan daukat Tomax Aldaro,

itaurreko zebillena,

eror-zorian nola zetorren

bein Astakor'en barrena.

Beien atzean babestu nai ta,

besape, aurrez eztena,

albora aldira beiek zizta artuz

atzean uzten zutena.

Ola, aldi batez, esan diteke

gure mutillen joera.

Erakustunak etzion uzten:

«Jo ortan; ez adila aurrera».

Besteren barneen bildurra sar nai:

begira du ezkerrera,

bestea zurbil, estu bide-da,

agintzen dio sarrera.

Eultzian ala, lau beor, lerro;

laurak ozta doaz berdin;

bi laisterkari, bi erakustun,

bein ezker, bestre bein eskuin.

Biurgunea ezkerretara

dunak, aurrera berekin:

esku-beorra Lekunberri da,

birunda guk bear egin.

Aurreraxego, ukondoz dira.

Zuzengunean sarturik,

azken-beorra oldartzen baita,

zartaillua sumaturik,

lepa-soka autsi ta zuzen-zuzen

iges baitoa bakarrik;

ala aurrera da gure mutilla...

Ez da gaurgero bildurrik.

Geldi naiz. Berriz bide-burura

itzuli naiz ta an tinkatu.

Onontzakoan ikus dezaket

norena daiten apustu.

Nere esanakin gure erritarrek

ez dute ezpaiña zimurtu;

begi-biotzak biurgunera

noiz baiño leen ager buru.

Egon laburra, ta «Ara» diote

aizearen egaletan.

Ez; bakarra da. Zer ote dakar?

Batzun batzu dardaretan.

Ara danean, galde diogu

zer gerta dan Pagailleta'n.

—«Erori dala Lekunberri»... Ots!

ez giñan il-ezkilletan.

Andik bereela, burea an duzu;

atzetik mutil-taldea.

Autsik etzuten arrotzen; lokatz-

-zirta bat bestez bernea.

Etsaia non du? aztaletan bai

ark utzitako loi txeea.

«Ez esan geigo —dio Trinkin'ek—

Uitziarra barea».

Ondora dala, «Eu, mutil, i aiz;

i bezelakorik ez duk!»

Geldi zoan ta jarrai genion,

giltza bete arteiño, guk.

Lekunberri'ra giñadenean,

etziran an leengo kontuuk:

bazkariñoa an egin ginun

ez, alegia, musutruk.

Belar-tarteko bare argatik

egin giñun diru naiko;

galdu-ta ere, jakiña ginun

pin zirala jokatuko.

Bearrik, erri-tarteko leia,

ez geunden naasketarako!

Zeinbaitez baiño txoro-txoroan

nornaik ez gaitu naasiko.

Itsusigorik! Bai bide-duzu

errikoaren buruzki

diru-egiña. Orrelakoak

ez du besterik merezi.

Egun artantxe atz, egin zion

bein ta berriz kazkarrari!

Or dabil orain asteleeneko

buru-begiak ernari».

Ele-ederrek berri ook eman

eta beste biak entzun,

bitarte ortan ez nuke esanen

zeiñek astirogo jan zun.

Ondarrak, baiño, guriak ziran,

oraindik ere jandizun.

Nola jan eta bil egin zuten

isillik utzi dezagun.

Urriztimiltxo'k etxera nai du;

deitzen dute berengana;

esan diote izbeste gabe

ba dala eguerdi-jana.

Aintzat artuaz, lan asko dula,

jo du Elutsetan barna.

Ez du aaztuko lagunarekin

jai-erdi eder emana.

Bazkari-ontzen maratz ari da

Garazi'ren amandrea.

Pestetan ere doi azaltzen du

gaur baiño jaki obea.

Lurrin ederrez, usai zabalez

leertua du sukaldea.

Etxe-barnean idukitzeko

gai ez da atari-atea.

Amonak jakin nai du zearo,

—bera joan eza damu—

zer jende-aldi bildu ote-dan

Andre Santaren inguru.

Argi ta diru, soizean zintzo

illobarekin bialdu.

Aren mesede aundiak jalkiz

ez asmatzen noiz bukatu.

Al duten leiaz ospatu dute

Gerrieder'en eguna;

etxeko denek opa diote

ehun urteko osasuna.

Geurtz garai ontan Eleder duke

bizi deiñoko laguna.

Gaur ere ez dio uka aspaldiko

begi-ukaldi leguna.

ANTON KOKO

Atsalde-erdian etorri zaie

axurketari kokoa;

etzalekua Errekalde'n du

amaika jendeen zokoa.

Bi mandorekin —baten gaiñean—

zorroan dula zaatoa,

zuri ta neri, gogoz eskaintzen

bidean etor daroa.

«Orizu, kartzu, gariak eder»

euskera lardaskatzen du;

sudurra luze, okotza zorrotz,

odolik ezin uka du.

Koko geienak diran bezala,

ez da betazal gorrizu;

besoa bai beltz, kaizua labur,

esku eta lepo zaintsu.

Erri artako axur gizenak

bil ditu zortzi-aldian;

urtearoko maats-aldiz poza

barra du auzo guzian.

Bere kideko agure zaarrik

topa baleza atarian,

zaarrak berrituz ez du bukatzen

bakoitzez ordu erdian.

Errekalde'ko beste sutean,

Zimurrio duzu bizi;

afal-ondoan urbilduko da

leengoak esanaz beti.

Zaato-zurrean —ua bage ere

egos lezake afari—

Gerrieder'en amonak dio

luza aariaren esteki.

Anton Koko'ri berritzen dio

aien erriko araua:

gari-igitean Olite errian

jan oi zun aari-burua,

saieski, xerra, ta, aien atzetik

dakigun salda goxoa.

Artantxe Koko'k eskaiñi dio

zimurtzen ez dan zaatoa.

Sudurra igurtzi, begiak ertsi,

goibeldu bekoki latza;

aren bekaiñak iduri dute

eultzi biltzaileen erratza.

Ardo eraiaz gorritzen dizu

bakar-bakar daukan ortza;

oskarbitzen da, begiak izar,

aitu dularik arnasa.

Gogora dio Koko-jendeen

esku ta biotz zabala;

eultzi-denboran agotz-gaiñean

eiten zuten lo axala.

Maastia aitzurtzen kirten motzekin

ari duten egiñala;

aien ondoan lotsatu bage

bera jartzeko etzala.

An ikasi zun Zimurrio onek

igel-iztarrak xurgatzen;

zelaiez zela, istillez istil,

denek zuten ezagutzen;

Barneko atakan, batipat, etzun

eguntto bat utsegiten;

eztul legorra ari entzun-da

ur-azpira ziran sartzen.

Irri naikorik eragin zien

bere ateraldiekin;

«belarrak zertan, zekorrak nola»,

Koko'k daki zer galdegin.

Beiak bazkatzen, belar-gordetzen

joka deza nornairekin;

edonork alez baiño leenago

ark gizentzen zaiarekin.

Anton Koko'ri aipa diote

etxalabaren eguna;

ark bere buruz ateman dizu

sukaldean dun laguna.

Urteak opa ta aurrera galde,

zuzen-zuzen erantzuna:

«Bost illabete baiño leenago

jantziko dite eraztuna».

«Orduen, dio, karko, dut andik

ardo zaar ogei urteko;

erle-mahatsa bi saski bete,

eztai aundi egiteko».

Ele-ederrek esker emanez,

aldiz, omen-du gordeko

eltze bat bete gazta beratza,

Koko'k ain baitu gogoko.

Zaarren solasa eten bagerik,

gazteek dute erabaki,

urren txangoa dagokiola

Samiel Aralarkori.

Pazkoa Maiatz igande-aurrez

dute larunbat-letari;

Larraun guziak ara jotzen du

eskatuz esker ugari.

Anton Kokoak aztatu ditu

axuriak tegietan,

errian sartu denetik ez du

erabat jardun izketan.

Ardi beienak etxe-aldetik

jaten dutela alorretan,

artzaiek zintzil ekar ditute

kumerik bada bordetan.

Lo egin eta mugi nai luke

argia baiño leenago;

etxean oillo, basoan pizti,

ez da jekitzen goizago.

Mandoak bazka, zorroak gertu,

axuri begira dago;

erri artako jende lotiaz

marmaritzen du birago,

madarikazio.

Argiz batean, egoa pil pil,

satorrak ari du lana;

ardi antzua jekia duzu

egiñik naiko etzana;

nagiik atera, gorputza dardar,

belarriak alde bana,

joaleari eragin dio:

au da leen argi kanpana.

Beor etzanik oraiño ba da,

arkitu baitu oi, goxo

—etxeko ogean beor etzanik

ez dut ikusi eguno—.

Nonbait mendian otza jaurti du

datorren Lastailleraiño;

kukuak ere pago-gaiñetan

asi du betiko lelo.

Arbi-tartean erbia lo da,

sagua sapelarrean;

eiztaraa, alper izan-da ere,

bakar jeki da goizean.

Noizbait errian jeki dirala

ezagun da asta-arrantzean;

Anton'ek ere arnasa artu du

axurien marrakean.

Aurrak oraiño lo daukelarik

sortu da naiko karraisi,

—kume gaisoak ardiengandik

isillik ezin bereizi—.

Itz laburretan artziek dute

Koko'arekin iritzi.

Diru zuria jasorik, alai

urrena arte elkar iraitzi.

Bidea-beera ezin isilduz

axuriak zuti buru;

noizbait marrakaz aspertu eta

lepoz dira zilintzatu.

Larre-ardien joale otsak

berriro esnatzen ditu;

egiñaz beste marraka-aldi bat

bearrez dute etsia artu.

Eguzki eder, epel eguna:

artaldeak alorrera,

kume berriak sortu ta kendu

laburragorik aurrera.

Kenduen amai egozten dizte

leen baiño leen gizentzera;

bi iru errape ustu ezkero

Koko betor erostera.

Ardiak jetzi, esneak, mami,

gazure edan aparretan;

gaztanbera jan, gaztak legortu,

leertzen ez badira artean.

Artzai gaizoak istillu gorri

ikusten du neguetan...

Ziztu ta danta, mendia alai du

leenbiziko belarretan.