V. OLENTZARO

Txilborretik oztu da agure zaar negu;

izozteak elurra debekatua du.

Eguraldi gogorra beraixtuko balu,

laister liteke elurra, aurraren jostaillu.

Aitona sutondoan, anka-zaiñean min;

elurra aztiatzen du «ai ene» batekin.

Tximinitik kedarra jalkitzearekin

ago batez diote: «Elurra da atarin».

Nagusia leiora, goiak zer aurpegi;

goibel dagola, baiña oraindik ateri.

Edozerk ez dezake loa galarazi:

ez da, arean, elurra zalapartaz jetsi.

Leiora da berriro goiean nagusi;

arritu bage dakus ataria zuri.

Isil ibilli zaigu gure bidelari;

ez da ain ixil ibiltzen airean egazti.

Jendeak esaten du: «Zai-bageko iriña

balitz, pasa geneza neguaren miña.

Etxean ba daukagu este-bete-diña,

sugaia naikoa ta beien iñaurkiña.

»Mandioa betea ostoz ta belarrez,

agotzez eta lastoz ta baba-malkarrez;

abere ta kristauak gaude osasunez;

ez gara noski bizi iñoren bekaitzez».

Etxe-jauna larri da larre-beor billa;

Astakor'ko otadian mordo bat dabilla

belarriak uzkur ta begiratu umilla...

ez dute gaur egiten zilipurdi milla.

Igarritzen diote eultzirik ez dala;

orduun ale baiño orain naiago malkarra.

Aientzat ori dute janari bakarra

baldin ez balitza aski beientzat belarra.

Etxean bildu dira bei, ardi ta beor,

oillo ta zerriekin adiskide jator.

Zintzarri, marru, beka ta karaka legor;

iñongo musikari onek ez dio zor.

Gizona kantuz lizar-ostoa kimatzen,

saski naiz alkiari ipurdi-berritzen.

Emaztekia, berriz, iruten ta josten.

Aitona, igararako artoa jalkitzen.

Belauna-gora asi da igotzen elurra;

bigar bearko dira karrika bi urra...

Endai eta peaki, pertxuna ta aitzurra,

errez dute ebakiko arro dagon lurra.

Elizarako bide ta iturrirakoa

beste kalerik bage ba dira naikoa.

Aitaren bizkarrean lasai mutikoa

oztu ta busti gabe eskolara doa.

Erria il-antzo dago, izkuta da Bizi;

atari-inguruetan iñor ez da ageri.

Etxeek il-oge ta erria il-erri,

ke-arnasa goietan ez balitz nabari.

Elurra bezain isil ba dator illuna;

jun da argitu orduko gabon-il-eguna.

Berriro leiora da gure Etxeko-jauna

elurrak ein ote dun koska ezaguna.

Zeru-mugan birundan dabil, arranoa;

ardi zaar naiz beor zaar erdi-il-billa doa.

Eiztariak basurde-zantzua du joa,

erritik etor daiten laguntza aundigoa.

Zintzo jarrai diote zauri-odoletik;

ez dute onezkero galduko susmorik.

Eiza dezatenean, zatiak egiñik,

zenbait egunez ba du bakoitzak okelik.

Pakean afaldu ta egin dute erregu,

andreek beren lanik ez dutela galdu.

Amonak oraiño, otoitz-ondarrak ba ditu;

illobak nai orduko ipuia asten ez du.

Ipuiez asper-bage illoba aspertua

loak menderatzen du agurka burua.

Jende larriak ez du oraindik ordua;

ark ere noizbait, orde, itzaltzen du sua.

Anka sartu orduko loak ditu artu.

Ez die elur-malutak loa debekatu.

Ardiak joalea auznarka asi baitu,

arek tantaka loa gorputzean sartu.

Olentzaro ba dator, il naiez gosea.

Aste aundia, nonbait, —txerri-ilketa astea—;

giroz bete dezake atsoak estea;

garaiez ere dator mutillen eskea.

Urrena Eguberri, urtaro alaia,

senideak etxera biltzeko garaia.

Elizkizun geiago, zabalago maaia,

Jainkoak artu baitzun gizonaren gaia.

Mikel lotsaz ta maitez aitari mintza nai;

bi etsai orietan nork dezake garai?

Neurria gaindu dizu egonik luze zai...

nongo ormak geldi leza leertzer dagon ibai?

—Aita, aspaldi dut gogoz Garazi Iriarte;

etxaldeko da baiña baitaratu zaite;

garbi itzegiñik gaude, elkar dugu maite;

bai-eske natorkizu iñola aal baleite.

—«Urde goseek, ezkurra amets», duk esana.

I aizen bezalako maizter ez izana...

nola niakek aren gurasoengana?

Joan gaituk; ni ere leen zerbait izana.

—Joan gu? gure izena aen aal-da koskor?

Igarabide'k zer du Iriarte'ri zor?

An dago gure etxea Betelu'n ausarkor.

Bere bururen karga besterik ez du lor.

Bestetik etorria emen Iriarte;

izen orren etxerik denentz asi zaite.

Etxearen izena «Errekalde» dute;

bi izen ook elkar ezin eraio dezate.

Gure etxea balitza zorrak eramana,

eskuz alda bear ta ezkillak entzuna...

Zu baiño semeago aal zan an zaarrena?

Etxaldera dezake ark ere gazteena.

—Indarrak ongi neurtu; nai aal nezakek nik

Igarabide'ri iñork muzin egiterik,

aundiki, ala, nahiz, erregin izanik?...

Indarrak ongi neurtu; ez utzi ni motzik.

—Zer ari naizen dakit; jakiñik da neska

Gorritxo'rekin pestan izan nun burruka,

arta-zuritzen egin ziguten bikoa,

guregatik errian dabillen mintzoa.

Ba daki gaztaiñeko nere maite-kanta,

baita lio-jotzean izan genun itza...

Aitak bein atzi nindun lilluraz begira;

ta, alare, maiz deitzen nau etxeko lanera.

Egon lasai; ez dizu egiñen muzinik;

ez du maisiatuko gure bir-izenik.

Zer lotsa bear dugu, beartar izanik,

gizartean agertzen bagara garbirik?

Ukulluan daukazu ergi bat ernari;

larrean ere ba da beor eultzilari.

Oiek, oitura danez, ekatzitzu neri;

diruz gaiñerakoa nik dezaket orni.

Gazterik asia naiz basoko lanean;

an irabazi-aala gorde dut kutxean;

tarteko lanak ere ein ditut etxean...

ez naiz oetan lotsa iñoren aurrean»...

Isillik geldi dira. Asko luza bage,

aita au aita arengana aginduz doake.

Etsiko dun ustea ba du berak ere;

baiña bildurra guziz ezin oil dezake.

Norbaitek sar nai balu neguko oi otzera,

naiz, erantzita, aitzetik itsasoko urera,

ain laister ez deza aiza otzaren ikara,

ark aiza digun baiño barnetik bildurra.

Neskaren aita urrena ikusi duneko,

isil-gordeka deituz ola mintzo zaio:

—Agindu bat dakartzut... labur esateko,

semeak Garazi nai luke beretzako—.

Igarri zion Petri'k —ala zun izena—

asi orduko Manu'k —au bestearena—

seme Mikel'engandik itzez zekarrena.

Begi-zear egin du; zur, orde, entzumena.

Belar-izpia alaxe aize biguiñera

makur da; aizea geldiz zuzentzen da bera.

Isilgune-ostean zuzen du bekera,

ta «Neskari esanen» soil erantzuera.

Beren bidetik doaz ze-esan oni ta ari;

Mikel'entzat du Manu'k sari denen sari.

Petri'k emanen dio berri on neskari:

bi gurasoak dira pozetan igari.

Aitak neskari dio: —«Ola t'ola Manu

emen etorri zaidan —Mikel'ek bialdu—

mutillak biotzean i aula aukeratu...

Ze erantzun bear dunan geldirik ausnartu»—.

Elur aundi goiz batez, zeru-gaiña garbi,

leiotik ikusten dut nik Aralar-mendi;

eguzkiak elurra jo du nabar-gorri;

ala dir-dir jartzen da neskaren aurpegi.

Mintza bearrik ez du; bera da salatu;

berriz galde egiterik aitak zertako du?

Baiñan galde-egin dio —zintzo nai jokatu—:

«Nai dun, ortaz?» Irritik baimena du bildu.

Ain zuzen aste artan txerri-iltzea zuten;

ez zan neke aundirik bazkaria gaitzen.

Ortakoz autu dute Euberri-bigarren...

Petri'k Manu'ri dio bertan gaztigatzen.

Andik egun bitara Olentzaro mozkor;

jendeak barau du, ta arrek bete zilbor.

Baiñan gauerdiz gero goseak ez iñor;

gorgin-apariz leenen tripaldia betor.

TXERRI-ILTZEA

Biamonez dei dute arakin Potxolo;

beste arakiñik ez da auzo guzirako;

urtaroaz jan oi du amaika aamen goxo!

galtzen ertzetik sabel-zorroa dario.

Lepoa motza du, ta bizkarra betea,

sudurra piper gorri, ezpaiña aterea;

aizto zorrozten ba du begiko nekea

noiz-bein zimurka laztuz bekaiñeko illea.

Tupiki ta pertz ori or ditu amonak,

urtean agoz beera gorde egon diranak;

alare sartu zaizte barnera auts-ondarrak;

aiek astintzekoan ara min illobak.

Mari ta Matxin, amar ta amabi urteko,

—besteak illak ziran anai Txortxi'z gero—;

biamonez, ez daude lotan egoteko,

txerriaren kurruxka entzun duteneko.

Amona sukaldera orduko, mix beltza

isatsa zuti dula goizean antxe da.

Bart su-ondoan egin digu naiko loa;

ark ere ba du laister pesta-usai gozoa.

Sei gizon eira dira: —kurruxka jakiña

bezperako barauaz barnak eragiña—.

Urratzean, jario bai laite zikiña,

esterik leer ez daiten, erne da arakiña.

Txonko zaar, muturrekoz gizon bat il baitzun,

aurrera da urdeari atzemanez legun.

Belarritatik eldu, naiz dedin muturdun...

Itzala bezain laister an ditu lau lagun.

Bota dute erroz gora; Potxolo-k iztupez

suur-mizpil mugikorra lotzen dio nekez;

Txonko zaarraren galtza zikintzen da aparrez.

Urdeak lepondoa puztu leer-bearrez.

Altxa du karraisia, maaiera jasorik;

amona pertzez dator Potxolo'n ondotik;

pertza tinko jartzen du txerri-okozpetik...

Aiztoa sartzen dio arek, ziñaturik.

Iturri gorri bero sortzen da bereela;

aurretik sartzen dio bildurrez bezela;

ez uki nai biotza leenetik; bestela,

odolak ustu bage geldi litekela.

Amona asi da besoz odolak iraultzen,

ez ditezen mamitu odolki baiño leen;

noizik mordoka batzuk ditu ateratzen,

—mullaztarra garbariik ala du bereizten—.

Txerriaren kurruxkak goiena jo dute;

gure bi xenideak laister dirade erne;

ezin-jekia botaz ta arekin maindire,

jantzi-arin dioaz otzak bildurtzeke.

Aiek beera baiño leen isillik asia

odolez ba du zerki orduko ixuria.

Biotza billa bio ta arekin bizia;

bizkortxegoa jo du azken-intziria.

Oraiño odola ba du; laister agortuko.

«Ez dik ortzik —diote— geigo zorroztuko».

Asmo dute gaurgero urratzen asteko;

amona gora doa este-betetzeko.

Txerri-tximeltzea da urren zeregiña;

gari-lastoz ba dute su eiteko diña.

Ille gogorrik bada, arentzat eziña,

atzetik gori-gori dakarte burtziña.

Doniane-suetan dabilten zagia

baiño oraindi beltzago jartzen da txerria;

anketan luzarogo eukiz lastargia,

erantzi-ta azkazala, ager oin zuria.

«Ortzuri» deritzon au, onezkero «oin-zuri»,

burutik beatzera dena duzu guri.

Aiztoz marruska dute geldi dedin garbi;

orbel gaiñean, lotan dagola dirudi.

Urra bear diote barrena. Potxolo,

aiztoa beetik gora dula ari da goxo.

Dabillenak alaxe oiñez urratuko

elur jausi-berria, oraiño mei deño.

Sabel-gaiñaz kontu du esterik leer gabe;

esteak saskira, ta billa dio bare.

Laiñoa dariola ein dio Gurutze;

«gatzez —esaten die— burtziñean erre».

Ahamen goxo au du aurrenik beretzat,

gibela atera gero denen gosaritzat;

beazuna kendu-ta jaurti tellaturat,

oilloren batek jan ta ez dagian zapart.

Ijitoa agertu da katua ainbat usu:

«Egun onik! Txerriaan txintxurra ba duzu?»;

arekin inguruko puska-muskak nai-tu...

katuak ere bai, ta gaur ezin ukatu.

Peru, arakiñaren oinpera sartzen da;

—«Barnean sartuko aut»— entzun, eta atzera.

Garbituxe dularik, dei da gosaltzera...

Orduko pir-pir dago zartagin gibela.

Burruntzaliz, barrengo odolak bildurik,

zizkuetako tantak zapiz txukaturik,

bera beteko aga sartuz okozpetik,

seien artean arin jarri dute zutik.

Ba dirudi zerriak artza dantzaria;

baiñan —bakarrik ezin dagoke geldia—

dantzari-laguna du oin-abe zutia,

gaurko zeinbait dantzaren iduri egokia.

Garazi'k eta amonak eskuak bete lan

puxkarik goxoenak aiztoz txikiketan.

Onkaillu usai-ondunak odolaz batean;

alako odolkirik ez egiten bestetan.

Pertzean sar, irakin, orratzaz ziztatu,

—aien kezka guzia, ez ditezen leertu—;

igaz —gogoan dute— legortxo gertatu,

ta aurten eze-gurian sasoia nai artu.

Atsaldean, Garazi baratzera dia,

jateko billa, aal balu, aza bat zuria.

Besterik ezik, ba du osto ugaria,

bare-sare-gaiñetik biltzeko odolkia.

Orririk urdiñena goxatzeko ba da,

—prailleentzat utzirik belarri eta anka—.

Odolki, txongo, mami exurra ta axala,

zerriak diraueño ondua du jana.

Odolki-banatzeko pozez bi xenide,

amonak esanera doaz etxez-etxe.

Gogoan eukitzeko beintzat «Zimelene»;

—andik besterenera ez baiteramate—.

«Odolkia ordaiñez» Euskalerrietan;

«To, gero ekartzekoz» diote bestetan.

Mutikoak Urliren etxera nai joan;

nexkak ere, beste etxe bat nai du aukeran.

Batean ur-intxaurrak ematen tutela;

bestean piku ondu ta saagar ximela...

Amonak: etxeetan mintza ditezala

«Egun on» ta «bai, Andre», «gutxia ar zatela».

Aste artako pesta, bai pesta biribil!

Kristau ta katuentzat ba da zerbait zarpil.

Biar labean erre balezate opil,

mutil gau-eskaleak an ba dute zer-bil.

OLENTZARO

Begi-gorri ba dator Aiton Olentzaro;

urteak egun ainbat begi ta bat geigo;

gurdia aiñeko sabel, aurpegi dana ago...

Nondik nora sortu zan jakin bage nago.

Onengandik egunak artua du izena

leengoek «Subilaro» esan ziotena.

«Subil» naiz «baztar-egur», naiz «enbor», bat dena

etxe bakoitzetara bina dakartena.

«Onentzaro» zer daiten ez dakit nik; baiña

—beste zenbait erritan Zanpantzar zikiña,

Kokoetan «Osaba» sabelzai lizuna—

gaur «onen aro» dala, edonork dakina.

Kristauak egiten du egun artan baru,

nonbait jainko txiki ark bete dezan larru.

Tximinitik begira —sinets nai badugu—

baru naiz ez dun aurra itaiez keiña du.

Gaurgero mutikoak eiten diote irri,

erabilliz errian txori-mozorro orri.

Gauerdia baiño leen du sorgin-afari;

mozkor au bizkarrean, diote kantari:

        «Onentzaro begi-gorri;

        non atzia duk arrai ori?

        —Bart arratseko amaiketan

        Anbulute'ko arkaitzetan.

        Onentzaro jaun ordia,

        buruz ederki jantzia:

        edan batean ustu diguk

        sei arroako zagia.

        Onentzaro pipa-artzaille:

        pipa au nork bete lezake?

        —Lizar aundi baten ostoz

        nonbait-or bete liteke.

        Ire mozkorrak iraunen

        illabetean gutxien;

        buru goibela argitzeko

        pipa maiz aal-duk erretzen».

Ego-aizeak zerbait urtu digu elur;

menditik ekarriko gaur bi baztar-egur,

aiekin urteari egiteko agur:

Urte Berri artio bai baitute mutur.

Au Jainkoari eta au Andre Maria'ri;

erdikoa atariko eskale otzari.

Irurak sukaldea digute onetsi,

Onentzaro'k ez dezan laratzik ebatsi.

Erdi-erdian dugu euskal-sukaldea

ke-bide txaranbilla iduriz dorrea;

bi baztar-egur, eta erdiin egur txeea...

gure aitonengandik degun aldarea.

Sukaldea jantzirik jakiz ta egurrez,

illuntze ederra bekar Jaungoikoak onez.

Mutillek etxez-etxe kantan asi bitez,

zuurrei birau, zabalei eskerrak egiñez.

Ele-eder, bertsoetan errian nagusi:

aurten aukera dute denen buruzagi.

Kanta zaarren artean naasiz zenbait berri,

berea asmatzen dio etxe bakoitzari.

Aurren-aurrena doaz «Zimur»en etxera,

deus ez emanik ere loak astintzera.

Amandreak atea ez idikitzera,

botako dute igazko biraua ber-bera:

        EGUBERRI

        «Oles! ta (i) Oles! etxekotxoak!

        nik jotzen ditut ateak;

        nik jotzen ditut ateak eta

        ongi erantzun jendeak.

        Errekaldean izotza,

        goiko ganbaran agotza...

        bioon artean kanta dezagun

        Jesukristo'ren Jaiotza.

        Zorioneko Eguberria,

        argi baiño leen asia;

        argi baiño leen asia eta

        dirdai obegoz jantzia.

        Zeruetan gu sartzeagatik

        gizon egin da Jainkoa:

        esna zaitezte lo zaudetenook,

        au da gauza arritzekoa.

        Etxe ondoan eder duzute

        intxaurra lerden-lerdena...

        Nagusi Jauna kopla dezagun

        etxeko denen aurrena.

        An goien-goien izarra,

        errekondoan lizarra...

        etxe ontako Nagusi Jaunak

        urre-gorrizko bizarra.

        Urre-gorrizko bizarra eta

        zillar zurizko bizkarra...

        erreal txikiz egiña dauka

        Elizarako galtzara.

        Naparroan da Bardena

        Kaparroso'ren urrena...

        etxeko Andrea kopla dezagun

        Nagusiaren urrena.

        Etxeko Andre zabala,

        toki oneko alaba:

        bidean nator ondo jakiñik

        eskuzabala zerala.

        An goien-goien elorri,

        ondoan jota erori...

        etxe ontako Etxeko Andreak

        Ama Birjiña dirudi.

        Gaiñean gona sedazkoa ta

        azpian gona Olanda;

        egun ta eguzki ez dira zaartzen

        limosna on bat eman-da.

        Sentitzen zaitut sentitzen

        ari zarala jekitzen;

        zure gerriko giltza-soiñua

        emendixe dut aditzen.

        Ora-maaiean sagua,

        aren begira katua...

        etxe ontako okelarekin

        ez da beteko zakua.

        Atso zaar oni zitzi dario

        okotz eta mokorretik;

        odol-ustu bat komeni zaio

        gibel-aldeko zaiñetik.

        An goien-goien laiñoa,

        aren azpian otsoa...

        arkakusoak itoko aal-dik

        etxe ontako atsoa».

Noizbait agertu dira Garazi'rengana;

jaun-andreak koplatzen egin dute lana.

Gero jo dute neska zaarrenarengana

zeiñek uste lezake gau ontan etzana?

        «Atea jotzen ez dugu lanik;

        dena-den dago zabala.

        Etxe ontako jende noblea,

        Jaunak bedeinka dezala.

        Askan eder da garia,

        —aren gaiñean txoria—...

        eraztun batek bildu lezake,

        neskatxa, zure gerria.

        Usoak egal gorrizu,

        moko-aldea lumazu...

        orren aingeru txukun polita

        nondik agertu zara zu?»

Orduko jetsia zan ziztor-uztaiekin;

kantaria apaintzen da lepoan batekin.

Arraultz-amabikoa urdai-puskarekin;

guziak ekar ditu par goxoarekin.

        «Etxeko alaba Andretakoa:

        norbaitek bazaitu maite,

        datorren urtez garai ontako

        etxeko-Andretu zaite.

        Kakotik ziztor, askatik urdai,

        kabitikan arroltzea...

        bizi-bizirik zeruan zegok

        etxe ontako jendea».

Eguberri-egunez, atsaldeko gizen

erri-etxean dute dutenagaz biltzen.

Jan eta dantza, alkarren lagun dira agertzen;

eske-biltzea dute Iñauteriz aurten.

Baru baita, afarixka egin dute etxean;

gero kontu-kontari edo-ta musean

nor bere etxean edo adiskidenean.

Meza alaiera doaz gauerdi danean.

Soin berria jazteko aurrak dute eguna,

inpernuko beltzari kenduz begi bana;

Meza Nausira doa gauez jun ez dana,

berdin kentzen baitio —ala da esana—.

Sorgin-afaria da Mezaren ondotik,

—gau aretan sorgiñak ez dute batzarrik—.

Bakoitzak apaltzen du aal dezakenetik:

ez da palta aulenean saiets ta azpizunik.

Arek esteki-zopak, besteak odolki;

edari goxoena eman deituari;

baiñan agotza aurrena ta alea beiari;

lasto orde belar biguin asto gaisoari.

Aundia! noizean bein —ala bei-umatzez—

nagusia ikullura jetsi oi da gauez;

bei oro, buru-aundi, etzan-eta arnasez;

eztituzu jekiko ostiko jo bagez.

Gaur orde, erne ta zuti, Gau aundia usmatuz,

janaren eske daude elkar milikatuz.

Etorri da Jainkoa, pakea zabalduz,

eguzki itzal-bageko, zizkuak billatuz.

Eguberri, bai berri!... Elurra gogotik;

aingeruk maluta-antza dirade zerutik.

Jaun Jabea daukate aragiz jantzirik;

makurtuz muintzen dute arri-lur egiñik.

Elur ori, ordea, batzuntzat deabru,

—etziko apustua galaziko ote-du?—

Onentzaroz, zer gerta, ditute erriratu

enborrak: legorteak ez detzan gogortu.

Biamonean dute ezkon-otordua,

eztaia gogora dun egun eztitsua;

bi gazteek ar dute maaiaren burua;

ez da au neskametzeko neskaren ordua.

Mutillak ekar ditu ardoz amar gurbil.

Ikulluko zekorrik ez da zergatik il;

zerri il berria neskak; labean atzo opil:

onenbestez ba dute gosea nola isil.

Jan-edanik, Ele-eder bertsoetan da asi;

ba du gaurkoan ere etorri ezerki.

Aurrena agurtzen digu alboko Garazi;

gero guraso ta abar; ta aurrera darraiki:

«Senar-emazte-gaiook bear tugu uztarri;

neurria artuz buruan gaur digute jarri...

Ederki datorkigu maaieko bazkari;

asierako lan au ez da nekagarri.

»Egiaz uztartuko geran egunean,

zama aundi jarriko omen-digute lorrean.

Errez deramakegu lepoen gaiñean

elkar artu ezkero maitez ta pakean.

»Gurasoen etxea bizkor eramaten

ez gera bildur, Jaunak badigu laguntzen.

Eriotzak ez badu uztarri au austen,

saiako gera, are ta geiago jasotzen.

»Ondorenik balitza binaka ergirik,

eziko genituzke gerook agindurik.

Geroon semeen semeak altzoan azirik

eun urte jo detzagun elkar maitaturik.

»Topa zuri, Garazi, ta bion aiteri;

topa maaiean dauden deitu guzieri.

Nai dudan zorion au zintzo gerta bedi;

gaurko umore onek iraun beza beti».

Gauero (orain arte ezin) emendik aurrera

mutilla sar diteke neskaren etxera;

sutondoan jardukiz etxekoz batera

neskari sogiteko izanen du era.

AIZKORA-JOKUA

Aizkora-joku-egun. Jendea zai dago:

Leitza'k eta Uitzi'k elkar billatuko.

Ari-talka etzaie beelaxen aaztuko.

Batak auntzak nai; besteek artzeko geiago.

Iztar erdiraiño da elurra gaiñean;

anka jaso dukenik ez dagoke Leitza'n;

zurian beltzik datoz —euliak esnean;

obeki itsas-antzarak elkarren atzean—.

«Leitza Aundi»k «Larraun»ekin auzi zaarra dizu:

aalegin, eta ezin era bat garbitu.

Amar urtez aizkoran Larraun zaio buru;

baiña oraingoz, austeko itxaropena du.

«Larraun guzian gizon bizardunik balitz...»

oiua bota dute oi duten arrandiz.

Orren begira zegon Uitziarra, aldiz,

bera autsi dezakenik ez dagola iduriz.

Leitza'n ba dute seme aundi «burubeltza»

—gizon-orde euskaldunek zarabilten itza—;

bi aldiz gizon dala berari deritza,

etsaiari begira, onela da mintza:

—«Mutil gorrixka, ez aiz nere leporaiño;

aizkorarik ezin duk jaso zeruraiño.

Noizko sartuko ote-duk enbor-erdiraiño?

Damutzen bazaik, esak; beta duk oraiño».

—«Leitze-landan jan dukan baba-lasto tantai,

egiñen duk ortz-lana, jartzen badite maai.

Asi baiño leen ez dit jokurik galdu nai.

Erau bildur aizela garbi diok orai».

Erritarra ñoago; baiña ba du kozkor;

besaburu, ukalondo, belaunburu bizkor;

besoak luze ditu, lepoa gizenkor:

indarrez leitzarrari betere ez dio zor.

Asteko esku eman oi diote elkarri,

—leitzarrak ontan ere ba dizu arrandi—;

indarrez eltzen dio ta aal bezain biurri...

—«Gorde-zak, besteek dio, geroko indar ori».

Igorik mozkorrera, biook ziña dira;

eskuetan aizkorak, «Ots» entzun-begira...

Ostartean eguzkik egin du dirdira;

bandera antzo leitzarrak aizkora du bira.

Artean gaiñekoek ba zuten mar-mari,

—alaxe erle-mulkoak, umatzen dala ari—;

baiña orain isil dire, lasaiena larri;

—izutu-usoak ala pagoetan jarri—.

«Ots» entzun da, ta biak bat-batean jeki;

asi dira gaiñetik oiu ta karrasi;

batean aizkora sar, berriz berdin zuti:

ala dira ardatz batek dabiltzin kako bi.

Leitzarrak asi dira: «Gurea gorago;

ortaz, sartu bear dik aizkora barnago.

Bazkaria leenera; guk baietz lehenago».

Apusturako, oraindi berorik ez dago.

Amabi kanerdiko lan polita dute.

Zenbat biotz koloka azkena bota arte!

Ezpal txikia asi du Leitzak, usu kolpe.

Leen itzuliko ote-dan oro begi daude.

Ontan itzuli zaigu; a zer istilua!

«Eu, motell, gu gaituk, gu! Ik duk apustua!».

Karraisi au mendira-orduko or oiua!

Uitzi itzuliko zaio; ba da arnas-estua!

Lasa ari dira biak —estutzeko ba asti—;

Leitzarrak aio daude noiz baiño noiz autsi.

Aiek sinets-eziñik Uitzik dizu zati,

erdia eta geigo jan alderdi bateti.

Karraisi berria da. Andik sei kolpera

bota du Leitza'k ere. Oiuak ostera.

Moteltxego ote-diran —ez doaz Leitza'ra—;

ondozka jausi dira urren-egurrera.

Or, an, zantzulariek Leitza'ra bidean

eskua sarri dute belarri-ertzean.

Leenak urrengoari ez dio deus esan:

soillik entzuten dute taupa biotzean.

Ukaldi sarrigoa Leitzarrak ari du,

leenengoaren koska berdintzen aal balu.

Berriz egur-gaiñean leen zaigu biurtu;

baiñan itzal antzera besteak atzitu.

Aundia da leitzarra, baiña bizkar-uzkur

aaztu zaio jekitzen, etsaiaren bildur;

ukondoz zabaltzen da kidarra bete, ur;

ezin aizkora jaso uste bezin gaillur.

Uitziarra, berriz, dena den luzatuz,

oin-muturrean dabil, dun indarra bilduz;

ukondoz elkar jotzer aizkora barnatuz,

gerriz dardara, eta belaunak jokatuz.

Orain ere sartu du, erdiz barrenago;

berriz uitziarrak botako leenago.

Erritarrak oiuak ditute gorago;

leitzarrak ez ditugu berriketa-gogo.

Argigunea ba da ezpal-gurutzean;

dar-dar egurrak ein du; joan da kolpean.

«Ez duk i aiñakorik mundu zabalean».

Amar kolpe, ditio ken bigarrenean.

«Jozak motell», leitzarrak diote erdi-damuz.

«Oraindik ba duk lana; jeki adi buruz;

arnasa lasai artzak bularrak anpatuz,

emak kolpe, ta atera ezak belaunburuz».

Irugarren enborrak soiñu bana dute;

batarenak igarra, besterenak eze.

Apustua norena nork esan dezake?

Itzuli da leitzarra; besteak du neke.

Ogei kolpez gerogo itzuli da Uitzi;

estutzeke diardu, zer lan dun baitaki:

bi illabete egur arrek, zutela ekarri;

beste arek lau egun: alde au izaki.

Bukatu du leitzarrak; entzun du deadar;

aurrerapen onekin berriz artu du indar.

Jauzi egin bestera, ta asten da su-ta-gar.

Besteak galdu ditu kolpez ogeitamar.

Leitzar zantzulariek adirazi dute.

—Leitza'rako bidea ez leen ainbat luze—.

Erritar txeeak, larri: galdua dakuste;

adituak, ordea, ez estu batere.

Egur ua, amargarren egokitzen zaio

leitzarrari; orduan elkar ikusiko.

(Egur banak epai bi dituan ezkero,

bana dute zotzean aldiz epaitzeko).

Laugarrenean dute leengo koska bera:

kolpe bat edo beste txikiak atera.

Urrengoetan ere ala alde-aldera.

Urbildu gabe doa amargarrenera.

An ari zenun Tantai, eskuk bete lanez;

Txikiak ikusi du zerbait atsedenez,

ankazabalik eta betetxo arnasez,

besoak ez bildugo, gorputz dena nekez.

Eskuin-anka jasoaz, bailitz zorrotzaille,

aizkora ateratzen du. —Motxa laguntzalle—.

«Orain galdu aiz» dio berrituz jogale,

asieran ari zan bezain txukun-zale.

Bere koskaz ta geigoz leen bota du Txiki'k;

orain zeruetara oiua Uitzi'k.

Alde gutxi da, alare; baiña leer egiñik.

Aundiak onezkero ez digu gauz onik.

«Ontzako urre bat» oiu Uitzi-aldetik.

Erantzuten diote guziek isillik.

Elurra bera bezain leitzarrak zurbillik,

ankaz dardara, bildur-listua iretsirik.

Azken-aurren erdian oraindi leitzarra

aurpegiz itzuli da; beela uitziarra.

Atsedenez ari zan, baiña enbor osoa

sei kolpez bota dio, ta bestera doa.

Leitza azken-egurrera igotzen da nekez;

besteak zuritu du zura leen-ezpalez;

erdia billatu du; itzuli da parrez...

leitzarrak galdua du egur-erdi batez.

Buka baiño lenago, leitzarrak etxera

ekaitzean dabiltzan biliak bezala.

Birarik eman gabe, «Aundi» malkoka da...

Uitzi-aurrak irriz ondora bil zaizka.

Oraindik Leitza'n ez da olakoren berri:

«Ogeitamar kolpetan Leitzakoa aurreti»...

Ariak galdu, baiña «auntzak» irabazi.

Samigel-pesta ordez aurten Eguberri.