Amets bat

Ni jayo nintzan Euskal-lurreko

leku pozgarri abetan

eta Euskera irintsi nuben

lenbiziko arnasetan

amak siaskan nedukanian

edo bere besuetan,

kontu politak esanaz beti,

kantatuaz batzubetan,

geren aitonak moldatutako

itz neurtu ta bersuetan.

Neri begira eziñ aspertuz

antxen, ordu osuetan,

semetxuaren bizigarriya

berak bere petxubetan

emanaz, azi ninduben aiñ

izaera goxuetan,

non egundaño etzaidan aztu

geroz nere pausuetan,

iñoiz arkitu izanagatik

bizitza erosuetan:

ainbesteraño baturik negon

neronen gurasuetan

ta txikitatik. nere onduan

ikusitako gauzetan;

bañan etsayaz miñ artzen nonbait

gure poz ta jolasetan,

argatik gerok batere kulpik

ez gendubela ezertan

txit urrutira-joan biarra

izandu nuben batetan,

oso gazterik arkitu nintzan

Amerikako Panpetan

ta bizimodu txit erosua

iduki arren an bertan,

nere biyotzak etziran uzten

sekulan ere paketan,

iduri zuben berriz eguak

neukazkiyela anketan:

esaten da, bat bizi leikela

ondo alderdi danetan,

—bai asetzia beste gauzarik

ezpadu artzen arretan—;

bañan gizonzk odol pixka bat

baldin badu errayetan

eta txikitan bizitu bada

esan dan modu ayetan,

egunaz zerbait atzendu leike

darabiltzkiyen lanetan;

bañan pentsatzen jartzen danian

bakardadian gaubetan,

zenbateraño supritutzen dan

nik ondo progatu det an:

iñola ezin pentsatu nuben

nere lurrian bestetan,

eta, ara zer gerta zitzaidan

arrats batez ametsetan.

Amets eragiñ ziran

neukan desiuak;

non artu ordurako

arrats artan luak,

beriala zabaldu

zizkiran eguak,

ta lagundurikan

betiko leluak,

ixtan, patez igaro

nituben leguak,

mendi eta zelayak

tontor da zuluak;

legor eta bustiyak

lur ta itsasuak,

laño eta odeyak

erri ta basuak,

batere neke gabe

egiñaz pausuak,

neretzat bide denak

ziran erosuak:

inbiriya ziraten

aideko usuak,

atzian gelditutzen

ziran balazuak,

ta etziran segitzen

tximistaren suak;

eziñ busti. ninduben

euri erasuak,

aitu ziraden traba

eta arazuak;

urruti egon arren

nere gurasuak,

Amerikan zabaldu

orduko besuak,

biyen tartian artu

nituben gaxuak.

Nik.— Ama!... Aita!... amatxo!

Amak.— Nere seme!!... semetxo!!

Nere besuetan... o!

Aitak.— Mutill, emen aiz?

Nola ago?

Amak.—  Ai! Eutsi, nere xeme...

muxu bat, onlaxe...

ma, ma, berriz, ere bai,

ma, len bezelaxe...

jango zinduzket dana,

aren nago gose...

auxen da zoramena,

ni eziñ naiz ase...

Nere seme laztana,

ondo zaude noski?

Ni illko ninduke zu

ikustiak gaizki...

Sekulan ez det izan

ai! onenbeste poz,

argatikan begiyak

bete zaizkit malkoz;

bañan biyotzetikan

aiñ eztiro datoz,

farrez baño geyago

gozatu det askoz;

nere seme ederra;

eldu berriz, atoz.

Nik.— Ama! aita....

aparte bizi beraz

onenbeste naita!!

Aitak.— Mutill auxen nai nikan,

oraiñ emen ago

ta ez dek noski berriz

asmorik izango,

gure aldamenetik

joateko geyago;

ez aldiguk orlako

penarik emango!

Amak.— Zer da, nere senarra,

zer da kontu ori?

Geyago orlakorik

begira gero neri

aipatutzen banazu!

Atoz; Pello Mari;

laztan gozo bat, muxu....

orlaxen... amari...

Nere seme ederra,

au poza eman diak;

iya ler eguiñ nikan

nere barrunbiak!

Ama guztiyak gaituk

semien zaliak,

bañan nork izateizkik

onlako aliak?

Nik eguiñgo nizkikek

millaka galdiak,

nekatuba ez baldiñ

baeuka biriak,

bañan nola egongo

aizen logaliak,

ondo gobernatuta

oyera joan biak.

Denak lotan , zioztik

ire senidiak,

—i ezkeroztik sortu-

tako landariak—;

bigar gonbidatuko

dizkiyat aidiak

ta inguru-mari-

ko adiskidiak,

pobre izan arren ez

gaituk eskaliak,

zer jana bazedukak

gure sukaldiak;

bañan nik badizkiyat,

mokaru obiak,

amariyo txokuan

iretzat gordiak,

umotutako sagar

eta udariak,

jarri ezkeroz iñork

ikutu gabiak...

Ia semetxo, muxu

bat eman akiak,

goxatzen aukanian

oyeko pakiak,

ayek janaz kontubak

esango nazkiak...!

Aitak.— Zer goguangarriya

dan gaurko eguna!

auxen da suertia

izandu deguna!;

etortziaz gañera

gure seme ona,

guk etxian ostatuz

daukagun amona!...

AmAk.— Iya ez nintzan artzaz

oroitzen, gizona;

gure mutillak eman

digun poztasuna

dala meriyo neukan

burutikan juna.

Uraxen da xarra ta

polita zegona!;

begiyetan aldizka,

zer alaitasuna!

bañan galdu xamarra

dauka osasuna

edo barrenen zerbait

berak nai eztuna.

Suspiriyo batzubek

ixilik entzuna

nago berari, eta

pentsatzen egona:

— Atxo xar polit onek

zer ote du Jauna,

semien bat agiyan

aldegiñ dubana?

Ainbeste begiramen

neukan beregana,

ikusirik aiñ xarra

garbi ta txukuna;

berrogei arabakiz

konponduba gona,

alde danetara aiñ

modu polit-duna,

diruri aingeruben

kolkoko katuna.

Kontatu digu bere

bizitza astuna

(Guk zer baliyo degu,

ura da iztuna!)

bañan erana dago

negarrez aipatutzen

du etorkizuna.

Nik oro nola deran

txit biyotz biguna,

berialaxen artu

diyot naitasuna,

eta galdeturikan

al beziñ leguna:

— Ama, berori.zein da,

anbat alarguna?

— Erantzun dit esanaz:

— Ni naiz Euskalduna.

Onen ondoren, amak

agindu bezela,

eskuban arturikan

piztu ta kandela

ta esanaz Jainkuak

gaubon ziyotela,

zai nedukan oyera

joan nintzan berela,

amona xar on ura

goguan nubela.

Erantzi ta maindire

tarteko onela

goxatzen, iya luak

artuban neguela

ta begiyak itxiyak

nedukazkiyela,

golpez ikusi nuben

argituba gela,

eta erdi erdiyan

txutik zeguela,

amona xar bat, diz, diz,

egiten zubela,

zeña izketan asi

zitzaidan onela:

— Ama Euskera naiz, Pello Mari,

etzaitezela bildurtu;

kezketan nator beste aldera

ote zeraden biurtu.

Ainbeste semek iges egin dit,

iya naiz negarrez urtu!

ez ote dezu zuk ere naiko

nere malkorik legortu!

Au aditzian odol guztiyak

ur biurtu zitzaizkian

eta saltatu nintzan oyetik

zergatik negon gaizki an,

esanaz: — Ama! bere lurrian

beraz berori eskian?

Beria nau ta agindu bizait

nik zer egiñ nezakian.

— Gauza aundirik etzenezake,

ezagututzen det ori;

urruti izan dan batentzako

franko lan zalla diruri;

bañan eztiyot nik eskatutzen

eziñ dubenik iñori,

eta ara zer agindutzeko

asmoa daukadan zuri.

— Eskutik eldu ta muñ emanaz

bertan belaunikaturik,

erantzun niyon: Ama, agindu;

ez izan nitzaz ardurik.

Beraz berorren lurrian dago

Euskera iya galdurik?

Ni beria nau eta ez det nai

kontzientziko kargurik.

— Diyozun aña maite badezu

zartu dan Ama Euskera,

billa ezazu Euskal-Erria

izendatzen dan papepa;

ura da nere bizi-lekuba,

ez det nai andik atera;

seme leyalak an biltzen zaizkit

joan zaiztez ayen artera.

Ama Euskerak au esan ziran

jarririk. begi alayak

orrengatikan nakar onera

berari lagundu nayak;

gutxi nezake, oso txikiyak

dira nik dauzkadan gayak,

bañan pozkiroz egiñgo ditut

gaubak egun, aste jayak,

leku pixka bat Euskal-errian

eskatzeizutet, anayak.