Aitona gizagaisoa

        (Larogei pezetako sari bat eta bitezarra
        Mondragoin irabazitako moldaera)

Udaberriko usai gozozko

ilunabartxo betian,

Donostiyatik urruti gabe

uri ontako partian,

baserritikan onontz datorren

bidetxigor politian,

sagar ta gaztaiñ, aritz, elorri,

urritz ta lore tartian;

azpi aldian errekatxua

marmariyaz ostopian,

eguzkiaren azken dizdizak

aruntzko mendi tentian,

kuku ta beste txorien kantak

baso guztiak botian,

kabi batian lau txorikume,

txillar tarteko otian.

Gauz abei denai beriratuaz

emen, gure lur maitian,

«iñon ez dago onelakorik»

esanaz nere artian,

netorren, eta alako batez

jiratxo bat ematian,

aitonatxo bat arkitu nuben

eserleku arlotian,

berekin zeukan penaren kargak.

lurrera iya botian.

Garai ta leku pozgarri artan

gizon ura ikustian,

alaitasunez inguratua

aiñ egoera tristian,

bereganatu nintzayon zerbait

itzegiteko ustian.

Iruditzen zait gaur oraindikan

bera ikusten naguela,

arri tontortxu baten gañian

eserita daguela;

belaun nekatu bien tartean

urritz makill bat dubela,

beraren puntan ipiñirik len

buruan zuben txapela,

bi eskuakin gogor elduaz,

kontu egiñaz onela,

eta kokotza oyen gañean

lotan balego bezela.

Nola jostatzen pill pill zebillen

egoaizetxo epela,

buruko ille txuri bakanak

egara zijoazela

esan zeikian, uste det berak

sentitutzen etzubela.

Antxen nenguan, bere onduan,

zer egiñ ez nekiyela,

laguntzarik nai zuben galdetu

edo aldegin bestela;

itzegiñ zuben, eta kezkatik

atera nintzan berela.

Asnas lodi bat irten zitzayon

petxu estutik jasua,

ta lenbiziko au esan zuben:

— Nere Euskera gaxua!!

— Esan onetan ezaguturik,

aitonak zedukan miña,

erantzun nion: — Jauna! Euskara

ez dago aiñ aldegiña,

oraindik ere lur maite ontan

bada zeñek itzegiña...

— Bañan nere itz motxak etziran

bera lasaitzeko diña,

ta zion: — Ondo ikusitzen det

datorkigun erasua;

ez da biziko; laster, illko da

gure Euskara gaxua

Jauna, ez edi orla tristetu,

ez dago Euskara juna,

Ez du sentitzen inguru ontan

daguen alaitasuna;

ez du ikusten ez dala gaitza,

baizik dena osasuna;

Euskal-erriko txorien kantak

ez dago pozez entzuna?

— Bai, len bezela sayatzen dira

kukua eta soxua;

oyek or daude, bañan galduda

gure Euskara gaxua

Jauna, barkatu bizait, berriro

gogor egiten badiyot;

Euskara orain baño txarrago

egon dala derizkiyot;

ez du ikusten nola izkuntza

ontan ari geran biyok?

Gaur, Donostiyan ez dakiyenik

ez du aitortu nai iñork.

— Bañan erderak betiak dauzka

erriya eta basua;

alperrik zabiltz, galdua dago

gure Euskara gaxua.

Jauna, alaitzen asi gintezke

Euskara maite degunak;

badatoz, ustez iya betiko

galdutzat zeuden egunak;

len aintzakotzat artzen etzuten

damatxo txapela-dunak,

gaur erantzuten dute biotzez:

— «gu gerade euskaldunak»

— «Bañan ainbestek jartzen diote

traba edo arazua...

Nola nai dezu indartutzia

gure Euskara gaxua!

Jauna, badaki, nola lenago

ez genekiyen erderik,

eta guraso leyal on askok

umiak argitu nairik,

aldi batean, non ikusi da

izkuntz au gabeko mairik?

Orrengatikan dago Euskara

lotsaz txokuan gorderik.

— Bukatu bedi oitura orren

epea edo plazua;

izan zazute maitexiago

gure Euskara gaxua.

Jauna, ez beza negarrik egiñ;

osan diotan bezela, .

ikusitzen du lenago baño

askoz obeto gaudela:

luza lezake, zergatik zaill dan

oso indartzen berela...

— Ontan malkuak kolpez kendurik

erantzun ziran onela:

— Nik erderarik ez dakit, eta,

nere illobak... au sua!

ni bezelaxe burlatzen dute

gure Euskara gaxua.

Au mintzatzian arkitu zuben

nonbait aiñ estu barrena,

non altxarikan eserlekutik

alzezaken azkarrena,

esan ziran: —Ai! Denak nai dute,

lege zarrak dakarrena,

eta ez dute ezagututzen,

izkuntza dala, aurrena.

«Miru gaiztoak menderatutzen

«duten bezela uxua,

«etzazutela illtzera utzi

«gure Euskera gaxua.

Eskuarekin agur egiñaz,

arturik makillatxua,

etxe aldera, abiatu zan

aiñ euskaldun doatsua:

geldi-geldika jarraitu nion

neurtuaz bere pausua,

illobetara biurtu zediñ,

aitona gizagaixua