SOLDADOGOA PARISEN

ERIZAINGOA

        Soldado joan nintzen Parisera 1933an, soldadogoa aitzinaturik. Hara joan aitzin egona nintzen, ostatuetan zerbitzan, zenbait sasoinez, Donibane Lohizunen. Pentsatua nuen, soldadogoaren ondotik hautatuko nuela, ean behar nuen apeztu edo ez. Eta soldadogoak ninduen arras finkatu apezteko xedetan. Izpiritu Sainduaren bideak ez dira beti guk uste ditugunak.

        Jende askoren begietan, ez dut alabaina soldadogoan ikasi ahal izan zer den sainduen garbitasuna: Erizain izendatu nindutelarik, espezialdu nintzen gaitz benereo artatzaile. Gaitz horrek hunkiak, soldadoak ziren lehenik, bainan ere gero heiek kutsatzen zituzten emazteak. Geroztik, lan berean ari izan naiz gerlatokietan. Alemaniako preso-lekuetan, bai eta ere Zokoan berean.

        Erranen dut bada, hainbeste emazte bilutsik ikusteak, ez nauela nere apez xedeetan azkartu baizik. Ez da alabaina gauza bera, norbait biluzia ikustea, hartaz lizunki gozatzeko, eta hura bera biluzia ikustea, eginbidez eta haren artatzeko.

        Ikusiak ikusi

        Ikusiak ikusi, nere pentsamenduak, ororen buru, hauexek dira: 1-ik, Benereo gaitzengatik hainbeste gaixo zauritu eta usaindu ikusteak, betiko beldurra sartzen dautzula. 2-ik, Zikinkeria horiek Euskal Herrian sartzera eta hedatzera ez uzteko, eginahalak egiteko xede azkarra hartzen duzula.

        Orduan ikasi dut bertzalde, ez bakarrik gorputz erien artatzen, bainan ere gorputz horien barneko arimen hobeki ezagutzen, errespetatzen, soleitzen eta sendatzen. Hortakotz, demendreneko dudarik ez dut orai, erizaingoa hori izan dela ofizio on bat, nere argitzeko, gizon eta apez urratsetan indartzeko.

        Ez dut erraiten deneri gauza bera kontseilatzen dudala, bainan aitortu behar dut, lan hori izan dela neretzat hobegarri eta saindugarri. Nahi duenak, bertzerik pentsa dezake, bainan nere ikuspide berdina izanen dute, hurbildik ezagutu ditudan hainbertze mediku eta sendagilek.

        Entzutez badakit, badirela medikuak, beren ofizioaz baliatzen direnak, lizunkeria edo dirua egiteko, jende aberatsa «deitziz», erraiten den bezala, baina nik ez dut ezagutu gisa hortako medikurik.

        Ezagutu ditut ahatik emazteak, entseatu direnak medikuen edo erizainen enganatzen eta batzuetan, beren xedeetara ezin helduz, ari izan direnak, erran eta erranka, holako medikua edo erizaina ez zela «seriosa». Gisa hortako erranez beti mesfidatzen naiz. Zuhurtzia daukat, nehoren ez erdeinatzea ez belztea.

        Bertzalde, norbaitek nahi badu apez egin edo serora sartu, behar du aitzinetik frogatu, ean on izanen den ezkondu gabe egoiteko. Hori froga dezake bekatuan erori gabe, hala nola norbaitek frogatuko baitu suaren indarra, bere burua surat aurtiki gabe.

        Alargunentzat, Jondoni Paulok dio, hobe dutela ezkondu, ezen ez ezkontzeko tirriarekin erre. Nik ere gauza bera erran nezake apez edo serora egin gogo dutenentzat: Hobe dutela ezkondu, ezen ez bizia higatu amets lizunetan.

        Bertze gauza bat erran nezake oraino, lizunkeria tabakoa bezala dela: Pipari batek nahi baldin badu tabakoa utzi, arras utz dezala eta betikotz. Ez dadiela ar tabakoarekin jostetan, har-uzka. Hola hasten bada, tabakoa erretzeko gogoa zaio nausituko. Edaria, tabakoa eta lizunkeria dira hiru ahulezia; heien zepoan erortzen denaren zorigaitza handia da.

        Bainan ikusten dut orok dazkiten moralkerietara erortzen ari naizela. Horrengatik kondatuko ditut lekuko izan naizen zenbait ixtorio. Parise aldean neroni gertatu zaizkitanak.

        Haur hila amaren sabelean

        Behin, etorri zen gure medikuaren ikustera, neska gazte, hezur eta larru zen bat. Gertatu zitzaiona kondatu zuen. Mutiko batek ezarria zuen haur esperantxetan eta proposatu zion ilortze bat egitea. Ba omen zakien nola egin, arriskurik gabe. Neskak onartu eta mutikoak sartu zion burdin-hari makodun bat, haurraren kanpora ateratzeko. Ez zuen haurra hil baizik. Hortakotz neskatxa etorria zen, doietarik bizi.

        Artatzearekin erran nion ez gehiago sekulan onartzeko horrelakorik, ez eta bere burua eskaintzeko nolanahika edozein mutili. Gehiago erraiten ahal niola badakit, bainan ordukotz, gauza xoil horien konprenitzea aski zukeen.

        Nahi duka haur bat egin?

        Banuen soldado lagun bat, Champagne-koa. Gau gehienez bazoan bere emaztearekin gaua pasatzera, ganbera alokatu batera. Behin gomitatu ninduen afaltzera bere lagunarekin. Ontsa afaldu ginuen eta gero mintzatu zitzaizkitan biak deplauki: «Sobera xanpaina edanik, erran zaitan gizonak, galdu diat haur ukaiteko ahala. Hortaz sofritzen diaguk, bai nik, bai nere andreak. Beraz, ene andreari emana zioiat baimena bertze gizon batengana joaiteko eta harekin haur bat ukaiteko. Ez nikek ahatik nahi nornahirekin egin dezan haur hori. Errana zioiat, gogotik onar nezakeela hirekin egin baleza».

        Horra nolakoa zen tratua. Ihardetsi nion, bertze xehetasunetan sartu gabe, haren emaztea laketa zitzaitala, bainan bazutela oraino denbora, berek haur baten manatzeko.

        Senar-emazteak mokoka

        Bertze behin, sarjentu betroin bat jin zitzaikun mirikuaren kontsultara, erranez: «Ezkondu-eta luzaz nere emazteak ez zuen haurrik nahi, eta orai, denbora joan ondoan, otoizka ari zait, haur bat hari egiteko. Mokoka ari izan gira, zergatik orai eskatzen duena, ez zuen lehenago nahi».

        Ixtorio hau askotan kondatu diotet, ezkontzera zoazin gazteei, ez zezaten pentsa elkar adituko zutela beren lehen haurra manatzeko, gero, noizbait, lehenik ezkontzaz ongi baliatu ondoan.

        Lege berriak Frantzian

        Urte hartan (1934) benereo gaitzak ari ziren azkarki hedatzen Frantzian. Gaitz horien kutsutik zaintzeko, lege berri batzu egin zituen gobernuak: Beren lan lizunetik bizi zirenek behar zuten mediku ageri bat erakutsi, kutsurik ez zutela frogatzeko. Horra zergatik, erizain gisa, joan behar izan nuen, hilabetean behin bederen, emagalduen etxeetara, mediku batekin, delako agerien prestatzeko.

        Etxe horien jabeak ziren, gehienetan, lehenago berak emagaldu ibili izanak. Horiekin harremanetan ziren emagaldu, polizia eta medikuek, behar zuten ixilean beren lana bete, ez balin bazuten bertzenaz, mendekio garratzik jasan nahi.

        Bertze asko lege ere bazen, haurtasunaren gerizatzeko edo bortxaketarik ez izaiteko, baina jende horiek, lege guzien gainetik pasatzen ziren. Eta, nik dakidala, ez dira gauzak geroztik hobetuz joan, makurtu baizik. Orai alabaina, lehen ez bezala, badira haurrik ez ukaiteko pilulak, ilortzeko operazioneak eta bertze. Lege horien ondorioa da, usuenik, azkarrena dela ahulenaz baliatzen. Pairatzen dutenak aldiz, haurrak dira, emazteak eta adineko presunak.

        Edozein gisaz, eri artatzaleen lana da, bakarrik artatzea. Legelarien lana aldiz, legea egitea. Hortakotz ez naiz atrebituko erraitera zer lege egin behar den, makurbide guzien zuzentzeko. Ez dut uste bertzalde, legeen bidez soilik baden makur handi guzien zuzentzerik. Nik diodana da, Jainkoaren legeari jarraikiz baizik ez dugula mundu hau hobetuko, eta legegai guzientzat behar litakeela Jainko legea hartu zimendu.

        Presondegiak

        «Cherche-Midi» deitzen zuten Pariseko presondegi nagusia, izen bereko karrikan aurkitzen zelako orduan, nahiz baziren horri loturik bertze bi etxe ere, Parise inguruan, Romainville eta Noisy-le-Sec hirietan.

        Lehen aldian, han izan nintzelarik presoner baten laguntzeko, erran behar dut guziz basaki hartu gintuztela. Geroztik, erizain bezala, frangotan ibili naiz presondegi horietan eta aski ongi ezagutu dut horko bizimoldea. Maizenik preso horien hobenak funts handirik gabekoak dira. Hala nola, nik lehen aldian lagundu nuenaren hobena zen, ostatu batean, «L'Internationale», komunisten kantua, kantatu izana.

        Preso sartzen dituzteneri kentzen diozkate, sartzean berean, mozteko, hausteko edo beren buruen urkatzeko erabil dezazketen guziak: oinetako lokarri, lepoko, sakelako kanibet eta bertze. Guti janez eta egunean hiru orduz, ongi zaindurik, kanpoan ibiliz, aurpegi horia dute eta kalapio handirik ez. Egiaz gaztigu garratza, beren huts tipientzat. Geroztik, ikasi dut haatik, badela maiz holakorik... eta bertze presondegi gogorragorik.

        «Rue du Bac»

        Soldado denboran usu ibili naiz, «rue du Bac» deitu karrikako «Arrotz Herrietako Misionesten Seminarioan». Horko kozinaria, Anna Azkaindarra zen alabaina, Idiart Mixel eta Roger, bi anaia apezen izeba.

        Hor zen bizi ere Larregain apezpikua. Senpertarra, luzaz Chinan egon izanagatik euskara ahantzi ez zuena, eta Euskal Herrian euskaraz predikatzen entzuna nuena. Bai eta, de Guebriant, misionest apezpiku bretoina, xaharturik erretiratua. Hil zelarik, lagundu nuen beztitzen eta gau batez neronek beilatu.

        Etxe hortako buruzagia, aita «Destombes» baitzen, harekin kofesatzen nintzen. Misionestegia bera ere zinez maite nuen eta askotan gogoratzen zitzaidan, nihaur hor gelditzea. Chinak tiratzen ninduen bereziki. Bainan amets hori laster agortu zen nere baitan.

        «Salle Gaveau»

        «Salle Gaveau» musikategiko nagusi bat, Azkainera etortzen baitzen bakantzetan, aski ongi ezagutzen nuen. Halako aldi batez, gomitatu ninduen eta, etorri beharra zen, «Aga Khan». Indietako printzeak huts eginik, haren alkian jarrarazi. Beethovenen 6. sinfonia eman zuten, nahiz aitortzen dudan loakartu nintzela, artetik, eta inguruko azken txaloek nindutela iratzarri.

        Gero, «Enbaxadoreen Hoteleraino» ereman ninduten afaltzera eta han, portzelanazko baxeretan jan ginuen, bedera zerbitzari zegokigula bakotxari hurbiletik; kafe turkoa deitzen den edari lodisko batekin bururatu zen gure apairu arraroa.

        Alta, ez dut ahantzi bertze behin, «Saint Lazare» garako ondoan aurkitzen den «Terminus» hotelean gertatua: Zer gela mota nahi nuen galdetu zaidaten sartzean, «garnitua» ala «garnitu gabea», nik «garnitua» nahi nuela, durduzatu gabe, ihardetsi nuen. Bainan gero, ez nintzen guti harritu, neska beltxaran pollit bat nere gelara etorri zitzaitalarik. Ohean bakarrik aski nintzela jakitearekin, erretiratu zen neska eta biharamunean, irri ederrik egin zuten lagunek, ixtorioa kondatu niotelarik.

        «Folies Bergères»

        Azkainen ezagutu jaun andere berek ereman ninduten bertze aldi batez, «Folies Bergères»-ko antzoki jostagarrira. Lehenik, Pariseko gure jaun deputatuez trufatzeko, eskaini zaukuten «Palais Bourbon»-en urde, «Balai Bourbon» edo «Borbondarren Erratza», deitu dantza. Horren ondotik dantzatu zuten «La Mort du Cygne» baleta ezaguna.

        Ondoko egunetan gonbidatu ninduten oraino bertze antzoki batzuetara, eta erran behar dut atsegin izan nuela, asko maite bainuen teatro jokoa. Bainan Pariseko mundukeriek ez ninduten behin ere hainbat liluratu.

        Parise inguruan

        Garai hartan, komunistak nagusi ziren Parise inguruetan eta herriko etxe batzuetan frantses banderaren orde zabaldua zuten beren bandera gorria. Baziren ordea giristinoak lo ez zaudenak, eta J.O.C.-ko langile gazte kristauak bereziki, ildo berrietarik abiatuak ziren. Izan nituen harremanak Clichy-ko taldearekin eta heien apez kontseilariarekin.

        Komunistek baitzuten beren «katixima» berezia, laket nuen artetan heien bilkuretan ibiltzea. Oroit naiz haatik, behin nere lagun Senegaldar beltz eder batekin biltzar batetara joanik, gaizki atera ginela. Bakotxak bere ideiak agertzeko mementoan, nik erran nuen Blum sozialistarenganik hurbilago nintzela, komunistenganik baino. Nere lagun beltzak aldiz, atera zuen Ama Birjinaren aldekoa zela bera.

        Gure «katixima egileak» orduan ihardetsi zaitan, bai ulertzen zuela, ni hain gaztea izanez, Blum-en alde agertzea, «Blum» hitza, alemanez «Lorea» baita, bainan loreen adina iragaitearekin eta heldutasunera heltzearekin, ongi ulertuko nuen, komunistek dioten bezala, munduko kargudun eta kapitalista dirudunak direla jabetzen lurreko lore eta gozo guziez, jende xehe eta xumeak oro larrutuz.

        Senegaldarrari buruz aldiz, erran zuen, berak ere aita bizardun batenganik ikasia zuela haurrean, Ama Birjinak zuela. Izpiritu Sainduak manaturik, Jesus sortu. Bainan aspaldian bazter utzia omen zuen uste hori. Bazekien orain, neska galdu bat besterik ez zela Ama Birjina. Hori entzutearekin erotu zen Senegaldarra, eta muturreko bat eman zion komunistari. Ahal bezala bereizi genituen kolpekariak eta, zalu, handik lekuak hustu.

        Bertze lanik ere egin izan dut soldadogoan. Parise alde hortan: Ospitaletik kanpo, erizain bezala, gertatu zait anbulantziarekin joaitea, zaurituen artatzeko, polizarekilako borrokak izan ziren lekura, hala nola, 1934eko otsailaren 6ean, Parisen berean eta Bobigy aldean, «Croix de Feu» deitu taldeek piztu zalaparten karietara.

        Asko ikusirik eta zerbait ikasirik, apezteko xedearekin itzuli nintzen beraz horrela, Parisetik Euskal Herrira, Baionako Seminariora.