MANEZ OHORETAN

(Gertaldi bakarreko komedia)

Jokalariak:

        MANEZ. 50 urte.

        MAINAXI. 40 urte, Manezen emaztea.

        NANI. 50 urte.

        SUPREFETA

        ASEGURUZALEA

Joka-lekua:

        Edozein etxetako sukaldea.

MANEZ: (Manez bere emazteak beztitzen ari; lepokoarekin batailan) Bainan, emaztea, ito behar nauzu! (Berak eskuak sartuz) Emazu bada hola! Tinka-zazu hemendik! Ori, orizu izkilima! Kasu! Ez sar, haatik!... Ai, ai! Sartu zaitak bai, emazte tristea!... Emazu hona! Zu zoazi hortik!

MAINAXI: Emazu zuhaurk, ez bazira kontent.

MANEZ: Zoazi hortik!... Emazu miraila!... (Ekartzen du Mainaxik) Brien ariña! Suprefeta, suprefeta, futitzen niz gero, ni suprefetaz... Hoinbertze jestu behar ditugula, gizon txar horrentzat! (Emazteari deika) Mainaxi! Mainaxi! Zapetak, non dira zapetak? Orai ere ioana zaitak bai!

MAINAXI: (Sartzean) Ekartzen, ekartzen... Zer da bada, ontsa ulitxetan zira... Zapetak hemen dituzu.

MANEZ: Zer, larru fin, hertsi horiek behar baititut ezarri? Ez, ez! Ekar hona merkatuko zola lodi haiek!

MAINAXI: Ez haatik! Horiek behar dituzu, horiek...

MANEZ: Emazte debrua! Honek nahi dituen guziak beti egin behar... (Mainaxik eman zapatak ezin jantziz) Br... Ai, zer mina!... Zinaurriak bezala sendi ditut eri puntetan. (Emaztea deituz) Mainaxi! Non zira berriz ere? Zato bada hona zapata eskuin honen sartzen laguntzera!

MAINAXI: (Senarraren palto luzea besoan) Heldu, heldu... paltoaren bila joana nintzen.

MANEZ: Lagun nezazu zapata horren sartzen!

MAINAXI: (Laguntzen du) Ale, pusa! Ale, sar!

MANEZ: Sar, sar... Emazte demontria, tira zazu zuzen, zuk ere; ez trebeska; tira zuzen, eni buruz, ez saiheska!

MAINAXI: Alo, entsaia zaite berriz!

MANEZ: (Entsaiatzen da, debaldetan eta... hasarre gorrian) Zoazi hortik, emazte botiga!... Zoazi, bistatik otoi!

MAINAXI: (Urruntzen da) Aski dituzu beraz zuhaurk ezartzea...

MANEZ: (Deika) Mainaxi!... Berriz joana diat bai... Ekarazu kuller bat!

MAINAXI: Heldu, gizona, heldu... Horra zure kullera!

MANEZ: (Zapetak jantzi-ta azkenean, urrats zenbait eginez) Zer zapetak! Hori duk hori, zangoak galeretan sartzea!

MAINAXI: (Palto luzea erakutsiz) Ori, ezar-azu palto hau orai!

MANEZ: Zer, palto hori!...

MAINAXI: Bai hori, bai!... Ezkonduz geroz, behin ezarria duzu bakarrik. Bipiatuko ere da bertzenaz, estrainatu gabe. Bainan ez zaite horrekin jar... gibeleko buztan hori ez zimurtzeko.

MANEZ: Zer, nola? Ez dudala jarri behar ere?... Booo!... Bakeak ere zerbait balio baitu... Ekar-azu halere! (Emazteak laguntzen du janzten) Ez bainiz etxetik jalgiko, ez dute irririk eginen ni hola bezti ikusirik. Beharrik!... Suprefeta edo ez dakit nor heldu dela... jiten ahal da laster. Bertzenaz ni banoa arto jorrara. Ez naiz segur manera hontan luzaz egonen.

MAINAXI: Bai, engoitik laster hemen izanen da: Bederatziak dira; erran tenorea... Errazu, potta emazu gero, behar bezala, arrabotsik gabe.

MANEZ: Potta Suprefetari? Zer derasazu emaztea? Ala burua galtzen ari duzu?

MAINAXI: Ikusiko duzu: medaila ukaitean eman behar zaio potta.

MANEZ: Bakea emazu hortik, emaztekia! Baduzu burutik? (Emaztea urruntzen da ixilik eta Manez bera ari da, bere buruarekin) Hauk ixtoriak! Suprefeta Baionatik jitekoa dela, medaila ene papoan ezartzeko... Bederatzietako prest izaiteko errana. Engoitik ez dukek urrun... Badiat bai naski, pipa bat erretzeko aizina. (Zigarreta bat itzulikatzen ariz) Potta, potta... Emazte tetelea! (Atean joiten dute) To, hor diat, hor diat!... (Oihuka) Aintzina!

NANI: (Nani sartzen da) Egun on Manez!

MANEZ: To, hi hintzena? Uste nian Suprefeta zela.

NANI: (Harritua) Bainan, bainan, zer gertatzen zaik? (Irriz) Ez dituk bada ihauteriak ez, oraino.

MANEZ: Hago ixilik! Hago ixilik! So egi-zak!

NANI: Zer dituk jantzi bitzi horiek? Zer gertatzen zaik?

MANEZ: Ez hadila nitaz trufa! Afera ixilik egin nahi ginian, nehori fitsik erran gabe. Bainan hor haizen kasuan, ez daiat gordetzen ahal; barkatuko daitak. Horra. Medaila bat emaitekoa zaitaie, gerlako balentria batentzat. Suprefeta jitekoa diat, bederatzietako...

NANI: Biba hi gaizoa! Biba hi! Gaitza haiz! Egia erran haatik, iduri duk hola ingeles konte edo duke handi haietarik...

MANEZ: Trufa hadi, trufa!... Berdin dik. Nahiago nikek hemen hola izan baino ongarri hedatzera joan. Hemen niagok, tink-tinko, ezin jar ere... palto honen buztana ez zimurtzeagatik.

NANI: Bai, zera, mutikoa! Hola egon behar baituk, zutzuta? Nik laster altxatuko daiat eta estekatuko palto-buztan hori, goiti.

MANEZ: To, arrazoina duk. Hori egin behar dautak hik.

NANI: Laster egina duk hori. Ekar-tzik izkilima bat edo bi!... To, hago, nihaurk baditiat. (Salari bizkarrez dagola Manez, Nanik palto-buztana lotzen dio aski gora) Horra! Ontsa duk hola! Hola bederen jartzen ahalko haiz eta galtzak zikintzen badituk, buztan hori beheititu-eta, denak gordeko ditik.

MANEZ: Milesker, gaizoa, bai milesker! Hik salbatzen nauk! Orai zango hauk ditiat gaizki. Zangoak eta... papoa... Booo!... Nola tinkatzen duen haatik krabata honek!

NANI: Bainan mutikoa!... Eman hadi airean... Gero ere Suprefeta jitean laster beztituko haiz. Zer behar duk hola egonik, sofritzen?

MANEZ: To, arrazoina duk. Barraka guziak kentzen ditiat. (Zapetak ken-eta) Doatzila hortik! (Krabata ken-eta) Eta hau ere! (Hats handia hartuz) Aaa! Azkenean! Izigarri duk gero, hola tinki-tinkian egoitea! Nik ez diat hori maite, berdin dik!

NANI: Egia duk... Ez duk, ez osasunarentzat ere biziki on.

MANEZ: (Galtzak goitituz) To, badakik, zer eginen dugun, ene medailaren ohoretan? Behar diagu Bordaleko hoitarik on bat hustu. Hago ixtant bat! Hortxe badiat bat onxkoa! (Badoa basoen ta boteilaren bila) Bai mutikoa! Hau edan behar diagu! (Idekitzen du botella eta arnoa emaiten) Oroit hiza, to, nola biek elgar kausitu ginuen han gerla denboran, Craonne-ko zilo hartan?

NANI: Oroit naizenetz? Haurtua behar nikek izan, ez oroitzeko! Zer gudukak egun hartan!

MANEZ: Egun hartan merezitu nian nere medaila: Grenada tiraka, izigarriko herexa egin ginian, lagun batekin. Laguna hil zian. Ni bizirik jalgi. (Topatuz) Hire osagarriari, gaizoa!

NANI: Bai, agian luzaz! (Xorta bat edan eta) Hum! Zer gauza, hau, to!

MANEZ: Grenaden balentria hori egin eta, biharamunean kolpatua izan ninduian: bi obus puska; bat hemen buruan; bestea hortxet, aztal azpian... Ba, baa, zerbait ikusiak gaituk bai!... Errak eta... badare... hik ikusi duk behinere hola medaila papoan ezartzen?

NANI: Hortako doia ikusi izan diat bai: Bordalen behin; eta bertze behin suan ginelarik.

MANEZ: Errak eta... Mainaxik errana zaitak —emazte horiek nonbaitik oro jakiten baitituzte— baizik eta behar dela potta eman, medaila ukaitean!

NANI: Bai, nik hola ikusi izan diat bai... Gero hemen ez zekiat. Badakik, hemen etxen baihiz.

MANEZ: Alo! Zernahi pentsatuko die... alo! (Edaten du. Atean joiten dute) To, hor diat Suprefeta!... (Zapetak berriz hartzen ditu eta Nani-ri) Hik emak arrapostua!...

NANI: Aintzina, aintzina! Rentrez, rentrez, Monsieur!

ASEGURAZALEA: (Asegurazale bat sartzen da, bere zakuarekin) Bonjour, Messieurs!

MANEZ: (Nani-ri) Goizegi sar-erazi duk; ez nindian prest!

NANI: Ez kexa, mutikoa! Antolatuko gaituk bai!

ASEGURAZALEA: (Paper hardi bat hartuz) Voyons, c'est bien la maison La-rre-gain-e-ko-borda?

NANI: Ba, ba, Larregainekoborda.

ASEGURAZALEA: Où est Monsieur Etcheçaharreta ttipia?

MANEZ: (Soldadoen agurra eginez) Etcheçaharretattipia... Présent!

ASEGURAZALEA: Voilà, Monsieur Etcheçarre... enfin la suite, vous n'êtes pas assuré? N'est-ce-pas? Je viens vous proposer un contrat d'assurances contre l'incendie.

MANEZ: (Nani-ri) Zer erraiten dik, to?

NANI: Ez zekiat... Hire gerlako historioez ari izan behar dik...

MANEZ: (Alki bat aintzinatuz) Errakok jar dadin.

ASEGURAZALEA: (Jartzen da) Ah! Merci!

MANEZ: (Nani-ri) Horrek ere xorta bat edanen dik.

ASEGURAZALEA: (Basoa hartuz) Ah! Volontiers! Vous savez, vous êtes loin ici. Il faut faire beaucoup de dé tours pour arriver chez vous.

MANEZ: (Nani-ri) Zer erraiten dik?

NANI: Emaiteko, emaiteko edatera.

ASEGURAZALEA: (Edan-eta) II est bon votre vin! Vous ne comprenez pas très bien le français, n'est-ce-pas?

MANEZ: Peu, peu... Guti, ba, arras guti!...

ASEGURAZALEA: Je vais vous expliquer. Le feu... hé!... Le feu à la maison. Si vous n'êtes pas assuré, vous perdrez tout. Mais si vous êtes assuré, vous perdez moins avec le feu... Le feu... vous comprenez?

MANEZ: A, ba, sua duk le feu. Bai bai errakok baietz, ibiliak girela gu suan. Eta nola? Le feu, oui, oui... Combattant moi... Bi aldiz kolpatua... So egizu, hemen, buruan eta hor ere zangoan... (Kolpeak erakutsi dito)

ASEGURAZALEA: Ali, vous êtes ancien combattant! Bravo! J'en suis un, moi aussi. (Eskua eskainiz) Topez là! Alors, on pourra s'entendre. Voici, je vous assure votre ferme, cheptel compris, pour 100 000 francs. Ma société s'engage à vous verser cette somme, en tout ou en partie, selon les dommages subis par suite d'incendie. De votre côté vous vous engagez à me faire un versement annuel de 101,50 francs. Si vous acceptez, vous n'avez qu'à signer ici, au bas de cette page.

MANEZ: Zer erran dik, to, prediku luze hortan?

NANI: Zerbait diru historio duk beti... Nik uste, medaila harekin zerbait diru ere ukanen dukek.

ASEGURAZALEA: Alors, c'est bon? Vous voulez bien me donner votre signature?

NANI: Ba, siñatzeko erraiten dik... hor, behereko xoko hortan.

MANEZ: Eginen diagu, ba...

ASEGURAZALEA: Tenez mon stylo!

MANEZ: Hau tresna ederra! Sosak balio ahal ditik! Jabea ere ez baitu nor-nahi, gure jaun Suprefeta! (Sinatzeit du)

ASEGURAZALEA: (Puskak bilduz) Bien, c'est très bien! Messieurs, au revoir! Je m'en vais! (Badoa)

MANEZ ETA NANI: Adieu! Adieu!...

MANEZ: (Nani-ri) Errak eta... Medaila hura ez zaitak eman!

NANI: Berriz jinen duk, nik uste. Paperak ere behar ditizkek zuzen ezarri!...

MANEZ: Bitxi duk halere... Pottarik ere batere ez!

NANI: Eskua ontsa tinkatu dauk, haatik! Ene arabera, berriz jinen duk. Medaila eta dirua, biak batean ukanen dituk!

MANEZ: Ba, bazukek, bazukek! Beti edan dezagun!... Bertzenaz Suprefeta izanagatik arras gutarteko gizona zian...

NANI: Bai, seinale gerla egina duela!

MANEZ: (Karrosa bat heltzen da etxe aintzinera) To, karrosa bat! Baduk hor jaun bat baino gehiago ere! Jaunxkila bat hona heldu... Bidez tronpatu dituzkek! (Atean joiten dute) Aintzina, aintzina!... Rentrez, rentrez!...

SUPREFETA: (Suprefeta sartzen da) Bonjour, Messieurs!

MANEZ ETA NANI: Bonjour, bonjour!

SUPREFETA: Je suis le Sous-préfet. Monsieur Etcheçaharretattipi habite-t-il ici?

MANEZ: Ba, ba!... Présent! Présent!... Jes! Ene izena ere jakin!

SUPREFETA: (Harritua) Ah, c'est vous? Préparez-vous, je vous emmène dans ma voiture jusqu'au bourg, pour la cérémonie et la prise d'armes.

MANEZ: Zer erraiten dik, to?

NANI: Ez zekiat, bere karrosarekin izan behar dik zerbait historio...

MANEZ: Ez nuk dada ni, horren lauzkatzera joanen.

SUPREFETA: Allez, dépêchez-vous... On nous attend.

NANI: Mugitzeko, erraiten dik.

MANEZ: (Kexu kexua) Mugitzeko, mugitzeko... Horrek behar gaitik manatu, ala?... To, kontra egiteko ere, edan dezagun oraino azken xorta hau!...

SUPREFETA: (Hasarre) Ecoutez! Il faut vous dépêcher... Je ne vais pas faire ici le pantin.

NANI: Erran dik mugitzeko.

MANEZ: O, hu! Gu honen mutil beraz? Mana-zak kanpora, jauntto hori, ez dugula horren beharrik hemen.

NANI: Hé, Monsieur, fous-le-camp!

SUPREFETA: Quoi? Qu'est-ce- que vous dites? Au Sous-préfet? Vous osez?

MANEZ: (Corri-gorria) Oui, oui, fous-le-camp!... Allez, fous-le-camp!

SUPREFETA: Ah! Ça par exemple! Venir gentiment vous chercher en voiture, pour être reçu comme un chien, mais c'est incroyable! Vous aurez de mes nouvelles, Messieurs! Et d'abord je supprime la prise d'armes et je vous donne votre décoration ici même. Je ne pensais pas tomber sur un individu pareil, un ivrogne et un janfoutre! (Zakua miatzen du)

MANEZ: Zer miatzen dik zaku hortan?

NANI: Kasu emak! Kolpe tzar zerbait asmatzen dik!

MANEZ: A! Baia? Kasu eman beza berak!

SUPREFETA: (Mahain gainean pausatu paketa) Voici votre citation et votre insigne! (Hurbiltzen zaio Manez-i)

NANI: Kasu emak! Zintzurretik lotuko zaik!

MANEZ: (Suprefetari aintzinduz, bera lotzen zaio papotik) Ez, debruen ariña, ez... nihaurk urkatuko diat lehenago...

NANI: (Paketa ta zakua Manez-i emanez) To, emazkiok hauk ere!...

MANEZ: (Atetik botatzen ditu puskak oro) Eremazkik hirekin hire piltzarrak oro! Debru gizon kakeria!... (Erdira jinez) Hala duk eta!... Zer mila sorgin da hori? Ene etxera, eni eskandala emaitera etorria? Bakoitza bere etxean nausi duk, araiz!... Debrua, ez nie ni hola enganatuko!

OIHALA