DENDARIETAN

(Gertaldi bakarra)

Jokalariak:

        AMATXI. Xaharra.

        LUIXA. 30 urte, alabitxia, emazte gazte zintzoa.

        MAYI. 28 urte, honen ahizpa, ederra ta zuzena.

        MARTXALINA. 26 urte, ahizpa, koska.

        GAXUXA. 19 urte, sentimentala.

        PELLO

Joka-lekua:

        Edozein barnetan, Luixa salbu, beste lauak josten ari.

AMATXI: Nun ote dugu Luixa?

MARTXALINA: Ba, dudarik gabe, estazione egiten ari bide horietan... Badakizu, Amatxi, gu lau ahizpetarik, hura da beti luzeena, komisione egiteko.

MAYI: Ba, ez haiz ez hi ere laster heietarik... bereziki tailurean haizelarik.

AMATXI: Ah! Ez ditun ez zuen aitamak bizi!... Ikasiko zinuten heiekin orena zer den.

MARTXALINA: Badare, zenbat orenak dira?... (Orenari behatzen dio) Bortzetan oroitaraz niri badudala zerbait handi egiteko.

MAYI: Zer handi?

MARTXALINA: Ikusten dun letra hau, ene biziko sekretua hemen dun.

MAYI: Zer da hori?

MARTXALINA: Erranen dautzuet, gero ere jakinen baituzue. Bainan ez nauzue mokokatuko. Amatxi, ez nuzu mokokatuko?

AMATXI: Atx! Orratza sartu dinat eritik. Neska zozoa! Eman bakea, eta ari hadi lanean!

MARTXALINA: Bai, Amatxi, bai!... Bainan ez ni mokoka!... Baionan izan naiz, katedraleko ondoko etxe hartan.

MAYI: Zein etxetan?

MARTXALINA: Emazte sorgin haren etxean.

AMATXI: Sorginetan! Jesus, Maria, ta Josepe! Horretan girea? Ez baihiz ahalge!

MAYI: Betitik errana da, sorginkeriari lotzea, erlisionea tipitzen ari delako marka.

MARTXALINA: Ez has orai predikuan eta erasian! Agindua duzue ixilik egoitea.

AMATXI: Neska zozoa! Alahen zozoa!

MARTXALINA: Ixo, Amatxi, ixo!

GAXUXA: Eta sorginak zer erran daun?

MARTXALINA: Eman zautan «envelopa» hau; barnean badun paper bat; ideki behar dinat, egun, bortz orenetan zuzen, ene geroa zer izanen den jakiteko.

AMATXI: Jesus! Jendea hoin zozoa izan daitekela!

MAYI: Zer uste dun, ala senar bat izanen dunela «envelopa» horrekin?

MARTXALINA: Nork ziakin?... Eta beharbada hiriko gizon gazte aberats bat!

MAYI: Hi beti hola haiz. hemengorik nehor ez dun aski hiretzat... beti hirikoak hobeak!

AMATXI: Bai eta entzun ezan hau. geldituko haiz ez kanpainarrik ez hiritarrik gabe.

MARTXALINA: O, o, o!... Hori ageriko! Ni hasteko ez nun kanpainar tutula horiekin ezkonduko. Ah, non Its sont trop grossiers! Barda ere Pellok egin zaitan konplimendu. «Xu behoka pollita!». Ah, non alors! «Behoka», ni?

AMATXI: Ba, ez zunan batere gaizki Pello, hiretako.

MAYI: Hik ere, neska, Pello horren eletarik jujatzen baditun kanpainetako mutil gazte guziak!...

MARTXALINA: Ba, no!... berdin din. Lurra zikinegi dun enetako; nik, nahi ditinat eskuak xuri, eta behatzak hola gorri. Ikusten dun? (Eriak erakusten ditu)

AMATXI: Behoka lilitua: hura haiz hi. Ez erraiteko, Astaña lilitua!

MARTXALINA: Eta gero, ukanen dinat apartamendu tipi, pollit bat, muble berri ta garbiekin, erridau pollit batzu leihoetan. Otoan joanen gaitun zinemara...

GAXUXA: Eta ni ere gonbidatuko nun?

AMATXI: Horra bertzea ere xutik lo! Zer hago amentsetan galdurik? Eman lanean, Haurra! Amentsak gauazko utzirik.

MAYI: Nik ordea, nahiago dinat euskaldun sano, mutiko on bat: segurago dun, laborari etxeko andere... Han, nere lanekin, nere haurrekin, ama familiako on bat egin!

MARTXALINA: Ageri dun ez haizela Parisen egona!

AMATXI: Joan jin bat egin dunala Parisera, eta uste dun zernahi badakinala... Xoroa!...

MARTXALINA: A, ez, ez! Haurrik ez bederen! Ça coûte trop cher... Bat edo bi beharbada... Behar dinat moderna izan! (Zakur ihausia ozen da)

MAYI: To, Luixa hor dun.

LUIXA: (Luixa sartzen da, zarea besoan) Jainkoak dizuela arratsalde on!

AMATXI: Ba, ordu dunala!

LUIXA: Ez da ene falta, Amatxi! Banituen sekulako komisioneak egiteko. Zahia manatzen izan naiz. Odolgi egiteko hertzeak ezin hatzemanez, bizpalau tokitan ibili naiz. Apez-etxean ere «kulta» pagatu dut.

MARTXALINA: Eta jaun erretorak ez daun fitsik erran enetako?

LUIXA: Bai, preseski!

MARTXALINA: Baziakinat, bai kexu dela enetako; ez naizelakotz kongregazionean ibiltzen, dantzan ari naizelakotz...

LUIXA: Bai, desohoragarria, hi! Familiako bakarra haiz, holakatua!

MARTXALINA: Hola dun, Ma chère! Ez nun ni mutzurdin higatu nahi kongregazione hortan.

LUIXA: Ez ziakinat kongregazionean mutzurdin higatuko hintzen, bainan segur eginen haiz, hartu dunan bideari jarraikiz.

MARTXALINA: Zerendako?

LUIXA: Zer uste dun, mutiko guziak zozoak direla, hi bezalako petenta baten hartzeko, ezkont-laguntako? Abusatu nahiko dine bai hirekin, ez bertzerik.

MARTXALINA: Zer dut bada nik, bertzek baino gutiago?

LUIXA: Hik dunena hau dun: dena jantzi, ibilaldi eta lan guti. Hortako hehar din diru eta hik hura eskas, dirua. No, joka nezaken, Pello zozo hortaz trufatzen baihiz, hi baino lehen ezkonduko dela hori.

AMATXI: «Behoka» zenbaitekin! (Martxalinez bertzek irri)

MAYI: (Martxalina-ri) Arrunt xoroa haiz hi. kongregazionea dun partida; kongregazioneko neskak ez direla ezkontzen; alta mutiko serios guziak kongregazioneko nesken ondotik zabiltzan, eta igandean ere jaun erretorak, elizako galeria muturretik zenbait urrundu ditin, guri sobera so zaudela.

GAXUXA: Martxalina!

MARTXALINA: Zer da?

GAXUXA: Tenorea, letra irakurtzeko tenorea!

MARTXALINA: A, egia!... Ale, ixo! Ea, zer dioen sorginaren letrak? (Muntrari so egiten dio, erranez) Bat, bi, hiru... bost orenak! («Envelopa» urratzen du eta irakurtzen) «Ce soir même, après la lecture de cette lettre, plusieurs jeunes gens passeront devant votre fenêtre. Ne leur adressez pas la parole. Contentezvous de leur sourire. Le premier d'entre eux qui vous parlera, celui-là sera pour vous le mari idéal. Faites sa conquête». (Esku zartaka hasten da) Zer xantza! Egun beraz senar-gaia izanen dudala!

LUIXA: A, hi! Xoroa haiz bai, nik uste baino ere!

MARTXALINA: Futxo, behar dinat bai «toileta» poxi bat egin. (Badoa aldatzera)

LUIXA: Bainan, Amatxi, nongo odoletik da neska hori, hola burtxoratzeko?

AMATXI: Aski kexu nun bai, ni ere... (Gaxuxa bere aldetik nigarrez)

MAYI: Zer du horrek berriz, nigarrez?

LUIXA: (Gaxuxa-ri) Zer dun bada hik ere? Erran zer du nan!

GAXUXA: Martxalinak gizon-gaia eginen baitu eta nik ez!...

LUIXA: Gaixo enuxenta! Hori zunan beraz hire gibeleko mina!

AMATXI: Pagatuz bederen, beharko dinau, naski, gizon bat etxe honetan sartu!

MARTXALINA: Horra prest! Ez naiza ederra? (Bere burua altxatuz sartu da)

LUIXA: Orai jar hadi, eta lot lanari!

MARTXALINA: Baietz bai! Senar-gaia etorri arte. (Ixiltasun apur bat) Errazu, Amatxi neskato pollita ahal zinen gaztetan!

AMATXI: Ez ziakinat bada; hauxe dun galdea!

MARTXALINA: Zure gizon-gaia nola egin zinuen?

AMATXI: Nere mereximenduz, ez hik bezala hire girgileriez.

MARTXALINA: Errazu, Amatxi, pollita zena Aitatxi, gaztean?

AMATXI: Bai, nik nahi bezalakoa. (Denek irri. Zakurrak ihausi)

MARTXALINA: Ene gizon-gaia, segur! Ea, ikus! (Leihora doaa) O, ou! Jaun eder bat auto eder batean. Jausten ari dun. Irri egin behar zionat, sorginak erran bezala.

GAXUXA: (Martxalinaren ondora heldu da, irriz irriz hura ere, bainan besteak urrundu nahi du)

MARTXALINA: (Gaxuxari) Hi, gibela hadi!

GAXUXA: Ez, ez, nik ere behar dinat ikusi.

MARTXALINA: (Bortizki) Zozoa!

GAXUXA: (Nigarrez) Ez, ez nun joanen!

MARTXALINA: No, horra! Berriz autora igan dun eta partitzen dun! (Gaxuxa inarrosiz) Haizen bezalako xoroa!

GAXUXA: (Bere lanera itzultzen da nigarrez hipaka)

MARTXALINA: (Lanera itzuliz hau ere) Holako neska! Jo nezake! Ene bizi guzia xahutu baitaut beharbada.

AMATXI: No, merezi dun. Hi ta Gaxuxa ta Sorgina, denek baduzue elgarren eite.

MARTXALINA: (Gaxuxari buruz) Ez dun ez berriz hasi beharko lan hurtan. Bertzenaz, ikusten dun orratz hau, sartzen daunat erroraino.

GAXUXA: (Trufaz eta musikaz mihia tiratzen dio)

LUIXA: (Kantuz. «Iruten ari nuzu»-ren airean) «Ezkont mina dutenak seinale dirade...» (Hortan gelditzen da, erranez) Ez ziakinat «matel hezurrak seko» ditunanetz, bainan mihia bai «perde» dun!

MARTXALINA: Neska mentsa, hi ere! (Zakurrak ihausi. Martxalinak leihora laster) A! Etxe gibeletik norbait heldu... Nor ote da? Halako zimiko bat badinat bihotzean. Ene senar-gaia ote? Nahiago dinat ez ikusi... Irriño bat egin behar dinat, hola...

GIZON BOTZ BAT: Oou! Martxalina, pollita!

MARTXALINA: (Aurpegia gordez) Ama maitea! Pello hor. Pello zozo hura dinat hor! (Leihoa hesten du. Bertze guziek leher egiteko irriz)

LUIXA: Merezi, merezi, merezi...

MARTXALINA: A, bai, ontsa enganatu nauela sorgin debru hark!

AMATXI: Enganatu batere, ez dun batere gaizki Pello, hiretako.

LUIXA: Erran, eta nola behar ditun ezteiak egin, xuriz ala beltxez?

MARTXALINA: (Emeki) Enganatu nin... Ez nin ez bertze behin eginen.

OIHALA