IRRI ETA NIGAR

(Gertaldi batetako jostagailua. 1934)

Jokalariak:

        MARIA: 50 bat urte.

        KALIXTRO: Haren senarra.

        BI OHOIN

Joka-lekua:

        Sukalde bat, oren zahar handi batekin zoko batean. Maria, su ondoan jarririk.

MARIA: Gauerdi, eta ez ageri! Gizon filda! Datorla, dator! Aditu behar ditik bereak eta asto beltxarenak.

KALIXTRO: (Haren boza entzun ditake gero eta hurbilago. Kantuz ari da mozkorra)

                Aurten ardua merke da,

                Lau bortz sosetan pinta da,

                Andriek ere edaten dute

                Erreberua bezala...

        (Sartzen da sukaldean) Bonsoir tout le monde!...

        (Badoa mahain bati buruz)

MARIA: Hor haiz, urde errementa, arnoz usaindu tzarra. Ez haiz ahalke ere.

KALIXTRO: «Doucement» andria, zer uste duzu mozkorra naizela!!!

MARIA: Mozkorra ez, arraila; ez haiz ahalke ere. Igande guziz gauza bera, ostatuz ostatu, arno asean!

KALIXTRO: Zaude ixilik otoi! Zer dakizu non ibiltzen garen gu? Eta bertzalde, nori egiten dugu kalterik?

MARIA: Familiari beti, bat ederra. Zorrak ezin pagatuz hor hari gare, futxo, eta zu beti han, han, irabazi guziak ez aski, xahutzeko.

KALIXTRO: Baietz, baietz, emaztekia, beti hola zare zu. Ekar-azu jaterat, hobeki eginen duzu.

MARIA: Jaterat? Ez duzu oraino tripan aski sarturik? Makila kolpeak ba, merezi zintuzke eta ez jaterat!

KALIXTRO: Beha zan. Ez naun gero batere jostakura. Etxe huntan, nik manatzen dinat gero, eta ez hik. Zer, igande guziz, gauza berak aditu behar ditugula! Badut gero leporaino entzunik.

MARIA: Ba eta ez halere bertzelatzen. (Jaterat emanez) Halere igande guziz, zure hamar liberakoa aintzinat gastatzen.

KALIXTRO: Zer, hamar liberakoa gastatzen! Huna, goizean eman dautazun hamar liberakoa. Eta huna oraino gehiago. (Sekulako diru paperak ateratzen ditu) Eta, horra oraino bi botoila arno gainerat. (Bi botoila arno sakelatik agertzen ditu) Baduzu orai zerbait arrangurarik?

MARIA: Zer dire horiek? Nondik dituzu horiek?

KALIXTRO: Horiek hor, nereak. Egundaino ekarri duzu etxerat horrenbertze, zuk? Horra hor, bi, hiru, lau, bortz mila libera, garbi garbiak.

MARIA: Nondik dituzu horiek? Zer egin dituzu, norbaiti ebatsi bederen?

KALIXTRO: Ebatsi nik? Noiz ikusi nauzu ni ohointzan? Ebatsi! Holako hitz bat berritz aipatzen baduzu, gaten ahal zare begien bixtatik. Ni, ohoina! Egundaino, ez nuen holakorik aditu eta horra norganik behar nuen entzun. Behazu, xuhur balin baduzu, zaude ixilik, holakorik erran gabe.

MARIA: Nork erran dautzu, ohoina zarela, gizona? Nondik duzun diruketa hori nahi nuke jakin. Eman zaite bada, ene orde, ean ez zinen zu ere kexatuko.

KALIXTRO: Ba, hori da ba. Ni beti gizon tzartzat naukazu. Ni beti hau eta hura, Kalixtro mozkorra, Kalixtro ez dakit zer. Bainan, ni gizon ona bainaiz haatik. Ni gabe, ez bailitake etxe hau luze xutik egonen.

MARIA: Baina, nondik duzu diru hori?

KALIXTRO: Hori duzu, zuk ere. Egia ez aditu nahi, ni gizon ona naizela. Bainan, erradazu egia, ezkondu baginen ezkondu, hartu duzu niganik egundaino makila kaska bakar bat?

MARIA: Baietz, baietz, gizona. Bainan, diru hori?

KALIXTRO: Ni, gizon ona, nahi duzuna erranikan ere. Ez da hala, Maria? Bertzenaz, ez zinen hoin luze biziko enekin.

MARIA: Baietz, hala dela, gizona; bainan...

KALIXTRO: Hala balin bada, zertako ez erakuts. Ekazu hunat musu bat. (Besarkatzen du, xutiturik) Andre debrusa; zer den haatik! Jaun ona duela berak erraiten eta halere beti hari mokoka hari behar.

MARIA: Bainan, diru hori nondik duzu?

KALIXTRO: Emazteak, begi luzeak zirezte haatik! Zertaraino sudurra sartu behar! Kondatuko dauzkizut beraz hastetik, denak, diren bezala. Heldu nintzen, hamarrak airean, ttanpa ttanpa, etxeari buruz. Ergeleneko ondoan iragaitean, han aditzen dut halako arkuma hat. Zer debru ote zen intzirin hura, gelditzen naiz eta gizon bat ikusten dut kandolan luze luzea.

MARIA: Gizon bat kandolan?

KALIXTRO: Ba, gizon bat. Laster ezagutu baitut. Badakizu, hor baita etxe berri bat egina... Jes, nola du ba harek izena?... Hango bordaria beti galtza petazu alimale batzuekin ibiltzen zen ba!!!...

MARIA: Zer, villa «Les Myosotis»?

KALIXTRO: Ba, hura bera. Hango nausi amerikano tripa haundi hura zagon, luze luzea kandolan. Nik, frantximena ez jakin eta, egon niz beha, zer errar behar ote dion. Azkenean egiten diot: «Maufais ça» Batere ez ihardesterik. Nere baitan, dudarik gabe edana zela, ateratu dut izakatik eta ederki izerturik ere ereman etxeraino.

MARIA: Beharrik ez zen urrun.

KALIXTRO: Urrun edo ez urrun, zer uste duzu halako karga ibiliko nuela, mozkorra izan banintz? Ez, sekulan. Etxerat heltzean, ez dio andreak hitz bat atera ere. Ez da ez hura, zu bezala. Eta bizkitartean ikusi nauzu ni egundaino tentu hartan?

MARIA: Eta, gizon hari zer egin diozue?

KALIXTRO: Gizona, ubel ubela zen. Ohe gainean izpirituarekin dena gantzutu dugu, bien artean, eta futxo, frango laster bere-baitaratu. Han zen, han, gero atsegin. Nahi bezenbat jaterat eta edaterat eman dautet; mahain gaineko trapu xuriekin oraino. Sekulako mileskerrak izan ditut, gizon harenganik. Ba eta, bizia salbatu niola, niri esker zela oraino mundu huntan, eta nik ez dakit zer. Azkenekotz, ahur bat diru paper eman dauzkit, ziolarik haurrik ez zuela, trufatzen zela hura zonbait mila libera goiti beheiti izanik ere eta hek neretzat zirela. Gero ariko zira zu, ni ez ernea, ni beti bertzez amonatua. Egundaino egin duzu zuk holako kolperik?

MARIA: Hauxok, zer xantza! Hori, tenore oneko dirua izanen dugu hau. Gure Katzo saldu eta, ederki eros dezakegu bertze uztarriko behi hat. Apailu berri bat, baitezpadakoa da gure etxean. Errenta ere hor dugu gainean. Ba, gure etxean, ez da dirurik luze zahartuko.

KALIXTRO: Aski badut janik. Irrintzinaka hasi behar dut. Ai, ai, ai, ai, aufa!!! Jes zintzurra zoin idor dutan! Ekazu edaterat. Behar dugu arno hotarik bat hustu. Edazu, zuk ere. (Kantuz hasten da) Andre Madalen, Andre Madalen...

MARIA: (Edaterat emanez) Gizona, zaude emekiago, auzoengatik ere.

KALIXTRO: Nork zer behar du? Ez naiz ni hemen nausi? Zer eman dautazu baso hau? Erdi arraildua da. Dirua, hola ausarki dugun kasuan, ez dut gehiago baso arraildurik nahi etxean. Doala lurrerat. (Botatzen du eta hausten)

MARIA: Zer hari zare burutik xoratzen, hola basoaren hausteko?

KALIXTRO: Hala da eta, dirua badugunaz geroz. Hunako bi gatilu hauk ere ongi zaharrak dire. Doazila hauk ere. (Hausten ditu lurrean)

MARIA: Otoi, jar zaite eta zaude geldirik, gizona! Zer behar dituzu, baxera guziak porroskatu?

KALIXTRO: Badugunaz geroz dirua, zertako behar dugu beti bizi puska zahar haukiekin? (Hausten ditu lurrean, hiru lau baxeraki, bereziki gatilu bat)

MARIA: Bainan gizona, burxoratu zare naski! Horra, ene gatilu ederra hautsia! Kattina zenak, ezkontzeko present egin zautan gatilua. Gaizoak, beharrik ez zaitu ikusten. Onik entzunen zinuke.

KALIXTRO: (Jarririk, pipa erretzeko prestatzen) Gaizoak, hobe luke ba, ikustea. Hori edan behar dugu. Baso onetan haatik. (Edanez) Ba, egiazki, arno gaitza da hau: Zer mitxa duen!!! Ha, ha, ha! Bazinaki! Ene diruak hartu eta segidan izan naiz Arnoren ostaturat. Han ziren Xalbat, Beñat eta bertze lau lagun. Sartu-eta, erraiten diotet: Hale, nik deneri kafiak pagatzen; ttottekin oraino. Arno berritz —gizon xirtxila da haatik hura— ez zaut ba hasi bere boz meharrarekin: Hobe zinuke zehorrentzat kafea pagatzeko dirua bazinu. Urde gizon zifera, halako hitzak ateratzeko hoinbertze gizonen aintzinean! Beharrik da, den bezalakoa. Bertzenaz paparotik tinka-aldi bat ona hartu behar zuen. Ba, laster ixildu dela jaunttoa, nik ahur bat diru paper agertzean! Ikusi bazinu gero haren grazia! Ba, bainan, ez nik ere, kasu handirik gehiago eman. Gizon ustela, halako solasak behar zizkidan erran, denen aintzinean!

MARIA: Oas! Halere, osorik ekarri baitituzu zure diruak. Nola ez dauzkitzuten nehork ebatsi!

KALIXTRO: Ebatsi! Ha, ha! Nahiko nuen norbait lotu balitz lan hortan. Ori, Pisueneko gizon apostolu hura zu bezala mintzatu zaut. Han ibilki bainituen diruak purtzupilka, jin zaut apeza kobesatzerat bezala, ba eta kasu eman nezala, bazirela erne zagozinak, eta ez dakit zer.

MARIA: Arrazoinekin, holako diruketa!

KALIXTRO: Arrazoinekin, diozu? Hara bertzea berritz. Ez nauzu beraz oraino ezagutzen? Zer uste duzu, ohoin baten beldur naizela. Laster baten lanak eginak nituzke. Ba eta hamar ere lotzen balaizkiet, ez nituzke aise eskolatuko. Ez, zer nahi joka nezake!

MARIA: Zaude, zaude ixilik, espantu!

KALIXTRO: Espantu? Batere. Ori, mahaineko diru paper horiek guziak baino nahiago nuke bizpahirur etortzen balire hunat. Ikusiko zinuke zoin laster... (Atea, idekitzen da arrabotsean. Bi gizon sartzen dire armatuak eta bisaia tapatuak)

OHOINA: Dirua edo erretzen zaituztegu! (Maria erortzen da, oihu hat eginez)

KALIXTRO: Zer behar duzue gure etxea errekarat...

OHOINA: Ez hitz bakar bat atera, edo erretzen zaituztegu. (Ohoinak, mahain gainetik diruak harturik, ateratzen dira)

KALIXTRO: (Jartzen da daldaran) Hau, izialdura! (Edaten du. Ohartzen da, Maria lurrean etzanik dela, intzirika ari) Zer egin zare, izitu? Ez da, ez, deusere, emaztekia! Ori, edazu poxi bat. Zertaz kexu zare? Ez naiz oraino bizi?

MARIA: Horra, horra, zerk atzeman gaituen.

KALIXTRO: Zer nahi-uzu ba? Zer nahi-uzu? Ez da fitsik egiteko.

MARIA: Urde mozkor tzarra. Hire faltak dituk oro. Horra, horra baxera guziak xehatuak, eta zorrak ere hor, hoinbertze denbora hautakoak! Arnoz hantu debrua, horra azkenean hire ondorioak!

KALIXTRO: Hauxok emaztea! Laster piztu zare! Non dituzu oxtiko solas hekiek? Ala ez ziren zinezkoak! Jes, ez kontent, ez bainaute hil.

MARIA: Arnoak, arnoak! Gure etxean, bai kalte gogorrak dakarki dituela! Gizon edale tzarra!

KALIXTRO: Emazte debrua! Hobeki zintake, dudarik gabe, lotu banintz ohoineri papotik. Jainkoari, segur, eskerrak bihurtzen ahal diozkatzu, naizen bezalako jauzikorra, ez baitut holako lanik egin.

MARIA: Etxean, hi bezalako gizon edale bat baino, hobe duk tu bat. Eta berea bertzerik, ez aditu nahi; hori da makurrena! Berari bakarrik kalte ekartzen balio oraino edariak! Bainan, familia hor baita ba! Eta ez holakorik konprenitzen! Arnoa, arnoa! Emozue hura ausarki horri! Ha, gizon mozkorra! Hameka nigar egin-arazi dik orai arte eta egin-araziko ere bai! Har zazu, har argia. Goazen oherat. Gargehiago, hola iragan beharko du gure biziak. (Biak ateratzen dire sahetseko ate batetik)

OIHALA