VI

 

      Bederatzi urte luze igaro dira, Azalgortako erreka zuloan neskatxa gazte haren gorputza azaldu zan egunetik. Badira, ba, urte batzuk.

      Lohitzunen gera orain, irakurle: Lohitzungo lekaimetxe inguruan.

 

      Arratsaldeko bostak bide ziran.

      Lekaimetxe aurrean gizon bi ari ziran jardunean. Aberats antzekoa eta goitik beheraino beltzez jantzitakoa, bata. Sudurpeko haundia zuan, eta urrezko kate eder bat ikusten zitzaion txaleko gainean. Kapelak estaltzen zion zuritzen hasia zuan burua. Hirurogeiren bat urte izango zituan gizon honek. Pierres zuan izena, eta Lohitzundarra zan jatorriz eta jaiotzez.

      Ez zuan besteak aberats antzik. Pierres baino zimelagoa eta Pierresen adinekoa, hor nonbait.

      — Bai, jauna —zion honek—. Lekaimetxe hontako morroia nauzu. Goizean goiz jeikitzen naiz. Nik neronek irikitzen det elizako atea, eta sakristautza ere, ni neronek egiten det. Egun buruan beti izan ohi da hemen zeregina. Lekaime hauentzat astuna da atxurra, eta nik lantzen dizkiet kanpo eta barruko lurrak. Ez naiz arotza, bainan aroztegian ere jardun beharra izaten det, noizean behin.

      — Etxe barruan ere ibiltzen zera, beraz?

      — Bai, jauna. Sarritan joan behar izaten det barrura ere.

      — Ezagutuko dituzu, beraz, bertako lekaimeak? Zenbat lekaime bizi dira hor barruan?

      — Hogeita bost, jauna.

      — Eta lekaime hoien artean ba al da inor Lohitzundarrik?

      — Ez, jauna. Harrigarria da, bainan lekaime hauen artean ez dago bat ere Lohitzungo alaba danik.

      — Hala esan ohi didate lekaimeek. Gezurra esaten ote zidaten bildur nintzan, bainan egia da, zuk esaten didazunez behintzat. Aspaldiko urte hauetan, hemen ikusi nauzu egunero, eta ez zenduke pentsatuko zertara etortzen naizen honera.

      — Ez da erreza, jauna. Bainan lekaime hauen artean, senideren bat izango zenduala pentsatu izan ohi det beti.

      — Ez det, ba, seniderik lekaime hauen artean, ez! Ondo dakit nik, nere eguneroko ikustaldi hau, ez zaiela atsegingarria izango lekaime haueri, bainan ezin egon izan naiz etortzeke, eta etortzen naizen bakoitzean, galdera hau egiten diet beti: ea inor berririk sartu dan ala ez!

      — Besterik ez?

      — Besterik ez!

      — Hori besterik ez bada, nik neronek esango nizuke hori.

      — Bai?

      — Bai, jauna. Hemen bertan bizi naiz eta ez da erreza hemen inor sartzerik, nik jakin gabetanik. Ez dira horregatik lekaimeak hasarratuko. Bere lanak badituzte hauek ere, eta mesedegarri izango zaie gainera. Nere kontu, ba, jauna. Izango det nik hemendik aurrera horren ardura.

      — Eskerrik asko, gizon. Hemen izango naiz ni egunero.

      — Hemen ikusiko nauzu egunero. Ez det hemendik alde egiten. Ez det oraindik Lohitzungo herririk ezagutzen.

      — Harrigarria da, ba, hori ere.

      — Hala da, jauna. Bainan ez dizut gezurrik esaten.

      — Ondo dago. Bihar arte, ba!

      — Bai, jauna. Bihar arte, Jaungoikoak nahi baldin badu behintzat.

 

      Arratsalde osoan egon ziran Lohitzungo lekaimeak, Pierres jauna noiz etorriko zai. Hain zuzen etorri ohi zan, izan ere... Arratsalde hartakoa izango zuan, urteetan egin zuan huts bakarra! Ez zekiten zer pentsatu lekaimeek. Gaixo ote zan? Etsi egin ote zuan? Egun hartan ez agertzeko, zer izan ote zuan Pierres jaunak?

 

      Ilunabar arteraino ez zuten ezer jakin lekaime gajoek. Ilunabarrean, bai. Orduan adierazi baitzien marroi zintzoak Pierres jaunarekin arratsalde hartan izandako jarduna. Ez ziran, ez, hasarratu lekaimeak. Ontzat eman zioten Pierres jaunarekin egin zuan tratua. Mesedegarria baitzan lekaimeentzat. Handik aurrera ez zeukaten, ba, Pierres jaunaren zai zergatik egon.

 

      Lekaimetxeko apaizarekin bizi zan bertan morroia ere. Ez zuan asko irabazten. Mantenu trukean bizi zan, batez ere. Ondo gordeak zeuzkan, hala ere, irabazitako txanpontxoak. Norentzat gordetzen ote zituan? Ez al zan, ba, munduan bakarrik bizi zan gizon bat?

      Ohe alboan, eta belaunikaturik, egin ohi zituan gaueko otoitzak.

      Ez zan lo errezekoa berez ere, eta neketsuagoa izan zuan gau hartako loa. Pierres jaunarekin izan zuan arratsaldeko jardun hura, aski izan zuan loa galerazteko. Zer ote zuan gizon harek? Lekaime berririk sartzen zan ala ez zer dala eta jakin nahi ote zuan Pierres jaunak? Ez al zan harrigarria jaun haren jakin nahi hura?

      Goizaldean hartu zuan loa gure morroi zintzoak. Begi ertzetan zeuzkan artean, gauero, isurtzen zituan malko saminak. Bihozbera izaki gure morroi ona.

 

      Morroiak lo dagin artean, goazen gu, berriro, Azalgorta aldera, irakurle.

      Bederatzi urte dira handik irten ginala, eta bederatzi urte hauetan, guk jakin beharreko gorabehera batzuk izan dira Azalgortan eta.

      Ez du orain Azalgortak lehen hartu zuan itxurarik. Galdu ziran, berriro, soro artean azi ziran laharrak. Txukun daude Azalgortako baztarrak. Harrigarria da, bainan goraka dihoa, gaur Azalgorta!

      Zer gertatu ote da, ba, Azalgortan bederatzi urte hauen buruan?

 

      Bost urte dira Azalgortan lehenengo pozaldia izan zutela.

      Berrogei eta hamalauren bat urte zituan Erramonak. Hogeita bost Anak, eta hogeita hiru Manuelak. Zein baino zein ederragoak agertzen ziran neskatxa gazte biak.

      Ohi zuanez, Pol-pol aldera irten zan egun hartan ere Ana bere artaldetxoarekin. Haitz mokor batean eseri eta bere eskulanari ekin zion arduratsu. Aitaren oroimena zerabilan buruan. Ez zan beste oroimenik han Anarentzat. Eta oroimen hartan zegoan artean...

      — Arratsalde on, Ana —esan zion bere alboan agertu zan gazte batek.

      — Arratsalde on —erantzun zion Anak ere. Zu al zinan, Patxi?

      — Ni nintzan, bai! Zertan ari zera?

      — Ikusten dezu, Patxi. Gizonezkorik ez dagoala gure etxean, ondo dakizu zuk. Eta gizonezkorik ez dagoanean, norbaitek egin behar artzai.

      — Ez da lanbide txarra!

      — Ez da txarra, ez! Bainan ez da emakumeentzat lanbide egoki-egokia ere. Bakarrik egon behar izaten da, eta bildur asko ere igaro behar izaren da. Nor agertuko ote zaidan bildurrez bizi naiz ni behintzat.

      — Hain gaiztoak ote gera, ba, gizonezkoak?

      — Zu, ez! Zuri ez dizut bildurrik, Patxi.

      — Eskerrik asko, Ana.

      — Ez horregatik! Eta zu zer zabiltz hemen?

      — Zurekin egotera etorri naiz.

      — Nerekin egotera?

      — Zergatik ez, ba? Aspalditik neukan zurekin hitz egiteko gogoa, bainan ez zera erromeri batera ere agertzen... Etxean sartuta bizi zera, Ana.

      — Ez diozu gezurrik, Patxi. Azalgortan ez dago erromerietarako gogorik. Begien aurrean dago gure etxeko hondamendia. Aita falta zaigu, eta etxean bizi geran hiru emakumeak ez gera hondamendi hori galerazteko gauza.

      — Egia diozu, Ana, eta hori dala eta, irten egin behar zenduteke, irtetzen zeraten baino gehiago. Senargai on bat bilatu behar zenduke, eta hark galeraziko luke Azalgortako hondamendia.

      — Senargai on bat?

      — Zergatik ez, Ana?

      — Heriotzegile baten alaba naizenik ez al dakizu, Patxi?

      — Zure aita ez da hiltzailea! Aita on askoa izan dezu zuk, Ana!

      — Benetan al diozu hori, Patxi?

      — Bene-benetan, Ana.

      — Hauxe poza ematen didazuna, Patxi. Ez da Urrategin hori aitortzen duan beste gizonik. Eskerrik asko, Patxi.

      — Ez didazu eskerrik eman behar. Gaur arte esan ez badizut ere, zure etxeko zorigaitzak minberatua zeukan nere bihotza. Zerbait egin nahi nuan zuen alde, eta zer egin ez nekian. Gaur bai! Gaur badakit zer egin behar nukean. Zuk nahi izango baldin bazenduke, ez legoke nere aldetik eragozpenik.

      — Eta zer egingo zenduke, ba, Patxi?

      — Zurekin ezkondu, Ana!

      — E...?

      — Bai, Ana!

      Zeresan ez zekiala gelditu zan Ana.

      — Ezin leiken gauza da hori, Patxi!

      — Ezin leikela? Eta zergaitik ez, Ana?

      — Malmaiko lehen semea zera zu, Patxi, eta ni ezin nindeke Azalgortatik irten!

      — Zu ez, bainan ni bai. Ez naiz ni etxean mutil bakarra, Ana. Baditut nik beste hiru anai ere, eta anai hauetako batek hartu lezake Malmaiko nagusitza.

      — Eta nahiko ote dute zuen gurasoek?

      — Nere gurasoen kezkarik ez izan, Ana. Zuk nahi izatea da nahiko!

      — Nere aldetik ez daukat nik eragozpenik, Patxi.

      — Eskarrik asko, ba, Ana!

      Eta ardiak biltzeko sasoiean, Patxi izan zan Azalgortako artaldearen artzai egun hartan.

 

      Poztu zituan zerbait Anaren berri onek Azalgortako ama-alabak. Mutil ezaguna zuten Patxi. Mutil ona zan. Lanerako aitzakiarik izaten ez zuan mutila. Basarri oneko semea. Gezurrik esango ez zuan mutila.

      Jaungoikoari eskerrak emanaz errezatu zan gau hartan Azalgortako sukaldean errosario santua.

 

      Aspaldi ez bezelako pozaldiarekin oheratu ziran hirurak.

      Ez zan hasarre Manuela. Anari etorri zitzaion bezela, berari etorri bazitzaion Patxi, ezezkoa emango zion berak. Eta ez Patxirik nahi ez zualako! Aukeran ere, Patxi ekarriko zukean Manuelak Azalgortarako. Bainan bazuan Manuelak oraindik agertu nahi ez zuan zerbait bere bihotzean. Eta zerbait hortan zegoan, Manuelak Patxiri emango zion ezezkoaren sustraia. Horregatik zegoan hain pozik Manuela, Patxik egin zuan aukerarekin.

 

      Urte buruan ezkondu ziran Patxi eta Ana, eta ezkontza hura izan zan, Azalgorta berriro jasoerazi zuan indar berria.

      Laister izan ziran Azalgortan landara berriak ere. Miel eta Manuelatxo. Urte eta erdiko mutil koxkorra dezu Miel, irakurle, eta hilabete batzuetako neska loxorra Manuelatxo. Eta Manuelaren besoetakoa dezu neska-koxkorra.

 

      Hauek dituzu, irakurle, Azalgortako azken berriak. Berri onak bai, bainan, hala ere, ez zan negarrik gabeko egunik Azalgortan. Haundia izan aitak utzi zuan hutsunea. Haur biek bete ezin bezainbatekoa!

      Ez zan, ba, Azalgortan negarrik gabeko egunik izaten...