IX.— KARITATEA

Jainkoaren gatik egin karitateak,

Zerura darama zabaldurik bideak.

        Sagazpeko zubiaren aldean, gizon xahar bat arkhumaka zagon bideko errekan. Aragones bat gerthatu zen iragaitera bere mandoaren gainean. «Hel! hel! zion gizon xaharrak; Jainkoaren gatik egidazu laguntza». «No entiendo, ihardetsi zuen erdaldunak; Arri, maxo, arri»! Eta bururik itzuli gabe, jo zion bere bideari. — «Arri? nombait baratuko haiz hi».

        Ethorri zen gero itzain bat orgekin. Gizon xaharrak berriz oihu: «Hel! Jainkoaren izenean». Itzainak ihardesten dio: «Etxez aldaren egiten hari naiz; orgak kukurruka betheak ditut, toki hutsik ez dut zure hartzeko. Beei, idia, beeei»! — «Beei? hire lekhua laster atzemanen duk, hire beha ziagok».

        Haren ondotik heldu da gizon gazte bat lasterreginez. Xaharrak alferretan dei egiten dio. Trikatu gabe muthilak ihardesten du: «Midikuketa noha eri batentzat, arno xorta baten edateko astirik hartu gabe. Ez dut demborarik galtzeko». — «Ez duk arno edateko astirik izan? izanen duk ur edateko».

        Horra, berriz, gizon bat azienda errebelatu batzuen ondoan dabilana. Beldur da otsoak jan detzon, laster ez bazayote heltzen. Bertze batek urdeak merkhaturat daramatza, eta ez detzazke bidean trebes utz. Gero bertze batzu eta gehiago ere. Guziek aria onak badituzte, nihor ez da gizon xaharrari laguntzarik emateko heinetan. Kurri, muthilak, kurri! zuen estakuruak phisu xuxenetan pisatuko dire. Bai, bai, estakuruak horiek oro. Min duenari laguntza ematea, horra lehembiziko egimbidea, horra Jainko-legea.

        Azkenik agertzen da gizontto bat, philda txarretan, axtoko baten gainean jarria bi xixteren artean. Xaharrak dei egiten dio dolumenekin. Gizonttoa gelditzen da eta galdatzen dio zer nahi duen.

        —«Hemendik norapait eraman nezazun, ez bainaiz neroni higitzeko gai.»

        Gizona astotik jausten da, diolarik: «Hirira behar-beharrez noha jats xume batzuen saltzera; es dut deus bertzerik; horien dirutik erosiko dut labore zerbait. Ez izanez jatera zer eman, haurrak barurik etxean utziak ditut ene itzultzeari beha. Ordu hertxia den arren, etzaitut hor utziko».

Guk elkhar lagun,

Jainkoa guzien helkun!

Zeren dukegu beldurrik?

Jainko hitzak ez du gezurrik!

        Hortan, badohako xaharrari, eta ahal bezala asto gainera heltzen du. Gero aintzinean igortzen du, diolarik:

«Arri, arri, axtoko,

Jainkoak ez gaitik ahantziko».

        Gizonttoa mainguka zohan ondotik. Piltzar batetarik ezagun zen zauri zerbait oin batean bazuela.

        Holaxe ttoko-ttoko zihoazelarik, gizon gazte eder batek gibeletik atzeman zituen. Asto gaineko xaharraren ezaguna zen. Eskua hunkituz, erran zion: «Agur Petri».

        —«Egun on, Ganis, ihardesten du xaharrak».

        —«Jainko ona bekigu lagun, dio berriz Ganisek, egun hau ezen egun gaitza dugu. Ez da nihondik berri txarrik baizen ageri. Aragones bat, bere herrira itzultzen zena, ohoinek hil dute Oihan-Beltzeko errekan, eta zituen guziak ebatsi dituzte. Zer bihozminak joko duen haren emazte gaixoa!

        Itzain bat, berriz, etxe aldan hari zena, orgek, uzkailirik, azpian hartu dute. Bi bezoak hautsiak ditu eta tresnak xehakatuak. Jende on batzuk beren etxera bildu dute. Orai han dago ohean marrumaka.

        Midikuketa zohan muthil bat, zubi txar batean iragaiten zelarik, urerat erori eta itho da. Midikuak ez daki, eta eria, laguntza eskasez, hilen da menturaz.

        Erraten dute oraino, Donibaneko carrosak urdain bati lehertu diola urderik ederrena. Hura ez da hain dohakabe nola zembait abere errebelaturen ondoan zabilan gizon bat. Atzeman ditu, bainan zezena erdibasa zuten eta adarraz hertzeak egin diotza gizonari.

        Ez dire horietan berri txar guziak, bertzerik ere aiphatzen dute. Jainko ona alde bekigu!»

        Gure maingua ez da lotsatzen; ihardesten du:

«Guk elkhar lagun,

Jainkoa guzien helkun!

Zeren dukegu beldurrik!

Jainko hitzak ez du gezurrik!»

        Ordu berean, eskilak jotzen du eguerdi. Gure bidayariak trikatzen dira; eta bonetak erauntsirik, erraten dute Anjelus. Azken amena akhabatu duteneko (oi gauza harrigarria, eta harrigarri bezain egia!) mainguak ikusten du asto gainean zen xaharra xutitzen bet-betan; bi urhezko gakho handi daduzka esku batean; bertzea hedatzen dio bere adiskideari; eta biak, eskuz-esku, hedoyetan gora zerurat igaiten dire.

        Gizon ttipi karitatetsuak orduan ezagutu zuen Jaun done Petriren eta Jaun done Joaniren lagun ibili zela. Mirakuluaz harritua eta balditua lurrerat belhauriko erortzen da. Nahi zukeen othoitz zerbait egin; etzakien zer erran hau baizik: «Milesker, Saindu handiak? milesker, Jauna! Jainko ona, milesker orai eta gero, bethi eta bethi, mendeek dirauteno! Hala biz, hala biz!»

        Nork daki noiz arteo egonen zen hola, bethi hitz berak erranez, zerbaitek bihotzera ekharri ez baliotza bere haur etxean gosez geldituak?

        Lurretik jaikitzean ohartzen da oineko lothura eroria duela eta zauria sendatua. Eta oraino, astoaren gainean, zer ikusten du? jartokian zakuto bat diruz bethea, eta xixteretan, thalo, gasna, xingar eta zahako bat arnoarekin. Liluratu ziren haren begiak, eta etxerakoan Jainkoari kantatzen zion amodiozko kantu hau:

Argi ederrak goizean

Zerua gorritzen duenean,

Adoratzen zaitut, Jauna!

Berriz ere zure gana

Altxatuko dut bihotza,

Harekin ene othoitza

Gaua itzultzen denean.

Zuk daduzkatzu eskuan

Atsegin, atsekabeak,

Gauzen izan, gauzen gabeak,

Batzuen sari, bertzen gaztigu,

Jainkoa, guri urrikal bezazkigu!

Lagun gaitzatzu gure behar orduetan

Hel zakizkigu gure azken orenetan!

Jauna, zu zare amodiozko ithurria,

Karitatea zutaz izan da igorria

Goza dezagun hemen zuk eman bakea,

Zabal daukuzu gero zeruko athea!

        Aitoralaba ixiltzen da. Zoratuak zauden oro, nihor etzen ahoaren idekitzera ausartatzen.

        Herjauna lehenik da xutitzen. Tintinka besarkatzen du bere haurra eta erraten dio: «Bai, zure baithan ezagutzen dut zure amaren odola. Nolakoa eta noraino heltzen zen haren karitatea, Jainkoa da bakharrik hori dakiena. Zu zare haren alaba, eta egun batez zuretzat dago harek orai gozatzen duen zoriona.

        Zure eskua galdatu duten guzien artean, Korbaran Jatsu Laskorrekoak izan du zure hautamena. Nafarroan ez da ezkutari balentagorik. Onhesten dut zure gogoko dena».