V.— KAPITULUA
Bezperen ondotik nola iragan denbora

        Bezperen ondotik gizon gazteak plazan hazkarki jo dezala pilotari. Zaharrek aldiz musian dukete libertimendurik hoberena. — Bainan batzu ala bertzeak etxerat bil goizik. — Neskatxa gaztea Bezperetarik dohala xuxen etxerat edo Seroretarat. — Aita-Amekin, familian, zerbait itzuli egin daiteke.

        Bezperen ondotik Igandearekin zer egin, nola bil arratsa? Ez da aski elizan othoitz eta kantu egitea, handik kanpo ere behar da aphurbat deskantsatu. Neurthitzlariaren errana da:

                Eskualduna, lurreko jendaia guziek

                Bethitik alegera ezagutu ditek;

                Ez ahal duk ganbiatzen engoitik hasiko,

                Larrua aiseago bide dik galduko.

        Bai Igandeko bezperetarik lekhora behar du jendeak deskantsatu, bainan nun eta nola?

        Hasteko muthil gazteak plazara dohazila eta pilota-partida eder bat egin, laxoan, errebotean edo bederen plekan, eta amore onarekin ibil nahi bezenbat laster eta jauzi. Joko guzietan ez da deus hain ederrik nola Pilota. Ziberuak eta Garazik galtzen ari dute; hanbat gaxto hekientzat; bainan oraino Laphurdik pilotari ederrak baditu:

                Pilotako jokora agertzen denean,

                Galtzak eta athorra bakharrik soinean,

                Atzetik bildu jendek egiten aithorra

                Gazte lerdena dela muthil Laphurtarra.

        Agian bethi Laphurdiko gazteriak pilotaren trebetasuna atxikiren du. Bainan diot berriz ere Ziberuak eta Garazik joko eder hortan jarraiki behar luketela:

                Ez dire Baxenabar

                ez eta Xubero,

                Eskualdun joko huntan

                aspaldi hain bero.

                Eskualdunak pilota

                utz baleza, gero,

                Kaskoindu dela fama

                laster jarraik lero.

        Horra, beraz —ez ofizioetako denboran, ez—, bainan Bezperetarik lekhora, horra muthil gazteentzat libertimendu guzietarik ederrena eta hoberena: Pilotan aritzea alegeraki eta hazkarki.

        Libertimendu gaxtoetarik aldiz, eta guziz dantzatik, Igandearekin are osokiago urrunt ditezela gazteak, ezen ardurako egunetan ere gaizki denaz geroz dantza, zonbatez ez da gaizkiago Jaunaren egun sainduan?

        Elizako Aiten arabera, deusere ez da hirriskutsuagorik dantza baino. Guziek, boz batez, arbuiatzen eta debekatzen dute libertimendu arimen galgarri hori.

        San Anbrosio, Elizako dotor eta argi handiak dio, dantza eta lohikeria elgarrekin dabiltzala. San Efrenek aldiz dio, dantza jende gazteen garbitasunaren hobia dela, zeruaren dolua, ifernuaren bozkarioa, debruaren balentria.

        San Anbrosiok dio oraino, ez dela dantzarat hurbiltzen jende ohorezkorik ez eta kontzientzia minbera duenik.

        Eta huna san Agustin handiaren hitzak: Hobe litake besta-igandetan lur iraultzen aritzea ezenez eta dantzan.

        Gizon girixtino onek eta egungo eguneko dantza itsusien berri ongi dakitenek goraki diote, begi garbiz ezin ikusiak direla. Bertzalde, aski dugu Ebanjelio sainduaren zabaltzea, eta han ikhusiko dugu eta mende guziak ikhusiko dute Jaundone Joani- Batistaren burua dantza baten eta dantzari lohi baten saria izan dela. Beraz, gazteak, urrun, urrun egon zaitezte libertimendu edo josteta galkhor hortarik bai-eta hori maite dutenetarik.

        Gizon adinekoek ez dute Pilotan aritzeko ahalik. Errainak gogortu, besoa phizutu, bixta laburtu, ai! pilotak hekientzat aspaldian egin du bere aldia. Gaurgoitik emekixago behar dire libertitu. Zer jokotan gehienik? Neurthitzlariak erraiten deraukote:

                Asko gizon herritan, Bezperen ondotik,

                Hurbiltzen dire pausuz museko tokitik;

                Alegeratzen dire, oihuz hordagoka,

                Mahain berean jarriz lau edo seirazka.

        Bainan gero gaztek ala zaharrek zer egin behar dute ilhunduz geroztik? Etxerat tenorez itzuli, ostatu galgarri hetan gelditu gabe. Ostatuetan berant egoiteaz geroztik, hobe laiteke miletan Bezperetara sekulan ez ethortzea, plazako alderat den gutienik ez hurbiltzea. Beraz, gizon maitea, ostatuetan berant egoiteko eritasunaz hartua bazare, bazkal-eta etxean geldi zaite, erran zure arrosarioa eta denbora pasa etxondoko eremuetan.

        Neskatxa gaztez den bezenbatean, Bezperetarik lekhora ez dute bertze biderik hartu behar baizik ere etxeratekoa, non ez diren Serorak hekien herrian. Serorak balinbadire, dohazila hekien gana eta han beren lagunekin apurbat liberti. Bainan ahalaz goizik behar dire nor bere etxera bildu. Hekientzat bereziki eginak dire neurthitz hok:

                Bego etxeko xokoa oraino nor-berari!

                Bego ait-amen etxola haur zuhur denari!

                Etxea bethi etxe da, zonbat den itsusgarri;

                Kanpoa bethi kanpo da, zonbat den edergarri.

                Etxean pena guziak dirade kontsolatzen;

                Etxean zauri minenak noratbait-ere hertzen.

                Irriak, solas gozoak, non dirade han baizen,

                Gaualdera familia denean bateratzen?

        Asko jendeentzat, Bezperetarik lekhora itzuli bat bidearen gainean Aita-Amekin edo haurridekin edo adiskide zonbaitekin, egiazko deskantsua da. Itsas-hegian direnek itzuli hori maiz untzitxo batean itsasoari gora egiten dute, eta nik uste deskantsatze ederragorik ez daitekeen. Neronek huna zer ikhusi dutan berriki.

        Jaun aphez bat eta untzi-kapitain ohi bat, Ziburuko hegitik itsasoari gora joan ziren Bezperak erran-eta. Mariñel zahar bat, Ganix, zuten untzitxoaren bidari. Urteko arorik ederrena zen, uztaila; itsasoak lo zagoela iduri zuen, ezti-eztia, den gutieneko goibeldurarik gabe; haize laño eta gozo batek ur-axala zimurdikatzen zuen, hala-nola belhar ondo gurdoa gure phentze gizenetan, eta untzitxoaren oihala hanpaturik zedukan, behi esnedunaren errapeak iduri; eta iguzkia aphaltzen hasia zen, bainan oraino bere argi guziarekin, deus phindar borthitzik gabe, itsasoa amultsuki ferekatuz, Ama on batek bere haur maiteari egiten deraukon bezala.

        Untzitxoa haizeak hegaldaka zeramalarik, gure hirur Jaunek bazuten elkharrekin zer erran. Aro eder horrek phizten zeraukoten bihotza eta zalhutzen mihia. Huna hekien solasetarik zerbait.

        Kapitainak: —Jaun Apheza, zer diozu denbora huntaz? Othe daiteke gure begiek dakusaten ikhusgarri hau baino xoragarriagorik? Eta nola ez orhoit gure Jainkoaz horrelako gauza ederrak mirestearekin? Goraki erran dezaket Mariñelak itsasoan Jainkoa kasik bekhoz-bekho ikhusten eta hunkitzen duela.

        Jaun Aphezak: —Bai, hola da, alde guziz egia diozu, bainan Mariñelaz bezain ongi laborariaz ere eta gogo zuzeneko gizon guziez gauza bera erran dezakegu.

        Ezen nor nahik zerurat altxa dezazke begiak eta ikhus iguzkia, ilhargia, hanbat mila izar, gaineko eremu eder eta zabalaren hedaduran hain arrimu xoragarrian ezarriak. Beren itzuliak hain xuxen egiten dituzte; eguna eta gaua, uda eta negua bere denboretan, behinere huts egin gabe, ekhartzen derauzkigute!

        Nork bada, Jainkoak baizen, ezarri ditu eta daduzka arrimu eder hortan? Nork darabiltza hain xuxen beren itzulietan? Ezen ikhusia da horrelako arrimu ederrak norbait nahi duela egilerik, aphaintzalerik, eta mendez mende iraunarazlerik. Eta berriz ere, nor daike hura, Jainkoa baizen?

        Horren gatik zioen Dabidek: Zeruek derrate Jainkoaren ospea, eta oltzeak diotza haren eskutikako lanak.

        Hola behar ginduke bethi gauza eginetarik hekien egileraino igan. Gainerakoan, kanporat ilkhi gabe ere, Jainkoa geroni baithan kausituko dugu. Badugu ezen arima, badugu gorphutza; nork uste duzu elkharri iratxiki dituela bi gauza horiek —beren baithan arras desberdinak—, hain hertsiki non, gorphutza ongi denean arima boz, eta gorphutza gaizkitzen denean arima ere ethentzen bezala baita? Berriz, gorphutzean baditugu begiak ikhusteko, beharriak aditzeko, mihia mintzatzeko, eskuak eta besoak lanean aritzeko, eta bertze hanbat indar eta gai biziko beharrentzat... Uste duzu gizonek eginak direla horiek? Ez, ez; Jainkoak bakharrik egin ditu, eta hari bakharrik zor deraukogu esker eta maitagune.

        Hortik, Jaun kapitaina, zure erranari nere ihardestea: Bai, mariñelak bezain ongi laborariak ere eta nor-nahik, ala bere baithan ala inguruko gauzetan, Jainko handia ikhus eta hunki bezala dezake.

        Mariñelak: —Nolaz daiteke bada Jainkorik ez dela aiphatzerat ere atrebitzen direnak?

        Kapitainak: —Ai Ganix, nik bezala ikhusi bazinitu munduko bazter eta zokho beltzak, bazinakike bai zertako duten Jainkoa ukhatzen. Ukhatzaile horiek badakite gezurrez mintzo direla, eta ez dute nahi argitu, eta denborarekin are gehiago borthitzen dire beren gezurretan. Gure arbasoen errana gerthatzen zaie:

                Bere nahiz eri denari

                Nork emanen dio osagarri?

        Jainkoak begira behin jaidura tzarreri esku hartzerat uztetik; ezen hetarik ilkhi lanho beltzak adimendua bera goibelduko eta itsutuko du. Eta horra zer gerthatzen zaien Jainkorik ez dela erraiten duteneri. Egundainotik nabaritu izan da, Jainkorik ez delako ausartzia hortarat erori eta atrebitu direnak, bihotz galdu eta bethi kasik bekhatu ahalkagarrieneri saldu batzu izan direla. Alabainan badakusate, Jainkorik balinbada, hekien etsaia behar dela izan, bizi diren urratsetan bizi direno. Nahi lukete beraz ezbalitz Jainkorik; eta nahi horrek dakharzke Jainkorik ez dela erraterat.

        Jaun Aphezak: —Bainan, Jaunak, zer zauzue gure solasez? ez othe gare deskantsatzera abiatuak itsasoari gora eta ez prediku entzutera? Meza-Bezperetan ginen hirurak, ez othe dugu Igande hunentzat eginik aski? Hots beraz bertze solas arhinago zerbait!...

        Jaun Kapitainak: —Ez dakit baduguntz Igandearentzat eginik aski, bainan gure Katexima zaharrak Meza-Bezperetarik bertze zerbait ere nahi zuen. Huna zer dioen hitzez-hitz:

        «Igandetan bat bedera hari bedi zonbait liburu debozionezkoren irakurtzen, edo kateximaren irakhasten bere haurrei eta sehiei, edo bere anaiei eta arrebei, edo aizpei».

        Eta beraz, Meza-Bezperak entzunagatik, gure solas Jainkozkoa luza dezagun eta garbi.

        Hauxe zait eder, ni bezalako kapitain zahar batek Jaun Aphez bati erraiten baiterauko jostetak utzirik solas Jainkozkoetan berma dadien! Othoi barkhaturen derautazu. Nere haur-denboran gure Ama gaixoak ezginituen Igandearekin behinere afariterat utziko non ez ginuen lehenik anaia-arrebek elkharrekin Saindu baten bizia irakurtu.

        Horrela zen lehenago Igande eguna atxikitzen. Ez xoilki Meza eta Bezperak, bainan oraino arratsaldetan irakurtze onak, edo Sainduen bizian, edo kateximan, edo Testament zahar eta berrian.

        Jaun Aphezak: —Zuk uste baino atsegin handiagoa egiten derautazu. Nere solas goraitiarrez zuek akhit beldurretan nindagon.

        Zure hastapeneko elheari nago beraz, Jaun Kapitaina.

        Ederki mintzatu zare. Apostolu handiak bezala egiten duzu, eta gorphutzeko begieri agertzen diren gauzetarik indar hartzen du zure bihotzak, orai ezin ikhusizko goratasunetarat altxatzeko.

        Bainan bertze kreatura guziek baino ere gehiago, itsaso eder hunek gaitu Jainkoaren ganat altxatzen. Beha: — Itsasoa handia da, zabala, mugarik gabea; eta zonbat nahi urrun Mariñelak bere begiak heda ditzan, bethi urak ditu ikhusten, bethi uhinak, bethi ezin asmatuzko eremu leihorgabe lotsagarriak. Horrelakoa da Jainkoa ere, handia eta osoki izarigabea. Bai eta itsasorik zabalenak gainditzen ditu, eta hedatzen da leihorraz haratago, eta zeruak ere ez dire herrauts pikor bat baizen haren aldean, eta mundu guzia bere eskuko erhietan darabila. Hortakotz zioen Moysek: Jakin zazue beraz eta gogoan har, Jainko bezala, Jauna aurkhitzen dela zeru-gainean eta lur-beherean. Eta Jobek: Zerua baino goragoa da, ifernua baino barnagoa da, haren hedadurak gainditzen ditu lurraren luzetasuna eta itsasoaren zabaltasuna. Berdin Dabid erregeak: Norat ihes egin dezaket zure begietarik? zerura igaten banaiz, zu han zare; ifernura jausten banaiz, orobat han zare; eta goizetik nere hegalak hartzen baditut eta itsasoaz harat joaiten, oraino ere zure eskuak hatzematen nau.

        Bai, bai, itsaso eder hunek gure gogoa Jainkoaren ganat altxatzen du. Izpiritu-Sainduaren beraren errana da: Jainkoa itsasoko uhinen gainean darabila: et graditur Deus super fluctus maris.

        Bai eta itsasoko leizetan barna jautsia dago Jainko handi hori: numquid ingressus est profunda maris?. Jainkoak ditu ibilkatzen eta moldatzen itsasoaren indarrak eta eztitzen haren uhin borthitzen oldarra: tu dominaris potestati maris, motum autem fluctuum ejus tu mitigas. Horrela, haizeri eta itsaso hasarretuari manatu zeraien Jesusek, eta jabaldura gozo bat egin zen: Jesus imperavit ventis et mari, et facta est tranquilitas magna. Eta Jesus amultsu hori bera, leihorreko bideetan bezala, itsasoaren bizkarrean ere urez-ur oinez zabilan: Jesus venit ad eos, ambulans super mare.

        Hortik, berriz ere diot Jainkoa osoki ederresgarri dela itsasoaren hedadura, barnatasun, kalerna, gozo eta bertze goiti-behera guzietan: mirabilis in altis Dominus; eta bortxaz ere mariñel bat behar dela bethi Jainkotier eta girixtino on.

        Mariñelak: —Ai Jaunak, zuek errexki mintzo zarete. Aithortzen dut bai egiak direla zuen elhe guziak eta Mariñelarentzat ez daitekeela itsasoan luzaz irauterik non ez duen bere bihotza Jainkoaren baithan bermatzen eta hazkartzen. Bainan itsasoak, zuek uste baino bihotzmin gehiago emaiten derauku. Eta hemen mintzo naiz neronek jasan minez, mintzo naiz nere barne guzia bethi zaurthurik dadukaten zorigaitz ezin ahantziez. Itsasoa ederra dela!... bai hala da; beha ordean, beha leize beltz horri; nik hor baditut bi seme, gazte-lorean irhetsiak, bethikotz galduak!...

        Hitz horietan, Mariñel zaharraren begietarik bi nigar handi jautsi ziren.

        Kapitainak: —Bai, hala da, nere adiskide on hunek itsasoan bi seme galdu izan ditu. Eta nolakoak! batek hogoi eta zortzi urthe, bertzeak hogoi eta laur, biak berriki ezkonduak eta haur gazte aingeru batzuez inguratuak, ai zer lastima eta zer bihotzmina! Untzirat igan eta ilhabetea gabe, Ternuako hegietan galduak zirela ethorri zen berria. Eta geroztik haur gaixo hek, emazte alhargun hek, Aita-Ama zahar gaizoek, oi zer nigar ibaiak ez dituzte ixuri!

        Nik ere orduan egin nuen nigar, eta huna non diren nere nigarrak neurthitzetan neronek ezarriak; bihotzaren erditik atheraiak dire; zuek ere, Jaunak, bihotzez entzun zaitzue.

                Mariñelen emazteak,

                Hainitzak senhar gabeak:

                Bainan gure nigarrari,

                Bedi Jesus gozagarri!

                Elkhardanik urrunduak

                Berriz biltzen tu Zeruak:

                Zenbatez triste bizia,

                Hanbatez eder saria!

        Eta horrela gure gazteria guzia herritik norapait, urez-ur, itsasoa gaindi, urruntzen zaiku. Eta nor dire etxerat itzultzen direnak? Ai! ez hainitz. Ez duzu hemen ikhusten gu bezalako zahar ezindu batzuetarik baizen; gazteak, herriko loreak eta bozkarioak, edo itsasoko bide leizetsuetan dabiltza, edo itsaso beltz hunek oraikotz irhetsiak ditu.

        Eta, borthitzago ere dena, zonbat aldiz ez ditut neronek ur-hegi huntan ikhusi gure gazte maiteak, beren itzuli handia itsasoan egin-eta, untziarekin galtzen, hemen berean, gure begien aitzinean, kasik gure besoetan.

        Donibane, Ziburu, Hendaia, Hondarrabia, Getharia, Bidarte, Miarritze, zonbat aldiz ez ditutzue zuen semeak harroka gaitz haukietan beren untziarekin lehertzen ikhusi?

        Ai etxe guti duzue zuen eremuetan haur bat edo bertze hemen galdu ez duenik.

                Itsasoan ikhus zazu

                Untzi diruz bethea;

                Orai artean egin du

                Bai ausarki bidea;

                Uhinak dire aphaltzen

                Haren ingurunetan,

                Haizeak ditu hanpatzen

                Haren belak lorietan.

                Hurbildua da porturat,

                Aberats eta eder;

                Horra non dohan sartzerat

                Zalhurik eta laster.

                Beha! biltzen ari ditu

                Hagetako oihalak:

                Hala xoriak hesten tu

                Lokhartzean hegalak.

                Bainan kolpez altxatzen da

                Furian zirimola,

                Untzia kostara doha

                Bazterka dabilala.

                Ai! hara non den borthizki

                Uhinekin guduan,

                Galdu behar du tristeki

                Portuaren onduan!

        Jaun Aphezak: —Nere adiskidea, ederki erran duzu zure neurthitzetan:

                Zonbatez triste bizia,

                Hanbatez eder saria!

        Zuk bezala nik ere badakit itsasoak leizetarat daramatzala gure gazte maiteetarik asko; eta eskualde hotan Aita eta Ama frango nigarretan dagozi beren umeak horrela galdurik; bainan girixtino onaren bihotzminari datxeko bethi Jainkoaren laguntza, eta darraizkigun gaitz guzieri Jesusek sendagailu bereziak emaiten derauzkote. Balethor ere minik borthitzena, etsimendua, Jesus ona lethorke Lazaro hilari heldu zitzaion bezala, eta erran liro etsitu dohakabeari: Hobi beltz hortarik elkhi zaite, eta zure nahigabeak diraueno daramagun elkharrekin, eta biek, zuk eta nik, Kurutze bera besarkaturik garraia dezagun.

        Mariñelak: —Oi Jaun Apheza, zure elhe onek bihotz guzia eztitzen deraudatet; ene arima zaurthuaren gana dathozi, ur gozoa lur agortuaren gainera jausten den bezala.

        Bainan ez dautazu hitzik erran Ama-Birjinaz. Hura da mariñelen Ama berezi-berezia. Beha hantxe-harat, ikhusten duzu Urruñako mendian Kapera xuri hura?... Sokorriko Birjinaren kapera da:

                Tenpestaren erdian, itsaso gainean,

                Xalupa bat saltoka dabil lanjerean,

                Mariñelek ez dute segurki orduan

                Othoitz alferrik egin Sokorri gogoan:

                Ama Sokorrikoa, othoitzen zaitugu,

                Zure haurrak baikare, begira gaitzazu.

        Solas horietan gure hirur Jaunak Ziburuko portuan sarthu ziren eta nor bere etxera gan.