—IV—

        Inazio Indietara joan zanetikan bost edo sei illabetera, Etxe-alaikoak ari ziran goiz batean gosaltzen, galdara ori bat esnez betea aurrean zutela...

        Naigabe aundiak igaro bear izan zituzten etxe aretan... Mikaelak galdu zituan bere kolore ederrak; Fraiska eta Juane zeuden oso narrastuak, eta danak ezagun zuten eren arpegietan, biotzak negarrez zeuzkatela.

        —Mikaela... —esan zuan amak—. Zergatikan ez dun jaten?

        —Jaten ari ez naiz ba, ama.

        —Bai... eta oraindik ez dun mokadurik aoan sartu!

        —Ezin nezake, nai ta ere, ama.

        —Jateko gogorikan ez badun, kontu egin zan botika dala, eta ortzak estutuaz... barrura... zergatik jaten ez duana, badakin..., il egiten dun. Baña... zerk kendutzen din gogoa?

        —Alferrik da ori galdetutzea —esan zuan aitak—. Anjel gaixorik dago, eta onek ere alaxe nai du.

        —Eta jarriko da, eta ilko da —esan zuan amak—. Gosaldu zan, Mikaela, begira zeñen gozoa dagoan esnea. Nai dun arrautza bat auspean epeltzea?

        —Baña ez izan gogorikan, ama.

        —Alaba! iduki ezan konfiantza Jaungoikoagan; Anjel sendatuko dun aurki eta joango ditun deabru etxera naigabeak.

        —Ai nere ama maitea! Baldin Anjel iltzen bada, ilko naiz ni ere.

        —Il! il! Ez ezan esan txorakeriarik, neska. Barberuak esan din okerrena igaro zala. Zer ba! Ari bakarrik gertatu al zaion eizean dabillela, tiroak erten eta eritzea? Amaikatxo baditun alakoak, sendatu eta ezer izan ez balute bezela gelditzen diradenak... Egia dun, lenbizi sinistu genduala gauza okerragoren bat, baña orain, Jaungoikoari eskerrak, ez zegon zergatik beldur izan.

        —Au geiegi da! —esan zuan Patxik, lurrera botaz eskuan zedukan kollara—. Beti indianoa gora eta indianoa bera! Berregun milla deabruk eraman bazuten ere, ez zan ezer galduko.

        —Patxi! —esan zion aitak—. Ez ezak Anjelen izenik aotikan atera bedeinkatutzeko ez bada.

        —Bedeinkatutzeko!... Ematen digunagatikan...

        —Ematen ziguk, guk merezi degun eta bear degun baño geiago.

        —Ba nik esaten dut, zeken aundi bat dala.

        —Patxi! —deadar egin zuten aitak eta amak, maitikan jaikiaz.

        —Etxea bete urre iduki eta ala ere, utzi lana egin dezagula astoak bagiña bezela!

        »Damugarria da, tiroak saiatsetan jo zuan bezela ez jotea garuñetan!

        —Ixilik egon ari, ixilik, lotsagarri eta pizti gaizto ori!

        —Ez naiz ixilik egongo!

        —Ik galdu bear gaituk! Ik, bizia kendu bear diguk! Ire anai gizajoa joan zan ezkero, ez diguk utzi egun bat bakarra pakean igarotzen. Ay! nere biotzeko Inazio maitea! Ay! Ura etxian egon balitz, beste gauzarik izango uen.

        Eta ama gaixoak eman zion negarrari, Mikaela ere ala zegoan, eta aitak, itzik esateko almenikan gabe, makurtu zuan burua eta erori zitzaizkon begietatikan paparrera ur aleak baño negar malko aundiago bi...

        —Madarikatua izan dedilla betiko, gurasoen begietatik negarra ateratzen duan umea!!!...

        Naigabez beterik gelditu ziran jan baño negar egiteko gogo geiagorekin.

        —Juane! Juane! —deitzen zuan gizon batek etxe aurreko larrañetikan.

        Juane alkandoran esku muturraz begiak igortziaz atera zan leiora.

        —Kaixo, Simon! Zer dakartzu onera?

        —Berri onak, Juane... Atzo Bergaran izan nintzan eta korriuan eman ziden Amerikako karta bat zuretzat —esan zuen Simonek—, txapeletikan karta ateriaz. Nola bart berandu etorri nintzan, ez nuan aterikan jo nai izan.

        Au aditu zutenean, danak arrapastaka joan ziran larrañera, eta Juanek artu zuanian Simonek eskuetan zedukan karta, pozezko garraxi bat egin zuan, ezagutzean bere semearena zala. Fraiskak kendu zion eskuetatikan eta asi zan kartari laztanka paper guztiya negarraz bustiyaz.

        Beste ainbeste egin zuan Mikaelak, amak utzi zionian.

        Bakarrik Patxi zegoan sorbaldak jasoaz ezer ez balitza bezela...

        —Baña... zertako dirade aspamentu oiek ez badakigu oraindikan, Inaziok artu dituan edo ez diruak?...

        Bai... Patxik, aitak esan zuan bezela, biotz gogorra zeukan. Ez zitzaion ajolarik jakitea bere anaia bizi zala. Bere guraso eta arrebaren biotzak betetzen zituzten poza sinisteko, jakin bear zuan bere anaia aberatsa ote zegoan. Baldin ala ez izanik, zer ardura zitzaion Patxiri bizirik edo illik egon zedilla bere anaia?

        Juanek bereganatu zuan azkenean karta, eta irikiaz beldurrez asi zan onela irakortzen...

        —Nere aita, ama eta anai arreba maiteak; zuengandikan alderatu nintzan ezkero, naigabea eta tristura izan dut lagun ordu guztietan. Ni, Amerikara joateko Donostian sartu nintzan ontziak, izan zituan bidean milla eta milla estrapuzu, baña ala guztiaz ere urreratu giñan zorioneko Indietarako lurrera. Danon ustea zan seguru giñala, baña gure Jaungoikoak erakutsi nai zizkun oraindikan estutasun gogorrakoak... Beingo batean atera zan aize mot izugarri bat, agertu ziraden olatu batzuek mendiyak bezelakoak, illundu zan zerua, eta trumoi orruaz bat batera asi ziran orruntz onuntz, galda galdan dagoan burnia baño gorriagoko oñaztuak.

        »Gure ontzia, tantai luzeak aizeak eramanik eta tximistak zatiturik, zebillen ur gañean, gaztaña orbela ibiltzen dan gisa uda azkeneko aizearekin, noiz baño noiz geldituko olaturen baten azpian geiago ez agertutzeko. Alako batean tarra tar tar tar egiñaz, banatu zan ontzi zarra, eta nerekin zijoazen lagunik geienak izkutatu ziraden itxasoaren barrenera geiago ez azaldutzeko. Nik orduan agur egiñaz mundu oni, artu nuan eskuetan, etxetik atera nintzan besperan nere ama gaixoak lepotikan zintzilika jarri ziraden Ama Birjiñari Karmengoaren eskapularioa, eta biotz guztitikan muñ egiñaz, eskatu nion gorde zezala, konbeni bazan, nere bizia, ez neregatikan baizik nere guraso maiteak izango zuten naigabe samiñagatikan, eta salto egiñaz itxasora, eldu nion ur gañean zebillen zur zar bateri.

        »Zur onen laguntasunaz, piskaka piskaka nijoan gerturatutzen itxas baztarrera, baña nere indarrak aitu ziraden; eta itxasoa zan geroago eta asarreago. Kredo bat esan nuan eta banijoan begiak betiko itxitzera, ikusi nituanian neregandikan ez urrutira iru gizon erdi larrugorrian txalupa txiki batean, euren bizia galtzeko zorian neregana zetozela; zerura begiak jasoaz egin nuan azkeneko alegiña, eta ozta ozta eldu nintzan txaluparen saiatsera. Artu ninduen besoetan kristau on aiek, eta andikan laster jarri nuen nere oña, aspaldi ikusi ez nuan lur legorrian. Baña, zein errukigarria!... Nere besoak zeuden etenik eta nere eskuak danak odolduak, zutirik egoteko gauza ez nintzala... Sekula, bear bezela, maitatuko ez ditudan gizon aiek, egin zuten angalla bat, etzan ninduen bertan, eta basorik baso eldu giñan erri txiki batera, nun euren ume bat banintza bezela eta ama batek bezin naitasun bigunarekin sendatu eta zaitu ninduen. Jaungoikoak sartu ditzala zeruan erdi erdian aiñ biotz ederreko gizonak!!

        »Piska bat indartu nintzanean, biotzaren erditik eskerrak emanaz nere ongilleari, joan nintzan nere osaba bizi izan zan errira.

        »Ikusi nituan osaba ditxosoan testamentarioak eta... baña... ez dut nai zuen biotzik zauritu, gizon gaizto aiek neri esan eta egin zizkidaten gauzak esanaz.

        »Esan ziden gezurretan nebillen bat nintzala, eta burla eta farra egiñaz, bultzaka bota ninduen etxetikan...

        »Baña gizonen artean billatzen ez badegu justiziarik, gure Jaungoikoak begiratuko du guregaitikan. Ala ba, esperantzarikan ez galdu, eta bien bitartean poztu zaitezte, besterik ezean, jakiteakin bizi naizela guztion onerako bear egiteko.

        »Ikusi ditut Anjelen adiskide batzuek ere, eta euren artean euskaldun bat, zeñek nai didan anai batek bezela.

        »Danak esan dire lagunduko diratela alegin guztian.

        »Denbora askotxo bearko dut gauza abek garbitzen, zergatik testamentarioak gogortuak daude guri ostutako armakin, eta diruak emen, or bezela, ate asko irikitzen ditu...

        »Uste dut, oraingo ezkonduak egongo dirala Anjel eta Mikaela, eta ez dago zer esanik biziko diradela aingeruak bezela, Don Jose eta andra Joseparen konpañian; egunero gogoratzen naiz guztiokin... Eskumuñak Simon uztargiñari, Etxe-berriko Mariyari eta nerekin oroitzen dan guztiari, eta amak segi dezala erregutzen, oi duan bezela, Ama Birjiña Piedadekoari, ni gorde nazan orain arte bezela.

        —Ai nere sabeleko puska!! —esan zuan Fraiskak eskuak gurutzatuaz—. Zenbat estutasun, eta zer gertutikan ikusi duan eriotza nere seme maiteak! Baña Ama Santisimak gorde du.

        —Balio izan dionagatikan... —esan zuan Patxik.

        —Patxi! —esan zion aitak, sekula baño aserreago—. Oiek ez dirade zure gurasoetatikan artu dituzun lezioak...

        —Gu errukiñak! —esan zuan Fraiskak negar egiñaz—. Ume onetxek kendu bear digu biziya eta bialdu bear du bere burua kalabozon batera!

        ...Nola Anjel zegoan jaikitzen ez zala eritu zan ezkero, sarri bialtzen zuten Patxi aitak eta amak aren berri jakitera.

        Patxi zan geroago eta zakarragoa, eta ainbeste naigabe ematen zituan etxean egunero bere gurasoari ze, asi ziran osasuna galtzen beldur izateko moduan.

        Beste gauzarik zan Patxi apaizaren etxean! Izutuak zeuden aren argitasunarekin eta izketa legunarekin; eta andra Josepa eroturik Patxi ala ikusita, gertatu oi zion makiña bat mokadu gozo, eta erakusten ziozkan nun eta nola zeuden etxeko gauza guztiak.