—II—

        Arrazoia zuan Inaziok; gaztañaria ziar zijoan galtzadan, azaldu ziran apaiz jauna eta bere illoba Anjel, mando banan gañean, ondoren zituztela beste iru mando indianoaren maletaz zamatuak.

        D. Jose zan San Blaseko apaiz jauna. Zituan irurogeiren bat urte, osasun kolorea eta geiegi ez arren zer arin mardua; bere itzetan eta bere arpegian ezagun zan biotzaren edertasuna; beti itxiya gorrotoarentzat, poltsa zabalik zeukan bezela auzoen ez bearretarako; itz batean zan, esan oi dan bezela, ogi puska baño obea, eta auzera guztiak maitatzen zuan aita bezela.

        Indianoa zan ogei ta bost urteko galai gazte bat.

        Etxe-alaiko guraso eta umeak jaiki ziran aiei ongi etorri ona ematera: bakarrik Patxi gelditu zan otxarren ondoan, sardiñak egon ziran ontzia arta puska batekin inguru guztian igozten; eta esanaz bere artean: zer zeukat nik zer ikusi indianoarekin eta ez bere osabarekin...? Oiek emango dutenagatikan...

        Ez al zituan D, Josek Etxealaitarrak ikusi, gelditu zuan mandoa. Beste ainbeste egin zuan indianoak.

        —Kaixo Juane! Ola Franziska! —esan zuten osaba illobak.

        —Arratsaldeon duela D, Jose lagunakin —erantzun zuten danak.

        —Posible ote da —esan zuan Franziskak— zaldun au dala...

        —Anjel —erantzun zion irribarre egiñaz indianoak—. Ni naiz mutil gaizto ura, orain amar urte asarratu eragiten nizuna beti arrika etxe aurreko intxaurrari, nere osaban ondorean Etxe-alaira etorten nintzanean.

        —Bedeinkatua izan dedilla gure Jaungoikoa!! Nork esan lezakean berori zan beziñ...

        —Zer berori eta zer perretxiku ustel!

        —Orixe bear genduke; zapaburua aña ez nintzanean ezagutu ninduenak berori eta jauna esatea.

        —Infernuko Txomin!! Mikaelak ere ez du ezer galdu. Au bai dagoala neskatxa.

        —Mikaelak jatxi zituan begiak lepoko pañoloan punta atzamartuaz, eta aren larrosa koloreko masalla ederrak biurtu ziran krabeliña kolorekoak.

        —Zenbat azi dan Inazio!! Eta Patxi nundikan dabill?

        —Keixa ondoan gelditu da.

        —Arek, ez dago zer esanik, lengo lepotikan eukiko du orain ere burua. Amaika bidar ernegatu eragin ziran txikitan.

        —Eta beori, nola ibilli da mundu oietan?

        —Zorioneko beori! Ez nuke nai berriz aitzerik, Juane.

        —Bañan ezin utzi esan gabe.

        —Ba! bearko utzi nerekin aiskide nai badezu.

        —Ni ibilli naiz ondo eta gaizki, guztira; baña Jaungoikoari eskerrak osasuna badet eta asko asko ez arren, ondasun piska baten jabe ere egin naiz; nere ustez naikoa, ogi puska bat janaz baztar onetan pozik bizi izateko. Asko nai diot eskiña oni, eta geiago nere osabari, zeñi zor diotan naizen guztia.

        —Nere artean esan nuan, nuan, nere ollo lurrera, onezkero osaba zartua egongo da, eta nai det bere ondoan bizi bera zaitutzeko eta biurtu, iñola al badet, neri egin diran mesedeak, eta, esan da egin, emen nun iritxi naizen zerutik eroritako txoko onetara; baña, orain gogoratzen naizenaz, zuek, inguru guztiko aberatsenak izan bear dezute.

        —Jaungoikoari eskerrak etzaigu falta artoa eta esnea.

        —Zer esaten dezu, Juane? Eta anaian ondasunak?

        —Zer ondasun, Don Anjel?

        —Berriz ere D. eta kalabaza erria. Jaunak zeruan euki dedilla, zure anaianak.

        —Ai gure Jaungoikoa!! Orla il zan!! esan zuten Juanek eta Fraiskak eskuak gurutzatuaz.

        —Seguru ezin esan nezake —esan zuan indianoak zerbait damuturik—, baña, oso gaizki zegoan.

        —Ai!! Ez beza ukatu, illa izango da.

        —Bai ba zorigaiztoan, urte bi izango dira ura il zala —esan zuan indianoak—. Baña, nola izan lezake zuek ez jakitea? Eta arek zuentzat utzi zituan izugarrizko ondasunak?

        —Gorde diteztela orain dauzkatenak —erantzun zuten Juanek eta Fraiskak.

        —Juane! Fraiska! —esan zien apaizak, eskuakin sorbaldan juaz. Negarra ez da aiñ mikatza ondasunekin danean.

        Bigar itz egingo degu gauza orren gañean, zergatik gaur etzaudete orretarako.

        Gaba iritxi zan izarrak agertuaz. Indianoa ete bere osaba alde batera eta Etxe-alaikoak bestera, alkarri gabon esanaz abiatu ziran bakoitza bere etxera.

        —Il da! Il da! —esan zioten Patxiri aitak eta amak etxera eldu ziranean.

        —Eta. Diru asko utzi du? Eta, guretzat utzi ditu? —galdetu zuan Patxik begiak bris bris egiten ziotela.

        —Patxiko! —esan zion aitak asarraturik—. Oso biotz txarra dezu eta lotsatzen naiz, zuri semearen izena eman bearrak.

        Andik laster sartu ziran bakoitza bere aposentuan.

        Keixak aztu ziran, an jan zituzten goizean olloak eta zerriak. Aztu zan goizean Bergarara joatea.

        Etxe-alaiko danak, osabaren eriotza zeukaten gogoan; Patxik, zerbait izango zuan esperantzarekin; gañerakoak negar egiteko.

        Biaramon egun sentiyan zijoan Don Jose Etxe-alai aldera.

        Beste batzuetan eraman oi zuan bezela, ez zeraman orduan bere eskopeta, eta laguntzen zion bere illoba Anjelek.

        Eldu ziradenean Etxe-alaira, arkitu zituen Juane eta gañerakoak, aurreko arratsian utzi zituen baño zerbait sosegu geiagorekin.

        —Ya, ba, Juane —asi zan esaten indianoa—, emen, argi itz egin bear degu. Nola difuntuak utzi ziñuen bere ondasunen jabe, konbeni da, eta bear dituzu zeureganatu, besterik ez bada ere limosna egiteko.

        —Arrazoia du, Don Anjel, ala gustatzen zait gizonak.

        —Orain esango dizuet zer gertatzen dan gauza onetan. Zure anaia zan bost egun milla errialen jabe.

        —Bost egun milla errial!! —esan zuan Patxik—. Eta sekula txanpon bat bakarra ez ziguen bialdu!!!

        —Zure anaia zan oso diru maitea. Baña, utzi ditzagun pakean ildakoak, eta egin daiogun gerra zuen ondasunak jaten bizirik daudenari.

        —Zure anaiaren azkeneko enkargua artu zutenak zabaldu dute Amerikan, egin dutela difuntuan borondatea, Jaungoikoak agintzen duan bezela; eta an, iñork ez du sinisten gezurretan dabiltzanik.

        —Onela ba bear diozute eskribitu ainbat lasterren eskatutzen, arrazoi dan bezela, zuen gauzak, eta euren buruak gorrak egiten badituzte, billatuko degu erremediyua gorraizea sendatzeko.

        —Ongi da Don Anjel —esan zuan Juanek—. Guk egingo degu beorrek esaten duan guztia.

        Nola Etxe-alain ez zegoan zerekin karta egin, apaizak bialdu zuan Patxi esanaz:

        —Esan egiok gure Josepari emateko papera, tinta, luma eta oblia batzuek.

        Patxi guztiz nagia zan, baña nola zeguan ezkurran zurru murrua, berantzat ere zerbait izango zan ametsean, lau brinkoan eldu zan Don Josen etxera.

        Andra Josepa zan emakume bat, ez zarra eta ez gaztea, guztiz ona eta txit esku zabala.

        Patxik billatu zuan andra Josepa sekula baño umore obean, eta kontuak esateko gogo aundiakin.

        Andra Josepa —esan zion Patxik—, eman bear dit ainbat lasterren eskatutako oiek.

        —Jesus, gizon. Ez ari aiñ burduntzia izan, itxon zak puska bat, ez zeramak urjolak garirrikan.

        —Baña, ez daki nekez juaten banaiz asarre egingo diatena apaizak eta Don Angelek?

        —Zer egin biar ditek asarre, aingeruak baño obeago diran kristauak!

        —Ogei bat urte badituk Don Josekin nagoala, eta oraindikan etzioat ikusi arpegi illunikan. Eta Anjel? Apota! Lurrak ez dik bere gañean ume obeagorik! Ikusi dek zer mutil ederra etorri dan?

        —Eta esan beza, andra Josepa. Aberatsa etorri al da?

        —Izugarri!! Baeki ark ekarri dituanak, ator beran aposentura, eta an ikusiko duk zer dan gauza ona.

        Patxi eta andra Josepa sartu ziran kutxatillaz eta narruzko maletaz beterik zegoan aposentu baten.

        Andra Josepak eregi zituan aietako iru edo lau eta erakutsi ziozkan Patxiri aien barruan zeuden urrezko eta zillarrezko gauza ederrak.

        Begiak iges egin nai zioten Patxiri aiek ikusi zituanian. Andra Josepa ezin kabitu zan bere larruan Patxi ala ikusita.

        —Au —esan zion Patxiri—, biatzakin señalatuaz iltze oriz josita zegoan kutxatilla bat, au, ziok itxita zazpi giltzarekin; artu zak eskuetan, esan zion begi bat kiñatuaz.

        Patxik egotzi zion eskua eta ozta ozta jaso zuan lurretik ontzabeten bat. Atzera uzterakoan aitu zan txin, txin, ots bat, Patxikori zarrada eragin ziona. Andra Josepak, algara egiñaz, esan zion:

        —Zer uste uan gizajo orrek, arta lastoz betea zegoala?

        Patxik ez zuan aditzen andre Josepak esaten zionik. Etzegoan bere artean, izardi larria ateratzen zitzaion eta milla gogorazio txar jaiotzen ziran aren buruan.

        —Zer deizkiok orri Patxi?

        —Duroz betia egongo da, e?

        —A kaiku aundia! Duroz ez, baizik lau kantoiko ontzako zarrez zeok ori betea.

        Au aditu zuanian Patxik, galdu zuan bere burua eta txoko danetara begiratuaz eman zuan pauso bat ukabillak estuturik andra Josepa zeguan aldera.

        —Patxi! Patxi! —ots egin zuten sasoi onetan eskalleratatik.

        Patxik, birau izugarri bat boteaz, jo zuan ostikuaz lurra eta andra Joseparen ondoren joan zan eskallera burura.

        —An zegoan Inazio.

        —Egun on daukala, andra Josepa —esan zion.

        —Abil azkar, mutil —esan zion Patxiri.

        —Ordubete onetan an zeudek ire zai apaiza eta Don Anjel.

        —Ez al dakik oraindikan meza esateko dagoala Don Jose?

        —Itxon dezala. Oraindik ezta berandu —esan zuan Josepak—, Jesus batean jarriko dizutet gosari goxo bat.

        —Eskerrak milla, andra Josepa —esan zuan Inaziok.

        —Zer esker eta zer adar. Nik esaten det gaur ez zeratela juango Etxe-alaira lukainka mutur bana jan eta txakolin zurrut bana eran gabe.

        —Alkarrekin busti bear degu gure indianoaren etorrera.

        —Beste egun baten etorriko gera, andre Josepa —esan zuan Inaziok.

        —Igandean meza ondoan artuko degu berorren gonbita.

        —Ondo da ba, nere semeak, ez dizuet lantegi txarrik eragin nai, eta badakizute nere borondatea zuentzat; baña nai nuke Inaziok ere ikusi ditzan Patxik ikusi dituan gauza ederrak.

        —Ez andria, ez, orain ez degu astirik orretarako, beste batean izango da —esan zuan Inaziok; eta au esanaz, artu zituan maian gañean gertu zeudenak eta anai biak artu zuten etxera bidea.

        —Oraiñ ikusiko dezute nola izan leikean egarriak egon eta urik ez gogoratzea.